Fries in het basisonderwijs - 10 voor de leraar

10 | Kennisbasis Fries leraar basisonderwijs
2.2. Principe van transfer
Onderwijs in de Friese taal moet strategisch en efficiënt worden ingericht. In het ijsbergmo-
del gaat Cummins uit van een gemeenschappelijke basis bij het leren van twee talen. Die
gemeenschappelijke basis (ijsberg onder water) wordt gevormd door bepaalde algemene
vaardigheden die voor beide talen hetzelfde zijn. Tweetalig onderwijs hoeft daardoor niet
twee keer zoveel tijd te kosten als eentalig onderwijs. Taalvaardigheden die men in de ene
taal heeft geleerd, kan men overdragen naar de andere taal. Dit principe van transfer houdt
in dat onderwijs in de ene taal een positieve uitwerking kan hebben op de beheersing van de
andere taal. Met andere woorden: een onderwijsprogramma Fries zal volgens dit principe een
gunstige uitwerking hebben op de beheersing van het Nederlands en andersom. Als de leer-
lingen bepaalde leesstrategieën bij Friese teksten hebben geoefend, moeten ze die ook kun-
nen toepassen bij Nederlandse teksten. Bij taalspecifieke aspecten (de toppen van de ijsberg)
zoals woordkennis kan minder gemakkelijk gebruik worden gemaakt van transfer. Op dat
punt vergt tweetalig onderwijs wel iets meer tijd. Het principe van transfer werkt alleen goed
als er in en buiten school voldoende blootstelling is aan de minderheidstaal. Leerlingen moe-
ten bovendien gemotiveerd zijn om de taal te leren. Voor een minderheidstaal met een
lagere maatschappelijke status vraagt dit een extra inspanning 6 .
2.3. Principe van interactieve didactiek
In het tegenwoordige taalonderwijs staat het leren communiceren in de doeltaal centraal.
Voor goed tweetalig onderwijs noemt Cummins het principe van de interactieve didactiek.
Interactief taalonderwijs gaat ervan uit dat taalleren vooral plaatsvindt in ‘betekenisvolle
communicatie’: het lesaanbod moet gaan over onderwerpen die interessant zijn voor alle
deelnemers, alle leerlingen moeten er een bijdrage aan kunnen leveren. Het gaat over functi-
oneel gebruik van de taal in realistische taalgebruiksituaties die de leraar bewust kan creë-
ren in de klas. Taal wordt verworven door middel van gevarieerd, begrijpelijk taalaanbod met
de nadruk op inhoud en niet op vorm. Het taalaanbod ligt qua moeilijkheidsgraad net iets
boven het actuele beheersingsniveau van de leerling. Interactief taalonderwijs vindt plaats in
een krachtige leeromgeving, die sociaal, betekenisvol en strategisch leren van taal bevordert
en zoekt naar een balans tussen leerkracht- en leerlinggestuurd onderwijs. Bij interactief
onderwijs luisteren en spreken, lezen en schrijven leerkracht en leerling.
Om een taal te leren is blootstelling aan die taal niet genoeg. Voor de leerling moet de leersi-
tuatie veilig en vertrouwd zijn. Leerlingen moeten vertrouwen hebben in hun eigen taalcapa-
citeiten en gemotiveerd zijn om Fries te leren. De leerling neemt het taalaanbod alleen in
zich op als hij er ook actief iets mee kan doen en de taal gaat gebruiken in zijn taalproductie.
De leerling moet niet alleen luisteren en lezen, maar de taal ook zelf gebruiken. Dat betekent
natuurlijke, functionele taalgebruiksituaties waarin leerlingen oefenen in het spreken en het
schriftelijk gebruiken van het Fries. Dat kan bijvoorbeeld door samenwerken, samen een pro-
bleem oplossen, het houden van spreekbeurten en presentaties naar aanleiding van uitge-
werkte thema’s.
6 Oosterloo, A. en Paus, H. (red.). (2005). Fries aan bod, leerplan Fries voor het Primair Onderwijs, blz. 44.
Enschede: SLO.