Hoe maak je een film

film [vervaardiging van een speelfilm]
1. DE CAST EN CREW
1.1 De producent
Deze staat vaak aan de wieg van een film, regelt de zakelijke kant ervan en draagt
de eindverantwoordelijkheid over het slagen of falen van het resultaat. Hij koppelt
de juiste regisseur aan de scenarioschrijver, regelt de financiering en zoekt naar de
cast (rolbezetting) en crew (overige medewerkers); het selecteren van de acteurs
noemt men wel op z’n Frans découpage. Daarna beslist hij mee over uiteenlopende
zaken als: wordt er in de studio of op locatie (de filmset) gefilmd, hoe groots
worden de decors, hoe lang duren de opnamen. Daarbij houdt hij streng in de
gaten of er niet te veel geld wordt uitgegeven.
Een producent kan werken voor een Hollywood-studio zoals MGM, Disney of Warner
Bros., of als onafhankelijk producent. Vooral in het laatste geval kan het
voorkomen dat de regisseur ook een van de producenten is.
In de postproductie, als de opnamen zijn afgerond, houdt hij controle over de
montage, muziek en alle andere toevoegingen die de film vervolmaken. Soms
wordt er eerst een proefmontage gemaakt, voordat wordt overgegaan tot de
eindmontage. Soms raakt de producent in deze fase in conflict met de regisseur,
die bijvoorbeeld andere scènes in de film wil hebben. Dan kan het voorkomen dat
er naast de officiële film een ‘director’s cut’ wordt gemaakt, de film zoals de
regisseur die voor ogen had. Het eindresultaat kan nog vanuit een andere hoek
worden beïnvloed: de overheid kan censuur opleggen omdat de film bijvoorbeeld
kritiek op de regering levert of de filmkeuring vindt dat er gewelds- of seksscènes
verwijderd moeten worden.

1.2 De regisseur
Deze is verantwoordelijk voor de creatieve kant van het filmmaken, in samenspraak
met producent, cameraman en editor. Hij heeft de leiding tijdens de filmopnamen
en bepaalt in grote lijnen de cameravoering, acteerstijl, decors, het licht en geluid.
Al deze elementen worden bij de opnamen tot een geheel versmolten (de
enscenering). De specialisten die zijn ingeschakeld (acteurs, decorbouwers,
geluidstechnici) moeten allemaal verantwoording afleggen aan de regisseur.
De regisseur baseert zich op een scenario (soms door hemzelf geschreven),
begeleidt de acteurs bij de invulling van hun rol en geeft de cameraman de
opdracht om bepaalde composities te maken. In grotere producties is er een
‘second unit director’ die bijvoorbeeld alleen de actiescènes opneemt.
Sommige regisseurs houden zich strikt aan het scenario (Alfred Hitchcock), anderen
improviseren liever met hun acteurs (de Britse regisseur Mike Leigh of de Italiaanse
regisseur Federico Fellini). Vlak voor het begin van een opname roept hij ‘lights,
camera, action’, en ‘cut’ als de camera moet stoppen. Dan bepaalt hij samen met
de cameraman of de scène gelukt is en wordt dit stukje film ontwikkeld. Vervolgens
worden de afzonderlijke scènes, de ‘rushes’, in een zaal beoordeeld door cast en
crew. Pas als alle scènes zijn opgenomen, wordt de film gemonteerd.
In de beginjaren van de film, de jaren twintig en dertig, waren regisseurs in
Hollywood vaak inwisselbare huurlingen die weinig te zeggen hadden. Producenten
keken op de set over hun schouders mee en bepaalden het eindresultaat in de
montagekamer. Hollywoodregisseurs die wel duidelijk hun stempel op de film
konden drukken, waren bijvoorbeeld Orson Welles, Alfred Hitchcock, Billy Wilder en
John Ford.
Vanaf de jaren vijftig stegen regisseurs in aanzien. Sappelende regisseurs die
gestaag aan een oeuvre hadden gebouwd zonder dat iemand ooit hun naam had
onthouden, werden ontdekt door Franse critici van het tijdschrift Cahiers du
Cinéma. De Amerikaan Samuel Fuller bijvoorbeeld, regisseur van actiefilms in de
jaren vijftig en zestig, werd plotseling gezien als auteur in plaats van broodfilmer,
omdat hij ondanks alle beperkingen van Hollywood toch een eigen stijl had weten
te ontwikkelen.
Een regisseur staat vaak in een bepaalde filmtraditie. Verschillende stromingen van
films met dezelfde stijlelementen zijn bijvoorbeeld: nouvelle vague, Italiaanse
neorealisme, Duits expressionisme, Indiase ‘Bollywoodfilm’, martial
arts/krijgskunstfilms uit Hongkong.
Een stroming is meestal gebonden aan een bepaalde periode of land. Filmgenres
zijn minder aan een tijdperk verbonden: animatiefilm, actiefilm, dramafilm,

experimentele film, abstracte film en avant-gardefilm, filmkomedie, horrorfilm,
misdaadfilm, musicalfilm, oorlogsfilm, sciencefictionfilm, western.
1.3 De acteurs
De acteurs maken gebruik van verschillende speeltechnieken. Anders dan bij toneel
moeten ze niet al te dramatisch spelen, omdat de camera alles uitvergroot. De
bekendste wijze van acteren is method acting. De Rus Konstantin Stanislavski
begon met het onderwijzen van deze methode, waarbij acteurs ervaringen uit hun
eigen leven aanboren om de rol realistischer neer te zetten. Andere acteurs
bereiken dit doel juist door te improviseren.
Soms schakelt een regisseur non-professionele acteurs in, vaak iemand die zich in
dezelfde situatie bevindt als zijn personage (filmkarakter) en de film zo meer
authenticiteit kan geven. Acteurs kunnen worden getypecast (George Clooney als
verleidelijke kluiskraker) of juist tegendraads worden gecast (Julia Roberts als
huisvrouw); zij spelen dan een type in plaats van een karakterrol. Soms zijn
acteurs slechts pionnen in het verhaal, soms zijn de acteerprestaties belangrijker
dan de plot. In ieder geval zijn het vaak de namen van de filmsterren op de poster
die de kijker naar de bioscoop moeten trekken. Hun machtspositie is aanzienlijk
verbeterd sinds de tijd van het studiosysteem van de jaren twintig tot vijftig. In dat
toenmalige sterrensysteem stonden acteurs jarenlang onder contract bij één
filmbedrijf, vaak zonder inspraak in de keuze van hun rollen.
1.4 De cameraman
De cameraman maakt een kadrering en compositie van de gespeelde scènes en is
verantwoordelijk voor het licht (veel of weinig, warm of kil licht). De kadrering is
van groot belang omdat hij hiermee bepaalt wat je wel en niet ziet. Als je in de film
alleen de verschrikte blik van een personage ziet wordt je fantasie geprikkeld, als je
direct het monster ziet wordt vooral het schokeffect verhoogd.
De cameraman heeft verschillende technieken tot zijn beschikking:
Bij het vogelperspectief kijkt de camera neer op de personages, bij het
kikvorsperspectief staat de camera juist lager dan ooghoogte, zodat de personages
groter lijken. Deze hoogte kan tijdens opname veranderen, met een camera op een
hijskraan (crane shot, of kraanshot) of een lopende cameraman, een steady-cam.
Een cowboy shot is gefilmd vanaf de heup en is genoemd naar de westerns waarin
dit shot vaak werd gebruikt bij schietduels. Bij een pan (panoramische opname)
draait de camera horizontaal om zijn as en filmt zo bijvoorbeeld een panorama of
een rij mensen. Bij tilt draait de camera verticaal en filmt dan bijvoorbeeld een

gangster van glimmende schoen tot gleufhoed. Een tracking shot wordt gemaakt
met behulp van een dolly track, een soort rails waarop de camera (rijder) wordt
vervoerd en waardoor hij vloeiend kan meerijden met een joggende man.
Bij een close-up valt er een deel van het gezicht of object buiten beeld. Het medium
shot laat wat meer van de omgeving zien. Een totaalshot laat vaak een weids
(stads)landschap zien waarbij men het overzicht heeft.
Inzoomen of uitzoomen gebeurt met behulp van de lens, waarbij alle objecten
relatief even groot blijven. Bij een tracking shot is dat anders, dan verandert de
grootte van een boom ten opzichte van het personage juist wel als je dichterbij
komt. Bij groothoek is erg veel van een situatie te zien, bij fish-eye zo extreem dat
alle lijnen gebogen lopen en gezichten vervormd worden.
Een handheld camera wordt op de schouder gedragen en beweegt dus in zijn
geheel, waardoor het beeld er vaak expres schokkerig uitziet. Dit voel subjectief,
alsof we zelf meelopen en de camera een personage in de film is. Beweegt de
camera helemaal niet dan lijkt de camera een objectief waarnemer.
Bij films zijn veel trucs mogelijk én nodig. Om te beginnen fotografische trucs zoals
onder- en overbelichten e.d. Verder:
Optische trucs - bijvoorbeeld: een uitvinder staat in tijdmachine, camera stopt,
acteur stapt uit beeld, je laat de camera weer lopen, de uitvinder is ‘plotseling’
verdwenen op de film.
Veraf- en dichtbijtrucs, bijvoorbeeld: op de achtergrond rijdt een auto en op de
voorgrond staat een leeuw met open muil. Omdat je geen diepte ziet, lijkt het alsof
de auto in zijn muil rijdt en wordt opgegeten.
Bij de blauwschermtechniek worden verschillende beelden over elkaar heen geprint.
Op deze wijze kan een animatiefiguur later aan de film worden toegevoegd. Bij de
groenschermtechniek wordt geacteerd voor een groen scherm dat pas later wordt
vervangen door digitale beelden van bijvoorbeeld een futuristische skyline.
Achtergrondprojectie: De acteurs zitten in een stilstaande auto in de studio, terwijl
er op de achtergrond bewegend landschap wordt geprojecteerd, zodat het lijkt of ze
rijden.

1.5 De scenarioschrijver
Deze schrijft op eigen initiatief een scenario (Engels: filmscript of kortweg script) of
doet dit in opdracht van een producent, aan wie hij het scenario verkoopt. Tijdens
de opnamen heeft hij er dan geen zeggenschap meer over. Het scenario kan een
origineel verhaal zijn, of gebaseerd zijn op een (strip)boek, toneelstuk, een oudere
film (remake) of op ware gebeurtenissen (een krantenbericht). Voor de opnamen
wordt er een storyboard gemaakt waarop de verschillende scènes met
camerastandpunten zijn geschetst. Dit wordt uitgewerkt in het draaiboek.
Een film wordt nooit chronologisch opgenomen. De scènes worden maar kriskras
door elkaar opgenomen. Zo kan het gebeuren dat de laatste scène uit de film als
eerste wordt opgenomen omdat deze zich in de sneeuw afspeelt en het op dat
moment toevallig winter is. Tijdens de opnamen is er dan ook een script supervisor
die in de gaten houdt welke scènes al zijn gefilmd, hoe ze afwijken van het originele
scenario en of er geen continuïteitsfouten worden gemaakt: bijvoorbeeld een
personage met een snor die in het volgende shot plots geschoren is.
Een scenarioschrijver heeft meer verhaallijnen tot zijn beschikking: 1. lineair: de
gebeurtenissen worden in chronologisch volgorde gepresenteerd; 2. cirkelend: een
verhaaleinde komt op het beginpunt uit; 3. alternerend: parallelle verhalen worden
afgewisseld; 4. spiralend: het eind doet denken aan het begin, maar is anders.
Als er wordt teruggegaan in tijd, spreken we van een flashback, vooruitlopen heet
flash forward. Het gevolg van deze verteltechniek is dat de kijker een
kennisvoorsprong of kennisachterstand heeft: de kijker weet al wat de
hoofdpersoon nog niet weet of de kijker weet juist minder. Met stop motion kan een
tijdspanne in veel kortere tijd verlopen, bijv. een hele dag in een paar minuten.
1.6 De editor
Deze speelt een belangrijke rol in de eindfase, de postproductie. Hij monteert de
film door het geschoten filmmateriaal te ordenen en in de juiste volgorde te zetten,
waarbij spanningsboog, ritme en logica doorgaans de leidraad vormen. Een editor
kan het beeld ook flink manipuleren, omdat de kijker geneigd is twee achter elkaar
geplaatste beelden onmiddellijk met elkaar in verband te brengen. Een Russische
regisseur deed in 1923 een experiment. Hij plaatste steeds hetzelfde shot van een
man met een neutrale gezichtsuitdrukking voor steeds wisselende beelden; een kop
soep, een vrouw, enz. De toeschouwers waren ervan overtuigd dat de man zich
met de voorwerpen en mensen in dezelfde ruimte bevond en dat hij steeds een
andere gezichtsuitdrukking had.

1.7 Art direction
De componist van filmmuziek stuurt onze blik ook. Hij kan de emoties van de kijker
versterken door bijvoorbeeld extra violen in te zetten bij een liefdesscène. Ook kan
hij onze interpretatie manipuleren. Als hij bijvoorbeeld lieflijke muziek zet onder het
beeld van een weiland, dan denk je aan een picknick, maar als er dreigende muziek
onder wordt gezet, dan vermoed je dat zich onder de grassprieten een gifbelt
bevindt. De geluidsman zorgt voor de geluidseffecten en het ruimtelijk gevoel: als
je geen watergekletter hoort bij een rivier dan voel je automatisch meer afstand tot
de scène. De foley artist maakt de geluidseffecten: zo klinkt het knakken van
selderij als het breken van botten. Stemmen worden opgenomen met een
microfoon. Soms komt een stem van buiten de persoon zelf als een innerlijke stem,
soms is er een commentaarstem van buitenaf: voice over. Muziek en andere
geluiden kunnen gelijktijd (synchroon) worden opgenomen, of achteraf
aangebracht.
De production designer of art director maakt het ontwerp voor de decors, die vooral
bij historische, sciencefiction- en avonturenfilms grootse vormen aan kunnen
nemen. Hij werkt samen met de locatiescout, kledingontwerper, de setdecorateur,
de grimeur en de rekwisiteur. Zij dragen allen bij aan de visuele kracht van de film:
van de duistere look van horrorfilms tot tienerkomedies waarbij het van groot
belang is dat er met de juiste mobiele telefoon wordt gebeld om geloofwaardig over
te komen.
De special effects worden op de set gemaakt (sneeuwmachines, opengereten
wonden, miniaturen van een scheepsramp). Acteurs krijgen protheses als hun huid
onder latex of gelatine wordt bedekt. Visual effects worden later digitaal
toegevoegd (computer generated images). Het stuntteam maakt vaak een
choreografie van de actiescènes (net als bij dans), en levert stand-ins voor de
acteurs bij gevaarlijke scènes.

1.8 Postproductie
In de postproductie is het van belang de film te verkopen aan een distributeur, of
hem op een filmfestival te vertonen. De producent of de studio waarbij de
producent in dienst is, bezit de vertoningsrechten van de film. Hij verkoopt deze
rechten voor een paar jaar aan een distributeur, die publiciteit voor de film maakt
en hem verhuurt aan een bioscoop. Daar projecteert de operateur de film voor het
publiek. Niet lang daarna later verschijnt de film op video en dvd. In anderstalige
landen wordt de film van een ondertiteling voorzien of wordt de gesproken tekst
door acteurs in de eigen taal ingesproken. Publiciteit voor een film wordt gezocht
met interviews, voorbeschouwingen, voorfilmpjes (trailers) e.d., terwijl ook de
filmkritieken voor publicteit kunnen zorgen.
"film [vervaardiging van een speelfilm]," Encarta® Winkler Prins Online
Encyclopedie 2007
http://nl.encarta.msn.com © 1997-2007 Microsoft Corporation/Het Spectrum. Alle
rechten voorbehouden.
© 1993-2007 Microsoft Corporation/Het Spectrum. Alle rechten voorbehouden.