Jaarverslag 2010 - Mulier Instituut

Jaarverslag 2010
W.J.H. Mulier Instituut
centrum voor sociaal-wetenschappelijk sportonderzoek

Jaarverslag 2010
W.J.H. Mulier Instituut
centrum voor sociaal-wetenschappelijk sportonderzoek

Inhoudsopgave
6
10
10
12
14
22
22
24
26
38
38
40
42
Van het bestuur - 2010 - een enerverend jaar
In de spo(r)tlights:
Afstand tot sportaccommodatie geen belemmering
Bewegen door de schoolomgeving
De organisatie
In de spo(r)tlights:
Waterdichte registratie zwemvaardigheid
Dag van het sportonderzoek
Volgen Begrijpen Verspreiden
In de spo(r)tlights:
Leefstijlsport, wat is dat?
Monitoren van sportdeelname onder gehandicapten
Publicaties

Zowel voor de sport in het algemeen
als voor het sportonderzoek en het
W.J.H. Mulier Instituut (MI) in het
bijzonder was 2010 een enerverend
jaar.
van het bestuur
Sportief zal 2010 altijd wel te boek blijven staan als
het jaar dat Nederland wederom tot de finale reikte
van een WK, én verloor. Dat gebeurde met mooi
voetbal, maar tevens met ruw spel waar ook heel
wat over te doen was, nationaal en internationaal.
Verder zorgde de toewijzing van het WK voetbal
in 2018 aan Rusland, en 2022 aan Dubai, voor
de nodige commotie. Dat dit toernooi niet aan
Nederland en België werd toegewezen vormde
een domper voor al diegenen die het Olympisch
Plan 2028 een warm hart toedragen, maar ook een
opluchting voor hen die hun twijfels hadden over
de waarde van een dergelijk evenement voor de
Nederlandse economie en samenleving. Beleidsmatig
stond 2010 in het teken van de val van het kabinet
Balkenende IV en de langdurige formatie van Rutte I.
2010 - een enerverend jaar
Met Schippers heeft de sport nu zijn vijfde
vrouwelijke bewindspersoon (en dit keer
op het gewenste ministeriële niveau).
2010 stond ook in het teken van de emancipatie van
het sportonderzoek. Met de Kennisagenda Sport
2011-2016 en het Sectorplan sportonderzoek- en
onderwijs 2011-2016 gaf het sportonderzoek blijk
van zijn ambities. Zelden is er door zoveel partijen zo
intensief gediscussieerd over inhoud en vormgeving
van het sportonderzoek en over de versterking van
de kennisinfrastructuur voor de sport. Het MI was
bij beide projecten nauw betrokken. Ook de Dag
van het sportonderzoek, op 7 oktober 2010 voor het
eerst gehouden op initiatief van het instituut, vormde
met 280 deelnemers en bijna 90 gepresenteerde
papers een belangrijke gebeurtenis voor het nog
betrekkelijk jonge veld van het sportonderzoek.
Als laatste jaar van het onderzoeksprogramma
Sport: Passie, Praktijk en Profijt was 2010 voor
het MI en zijn medewerkers een druk, maar ook
een productief jaar. Veel projecten liepen af of
bevonden zich in een laatste stadium. Een deel van
de projecten loopt door tot de eerste maanden
van 2011. Zeker geldt dat voor de twee grote
beleidsevaluaties waar het MI in 2010 bij betrokken
was, het ‘Meedoen’ programma en de nota Tijd
voor sport. Laatstgenoemde evaluatie werd in 2010
opgewaardeerd tot een Beleidsdoorlichting Sport.
Dat het MI gevraagd werd om ook daar handen en
voeten aan te geven, was voor het instituut een
eervolle opdracht en kan gezien worden als een
erkenning van de kwaliteiten van het instituut.
In 2010 viel er nog relatief weinig te merken
van bezuinigingen. Enkele verwachte projecten
vonden geen doorgang. Daar stond een toestroom
van andere nieuwe projecten tegenover, met
name van bonden, koepelorganisaties en
provincies. Verder kregen discussies rondom
sport en school in 2010 een belangrijke impuls
(Brede Analyse II, Platform Sport, Bewegen en
Onderwijs). Tezamen betekende dat voor 2010
een verdere groei in omzet en personele omvang.
Het pand aan de Postelstraat werd daarmee te
klein. In de zomer van 2010 is een nevenlocatie
in gebruik genomen, met vier werkplekken, op
loopafstand van het pand aan de Postelstraat.
Het Mulier Instituut ziet in het landschap van het
sportonderzoek een rol voor zichzelf weggelegd
als coördinerend instituut voor het sociaalwetenschappelijk
sportonderzoek. Dat onderzoek
heeft uiteraard betrekking op wat in het Olympisch
Plan bekend staat als de ‘Meedoen’ ambitie
(sportdeelname, sportinfrastructuur), maar beziet
ook de sociaal-wetenschappelijke aspecten van

Koen Breedveld
Paul Verweel
andere onderdelen van dat plan (gezondheid, topsport, economie,
ruimte). Om zijn rol beter te kunnen vervullen, zal het MI in 2011 een
statutenwijziging doorvoeren. Die wijziging opent de deur om vanuit
het MI niet alleen te stimuleren dat er meer hoogleraren in de sport
komen, maar ook om na te denken over in te stellen lectoraten. Dat
doet recht aan de groeiende betekenis van het hogere onderwijs voor
het praktijkgerichte sportonderzoek. De Raad van Toezicht zal worden
omgezet in een meer inhoudelijk georiënteerde Raad van Advies. Verder
zal het MI, als netwerkorganisatie, blijven investeren in goede relaties en
wederzijds zinvolle projecten met belangrijke partijen die aanpalende
functies en rollen vervullen in de kennisinfrastructuur van de sport.
Nationale en Europese netwerken worden daarin van belang, en het MI
zal daar ook nadrukkelijk op inzetten. Deels zal dat gebeuren vanuit een
nieuw Meerjarenonderzoeksprogramma Sportland Nederland, ambities en
prestatie. 2011 vormt de aftrap voor dat nieuwe programma, dat evenals
de vorige programma’s een looptijd kent van vier jaar. De definitieve
afronding van een oud programma, de start van een nieuw programma,
alsmede een lonkend perspectief van een Sectorplan sportonderzoek
en -onderwijs: 2011 belooft wederom een spannend jaar te worden!
Koen Breedveld, directeur
Paul Verweel, voorzitter van het bestuur

In de spo(r)tlights
Afstand tot sportaccommodatie geen
belemmering
Nederland Sportland, zo luidt
het motto van het Olympisch
Plan. Nederland moet in 2016
op ‘Olympisch niveau’ zijn
en daarbij hoort volgens de
opstellers van het plan een
sportparticipatie van 75 procent.
Een voorwaarde om te komen tot
een dergelijke participatie, is de
nabijheid van sportaccommodaties.
In de Rapportage Sport 2010
schreven Remco Hoekman (Mulier
Instituut) en Hugo van der Poel
(Universiteit van Tilburg/NHTV/
Mulier Instituut) samen met Frans
Knol (SCP) een bijdrage over
‘ruimte en accommodaties voor
sport’. Aangezien de insteek van
de Rapportage Sport ‘sport in de
levensloop’ is, keken de onderzoekers
naar de mate waarin de afstand
en reistijd tot de sportvoorziening
in de verschillende levensfasen
bepalend zijn voor de participatie.
“Hoewel internationaal is aangetoond dat
de afstand en reistijd tot de sportaccommodatie
van invloed zijn op de sportparticipatie,
bleek dit in Nederland anders te
liggen. De spreiding van sportaccommodaties
in Nederland is zo groot, dat de meeste
mensen binnen een kwartier bij een sportaccommodatie
zijn” aldus Remco Hoekman.
Op internationaal niveau doet Nederland
het bovengemiddeld goed, zo valt in
het rapport te lezen. Ook de Nederlandse
fietscultuur en het goede wegennet zorgen
ervoor dat de reis naar de sportaccommodatie
nooit lang hoeft te zijn.
“De spreiding van sportaccommodaties
in Nederland is zo
groot, dat de meeste mensen
binnen een kwartier bij een
sportaccommodatie zijn.”
Volgens Hugo van der Poel zijn er nauwelijks
verschillen in afstand tot sportvoorzieningen
tussen sporters en niet-sporters.
“Een paar procent van de respondenten
geeft aan dat de grote afstand tot de sportvoorziening
de belangrijkste reden is om
niet te sporten. In Nederland zijn geen
zin en geen tijd, of niet passen in de cultuur,
belangrijkere belemmeringen voor de
sportdeelname dan de bereikbaarheid van
de sportvoorziening.” Dat speelt vooral bij
25-44 jarigen een grote rol.
“Geen zin en geen tijd zijn belangrijker
voor de sportdeelname
dan de bereikbaarheid van
de sportvoorziening.”
Wat betreft de spreiding van sportaccommodaties
is Nederland dus al een echt
sportland. Voor de toekomst is niettemin
aandacht geboden. Enerzijds in de krimp-
gebieden in het oosten en zuiden van het
land, waar het draagvlak onder sportvoorzieningen
dreigt weg te vallen. Anderzijds in
het midden en westen van het land, vooral
in de grote steden, waar de bevolking nog
groeit. Als hier het aanbod van sportvoorzieningen
achterblijft, zullen wachtlijsten
de groei in sportdeelname gaan belemmeren.

In de spo(r)tlights
Bewegen door de schoolomgeving
Tegenwoordig is er, mede door
berichten over toename van
overgewicht en obesitas, veel
aandacht voor sporten en bewegen.
Kinderen en jongeren vormen een
belangrijke doelgroep als het gaat
om het stimuleren hiervan. Het
onderzoek School, Bewegen en
Sport door Mirjam Stuij et al. is
een grootschalig onderzoek onder
leerlingen in Nederland en heeft als
doel om relaties tussen de school
en het beweeg- en sportgedrag
van leerlingen in kaart te brengen.
Het onderzoek bevat kennis over de
inrichting van de school(omgeving)
en het schoolbeleid op het
gebied van bewegen en sport
in Nederland, het beweeg- en
sportgedrag van leerlingen en
relaties tussen de schoolfactoren en
het beweeggedrag van leerlingen.
Mirjam Stuij is vanuit het Mulier Instituut
en Ger van Mossel vanuit Stichting Leerplan
Ontwikkeling betrokken bij het onderzoek.
Stuij: “De school speelt een belangrijke rol
in het dagelijks leven van jongeren, niet
alleen omdat ze er veel tijd doorbrengen,
maar ook omdat er ideeën kunnen worden
opgedaan door contacten met leerkrachten
en medeleerlingen. Daarnaast zijn er
vormen van lichaamsbeweging die direct
aan school verbonden zijn, zoals lopen en
fietsen naar school, lichamelijke opvoeding
en activiteiten tijdens de pauzes.”
“Als je het bewegen wilt bevorderen
is het belangrijk dat de
gymlessen gericht zijn op het
plezier hebben in bewegen.”
Het onderzoek toont onder meer aan dat
voor scholieren van de basisschool, jongens
en autochtone leerlingen geldt dat zij vaker
dan respectievelijk middelbare scholieren,
meisjes en allochtone leerlingen, bewegen
en sporten vanwege het intrinsieke motief
beweegplezier. Van Mossel: “Het intrinsieke
motief beweegplezier blijkt de sterkste
relatie te hebben met het activiteitsniveau.
“De school is een waardevolle
omgeving om het bewegen
onder kinderen en jongeren te
stimuleren.”
Leerlingen die vooral bewegen en sporten
vanwege het beweegplezier, bewegen en
sporten veel meer dan leerlingen die minder
waarde hechten aan dit motief. Het is
dus belangrijk dat de lessen lichamelijke
opvoeding gericht zijn op plezier hebben in
het bewegen zelf als je het bewegen wilt
bevorderen.”
3

Het Mulier Instituut is een
samenwerkingsverband tussen
het voormalige onderzoeksbureau
Diopter - Janssens & Van Bottenburg
bv, de Universiteit van Tilburg, de
Universiteit Utrecht, de Universiteit
van Amsterdam en Rijksuniversiteit
Groningen. Met het ministerie van
VWS en verschillende partijen uit het
veld wordt het onderzoek afgestemd.
Het MI staat midden in de
sportwereld met de opdracht
om de onderlinge coördinatie
en diepgang van het sociaalwetenschappelijk
sportonderzoek
in Nederland te bevorderen. Het
verrichten van fundamenteel
en toegepast, beleidsgericht
wetenschappelijk onderzoek op
het gebied van sport en bewegen
vormt de kerntaak van het instituut.
Het instituut ziet zichzelf
daarbij als een onafhankelijk,
innovatief en gezaghebbend
interuniversitair onderzoeksinstituut.
Voor medewerkers en
externe onderzoekers
wil het een stimulerende en
uitdagende werksfeer creëren.
Organisatie
Het werk van het instituut
speelt zich af op drie
terreinen: volgen, begrijpen
en verspreiden.
Kerntaken
1. Het instituut wil de trends en ontwikkelingen in de sport en in het sportbeleid
volgen en deze in kaart brengen. De Verenigingsmonitor en SportersMonitor zijn
voorbeelden van instrumenten om deze informatie te verzamelen.
2. Het onderzoek is er vervolgens op gericht actuele vraagstukken en bredere veranderingen te
begrijpen door het verdiepen en vernieuwen van de kennis erover. Het instituut ziet sport en hiermee
verweven terreinen, waaronder in het bijzonder de lichamelijke opvoeding, altijd als onderdeel
van de samenleving en heeft in haar werk oog voor de maatschappelijke context. Het gaat hierbij
om hoogwaardig, probleemgestuurd beleidsonderzoek. Daarnaast voorziet het in theoretische
verdieping en in innovatief, longitudinaal en internationaal vergelijkend sportonderzoek.
3. Ook het verspreiden van de resultaten van het onderzoek behoort tot de kerntaken. Dat blijkt onder meer
uit de eigen publicaties en uit debatten en bijdragen aan congressen. Voor het uitwisselen en overdragen van
kennis en inzicht is ook de communicatie met relevante beleids- en onderwijsinstanties van groot belang.
Doelstellingen
De hier genoemde kerntaken zijn ontleend aan de in de statuten vastgelegde doelstellingen:
• het verrichten van fundamenteel en toegepast sociaal-wetenschappelijk sportonderzoek;
• het bevorderen van de coördinatie en kwaliteit van het fundamenteel
en toegepast sociaal-wetenschappelijk sportonderzoek;
• het bijdragen aan de opbouw, synthese en overdracht aan wetenschappers en
beleidsmakers van sociaal-wetenschappelijke kennis op sportgebied;
• het bevorderen van de instelling van bijzondere leerstoelen op dit werkgebied;
• het ondersteunen van universiteiten bij de opleiding van onderzoekers op dit werkgebied.

Het instituut ondersteunt universiteiten ook in hun opleidingsfunctie, door:
• medewerkers beschikbaar te stellen voor ondersteuning in
het universitair en hoger beroepsonderwijs;
• studenten en beginnende onderzoekers de mogelijkheid te bieden
werkervaring op te doen in een inspirerende werkomgeving.
Meerjarenprogramma 2007-2010
Het ministerie van VWS verstrekte het MI van 2007 tot 2010 een subsidie voor een
wetenschappelijk onderzoeksprogramma dat als centrale opdracht het inventariseren
en analyseren van fundamentele processen in de sport had. Bij beleidsrelevante
thema’s zoals obesitas, integratie, agressie, professionalisering en commercialisering
analyseerden de onderzoekers de relaties tussen maatschappelijke en institutionele
structuren, bredere historische processen en handelingsmogelijkheden van het
individu. Het jaar 2010 stond in het teken van de afronding van dit programma.
Om de onderzoeken uit het meerjarenprogramma te bediscussiëren en
kennisuitwisseling tussen de betrokken onderzoekers te bevorderen,
zijn er in 2010 drie gezamenlijke bijeenkomsten gehouden.
De klankbordcommissie van het Meerjarenonderzoeksprogramma kwam in 2010 één
keer bij elkaar. In deze commissie hadden geheel 2010 op persoonlijke titel zitting
Jan-Willem Duyvendak (Universiteit van Amsterdam), Maarten Koornneef (ministerie
van VWS) en Nicolette van Veldhoven (NOC*NSF). Arie de Ruijter (Universiteit van
Tilburg) verliet per 1 september 2010 de klankbordgroep vanwege zijn pensionering.
Zijn plaats werd ingenomen door Jos de Haan (Sociaal en Cultureel Planbureau).
In 2010 werd gestart met de voorbereidingen van een nieuw meerjarenonderzoeksprogramma
2011-2014. Onderzoekers konden hier in het begin van het jaar onderzoeksvoorstellen voor
inleveren. In verschillende bijeenkomsten werd hier door het bestuur over gediscussieerd.
Stichting Bevordering Sociaal Wetenschappelijk Sportonderzoek
De Stichting Bevordering Sociaal Wetenschappelijk Sportonderzoek (Stichting BSWS) is
per 7 april 2010 opgeheven. Alle activiteiten en verplichtingen zijn overgedragen aan
het Mulier Instituut. Hiermee hopen de founders van de in 2006 opgerichte stichting
(NOC*NSF, KVLO en MI) om met nog meer kracht te kunnen werken aan de versterking van
het sociaal-wetenschappelijk onderzoek op het gebied van sport, lichamelijke opvoeding
en bewegingsleer. De bijzondere leerstoelen op het gebied van pedagogiek en didactiek
van de lichamelijke opvoeding en de sport (prof. dr. Annelies Knoppers) en sporteconomie
(prof. dr. Ruud Koning) werden door de stichting ingesteld. Daarnaast was de stichting
nauw betrokken bij het instellen van de bijzondere leerstoel sportontwikkeling (prof.
dr. Maarten van Bottenburg) en de nog vacante bijzondere leerstoel sportsociologie.
Stichting
Het Mulier Instituut is een stichting, waarvan het bestuur wordt gevormd door
vertegenwoordigers van de participerende universiteiten. Dit bestuur stelt
de missie en kerntaken vast. De Raad van Toezicht, bestaande uit afgevaardigden van
belanghebbende organisaties in de sportsector met een onafhankelijk voorzitter, is
adviseur van het bestuur. Het instituut wordt geleid door een managementteam bestaande
uit de directeur en twee managers die het team van onderzoekers aansturen.
Bestuur
• Prof. dr. Paul Verweel | onafhankelijk voorzitter | Universiteit Utrecht,
Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap
• Dr. ir. Hugo van der Poel | secretaris | Universiteit van Tilburg,
Faculteit Sociale Wetenschappen, departement Vrijetijdwetenschappen
• Prof. dr. Ruud Koning | penningmeester | Rijksuniversiteit Groningen,
Faculteit Economie en Bedrijfskunde, Department of Economics, Econometrics & Finance
• Dr. Ruud Stokvis | lid | Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Maatschappij-
en Gedragswetenschappen, Amsterdam School for Social Science Research
• Prof. Dr. Maarten van Bottenburg | lid | Universiteit Utrecht,
Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap
Het bestuur heeft in 2010 vijf keer vergaderd.
Raad van Toezicht
• Paul Rosenmöller | onafhankelijk voorzitter
• Paul Coppes | Vereniging Sport en Gemeenten
• Gert van Driel | Koninklijke Vereniging van Leraren Lichamelijke Opvoeding
• Drs. Clémence Ross | Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen
• Geert Slot | Nederlands Olympisch Comité*Nationale Sport Federatie
De Raad van Toezicht (RvT) heeft in 2010 één keer vergaderd. In 2010 werd door het bestuur
het besluit genomen de Raad van Toezicht om te zetten in een Raad van Advies (RvA). De leden
van de RvT stemden met deze beslissing in. De nieuwe RvA zal in 2011 een meer inhoudelijk
karakter krijgen. Personen van belanghebbende organisaties zullen zitting krijgen in de raad.
Financiën en personeel
Tot de taken van het MI behoren het uitvoeren van een vierjarig onderzoeksprogramma Sport:
Passie, Praktijk en Profijt, dat gefinancierd wordt door het ministerie van VWS. In 2010 maakten
de inkomsten uit dit programma 45 procent uit van de inkomsten van het instituut. Een deel van
dit programma wordt uitgevoerd door de universiteiten die participeren in de stichting en in
het onderzoeksprogramma. De overige inkomsten bestaan uit opdrachtonderzoek voor onder
andere lokale overheden, sportorganisaties (bonden, koepelorganisaties) en ministeries. In
vergelijking met 2009 zijn de inkomsten in 2010 met 16 procent gegroeid.
Het Mulier Instituut heeft geen eigen gebouwen of materiële eigendommen. De ‘bezittingen’
van het instituut bestaan vooral uit kasmiddelen en uit vorderingen uit hoofde van uitgevoerd
onderzoek (en verder uit het ‘menselijk kapitaal’ van haar medewerkers). Geen van de
uitstaande vorderingen is ouder dan één jaar.

In 2010 werd een bescheiden positief saldo gegenereerd (€ 22.500). Dat saldo is toegevoegd
aan de reserves van het instituut. Het instituut hanteert als streefcijfer dat het eigen vermogen
33 procent dient te zijn van de vaste lasten, voldoende om deze bij wegvallende inkomsten drie
tot vier maanden te kunnen doorbetalen. Dat streefcijfer was eind 2010 net niet gehaald (31%).
De integrale jaarrekening is op te vragen bij de directie.
Liquiditeiten 380
Vaste activa 14
Kortlopende vorderingen 289
Kortlopende schulden 341
Voorzieningen 21
Eigen vermogen 320
Het Mulier Instituut had begin 2010 een personeelsformatie van 16 fte (directie,
office management en onderzoekers). Gedurende het jaar werd het onderzoeksteam
uitgebreid. Ook het office management kreeg er versterking bij. Aan het einde
van het jaar was het personeelsbestand toegenomen tot 18,5 fte.
Mannen
Vrouwen
Het percentage ziekteverzuim lag in 2010 op 1,4 procent (in 2009 rond de 2 procent). De
gemiddelde leeftijd van de medewerkers in 2010 was 37 (in 2009 was de gemiddelde leeftijd
36). Er werkten in 2010 meer vrouwen dan mannen bij het Mulier Instituut, rond de 63 procent
(61% in 2009).
In 2010 werkten er geen medewerkers met een niet-westerse achtergrond bij het instituut.
Het voorjaar van 2010 stond voor veel medewerkers in het teken van persoonlijke ontwikkeling.
De projectleiders en directie/MT namen deel aan een cursus projectmanagement. Ook konden
de medewerkers deelnemen aan een workshop persberichten schrijven, die werd gegeven door
Jurryt van der Vooren. Tevens verzorgde hij een presentatie over de werking van de media.
Directie/management team
• Dr. Koen Breedveld | directeur | sportdeelname, sportbeleid,
monitoringonderzoek, sportsociologie
• Dr. Agnes Elling | manager onderzoek en publieke taken | sociale diversiteit,
sportkeuzes en biografieën, topsportloopbanen
• Drs. Jo Lucassen | manager onderzoek en interne zaken | leefstijlsporten,
governance in sport, kwaliteitsmanagement, beleidsonderzoek
Office management
• Elise van Dinther-Schoenmakers | secretarieel medewerker
• Drs. Madeleine Frelier | medewerker financiën en onderzoek (tot 11 juni 2010)
• Clemy Goossens | financieel-administratief medewerkster (vanaf 16 augustus 2010)
• Drs. Saskia de Groot-Nuijten | office manager
• Maria Vissers-Mathijssen | medewerkster huishoudelijke dienst
• Christine Vos | financieel medewerkster (vanaf 15 mei 2010)
Onderzoekers
• Justus Beth MSc. | junior-onderzoeker | bewegingsonderwijs en schoolsport,
Impuls brede scholen sport en cultuur, effectieve interventies
• Drs. Astrid Cevaal | onderzoeker | sportpedagogiek, openbare sport- en speelruimte,
sportverenigingen, voetbalaanbod, sportiviteit & respect
• Dr. Dorine Collard | onderzoeker (vanaf 1 juli 2010) | intervention mapping,
effectevaluaties, sportblessures, jeugdsport
• Drs. Remko van den Dool | senior-onderzoeker | sportdeelname,
dataverzameling, sportbeleving, gehandicaptensport, monitoringonderzoek
• Marit Gijsbers MSc | junior-onderzoeker (vanaf 7 april tot 7 oktober 2010 |
topsport, talentontwikkeling, lokaal sportbeleid
• Drs. Anneke von Heijden | onderzoeker | combinatiefuncties, effectieve interventies
• Drs. Remco Hoekman | onderzoeker | sportdeelname, ruimtelijke ontwikkeling,
sportbeleid, topsport, integratie, monitoringonderzoek
• Drs. Paul Hover | senior-onderzoeker | sportmarketing, sporteconomie,
sportsponsoring, Olympisch Plan 2028, sportevenementen
• Marcia de Jong | junior-onderzoeker | sportverenigingen, sportorganisaties,
sportbeleid, gehandicaptensport
• Drs. Janine van Kalmthout | onderzoeker | sportverenigingen, monitoringonderzoek,
sportbonden, vrijwilligers, sportiviteit & respect
• Drs. Fons Kemper | senior-onderzoeker gedetacheerd vanuit Kemper
Conseil Publishing | evaluatie en monitoring van (sport)beleid,
integratie, sportgeschiedenis, sportsociologie, sportverenigingen
9

• Drs. Caroline van Lindert | senior-onderzoeker | gehandicapten(sport), openbare sport- en
speelruimte, effectieve interventies, sport en toerisme, sport en ontwikkelingssamenwerking
• Drs. Ger van Mossel | senior-onderzoeker gedetacheerd vanuit SLO (tot 1 december
2010) | bewegingsonderwijs en schoolsport, sportbeleid van scholen
• Wouter Nootebos MSc. | junior-onderzoeker (vanaf 1 maart tot 1 juni 2010) |
jongeren met gedragsproblemen | effectieve interventies | voetbalaanbod
• Raoul Notté | trainee (vanaf 15 juni 2010) | gehandicaptensport, sportbonden
• Niels Reijgersberg MSc. | junior-onderzoeker | topsport en
talentontwikkeling, bewegingsonderwijs, leefstijlsporten
• Jan-Willem van der Roest | trainee (tot 1 juli 2010) / junior-onderzoeker (vanaf
1 juli 2010) | sportsociologie, sport en religie, sportverenigingen, integratie
• David Romijn MSc. | junior-onderzoeker | sportsociologie,
openbare sport- en speelruimte, sportdeelname, voetbalaanbod
• Froukje Smits MSc. | junior-onderzoeker | leefstijlsporten, sportpedagogiek,
bewegingsonderwijs, gehandicaptensport
• Mirjam Stuij MSc. | junior-onderzoeker | sociologie, gezondheid,
lichaamsidealen, school en sport
• Drs. Harold van der Werff | onderzoeker (vanaf 15 mei 2010) |
schoolactieve sportvereniging, sportbeleid, monitoringonderzoek
• Ester Wisse MSc. | onderzoeker | etniciteit, sportdeelname, sportbeleving,
bewegingssport en onderwijs, vechtsport, zwemmen, leefstijlsporten
Onderzoeksassistenten
• Talitha Boorsma (tot 1 september 2010)
• Jeroen van Leeuwen (vanaf 1 september 2010)
• Steven Wijker
• Renskje de Wit
Het Mulier Instituut had in 2010 in totaal vier stagiaires voor kortere of langere tijd in dienst.
Een deel van hen is doorgestroomd naar de functie van onderzoeksassistent en/ of junioronderzoeker.
Naast alle hierboven genoemde personen waren in 2010 verschillende onderzoekers vanuit
een dienstverband bij andere organisaties betrokken bij het meerjarenonderzoeksprogramma.
Gelieerde onderzoekers
• Dr. Jan Boessenkool | senior-onderzoeker | Universiteit Utrecht,
Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap
• Dr. Inge Claringbould | senior-onderzoeker | Universiteit Utrecht,
Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap
• Drs. Marianne Dortants | onderzoeker | Universiteit Utrecht,
Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap
• Dr. Mark van den Heuvel | senior-onderzoeker | Remarkable Research |
Lector iMotion of Sportbusiness | Fontys Economische Hogeschool Tilburg
• Dr. Ivo van Hilvoorde | senior-onderzoeker | Vrije Universiteit Amsterdam,
Faculteit Bewegingswetenschappen | Lector ‘Bewegen, School & Sport’
aan de School of Human Movement & Sport | Windesheim, Zwolle
• Drs. Roelien Luijt | junior-onderzoeker | Zeal Sport & Media
• Lotte Salome MSc | promovendus | Fontys Economische Hogeschool Tilburg
• Niek Pot MSc | junior-onderzoeker | Vrije Universiteit Amsterdam,
Faculteit Bewegingswetenschappen
• Maikel Waardenburg MSc. | junior-onderzoeker | Universiteit Utrecht,
Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap
20
Benoeming en eervolle vermelding
Mark van den Heuvel is op 1 november 2010 benoemd
tot lector aan de Fontys Hogeschool te Tilburg. Binnen
het lectoraat iMotion of Sportbusiness richt hij zich op
onderwijsinnovatie en kennisontwikkeling voor studenten
en docenten die in de markt het verschil maken en die
worden geïnspireerd door de emotie van de sport.
Remco Hoekman ontving voor het paper dat hij op het
European Association for Sociology of Sport (EASS) congres
presenteerde een eervolle vermelding van de jury voor de EASS
Young Researcher Award 2010. Hoekman presenteerde zijn
paper, getiteld Influence of neighborhood and sport facilities
on sport participation in an urban area tijdens het congres
dat plaatsvond van 5 tot en met 8 mei in Porto (Portugal).

In de spo(r)tlights
Waterdichte registratie zwemvaardigheid
In verband met de financiële
crisis dreigt door bezuinigingen
in steeds meer gemeenten in
Nederland het doek te vallen
voor het schoolzwemmen. De
verantwoordelijkheid voor de
zwemles komt daarmee op het
bordje van de ouders te liggen.
Onderzoeksrapporten van het
Mulier Instituut uit het jaar 2009
kwamen door deze heikele kwestie
weer volop in de belangstelling te
staan. Het rapport Schoolzwemmen
ter discussie uit 2009, over de
meerwaarde van schoolzwemmen
en vangnetregelingen, leverde
een belangrijke bijdrage aan
de gevraagde kennis over het
vraagstuk naar de afschaffing
van het schoolzwemmen.
Ook het in 2009 verschenen rapport ‘Ik wil
wel dat mijn kind leert zwemmen…’, waarin
de resultaten beschreven worden van een
groot onderzoek naar de factoren die de
zwemvaardigheid beïnvloeden en de rol
van allochtone ouders, werd regelmatig
geraadpleegd en aangehaald in het jaar
2010. In de rapportages van het Mulier Instituut
staat vermeld dat door de eventuele
maatregelen vooral allochtone kinderen,
kinderen uit zeer sterk stedelijke gebieden
en kinderen van ouders met een laag inkomen
de dupe zullen worden van de voornemens
om het schoolzwemmen weg te
“Het is niet precies duidelijk
hoeveel kinderen in het bezit
zijn van een zwemdiploma.
Met de zwemmonitor brengen
we dat in beeld.”
bezuinigen. Ester Wisse (Mulier Instituut),
die een grote bijdrage heeft geleverd aan
de totstandkoming van deze rapporten zegt
hierover: “Nederland is een waterland, dus
is het van groot belang dat alle kinderen
goed leren zwemmen. De ouders van deze
kinderen weten niet altijd de weg te vinden
naar de zwembaden, lopen tegen lange
wachtlijsten aan of kunnen zwemles niet
betalen. Deze kinderen zijn daarom afhankelijk
van schoolzwemmen om hun diploma’s
te halen.”
“Kinderen uit lagere sociale
klassen zijn veelal afhankelijk
van het schoolzwemmen om
hun diploma te halen”.
Vanwege het ontbreken van een landelijke
systematische registratie van zwemvaardigheid
en de noodzaak om gemeenten
adequaat te kunnen informeren, heeft het
Mulier Instituut in 2010 in samenwerking
met de Vereniging Sport en Gemeenten het
project ‘Waterdicht’ opgestart. Harold van
der Werff (Mulier Instituut) is medeverantwoordelijk
voor dit ambitieuze project: “op
dit moment is het nog niet precies duidelijk
hoeveel kinderen die de basisschool verlaten
in het bezit zijn van een zwemdiploma,
ook is nog weinig bekend over het aanbod
van zwemwater en zwemlessen. Met de
zwemmonitor die onderdeel is van het project
‘Waterdicht’ wordt dit wel mogelijk.”
De eerste feiten en rapportages worden in
het najaar van 2011 verwacht.
23

In de spo(r)tlights
Dag van het sportonderzoek
Op 7 oktober 2010 werd in
Amsterdam de eerste Dag van het
sportonderzoek georganiseerd. Het
Mulier Instituut verwelkomde, samen
met het sportcentrum Universum
en de Universiteit van Amsterdam/
Hogeschool van Amsterdam ruim
275 bezoekers, die luisterden naar
ruim 90 presentaties. Voor een
land waarin sportonderzoek steeds
verder wordt uitgebreid en steeds
meer in de schijnwerpers komt te
staan is dat een mooie score, vindt
organisator Koen Breedveld. In
samenwerking met Universum, het
congresbureau van de UvA en NISB
was hij met Jan-Willem van der Roest
en Saskia de Groot verantwoordelijk
voor deze eerste editie.
De directeur van het Mulier Instituut ziet
het veld sportonderzoekers uitbreiden:
“Steeds meer organisaties gaan zich bezighouden
met sportonderzoek, de diversiteit
van de onderzoeken wordt dus ook steeds
groter. De Dag van het sportonderzoek
bood een mooie gelegenheid om met elkaar
te discussiëren over de gepresenteerde
papers.”
“Steeds meer organisaties houden
zich met sportonderzoek
bezig, de diversiteit van de onderzoeken
wordt steeds groter.”
Ruud Stokvis leidde de dag in met een presentatie
over sport en innovatie. De sportsocioloog
schreef in 1989 het klassieke
werk De Sportwereld: een sociologische
inleiding. In 2010 verscheen een geheel
vernieuwde versie van dit boek. De centrale
stelling van zijn presentatie was dat
innovatie in de sport of onsportief is (als
maar één deelnemer over de innovatie kan
beschikken) of zinloos (als alle deelnemers
erover kunnen beschikken). Stokvis: ‘Na afloop
werd hier in de wandelgangen en in
SportKnowHowXl.nl nog flink over gediscussieerd.’
Naast de inhoudelijke bijdragen was er
“De Dag van het sportonderzoek
bood een mooie gelegenheid
voor sportonderzoekers
om met elkaar in discussie te
gaan.”
ook ruimte voor sport en ontspanning. Het
avondprogramma bestond uit een sportactiviteit
en een diner. Van der Roest: “Het
gloednieuwe sportcentrum Universum op
het Amsterdam Science Park was een bijzondere
congreslocatie en het bood ons de
gelegenheid enkele sportieve activiteiten
aan te bieden. Zo brachten we theorie en
praktijk bij elkaar!”
2

Volgen Begrijpen Verspreiden
Het volgen van trends en
ontwikkelingen op sportgebied
is een van de kerntaken van het
instituut. Voor dit monitoren zijn
diverse instrumenten beschikbaar.
De onderzoekers benutten de
gegevens die ermee worden
verzameld zowel voor fundamenteel
wetenschappelijk onderzoek, als
voor beleidsgericht onderzoek en
advisering over sport in Nederland.
Het monitoren gebeurt op drie
niveaus: dat van de sporters, dat
van de sportorganisaties en dat van
de functies en effecten van sport.
Volgen Begrijpen Verspreiden
Om ontwikkelingen in de sport beter
te begrijpen en antwoord te kunnen
geven op actuele vraagstukken voert
het Mulier Instituut fundamenteel
en toegepast onderzoek uit. Dit
onderzoek vindt plaats in opdracht
van overheden, sportorganisaties en
anderen. Vanuit meerdere sociaalwetenschappelijke
disciplines,
theorieën en methoden dragen
onderzoekers bij aan de verdieping
en vernieuwing van kennis van sport
in een maatschappelijke context.
Op de volgende pagina’s staan de
projecten op het terrein van volgen
en begrijpen waaraan in 2010 is
gewerkt of waarvan een publicatie is
verschenen. Er is daarin onderscheid
gemaakt naar type opdrachtgever:
ministerie van VWS, gemeenten en
provincies, sportkoepels en -bonden
en overige opdrachtgevers.
2

Ministerie van
Volksgezondheid,
Welzijn en Sport
Meerjarenprogramma
/
Looptijd
2007 > 2010
SamenSpel
Studies over etniciteit, integratie en sport
Samenspelen en meedoen zijn belangrijke begrippen wanneer we het hebben over
sport en integratie. Sport brengt mensen samen omdat ze eenzelfde belangstelling
hebben en die het liefst samen vormgeven. Op plaatsen waar de regels van de sport
en sportiviteit het gedrag bepalen. Voor iedereen ongeacht kleur, afkomst, sekse,
positie en inkomen. In die kenmerken van sport ligt een belofte besloten. Door mee
te doen aan sport kun je vertrouwen in en betrokkenheid bij een ander ontwikkelen.
Al samenspelend worden ervaringen en competenties opgebouwd die overdraagbaar
zijn naar andere levensgebieden. Belangrijk voor iedereen en zeker voor ‘nieuwe
Nederlanders’. Maar hoe werkt dat nu precies en waarom is succes niet altijd verzekerd?
Het WJH Mulier Instituut heeft het initiatief genomen om de opbrengsten van
onderzoek naar deze vragen samen te brengen. In de bundel Samenspel bieden
onderzoekers hun kennis en inzichten aan over de relatie tussen sport en integratie.
Daarbij is veel ruimte vrijgemaakt voor etniciteit als factor. De artikelen belichten
de veronderstelde samenhang op maatschappelijk (macro)niveau, laten zien hoe
integratie ‘werkt’ bij de sportvereniging (mesoniveau) en welke rol sport en etniciteit
speelt in sportloopbanen (microniveau).
Tussen onderzoek enerzijds en beleid en praktijk anderzijds dient vaak bemiddeld
te worden om tot werkbare toepassingen te komen. Het NISB als kennis- en
ontwikkelingsinstituut ziet het als een uitdaging dat samenspel te versterken.
Nieuwe
commerciele
actoren
SamenSpel
Studies over etniciteit, integratie en sport
Diversiteitsmanagementsportverenigingen
Sportvereniging
tussen traditie &
transitie
Topsport
nationale trots
SamenSpel
Studies over etniciteit, integratie en sport
Sportbeleving
jeugdige
verenigingssporters
Leefstijlsporters
Sportdeelname
in cross nationaal
perspectief.
Benchmark
sportdeelname
op basis van de
Eurobarometer
2010 en het
International Social
Survey Programme
2007
Meedoen
Monitoring en
eindevaluatie
Buitengewoon
grensoverschrijdend
Sportervaringen van transseksuele
mannen en vrouwen
Agnes Elling
Meedoen alle
jeugd door Sport.
2-meting 2009
Risicomanagement
Lichaamsideaalbeelden
In 2004 aanvaarde het Internationale Olympisch Comité
richtlijnen voor deelname van transgendermannen en
-vrouwen aan internationale wedstrijden. Meer dan
25 jaar nadat de als Richard geboren Renée Richards
na een juridische strijd deelnam aan het professionele
vrouwentenniscircuit. In de afgelopen drie decennia
zijn in Nederland duizenden mensen met transseksuele
gevoelens begeleid in hun transitie van man naar vrouw
of vice versa. De begeleiding en behandeling van mensen
die een geslachtstransitie ondergaan is steeds verder
geprofessionaliseerd. Maar ook de emancipatie van en
publieke aandacht voor transseksuele mannen en vrouwen
is gegroeid. In Buitengewoon grensoverschrijdend staat de
sportdeelname van transgenders centraal. In welke mate
waren en zijn mensen die ‘in het verkeerde lichaam geboren
zijn’ actief in de sport en wat zijn hun ervaringen?
Meer nog dan andere in andere omgevingen confronteert
sport mensen met hun lichamelijke zijn. Niet alleen
tijdens de sportbeoefening zelf waarbij het gaat om fysieke
mogelijkheden en het aangaan van een ‘eerlijke’ strijd,
maar bijvoorbeeld ook door letterlijk bloot te gaan in de
kleedkamer. In Buitengewoon grensoverschrijdend gaat de
auteur aan de hand van interviews met transseksuele
mannen en vrouwen in op hun ‘sportloopbaan’ en de
‘onderhandelingen’ die zij voeren voor, tijdens en na hun
geslachtstransitie in de gegenderde structuur en cultuur van
de (wedstrijd)sport.
De biografische portretten van transgenders laten zien dat
sport voor hen zowel onderdrukkend als bevrijdend kan
zijn. Van een ‘gevaarlijke’ omgeving waarin schaamte voor,
ontkenning van en/of controle over het ‘foute’ lichaam tot
uitdrukking komt tot een praktijk waar bewustwording van
en trots op het ‘juiste’ lichaam gevierd kan worden. Zonder
records te hoeven breken overschrijden transgendermannen
en -vrouwen op hun eigen manieren sportieve grenzen.
Bewegingsonderwijs
versus
verenigingssport
Dromen van
de Top. Over
investeringen van
(ex-)status talenten
en de invloed van
topsportbeoefening
op hun leven
Agnes Elling Buitengewoon grensoverschrijdend Mulier Fonds
Niet sporters
Sport en
stedelijke
ontwikkeling
Mulier Fonds
Buitengewoon
grensoverschrijdend
Sportervaringen van transseksuele mannen en vrouwen
Agnes elling
Monitoring
Tijd voor Sport/
Beleidsdoorlichting
Overige
opdrachten
Kennisagenda Sport 2011-2016
Koen Breedveld
Gerard Molleman
Froukje Smits
Niels Reijgersberg
De afgelopen jaren heeft het sportbeleid een hoge vlucht genomen. Steeds meer partijen
realiseren zich dat ze met en door sport iets waardevols kunnen bereiken. Binnen de sport
zelf groeit de wens om via gericht beleid sturing te geven aan de verdere ontwikkeling van de
sector. Het Olympisch Plan 2028 en het daaropvolgende kabinetsstandpunt ‘Uitblinken op
alle niveaus’ zijn te lezen als een uitdrukking van die gestegen ambities en vormen tevens een
belangrijke motor daarachter.
Wil de sportsector tegemoet komen aan de groeiende beleidsmatige interesse in de sport,
dan ontkomt ze er niet aan meer te investeren in de productie van kennis en onderzoek
en in de vertaling en toepassing daarvan in de praktijk. In de Kennisagenda Sport
2011-2016 geven onderzoekers van het Mulier Instituut en van ZonMw een eerste aanzet tot
een kennisinfrastructuur van de sport die recht doet aan die ontwikkelingen. Op basis van
gesprekken met ruim tachtig sportbeleidsmakers en -onderzoekers wordt nagedacht over de
vraag op welke wijze zinvol kan worden geïnvesteerd in versterking van het sportonderzoek.
Voorgesteld wordt om het onderzoek de aankomende jaren te bundelen in vijf heldere
onderzoeksprogramma’s, ingericht rondom de thema’s van het Olympisch Plan (Vitaal
Nederland, Meedoen, Talentvol, Kaart van Nederland en Nederland in beeld). In aanvulling
daarop worden handreikingen geboden om de programmering van het onderzoek en de
verspreiding van onderzoeksresultaten verder te verbeteren.
Met de realisatie van de Kennisagenda Sport 2011-2016 wordt een belangrijke stap gezet in
de verdere professionalisering van de sector en in het vormgeven van de ambities van het
Olympisch Plan.
Brede analyse
sport &
onderwijs
‘09-’11
Kennisagenda Sport 2011-2016 |
Koen Breedveld, Gerard Molleman, Froukje Smits en Niels Reijgersberg
W.J.H. Mulier Instituut / ZonMw
Notitie WK 2018
Kennisagenda Sport 2011-2016
Beleving
playgroundgebruikers
‘10-’11
Koen Breedveld
Gerard Molleman
Froukje Smits
Niels Reijgersberg
W.J.H. Mulier Instituut | ZonMw
Quickscan
accomodaties
‘10-’11
Monitoring
combinatiefuncties
‘10-’12
Sportersmonitor
2010
‘10-’11
Draagvlak OS
2028
‘10-’11
Kinderen met
gedragsproblemen
en sport.
Bevindingen uit
de literatuur
en uit recent
cijfermateriaal
Monitor
rijksregelingen
sport
‘10-’11
‘We zijn nog wel een
beetje zoekende’.
Eindrapportage
monitoring
en evaluatie
pilotprojecten
KNVB en KNGU
participatie
allochtone vrouwen
in de sport
29

Gemeenten en
provincies
Gemeenten
Special heroes
‘s-Hertogenbosch
‘10-’11
“Kortere lijntjes”.
Evaluatie Impuls
brede scholen,
sport en cultuur
gemeente Heusden
Sportdeelname
Noordoostpolder
2010
Lokale
verenigingsmonitor
Arnhem
‘10-’11
Sport in collegeprogramma’s:
belangrijke bijzaak.
Analyse van sport in
collegeprogramma’s
gemeenten
2010-2014
Sportdeelname
Schijndel 2009
Verenigingsmonitor
2010 Venlo
Zwemmen in
Houten
Tarievenvergelijking
4 brabantse
gemeenten
Eindhoven
‘10-’11
Delft beweeg(t)
mee(r)! - sporten
en bewegen in de
gemeente Delft
Sportdeelname in
grote steden: een
wereld van verschil?
Een beschrijving van
de sportdeelname
in Almere,
Amsterdam, Den
Haag, Eindhoven,
Rotterdam en
Utrecht van 2006
tot 2008
Vitaliteit
sportverenigingen
Eindhoven
Evaluatieonderzoek
Doelbewust,
‘s-Hertogenbosch
Met sportverenigingen
naar sportnota
Leiden
Gemeente Leiden
‘10-’11
Provincies
Overige opdrachten
lokale overheid
Lokale
verenigingsmonitor
Sportservice.net
‘09
Sportevenementen
op waarde geschat.
Over de effecten
van vier voetbalevenementen
en de rol
van de provinciale
overheid bij sportevenementen
Recessiepeiling
gemeenten 2010.
Doorwerking
economische
recessie op
gemeentelijk
sportbudget
Vervolg
olympische
ambitie
Overijssel
‘10-’11
Sportstichting
Sittard-Geleen,
Adviesrol
Sportstichting
Sittard-Geleen
2010
Evaluatie lokale
netwerkvorming
Vereniging Sport en
Gemeenten
2010
Positionering
Overijssel binnen
het Olympisch Plan
2028
Jeugdsportpas
effectiviteit
Sportservice
Noord Holland
2010
Sportkengetallen &
Actieve Leefstijl
Flevoland 2010
VSG,
Waterdicht
Vereniging Sport en
Gemeenten
‘10-’11
3

Sportkoepels
en -bonden
Tijd voor korfbal
KNKV
'10-'11
Samen voor
Sportiviteit en
Respect
KNHB
'10-'12
Zicht op zaalvoetbal.
Een onderzoek naar
huidige, vroegere en
potentiële spelers
Ontwikkeling
onderzoeksprogramma
KNLTB
'10-'11
Monitor Zo kan het ook!
Remko van den Dool
Marcia de Jong
Astrid Cevaal
Dorine Collard
Verkenning
draagvlak onderzoekmiddelgrotesportevenementen
Atletiekunie
'10-'11
Beweegstimuleringsprogramma voor mensen met een
verstandelijke handicap, de startsituatie
Volgens een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen is meer dan 80 procent
van de mensen met een verstandelijke handicap inactief. Decentralisatie van de zorg
en de hoge werkdruk zorgen er bovendien voor dat dag- en woonvoorzieningen voor
mensen met een verstandelijke handicap niet of nauwelijks nog aandacht hebben
voor (stimulering van) sport en bewegen. Dit vergroot voor deze doelgroep het
risico op bewegingsarmoede, overgewicht en leidt tot een grotere behoefte aan zorg.
Gehandicaptensport Nederland brengt met het programma Zo kan het ook!
mensen met een verstandelijke handicap in beweging. Centraal daarbij staat het op
structurele basis bevorderen van het bewegen en sporten, binnen en buiten de dagen
woonvoorziening. Een belangrijk onderdeel van het programma is het monitoren
KNVB spelerspas
van de effecten van het programma.
Gedurende de looptijd van het programma vindt op drie momenten een evaluatie
van het programma. Dit rapport geeft de stand van zaken weer bij de start van
het programma. Met onderzoek onder de deelnemende instellingen en onder een
steekproef van alle instellingen in Nederland schetsen we de huidige stand van
zaken rond het sporten en bewegen van de cliënten van de instellingen.
Verenigingsmonitor
2009 Basis
Landelijke evaluatie
Proeftuin 45+
KNVB
'10-'11
Sportieve
wensen van
ouderen
NBB-Bridge
'10-'11
Monitor Zo kan het ook! |
Remko van den Dool, Marcia de Jong, Astrid Cevaal en Dorine Collard
W.J.H. Mulier Instituut
Monitor Zo kan het ook!
Beweegstimuleringsprogramma voor mensen met een
verstandelijke handicap, de startsituatie
Remko van den Dool
Marcia de Jong
Astrid Cevaal
Dorine Collard
W.J.H. Mulier Instituut
Organisatorische
integratie
Gehandicaptensport
Nederland
'10-'11
Sportaanbod
voor het
onderwijs
NOC*NSF
'10-'12
Homotolerantie
Homosport
Nederland
Sportonderzoek in
'10-'11 beeld
Sportloopbanen
NOC*NSF
'10-'11
Monitor paardensportaanbieders
in
Nederland 2010
Special Heroes
Gehandicaptensport
Nederland
'09-'13
Sport terug in de wijk
(Mooi) weer
voetbal(len)!
Monitoring
45-plusvoetbal,
nulmeting
Een studie naar de potentie van sporten in de openbare ruimte
Zeeburg
effectiviteit
KNVB
'10-'11
Astrid Cevaal
David Romijn
Koen Breedveld
Gerge Emmen (NBB)
Esther Wender (NBB)
W.J.H. Mulier Instituut
Overige
opdrachtgevers
‘Alles is mogelijk in de toekomst’
De sportmindedness van de Universiteit van Amsterdam
Mirjam Stuij
Ruud Stokvis
Er zijn diverse redenen waarom de verhouding tussen de Universiteit van Amsterdam
en sport interessant is. Zo is er de ambitie om in 2028 de Olympische Spelen naar
Nederland te halen. Dit Olympisch Plan 2028, met als doel ‘heel Nederland naar
Olympisch niveau’, heeft niet alleen de ambitie om de sport te stimuleren, maar ook
om een impuls te geven aan onderwijs en wetenschap. Daarnaast is de opening van
een nieuw, groot universitair sportcentrum in Amsterdam medio 2010 een extra
impuls tot bezinning op de rol van sport in de universiteit.
Het W.J.H. Mulier Instituut heeft daarom een onderzoek uitgevoerd naar het belang
dat de universiteit hecht aan sport, ofwel de sportmindedness van de Universiteit
van Amsterdam. Dit rapport gaat in op de ambities en idealen van de top van de
universiteit met betrekking tot sport en de dagelijkse praktijk. Wat wordt er in sport
geïnvesteerd? Hoe sportief zijn studenten en personeelsleden zelf? In welke mate is
sport onderwerp van onderzoek en onderwijs aan de Universiteit van Amsterdam?
In hoeverre wordt het door de universiteitspopulatie als een legitiem onderwerp
beschouwd? Ook is achterhaald hoeveel alumni van de universiteit sinds 1948 hebben
deelgenomen aan de Olympische Spelen, wat de mogelijkheden voor topsportende
studenten zijn en hoe de universiteit tegenover haar topsporters staat.
Al met al blijken studenten en personeelsleden van de Universiteit van Amsterdam
sportief te zijn, maar grotendeels onbekend met sport als object van wetenschappelijk
onderwijs en onderzoek. Maar, zoals een onderzoeksdirecteur het verwoordde, ‘alles
is mogelijk in de toekomst’. Gezien de interesse van studenten en personeelsleden is
er voldoende ruimte om de rol van sport binnen de universiteit uit te breiden.
‘Alles is mogelijk in de toekomst’ |
Mirjam Stuij en Ruud Stokvis
W.J.H. Mulier Instituut
‘Alles is mogelijk in de toekomst’
De sportmindedness van de Universiteit van Amsterdam
Monitoring
sport &
onderwijs
Platform Sport,
Bewegen en
Onderwijs
‘09-’12
Mirjam Stuij
Ruud Stokvis
W.J.H. Mulier Instituut
Niet-sporters:
achtergronden
en opvattingen.
Aanvullende
rapportage
SportersMonitor
2008
Playing for success
KPC
'10-'11
Effectiviteit
interventies
sport &
onderwijs
Platform Sport,
Bewegen en
Onderwijs
‘09-’11
Gezond op
school
NSA
'10-'11
Vrijwilligerswerk
Verweij Jonker
Instituut
‘09-’10
Evaluatie
interventie
diversiteit
sportbesturen
NISB
'10-'11
Cruyff Courts
Monitor 2010.
Resultaten van de
tweede meting
Lokaal
Sportbeleid
NISB
'10-'11
Jeugdsportfonds:
half jaar cijfers 2010
Data analyse
internationale
sportprojecten
meisjes
Women Win
'10-'11
Tussen veerkracht
en vrees. De impact
van de recessie op
de georganiseerde
sport
School,
bewegen en
sport
ZonMw
'08-'11
Second opinion
kosten-batenanalyse
van het WK
voetbal 2018.
Eindrapportage
MBO gezonde
school
ZonMw
'10-'11
33

Als maatschappelijke organisatie wil
het Mulier Instituut de uit onderzoek
verworven kennis en inzichten op
een systematische wijze toegankelijk
maken voor de sportwereld. De
samenleving moet hier bij het
vaststellen van sportbeleid over
kunnen beschikken, voor uitwisseling
en discussie. Daarom is verspreiden
de derde van de drie kerntaken,
naast en na volgen en begrijpen.
Het instituut benut hiervoor diverse
mogelijkheden. De belangrijkste
is het al dan niet digitaal uitgeven
van eigen publicaties. Achteraan
in het jaarverslag is een overzicht
opgenomen van alle publicaties
die in 2010 zijn verschenen. Op de
volgende pagina’s staan de overige
verspreidingsactiviteiten vermeld.
Volgen Begrijpen Verspreiden
Website en nieuwsbrief
Het Mulier Instituut verzamelt niet alleen kennis over sport, maar verspreidt
deze ook, met name via publicaties. Daarbij spelen ook de
website en de digitale nieuwsbrief een belangrijke rol.
Het merendeel van de rapportages is via de website aangekondigd en veel
publicaties (of samenvattingen daarvan) zijn digitaal beschikbaar. Ook worden
via de website andere aankondigingen gedaan zoals van debatten of congressen.
In 2010 is een start gemaakt met het ontwikkelen van een nieuwe website
om de verzamelde kennis over sport nog beter toegankelijk te maken.
De verspreiding van de digitale nieuwsbrief werd verder verbeterd. De nieuwsbrief
verscheen in 2010 maandelijks. Sinds 1 oktober 2009 mogen door nieuwe wetgeving
rondom e-mailcommunicatie alleen nog digitale nieuwsbrieven met toestemming van de
ontvanger worden verstuurd. Het aantal contactpersonen is daardoor in het begin gedaald.
In 2010 hebben veel mensen en organisaties zich weer aangemeld voor de nieuwsbrief.
In 2010 heeft het Mulier Instituut meer gebruik gemaakt van sociale
media. Naast de LinkedIn accounts die diverse medewerkers gebruiken,
beschikt het MI sinds 2010 ook over een Twitter-account. Hierin worden
de berichten geplaatst, die ook op de website verschijnen.
Mulier debatten
De Mulier debatten vormen een podium waarop onderzoeksgegevens over actuele
ontwikkelingen in de sport kunnen worden gepresenteerd én bediscussieerd. In
2010 vonden drie Mulier debatten plaats. Op 14 januari werd in samenwerking met
Rooilijn het debat Sport en stad georganiseerd. Op 4 juni volgde een debat over
talentontwikkeling in de sport. Dit debat ging vooraf aan het Holland Sport festival.
Het laatste Mulier debat van 2010 vond op 4 november plaats. Centraal daarin
stond de heruitgave van De Sportwereld, het standaardwerk van Ruud Stokvis.
Dag van het sportonderzoek en
(inter)nationale congressen
Het Mulier Instituut organiseerde op 7 oktober 2010 voor
het eerst de Dag van het sportonderzoek. Dit nieuwe
initiatief werd in samenwerking met het Amsterdamse
sportcentrum Universum, het congresbureau van de
Universiteit van Amsterdam en NISB georganiseerd.
De dag werd, met bijna 90 gepresenteerde papers
(waaronder zestien bijdragen van het Mulier Instituut) en
280 deelnemers goed bezocht. Elders in dit jaarverslag
leest u meer over de Dag van het sportonderzoek.
Ook verzorgden veel medewerkers een presentatie bij (inter)nationale
congressen, zoals het EASM congres in Praag (Tsjechië), het EASS congres in
Porto (Portugal), maar ook bij congressen in Kopenhagen (Denemarken), Leuven
(België), Malmö (Zweden), Frankfurt (Duitsland) en Göteborg (Zweden).
Lesgeven en begeleiden studenten
Medewerkers van het Mulier Instituut hebben in 2010 meerdere studenten begeleid
in hun afstudeerstage of masterscriptie. Dit waren onder andere studenten van
de opleiding Sportbeleid en Sportmanagement aan de Utrechtse School voor
Bestuurs- en Organisatiewetenschap en van de opleiding Pedagogiek van de
Universiteit Utrecht. Ook enkele studenten van de Universiteit van Tilburg werden
begeleid bij het schrijven van hun masterthesis Vrijetijdwetenschappen.
3

J a a r b o e k S p o r t beleid en onderzoek editie 2009/2010
W.J.H. Mulier Instituut | Arko Sports Media
Gebruik bibliotheek
Boeken en andere publicaties in de bibliotheek van het instituut zijn een dankbare
bron voor veel studenten die een bachelor- of masterscriptie schrijven over een
sportonderwerp. In 2010 werd hier veelvuldig gebruik van gemaakt. Er werden
ruim 260 digitale en papieren publicaties aan de collectie toegevoegd.
Redacties, adviescommissies en platforms
Het Mulier Instituut was in 2010 vertegenwoordigd in verschillende redactieraden.
Sport & Strategie, katern Wetenschap & Onderzoek | Koen Breedveld en Saskia de Groot-Nuijten
Sport Lokaal | Remco Hoekman
Redactie ‘t Web, Netwerk rondom bewegen | Justus Beth
Vrijetijdstudies | Saskia de Groot-Nuijten
Plein Sport en Kennis | Agnes Elling en Saskia de Groot-Nuijten
Redactieraad Sport en Kennis | Koen Breedveld
Diverse collega’s zijn actief als (bestuurs)lid in adviescommissies en platforms.
Extended Board ISSA | Agnes Elling
Technische commissie OBiN | Remco Hoekman
Werkgroep Evaluatie Sportevenementen | Paul Hover
Commissie Kwaliteitsbeleid Fit!vak | Jo Lucassen
Fit for Life | Koen Breedveld (stuurgroep), Caroline van Lindert (werkgroep)
Veldadviescommissie opleiding Sport en Bewegen Hogeschool Windesheim | Agnes Elling
Adviescommissie universitaire bachelor NHTV | Koen Breedveld
Trequartista NHTV | Jo Lucassen (Raad van Advies)
Platform Sport, Bewegen en Onderwijs | Koen Breedveld (stuurgroep effectieve interventies),
Jo Lucassen, Anneke von Heijden (effectieve interventies), Remco Hoekman
(werkgroep accommodaties), Justus Beth (communicatie)
NEN-commissie avontuurlijke vrijetijdsactiviteiten | Caroline van Lindert
Beoordelingscommissie verkiezing sportgemeente van het jaar | Remco Hoekman
Nederlands Instituut voor Vechtsport en Maatschappij | Agnes Elling (Raad van Toezicht)
Meedenkgroep toekomst Stichting Homoport Nederland | Agnes Elling
Stichting Sportatlas | Koen Breedveld (voorzitter bestuur), Remco Hoekman
MEASURE, Meeting for European Sport Participation and Sport Culture Research | Koen Breedveld,
Remco Hoekman
INSPIRE, Interdisciplinary Network of SPort Inspiration and Research Exchange | Remco Hoekman,
Froukje Smits, Mirjam Stuij, Ester Wisse
Jaarboek Sport
beleid en onderzoek editie 2009/2010
W.J.H. Mulier Instituut | Arko Sports Media
Jaarboek Sport
Het Jaarboek Sport wordt ieder jaar in samenwerking met Arko Sports Media
uitgegeven en laat een overzicht zien van alle relevante wetenschappelijke
en beleidsmatige publicaties op het gebied van sport en van beleidsmatige
ontwikkelingen. In 2010 verscheen de negende editie. De digitalisering
van het jaarboek is in 2010 doorgezet, maar nog niet afgerond.
In de media
Er werden in 2010 door verschillende medewerkers van het Mulier Instituut bijdragen geleverd
in de media aan de hand van hun onderzoeksbevindingen. Naast diverse interview- en
columnbijdragen aan het digitale Platform SportKnowHow XL werden onder andere bijdragen
geleverd aan landelijke en regionale (dag)bladen door Agnes Elling (Trouw 1 februari, 10
mei, 4, 6 en 8 november 2010, Het Parool 4 november 2010, Brabants Dagblad 30 oktober
2010, Viva 11-17 juni 2010, Sporta Magazine en Medisch Contact), Remko Hoekman (Trouw
15 januari 2010) en Fons Kemper (De Volkskrant 6 februari 2010). Op radio en televisie werd
in 2010 opgetreden door Agnes Elling over ‘Allochtonenstop voetbalvereniging’ op Omroep
Gelderland en Radio 1 en over het WK voetbal op Radio 1. Harold van der Werff verscheen
in november 2010 op RTV Noord-Holland naar aanleiding van de Zwembadmonitor.
36
Volgen Begrijpen Verspreiden
Selectie uit de persberichten van het MI
Meedoen Alle Jeugd door Sport: georganiseerde sport bewijst zich
Het programma Meedoen Alle Jeugd door Sport heeft veel betekend voor de
georganiseerde sport, zo blijkt uit de eindevaluatie van het W.J.H. Mulier Instituut.
Met een ledengroei van ruim 27.000 leden, sterkere sportverenigingen, bonden als
volwaardige beleidspartner en een verbeterde lokale samenwerking heeft het programma
Meedoen duidelijk haar vruchten afgeworpen. Het programma biedt daarmee voldoende
aanknopingspunten om te blijven investeren in burgers en verenigingen die willen
meedoen. Maar er zijn ook verbeterpunten aan te wijzen. Het boek Samenspel werd op
21 januari 2010 gepresenteerd.
Een derde van sportverenigingen in zwaar weer
Slechts tweederde van de verenigingen (64%) beschouwt de eigen financiële positie als
gezond. Er is nog weinig bekend over verenigingen die daadwerkelijk ‘omvallen’, een flink
deel van de verenigingen is er al wel financieel op achteruit gegaan. Dit is een belangrijke
conclusie uit het in maart 2010 verschenen onderzoek naar de invloed van de recessie op
sportverenigingen in 2009 en de verenigingsmonitor 2009. Zowel dit onderzoek, als de
Verenigingmonitor zijn op verzoek van NOC*NSF door het Mulier Instituut afgenomen bij
1300 sportverenigingen.
Kennisagenda sport 2011-2016 vergt additionele impuls van 50 miljoen euro
Om de doelstellingen van het Olympisch Plan te realiseren zal meer moeten worden
geïnvesteerd in kennis en onderzoek en zal, samen met een breed scala aan stakeholders,
een Kennisagenda sport moeten worden ontwikkeld. In opdracht van het ministerie
van VWS schetste het Mulier Instituut, samen met ZonMW, de contouren van een
dergelijke Kennisagenda sport. Op basis van het onderzoek wordt geadviseerd om de
kennisinfrastructuur voor sport en bewegen te versterken, onder andere door te investeren
in een Sportkompas; om de deskundigheid in de sector ten aanzien van onderzoek en
kennis te vergroten, onder andere door te investeren in ‘capacity building’; en om nader
onderzoek te doen in vijf inhoudelijke onderzoekslijnen naar zeven onderzoeksmatige
zwaartepunten. Om dit alles te realiseren is een additionele investering in sportkennis en
– onderzoek van 50 miljoen nodig. Dat bleek uit de rapportage Kennisagenda Sport 2011-
2016 die op 29 juni 2010 verscheen.
Trotse Nederlanders onderschrijven Olympische ambities 2028
De meest recente metingen over de relatie tussen topsport en nationale trots laten zien
dat de meeste Nederlanders trots waren op de prestaties van de Nederlanders tijdens
de Olympische winterspelen in Vancouver en het WK voetbal 2010. Het Mulier Instituut
verricht samen met onderzoekers van de UvA en de VU in Amsterdam een onderzoek naar
de relatie tussen sport en nationale trots. Onderdeel is een reeks metingen van 2008-2010
onder de Nederlandse volwassen bevolking. De resultaten laten zien dat prestaties in de
topsport (76%) samen met wetenschappelijke en technologische prestaties (74%) het
meest bijdragen tot gevoelens van nationale trots. Vooral trotse Nederlanders en zij die
waarde hechten aan internationale sportprestaties van Nederland omarmen de ambities
om de Olympische Spelen in 2028 naar Nederland te halen.
De kwetsbare positie van transgenders in de sport
Op 11 oktober 2010, internationale coming out dag , verscheen de publicatie Buitengewoon
grensoverschrijdend, over sport’loopbanen’ en ervaringen van transseksuele mannen
en vrouwen. Het is een boek dat niet alleen herkenning biedt voor transgendersporters,
maar voor overige sporters en sportorganisaties ook veel inzicht geeft in de ervaringen
van mensen met transseksuele gevoelens. Het eerste exemplaar werd door TNN voorzitter
Carolien van de Lagemaat uitgereikt aan de burgemeester van Dordrecht Arno Brok, op een
bijeenkomst rondom het thema ‘veiligheid’ ter gelegenheid van coming out dag.

In de spo(r)tlights
Leefstijlsport, wat is dat?
Iedere sporter beleeft zijn of
haar sport weer anders. Mensen
variëren bovendien in de wijze
waarop en de intensiteit waarmee
ze bij de sport betrokken zijn.
Waar de een al jaren lid en
medebestuurder is van dezelfde
sportvereniging, probeert een
ander steeds weer nieuwe sporten
uit. Het doel van de programmalijn
‘beleving en betrokkenheid’ is
om meer grip te krijgen op de
diversiteit van sportbeleving
en sportbetrokkenheid, onder
andere bij ‘leefstijlsporters’
en verenigingssporters.
Jo Lucassen is vanuit het
Mulier Instituut betrokken als
projectleider bij het onderzoek
naar leefstijlsporten. Vanuit
de Universiteit Utrecht (USBO)
werkte Inge Claringbould
mee aan het onderzoek naar
jonge verenigingssporters.
Lucassen: “De sportsector is de laatste
decennia enorm in beweging. Regelmatig
verschijnen nieuwe activiteiten op het
sporttoneel. Sommige daarvan verwerven
in korte tijd een grote belangstelling.
Vrijwel altijd ontstaan deze activiteiten in
eerste instantie buiten het georganiseerde
aanbod van verenigingen en sportcentra.
Maar ze worden ook snel opgepakt door
de commercie en door sportbonden. Dit
onderzoeksproject is gericht op de sporten
die bekend staan onder namen als ‘alternative
sports’, ‘extreme sports’ of leefstijlsporten.
Denk aan uiteenlopende sporten
”Kitesurfen wordt gezien als
een leefstijl waarbij je helemaal
vrij bent. In de praktijk
legt de subcultuur ook beperkingen
op.”
als snowboarden, capoeira, golfsurfen en
kitesurfen. Via kwalitatieve case-studies
en een landelijke survey hebben we laten
zien hoe die sporten in de greep raken van
de commercie en verstrengeld raken met
gevestigde organisaties (en/of zich daartegen
verzetten). Daarbij hebben we ook
gekeken naar hoe de leefstijlsportbeoefenaars
hierop reageren en hoe zij dit proces
ervaren.” Froukje Smits (Mulier Instituut)
laat in haar deelonderzoek zien hoe jonge
“Jongeren zetten zich af om hun
identiteit te behouden, dat zie
je ook binnen het kitesurfen.”
kitesurfers hun sport beleven. Smits: “Deze
jongens hechten sterk aan hun gevoel van
vrijheid in en tijdens het kitesurfen en van
de mogelijkheid om daar zelf invulling aan
te geven. Toch legt het subcultuurtje dat er
heerst ook beperkingen aan die vrijheid op.
Niet alles mag of wordt evenzeer gewaardeerd.
Daarnaast ervaren de jongens druk,
bijvoorbeeld vanuit sponsoren, commercie,
ouders, en (nieuwe) media. 100% vrij in het
vorm geven van je leefstijl ben je nooit.”
Inge Claringbould (USBO), werkte aan een
onderzoek naar jeugdige verenigingssporters.
Ze heeft bekeken hoe jongeren hun
vereniging en sport ervaren en wat daarbij
de invloed van ouders is. “Volwassenen
spelen een belangrijke rol in de jeugdsport,
als coach, trainer, toeschouwer, scheidsrechter
of anderszins. Zo dragen ze bij aan
de ontwikkeling van sociale en culturele
identiteiten van de jongeren en zijn ze van
invloed op de sportparticipatie en motivatie
van jongeren. Toch nemen jongeren
de meningen, ideeën en gedragingen van
volwassenen niet klakkeloos over”, aldus
Claringbould. “Jongeren houden hun eigen
denkbeelden en verzetten zich actief tegen
de inmenging door de volwassenen.”
39

In de spo(r)tlights
Monitoren van sportdeelname onder gehandicapten
De sportdeelname van mensen
met een handicap blijft nog steeds
achter in vergelijking tot die van
mensen zonder handicap. Om
een grotere sportdeelname bij
mensen met een handicap te
realiseren, zijn er in Nederland
verschillende initiatieven genomen.
Gehandicaptensport Nederland heef
het Mulier Instituut gevraagd om een
aantal programma’s te monitoren
en evalueren. Het programma ‘Zo
kan het ook’ stimuleert mensen
met een verstandelijke handicap
vanuit dag- en woonvoorzieningen
om een actievere leefstijl aan te
nemen. Centraal daarbij staat
het structureel meer bewegen en
sporten. Remko van den Dool was
verantwoordelijk voor de nulmeting.
Het Mulier Instituut heeft bij de start van
dit programma de stand van zaken weergegeven
in een onderzoeksrapport. Van den
Dool: “Uit de metingen blijkt dat in een
kwart van de instellingen binnen de gehandicaptenzorg
vrijwel geen enkele cliënt aan
sport en bewegen doet. Verder gaf slechts
één op de vijf woonvoorzieningen aan
dat bijna iedere cliënt sport en beweegt.”
Verder zegt Van den Dool: “Gedurende de
looptijd van het programma evalueren we
op nog twee andere momenten de voortgang.
Met deze drie metingen kunnen we
vaststellen of dit programma aan de verwachtingen
voldoet.”
“In een kwart van de instellingen
binnen de gehandicaptenzorg
sport vrijwel geen enkele
cliënt.”
Het Mulier Instituut verzorgt tevens de monitoring
en evaluatie van het programma
Special Heroes. Caroline van Lindert is projectleider
van dit onderzoek. Special Heroes
is een sportstimuleringsprogramma dat
zich richt op kinderen met een beperking
die speciaal onderwijs scholen bezoeken.
Het programma ondersteunt de scholen bij
het aanbieden van sportkennismakingsactiviteiten
tijdens de gymles. “Trainers van
lokale of regionale sport- en beweegaan-
“Als trainers zowel op school
als op de club de training verzorgen,
verlaagt dat de drempel
voor gehandicapte kinderen
om lid te worden van een
sportclub.”
bieders (veelal sportverenigingen) verzorgen
de training zowel op school als ook
op de club. Leerlingen maken in een ver-
trouwde omgeving kennis met verschillende
sporten en verenigingen.” Het voor de
leerlingen inmiddels ‘bekende’ gezicht van
de trainer draagt bij aan het verlagen van
de drempels om zich aan te melden bij een
vereniging. “Het onderzoek zal uitwijzen of
de leerlingen die hebben meegedaan aan
het programma structureel meer zijn gaan
sporten bij reguliere sport- en beweegaanbieders.
Daarnaast zullen we ook nagaan
welke stimulerende en belemmerende factoren
een rol spelen bij de implementatie
van het programma bij de deelnemende
scholen”, aldus Van Lindert.
4

2010 was een vruchtbaar jaar voor
het Mulier Instituut wat publicaties
betreft. Er verschenen 46 zelfstandige
rapportages of boeken van de
hand van medewerkers van het
instituut, bestuursleden en gelieerde
onderzoekers. Daarnaast werden er
ruim 60 hoofdstukbijdragen in boeken
en artikelen voor wetenschappelijke
tijdschriften en vakbladen geschreven.
Publicaties
Medewerkers van het
Mulier Instituut
Boeken en rapporten
Anderson, A., Bottenburg, M. van, Lindert, C. van & Westerbeek, H. (2010). Sport, bewegen en
ouderen. Van wetenschap naar praktijk. Nieuwegein: Arko Sports Media.
Beth, J. & Lucassen, J. (2010). “Kortere lijntjes”. Evaluatie Impuls brede scholen, sport en cultuur
gemeente Heusden. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Bottenburg, M. van, Scheerder, J. & Hover, P. (2010). Don’t miss the next boat. Chances and
challenges of the second wave of running for European Athletics’ member federations. Utrecht:
Utrecht University School of Governance.
Breedveld, K., Bruining, J.W., Dorsselaer, S. van, Mombarg, R. & Nootebos, W. (2010). Kinderen
met gedragsproblemen en sport. Bevindingen uit de literatuur en uit recent cijfermateriaal.
‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Breedveld, K., Jong, M. de, Boers, E. & Steenbergen, J. (2010). Sportonderzoek in beeld.
‘s-Hertogenbosch/ Nijmegen: W.J.H. Mulier Instituut/ Kennispraktijk - voor sport, onderwijs &
gezondheid.
Breedveld, K., Molleman, G., Smits, F. & Reijgersberg, N. (2010). Kennisagenda Sport 2011-2016.
‘s-Hertogenbosch/ Den Haag: W.J.H. Mulier Instituut/ ZonMw.
Cevaal, A., Lindert, C. van & Wijker, S. (2010). (Mooi) weer voetbal(len)! Monitoring
45-plusvoetbal, nulmeting. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Cevaal, A., Romijn, D. & Breedveld, K. (2010). Sport terug in de wijk. Een studie naar de potentie
van sporten in de openbare ruimte. Nieuwegein/ ’s-Hertogenbosch: Arko Sports Media/ W.J.H.
Mulier Instituut.
43

Cevaal, A., Smits, F., Nootebos, W., Lucassen, J. & Slettenhaar, G. (2010). Evaluatieonderzoek
Doelbewust. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Chorus, A., Galindo Garre, F., Stubbe, J., Hoekman, R. & Schmikli, S. (2010). ‘Mixed Mode Design’
van de Monitor Ongevallen en Bewegen in Nederland (OBiN): Steekproef- en methode-effect
onderzocht. Leiden: TNO.
Collard, D. (2010). Jeugdsportfonds: half jaar cijfers 2010. ’s-Hertogenbosch:
W.J.H. Mulier Instituut.
Dool, R. van den (2010). Sportdeelname Noordoostpolder 2010. ‘s-Hertogenbosch:
W.J.H. Mulier Instituut, rapport.
Dool, R. van den & Hoekman, R. (2010). Sportdeelname Schijndel 2009. ‘s-Hertogenbosch:
W.J.H. Mulier Instituut.
Dool, R. van den & Hoekman, R. (2010). Sportkengetallen & Actieve Leefstijl Flevoland 2010.
’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Dool, R. van den, Jong, M. de, Cevaal, A. & Collard, D. (2010). Monitor Zo kan het ook!
Beweegstimuleringsprogramma voor mensen met een verstandelijke handicap, de startsituatie.
‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Dool, R. van den & Romijn, D. (2010). Zicht op zaalvoetbal. Een onderzoek naar huidige,
vroegere en potentiële spelers. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Elling, A. (2010). Buitengewoon grensoverschrijdend. Sportervaringen van transseksuele
mannen en vrouwen. Nieuwegein/ ‘s-Hertogenbosch: Arko Sports Media/
W.J.H. Mulier Instituut.
Elling, A. (2010). Niet-sporters: achtergronden en opvattingen. Aanvullende rapportage
SportersMonitor 2008. ‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Elling, A., Jong, M. de & Wisse, E. (2010). ‘We zijn nog wel een beetje zoekende’. Eindrapportage
monitoring en evaluatie pilotprojecten KNVB en KNGU participatie allochtone vrouwen in de
sport. ‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Elling, A. & Wisse, E. (2010). Beloften van vechtsport. Nieuwegein/ ‘s-Hertogenbosch:
Arko Sports Media/ W.J.H. Mulier Instituut.
Frelier, M. & Breedveld, K. (2010). Meedoen alle jeugd door Sport. 2-meting 2009.
‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Hoekman, R. (2010). Recessiepeiling gemeenten 2010: doorwerking economische recessie op
gemeentelijk sportbudget. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Hoekman, R. & Dool, R. van den (2010). Sportdeelname in grote steden: een wereld van
verschil? Een beschrijving van de sportdeelname in Almere, Amsterdam, Den Haag, Eindhoven,
Rotterdam en Utrecht van 2006 tot 2008. ‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Hoekman, R. & Gijsbers, M. (2010). Sport in collegeprogramma’s: belangrijke bijzaak. Analyse
van sport in collegeprogramma’s gemeenten 2010-2014. ’s-Hertogenbosch:
W.J.H. Mulier Instituut.
Hoekman, R. & Wisse, E. (2010). Zwemmen in Houten. ’s-Hertogenbosch,
W.J.H. Mulier Instituut.
Hover, P. (2010). Positionering Overijssel binnen het Olympisch Plan 2028. ‘s-Hertogenbosch:
W.J.H. Mulier Instituut.
Hover, P., Heuvel, M. van den & Oldenboom, E. (2010). Sportevenementen op waarde geschat.
Over de effecten van vier voetbalevenementen en de rol van de provinciale overheid bij
sportevenementen. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Hover, P. & Romijn, D. (2010). Cruyff Courts Monitor 2010. Resultaten van de tweede meting.
‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Hover, P., Romijn, D. & Breedveld, K. (2010). Sportdeelname in cross nationaal perspectief.
Benchmark sportdeelname op basis van de Eurobarometer 2010 en het International Social
Survey Programme 2007. ‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Jong, M. de, Groot-Nuijten, S. de, Elling, A., Breedveld, K., Eyssen, N. & Westermann, J. (2010).
Jaarboek Sport, beleid en onderzoek editie 2009-2010. Nieuwegein/ ’s-Hertogenbosch: Arko
Sports Media/ W.J.H. Mulier Instituut.
Kalmthout, J., Hoekman, R., Hover, P. & Breedveld, K. (2010). Tussen veerkracht en vrees. De
impact van de recessie op de georganiseerde sport. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Kalmthout, J. van & Jong, M. de (2010). Verenigingsmonitor 2009 Basis. ’s-Hertogenbosch:
W.J.H. Mulier Instituut.
Kalmthout, J. van & Romijn, D. (2010). Verenigingsmonitor 2010 Venlo. ‘s-Hertogenbosch: W.J.H.
Mulier Instituut.
Kalmthout, J. van & Werff, H. van der (2010). Monitor paardensportaanbieders in Nederland
2010. ‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Meerwaarde/ W.J.H. Mulier Instituut/ Hypercube/ Sport2B (2010). Second opinion kostenbatenanalyse
van het WK voetbal 2018. Eindrapportage. Hoofddorp: Meerwaarde/
W.J.H. Mulier Instituut/ Hypercube/ Sport2B.
Reijgersberg, N., Gijsbers, M. & Elling, A. (2010). Dromen van de Top. Over investeringen van
(ex-)status talenten en de invloed van topsportbeoefening op hun leven. ‘s-Hertogenbosch:
W.J.H. Mulier Instituut.
Roest, J.W. van der (2010). Mozes, Mohammed en Messi. Onderzoek naar betekenisgeving in
sport en religie. Utrecht/ ‘s-Hertogenbosch: Universiteit Utrecht/ W.J.H. Mulier Instituut.
Romijn, D. & Hoekman, R. (2010). Delft beweeg(t) mee(r)! - sporten en bewegen in de gemeente
Delft. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Romijn, D. & Kalmthout, J. van (2010). Vitaliteit sportverenigingen Eindhoven.
’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Romijn, D., Kalmthout, J. van & Jong, M. de (2010). Landelijke evaluatie KNVB spelerspas.
‘s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
4

Stuij, M. & Stokvis, R. (2010). ‘Alles is mogelijk in de toekomst’. Onderzoek naar de
sportmindedness van de Universiteit van Amsterdam. Nieuwegein/ ‘s-Hertogenbosch:
Arko Sports Media/ W.J.H. Mulier Instituut.
Tiessen-Raaphorst, A., Verbeek, D., Haan, J. de & Breedveld, K. (red.) (2010). Sport: een leven
lang. Rapportage Sport 2010. Den Haag/ ‘s-Hertogenbosch: Sociaal en Cultureel Planbureau/
W.J.H. Mulier Instituut.
Veldhoven, N. van, Breedveld, K., Loo, H. van der & Rijpstra, J. (red.) (2010). Sport en haar
professoren. Sportwetenschap in ontwikkeling. Deventer: ...daM uitgeverij.
Artikelen en hoofdstukken in boeken
Breedveld, K. (2010). De wereld van het sportonderzoek. In: W.J.H. Mulier Instituut. Dag van het
sportonderzoek 2010. Abstractboek (pp. 3). ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Breedveld, K. (2010). Money, money, money: hoe het geld de bal doet rondgaan en vice versa.
In: C. van den Brink & E. Wieldraaijer. Kop of munt. Geldstromen in de sport
(pp. 159-170). Deventer: …daM uitgeverij.
Breedveld, K. (2010). Naar betere kennis voor de sport. Sport gericht 64/6: 38-41.
Breedveld, K. (2010). Sportdeelname: de balans van de jaren nul. Sport en Strategie 4/1: 33.
Breedveld, K. (2010). Sportjaar 2009/2010: reculer pour mieux sauter. In: M. de Jong, S. de
Groot-Nuijten, A. Elling, K. Breedveld, N. Eyssen & J. Westermann. Jaarboek Sport, beleid en
onderzoek editie 2009-2010 (pp. 13-18). Nieuwegein/ ’s-Hertogenbosch: Arko Sports Media/
W.J.H. Mulier Instituut.
Breedveld, K. (2010). Waar is Broeke naar op zoek? Over de waarde van onderzoek voor de
sport en vice versa. Sport Knowhow XL 2 november 2010.
Breedveld, K., Bottenburg, M. van & Klomp, R. (2011). Meedoen (sportparticipatie). In: N. van
Veldhoven & L. van Vucht Tijsen (red.) Fundament onder de olympische ambities. Sectorplan
Sportonderzoek en –onderwijs 2011-2016 (pp. 74-84). Arnhem/ Deventer: NOC*NSF / …daM
uitgeverij.
Breedveld, K. & Hoekman, R. (2010). Sport and European Identity. Sport and Citizenship 10: 26.
Breedveld, K., Hover. P., Kalmthout, J. van, Lindert, C. van, Veldhoven, N. van, Werff, H. van der
& Wisse, E. (2010). Georganiseerde sportaanbieders in de levensloop. In: A. Tiessen-Raaphorst,
D. Verbeek, J. de Haan & K. Breedveld (red.) Sport: een leven lang. Rapportage Sport 2010
(pp. 173-188). Den Haag/ ’s-Hertogenbosch: Sociaal en Cultureel Planbureau/ W.J.H. Mulier
Instituut.
Breedveld, K. & Molleman, G. (2010). Eerst onderzoek, dan Spelen. Sport en Strategie 4/9: 21.
Breedveld, K., Smits, F., Reijgersberg, N. & Molleman, G. (2010). Doeners, geen denkers.
Waarom de sport meer moet investeren in zijn kennisinfrastructuur Sport Knowhow XL
6 juli 2010.
Breedveld, K. & Wisse, E. (2010). Uitdaging voor de zwembadbranche.
Zwembadbranche 23 :10-13.
Collard, D. & Lucassen, J. (2010). Bewegen en sport in het MBO: pak de kansen! Lichamelijke
Opvoeding 98/9: 18-20.
Elling, A. (2010). Van sport als jong menselijke activiteit tot Senior Games. Geron. Tijdschrift over
ouder worden & samenleving 12/4: 8-11.
Elling, A. Hilvoorde, I. & Dool, R. van den (2010). Topsport als motor voor nationale trots? Sport
en Strategie 4/8: 29-30.
Elling, A. & Maasen, C. (2010). Sport is goed voor en ander. Vrijetijdstudies 28/3: 35-46.
Elling, A. & Schelven, W. van (2010). Uitdaging voor sportstimuleringsbeleid: Niet sporters
hebben geringe sportintentie. Sportlokaal 5/3: 28-29.
Elling, A. & Sterkenburg, J. van (2010). ‘Etnische (non)identificaties in teamsportloopbanen: een
biografisch perspectief’. In: F. Kemper (red.) Samenspel. Studies over etniciteit, integratie en
sport (pp. 257-273). Bennekom/ ’s-Hertogenbosch: NISB/ W.J.H. Mulier Instituut.
Hilvoorde, I. van, Elling, A. & Stokvis, R. (2010). How to influence national pride? The Olympic as
a unifying narrative. International Review for the Sociology of Sport 45/1: 87-102.
Hoekman, R. (2010). PhD Summer School Copenhagen 2009. ISHPES-bulletin 38: 6-8.
Hoekman, R. (2010). Sportdeelname cijfers zijn relatief. SportLokaal 5/1: 27.
Hoekman, R. (2010). Sport en ruimtelijke ordening: verleden, heden en toekomst. Reeks Lokaal
Sportaccommodatiebeleid 2010. Vereniging Sport en Gemeenten 54-55.
Hoekman, R. (2010). Sport tussen veerkracht en vrees. Vrijetijdstudies 28/1: 58-61.
Hoekman, R. & Breedveld, K. (2010). Bezuinigingen bij gemeenten raken ook de sport.
SportLokaal 5/1: 12-13.
Hoekman, R. & Dool, R. van den (2010). ‘Bewegen in Nederland: het belang van sport’.
In: V. Hildebrandt, A. Chorus & J. Stubbe (red.), Trendrapport Bewegen en Gezondheid
2008/2009 (pp. 109-120). Leiden: TNO Kwaliteit van Leven.
Hoekman, R., Gils, B. & Swindells, M. (2010). Summer School Copenhagen 2009. European
Journal for Sport and Society, 7/1: 91-94.
Hoekman, R. & Huijser, R. (2010). Een tandje terug? Bezuinigingsstrategieën en ambities nader
bekeken. SportLokaal 5/4: 40-42.
Hoekman, R., Kemper, F., Frelier, M. & Breedveld, K. (2010). ‘Meedoen in perspectief’. In: F.
Kemper (red.), Samenspel. Studies over etniciteit, integratie en sport (pp. 167-187). Bennekom/
’s-Hertogenbosch: NISB/ W.J.H. Mulier Instituut.
Hoekman, R., Knol, F. & Poel, H. van der (2010). ‘Ruimte en accommodaties voor sport’.
In: A. Tiessen-Raaphorst, D. Verbeek, J. de Haan & K. Breedveld (red.), Sport: een leven lang.
Rapportage Sport 2010 (pp. 204-218). Den Haag/ ’s-Hertogenbosch: Sociaal en Cultureel
Planbureau/ W.J.H. Mulier Instituut.
4

Hover, P. & Heuvel, M. van den (2010). Sportevenementen op waarde geschat. Sport & Strategie
4/6: 27.
Hover, P. & Oldenboom, E. (2010). ‘Het maatschappelijke effect van een sportevenement’.
SportLokaal 5/6: 22-23.
Janssens, J., Elling, A. & Verweel, P. (2010). ‘De sport: een uitgelezen ontmoetingsplaats voor
iedereen? Over participatie in en integratie door sport’. In: F. Kemper (red.) Samenspel. Studies
over etniciteit, integratie en sport (pp. 103-128). Bennekom/ ’s-Hertogenbosch: NISB/
W.J.H. Mulier Instituut.
Kalmthout, J. van & Breedveld, K. (2010). ‘Verenigingsmonitor 2009: veerkrachtige
verenigingen’. SPORT Bestuur & Management 13/2: 40-42.
Lucassen, J. (2010). Professionalisering van sportverenigingen: sterke verenigingssport vraagt
professionalisering op maat. Sport Lokaal 5/2: 37-39.
Lucassen, J. (2010). Verenigingscultuur in sport meer waard dan stapel gouden medailles.
Sport Knowhow XL 2 maart 2010.
Lucassen, J., Mossel, G. van & Wisse, E. (2010). ‘Jeugd: sport, bewegen en onderwijs’. In
A. Tiessen-Raaphorst, D. Verbeek, J. de Haan & K. Breedveld (red.) Sport: een leven lang.
Rapportage Sport 2010 (pp. 107-124). Den Haag/ ’s-Hertogenbosch: Sociaal en Cultureel
Planbureau/ W.J.H. Mulier Instituut.
Rijpstra, J., Kemper, F. & Roest, J.W. van der (2010). Sport en politiek in Nederland.
De Sportwereld 57/58: 3-12.
Tiessen-Raaphorst, A., Haan, J. de & Breedveld, K. (2010). Sport: een leven lang – ook in de
toekomst? In: A. Tiessen-Raaphorst, D. Verbeek, J. de Haan & K. Breedveld (red.) Sport: een
leven lang. Rapportage Sport 2010 (pp. 219-231). Den Haag/ ’s-Hertogenbosch: Sociaal en
Cultureel Planbureau/ W.J.H. Mulier Instituut.
Werff, H. van der & Kesteren, A. van (2010). Waterdicht: zwemvaardigheid en -veiligheid in het
basisonderwijs. Zwembadbranche 6/26: 14-15.
Wisse, E. (2010). Wie zwemt er en hoe. Zwembadbranche 22: 14-17.
Wisse, E. & Elling, A. (2010). ‘Watervrees, mannenvrees en burqinivrees’. In: F. Kemper (red.)
Samenspel. Studies over etniciteit, integratie en sport (pp. 63-83). Bennekom/ ’s-Hertogenbosch:
NISB/ W.J.H. Mulier Instituut.
Publicaties van bestuursleden en gelieerde
onderzoekers
Anderson, A., Bottenburg, M. van, Lindert, C. van & Westerbeek, H. (2010). Sport, bewegen en
ouderen. Van wetenschap naar praktijk. Nieuwegein: Arko Sports Media.
Bottenburg, M. van, Scheerder, J. & Hover, P. (2010). Don’t miss the next boat. Chances and
challenges of the second wave of running for European Athletics’ member federations. Utrecht:
Utrecht University School of Governance.
Dortants, M. (2010). ‘Iedereen mag hier boksen, als je je maar aan de regels houdt!’ De invloed
van disciplinering op in- en uitsluiting in een boksvereniging. In: F. Kemper (red.) Samenspel.
Studies over etniciteit, integratie en sport (pp. 143-164). Bennekom/ ’s-Hertogenbosch: NISB/
W.J.H. Mulier Instituut.
Hover, P., Heuvel, M. van den & Oldenboom, E. (2010). Sportevenementen op waarde geschat.
Over de effecten van vier voetbalevenementen en de rol van de provinciale overheid bij
sportevenementen. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut.
Kemper, F. (red.) (2010). Samenspel. Studies over etniciteit, integratie en sport. Bennekom/ ’s-
Hertogenbosch: NISB/ W.J.H. Mulier Instituut.
Stokvis, R. (2010). De sportwereld. Een inleiding. Nieuwegein: Arko Sports Media.
Stuij, M. & Stokvis, R. (2010). ‘Alles is mogelijk in de toekomst’. Onderzoek naar de
sportmindedness van de Universiteit van Amsterdam. Nieuwegein/ ‘s-Hertogenbosch: Arko
Sports Media/ W.J.H. Mulier Instituut.
Artikelen en hoofdstukken in boeken
Bosscher, V. de, Shibli, S., Bottenburg, M. van & Knop, P. de (2010). Developing a method for
comparing the elite sport systems and policies of nations: a mixed research methods approach.
Journal of Sport Management 24: 567-600.
Bottenburg, M. van (2010). Beyond Diffusion. Sport and its remaking in cross-cultural contexts.
Journal of Sport History 37/1: 41-53.
Bottenburg, M. van (2010). De passie voor sport is meer dan een passie voor sport. Sport
Knowhow XL 19 Januari 2010.
Bottenburg, M. van (2010). Levensloop van topsporters: van pril talent tot oud-topsporter.
In: A. Tiessen-Raaphorst, D. Verbeek, J. de Haan & K. Breedveld (red.) Sport: een leven lang.
Rapportage sport 2010 (pp. 152-168). Den Haag/ ’s-Hertogenbosch: Sociaal en Cultureel
Planbureau/ W.J.H. Mulier Instituut.
Bottenburg, M. van (2010). The Netherlands. In: M. Nicholson, R. Hoye & B. Houlihan (eds.)
Participation in sport. International policy perspectives (pp. 25-41). London / New York:
Routledge.
Bottenburg, M. van & Salome, L. (2010). The indoorisation of outdoor sports: an exploration of
the rise of lifestyle sports in artificial settings. Leisure Studies 29/2: 143-160.
Breedveld, K., Bottenburg, M. van & Klomp, R. (2011). Meedoen (sportparticipatie). In: N. van
Veldhoven & L. van Vucht Tijsen (red.) Fundament onder de olympische ambities. Sectorplan
Sportonderzoek en –onderwijs 2011-2016 (pp. 74-84). Arnhem/ Deventer: NOC*NSF / …daM
uitgeverij.
Claringbould, I. (2010) ‘Hé … een teamleidster bij het jongensvoetbal!’. Sport Knowhow XL 2
februari 2010.
Elling, A. Hilvoorde, I. & Dool, R. van den (2010). Topsport als motor voor nationale trots? Sport
en Strategie 4/8: 29-30.
49

Hilvoorde, I. van & Pot, N. (2010). Bewegingsonderwijs: gevoed door evidentie. Lichamelijke
opvoeding, 98/5: 38-40.
Hilvoorde, I. van, Elling, A. & Stokvis, R. (2010). How to influence national pride? The Olympic as
a unifying narrative. International Review for the Sociology of Sport 45/1: 87-102.
Hoekman, R., Knol, F. & Poel, H. van der (2010). ‘Ruimte en accommodaties voor sport’.
In: A. Tiessen-Raaphorst, D. Verbeek, J. de Haan & K. Breedveld (red.), Sport: een leven lang.
Rapportage Sport 2010 (pp. 204-218). Den Haag/ ’s-Hertogenbosch: Sociaal en Cultureel
Planbureau/ W.J.H. Mulier Instituut.
Hover, P. & Heuvel, M. van den (2010). Sportevenementen op waarde geschat. Sport & Strategie
4/6: 27.
Janssens, J., Elling, A. & Verweel, P. (2010). ‘De sport: een uitgelezen ontmoetingsplaats voor
iedereen? Over participatie in en integratie door sport’. In: F. Kemper (red.) Samenspel. Studies
over etniciteit, integratie en sport (pp. 103-128). Bennekom/ ’s-Hertogenbosch: NISB/
W.J.H. Mulier Instituut.
Kemper, F. & Verweel, P. (2010). Sport verbindt; de evidentie neemt toe.
Sport en Strategie 4/2: 31.
Kemper, F. (2010). ‘Inleiding’. In: F. Kemper (red.) Samenspel, studies over etniciteit, integratie en
sport. (pp. 101-130). Bennekom/ ’s-Hertogenbosch: NISB/ W.J.H. Mulier Instituut.
Koning, R.H. (2010). Voetbal als bedrijfstak. Justitiële Verkenningen 1: 28-40.
Rutten, E. A., Verweel, P. e.a. (2010). Using form theatre in organized youth soccer to positively
influence antisocial en prosocial behavior. The Journal of Moral Education 39/1: 65-78.
Salome, L. (2010). Constructing authenticity in contemporary consumer culture: The case of
lifestyle sports. European Journal for Sport and Society 7/1: 69-87.
Scheerder, J. & Bottenburg, M. van (2010). Sport light. De opkomst van lichte organisaties
in de sport. In: B. Pattyn & B. Raymaekers (red. In gesprek met morgen. XXI Lessen voor de
eenentwintigste eeuw (pp. 89-120). Leuven: Universitaire Pers Leuven.
Stokvis, R. (2010). Sports history around the world. Belgium and the Netherlands. In: S.W. Pope
& J. Nauright (red.). Routledge companion to sports history (pp. 350-360). London/ New York:
Routledge.
Stokvis, R. (2010). The integration of migrants into the Amsterdam sport pattern. In: J. Rath
(red.) Etnic Amsterdam (pp. 177-192). Amsterdam: Amsterdam University Press.
Vermeulen, J., Verweel, P. & Veen, R. van (2010). De Richard Krajicek Foundation maakt het
verschil. Utrecht/ Den Haag: RKF Foundation.
Verweel, P. (2010). Sportmanagement. In: N. van Veldhoven, K. Breedveld, H. van der Loo &
J. Rijpstra (red.) Sport en haar professoren. Sportwetenschap in ontwikkeling (pp .95-105).
Deventer: ...daM uitgeverij.
Verweel, P. (2010). Sport maakt het verschil. In: F. Kemper (red.) Samenspel, studies over
etniciteit, integratie en sport (pp. 299-311). Bennekom: NISB.
0

W.J.H. Mulier (1865-1954)
W.J.H. (Pim) Mulier kan worden beschouwd als de aartsvader van de Nederlandse sport. Hij richtte de eerste Nederlandse
voetbal-, hockey- en bandyclub op, was één van de initiatiefnemers van de Elfstedentocht en de Nijmeegse Vierdaagse en stond
aan de basis van de oprichting van de Atletiekunie (KNAU), de voetbalbond (KNVB) en de internationale schaatsunie (ISU).
Bezoekadres
W.J.H. Mulier Instituut
Postelstaat 59
5211 DX ’s-Hertogenbosch
Telefoon: 073 612 64 01
E-mail: info@mulierinstituut.nl
Website: www.mulierinstituut.nl
Postadres
W.J.H. Mulier Instituut
Postbus 188
5201 AD ’s-Hertogenbosch
Colofon
Interviews en redactie: Froukje Smits, Saskia de Groot-Nuijten, Agnes Elling
Eindredactie: W.J.H. Mulier Instituut, ‘s-Hertogenbosch
Ontwerp en vormgeving: Yanniek ontwerpers, ‘s-Hertogenbosch
Fotografie binnenwerk: Yanniek ontwerpers, ‘s-Hertogenbosch
Fotografie omslag: Saskia de Groot-Nuijten, ‘s-Hertogenbosch
Druk: BibloVanGerwen, ‘s-Hertogenbosch
© W.J.H. Mulier Instituut, 2011