Werkdocument Natura 2000 De Wieden & De Weerribben

Werkdocument 

Natura 2000 De Wieden & De Weerribben 

2009-2015 

Dit document is een tussentijds product van de werkgroep dat besproken is in de 

Stuurgroepvergadering van juni 2009. Dit werkdocument heeft geen juridische status. De oplossing van 

de stikstofproblematiek op nationaal en provinciaal niveau moet nog meer duidelijkheid bieden. 

Ook zal er over een aantal andere onderwerpen nog discussie plaatsvinden in de Stuurgroep. 

Het document biedt dus nog geen zekerheid over ‘bestaand gebruik’. 

LNL 

Versie 12 augustus 2009 

1

Werkdocument Natura 2000 De Wieden & De Weerribben, versie 12 augustus 2009 

Procedure 

De basis voor dit werkdocument bestaat uit de aanwijzingsbesluiten van de minister van LNV waarin de 

instandhoudingsdoelen op hoofdlijnen zijn geformuleerd. Voor het werkdocument is gebruik gemaakt van 

de concepten die in januari 2007 ter inzage hebben gelegen. Op het moment dat de definitieve 

aanwijzingsbesluiten beschikbaar zijn zal dit document daar aan worden aangepast. 

De definitieve vaststelling van dit beheerplan is een bevoegdheid van Gedeputeerde Staten van de 

provincie Overijssel en de minister van LNV. Aan dit besluit is de formele inspraakprocedure van de 

Algemene Wet Bestuursrecht gekoppeld. 

Meer informatie? 

www.provincie.overijssel.nl/natura2000 

Natura2000@overijssel.nl 

038-4998586 

Contactpersoon Provincie Overijssel: M.J.T. van der Weide 

Colofon 

Dit beheerplan is samengesteld door de Provincie Overijssel op basis van teksten en analyses van Bureau 

Waardenburg en Witteveen + Bos. Een tweetal achtergronddocumenten vormen de inhoudelijke 

onderbouwing van het beheerplan. Deze zijn geschreven door Bureau Waardenburg en Witteveen + Bos 

en maart 2008 afgerond. 

2


Inhoudsopgave 

Samenvatting 5 

Deel I Beschrijving van het gebied en Natura 2000 doelen 10 

1. Waarom een beheerplan? 11 

2. De Wieden en De Weerribben: natuur 14 

2.1 Introductie van het gebied 14 

2.2 Instandhoudingsdoelen Natura 2000 aanwijzingsbesluit 14 

2.3 Uitwerking van de Natura 2000 doelen 16 

2.4 Vereiste condities 21 

2.5 Knelpunten 22 

3. De Wieden en De Weerribben: economie, mens en cultuur 23 

3.1 De ontwikkeling van het gebied: Gebiedsperspectief 1997 23 

3.2 Nationaal Park De Weerribben - De Wieden 24 

3.3 Landbouw 25 

3.4 Rietsector 25 

3.5 Recreatie 25 

3.6 Actueel waterregiem 26 

3.7 Kaderrichtlijn Water 29 

3.8 Natuurbeheer 29 

3.9 Overig 30 

Deel II Maatregelen 32 

4. Verder werken aan behoud en herstel 33 

4.1 Evenwichtig systeem 33 

4.2 Compleetheid in ruimte en tijd 36 

4.3 Overjarig riet 39 

4.4 Plas-dras situaties 41 

4.5 Vochtige graslanden 41 

4.6 Rui- en rustplaatsen 41 

5. Bestaand gebruik en Natura 2000 43 

5.1 Voortoets en consequenties 43 




5.5 Waterbeheer 49 

5.6 Natuurbeheer 50 

5.7 Bestemmingsplannen 50 

5.8 Diverse sectoren 50 

6. Ruimte voor toekomstige ontwikkelingen 52 

6.1 Wanneer bestaat er een vergunningplicht? 52 

6.2 Algemene toelichting voorwaarden 54 




6.6 Bedrijvigheid, woningbouw en infrastructuur 56 

6.7 Waterbeheer 57 

6.8 Natuurbeheer en natuurontwikkeling 57 

6.9 Ruimtelijke ingrepen 57 

6.10 Diverse ontwikkelingen 57 

3


Deel III Realisatie 58 

7. Monitoring en onderzoek 59 

7.1 Instandhoudingsdoelen 59 

7.2 Gebruik in en rond het gebied 61 

7.3 Kennislacunes 62 

8. Uitvoering beheerplan 63 

8.1 Realisatie door samenwerking 63 

8.2 Voorlichting & handhaving 65 

8.3 Financiering 66 

8.4 Schadevergoeding 66 

8.5 Baten 67 

Literatuur 68 

Bijlage: 

1. Leden van de werk-, klankbord- en stuurgroep 70 

2. Uitwerking van de instandhoudingsdoelen 71 

3. Kaarten met de verspreiding van de habitattypen 85 

4. Kaarten belangrijkste voedselgebieden Zwarte stern, Purperreiger en Ganzenfoerageergebieden 89 

5. Kaart met kraamkolonies en verbindingsroutes Meervleermuis 91 

6. Vereiste condities instandhoudingsdoelen 93 

7. Huidig en noodzakelijk jaarlijks natuurbeheer 98 

8. Onderbouwing fasering daling stikstofdepositie 100 

9. Overzicht van maatregelen, uitvoerders en kosten 102 

4


Samenvatting 

Uniek moerasgebied dankzij de mens 

De Wieden en De Weerribben vormen samen het grootste aaneengesloten en best ontwikkelde 

laagveenmoeras in West-Europa. Het bestaat uit moerassen met rietvelden, petgaten, legakkers, 

moerasbossen, afgewisseld met grote plassen en veenweiden. De kenmerkende landschappen in het 

gebied herbergen vele bijzondere soorten planten en dieren. Deze rijkdom is voor een groot deel te 

danken aan turfstekers, rietsnijders, beheerders en boeren. De Wieden en De Weerribben zijn 2 van de 

162 natuurgebieden die de Nederlandse overheid heeft aangemeld in het kader van de Europese Vogel- 

en Habitatrichtlijn (Natura 2000). De begrenzing van beide gebieden staat in figuur 2.1 (blz. 13). 

Natura 2000 beheerplan 

De Natuurbeschermingswet schrijft voor dat voor een Natura 2000 gebied een beheerplan moet worden 

opgesteld. Het plan is een instrument om a) duidelijkheid te geven over de natuurwaarden zoals 

genoemd in de Aanwijzingsbesluiten, b) de maatregelen te beschrijven die nodig zijn om de 

instandhoudingsdoelstellingen te handhaven en/of te bereiken die in deze besluiten zijn geformuleerd en 

c) duidelijkheid te geven welke bestaande activiteiten niet schadelijk zijn gezien de 

instandhoudingsdoelstellingen en op welke wijze toekomstige activiteiten mogelijk zijn. 

De Wieden en Weerribben hebben samen een omvang van 12.600 hectare en kennen een complexe 

ecologie, waterhuishouding en gebruik. Dit beheerplan beschrijft daardoor noodgedwongen op 

hoofdlijnen de uitwerking van de instandhoudingsdoelen en de noodzakelijke maatregelen. Bij het 

opstellen worden naast de wettelijke vereisten, de volgende uitgangspunten gehanteerd a) bij de te 

nemen maatregelen dient de focus te liggen op de sturende principes van beide natuurgebieden (het 

ecosysteem als geheel) en niet op het niveau van individuele habitattypen of soorten, b) bestaand 

gebruik dient zoveel mogelijk doorgang te kunnen vinden, eventuele individuele vergunningplicht dient 

zoveel mogelijk voorkomen te worden door het treffen van generieke maatregelen en c) de inzet is om 

eerst maatregelen daadwerkelijk uit te voeren waarover al is besloten voordat er nieuwe maatregelen 

worden voorgesteld. Dit plan sluit maximaal aan bij beleidsplannen en maatregelen die al in gang gezet 

zijn. 

Instandhoudingsdoelen 

De minister van LNV heeft aan beide gebieden samen 44 Natura 2000 instandhoudingsdoelen toegekend 

(zie tabel 2.1 blz. 15). In bijlage 2 is per instandhoudingsdoel te lezen hoe deze in tijd, ruimte en 

omvang is uitgewerkt. Om tot werkbare doelen te komen wordt er gebruik gemaakt van een zestal 

kernopgaven (evenwichtig systeem, compleetheid in ruimte en tijd, overjarig riet, plas-dras situaties, 

vochtige graslanden en rui- en rustplaatsen). De kernopgaven zijn gekoppeld aan landschapstypen om 

zo een ruimtelijke uitwerking te geven aan de doelen (zie figuur 2.2 blz. 20). Een kwantificering van de 

oppervlakte van de habitattypen en de aantallen broedparen bij de broedvogels staan in tabel 1 en 2. 

Tabel 1. Overzicht van de habitattypen met een instandhoudingsdoel met het huidige oppervlakte en de 

oppervlakte na de eerste beheerplanperiode. In bijlage 3 staan de verspreidingskaarten. 

Habitattype De Wieden De Weerribben 

Kranswierwateren H3140 

Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden H3150 

Vochtige heiden H4010_B 

Blauwgraslanden H6410 

Ruigten en zomen H6430_A 

Trilvenen H7140_A 

Veenmosrietland H7140_B 

Galigaanmoerassen H7210 (prioritair type) 

Veenbossen H91D0 (prioritair type) 

Doelstelling Doelstelling Doelstelling Doelstelling 

oppervlakte kwaliteit oppervlakte kwaliteit 

Uitbreiding: 

≥ 48 ha 

Verbetering Uitbreiding: 

? ha 

Verbetering 

Uitbreiding: 

≥ 46 ha 


? ha 

Verbetering 

Uitbreiding: 

9 15 ha 

Behoud 

Uitbreiding: 

≥ 7 ha 

Behoud 

Behoud: 

≥ 10 ha 

Verbetering Behoud: 

54 ha ! 

Verbetering ! 

Behoud: 

648 ha 

Behoud 

Behoud: 

58 ha 

Behoud 

Uitbreiding: 

62 67ha! Behoud! 

Uitbreiding: 

Verbetering 

≥ 115 ha! 

! 

Behoud: 

177 ha ! 

Behoud ! 

Behoud: 

255 ha ! 

Behoud ! 

Uitbreiding: 

Uitbreiding: 

0,4 5 ha! 

Verbetering! 

≥ 5 ha 

Verbetering ! 

Behoud: 

115 ha 


303 ha 

Verbetering 

5


Tabel 2. Overzicht van de broedvogels met instandhoudingsdoelen met de aanwezige aantallen 

broedparen en de gewenste aantallen. Cursieve aantallen zijn een extrapolatie. 

Broedvogels De Wieden De Weerribben 

Aanwezige 

broedparen 2003 

t/m 2005 

Doelstelling 

broedparen 

Aanwezige 

broedparen 

Doelstelling 

broedparen 

Aalscholver 890-1176 > 1.000 0 n.v.t. 

Roerdomp >15-34 > 30 5-7 > 10 

Purperreiger 52-55 > 50 0-3 > 10 

Bruine kiekendief 7-12 > 20 0-1 n.v.t. 

Porseleinhoen 7-26 > 20 > 30 

Kwartelkoning 0-8 > 20 n.v.t. 

Watersnip 210 > 120 141-192 > 150 

Zwarte stern 161-193 > 200 11-28 > 40 

Paapje 0-1 > 5 n.v.t. 

Snor 319 > 100 > 100 

Rietzanger 1500 > 3.000 > 900 

Grote karekiet 0-1 > 20 > 20 

Meer dan alleen natuur 

Landbouw, recreatie en de rietsector zijn belangrijke economische dragers voor Noordwest-Overijssel. In 

een straal van tien kilometer zijn ruim 1100 landbouwbedrijven actief, waarvan het merendeel met 

melkveehouderij. Het belang van de recreatiesector wordt weerspiegeld in het feit dat de horeca goed is 

voor 1433 banen. Veel bewoners zijn van genoemde sectoren afhankelijk. Tevens voelen de bewoners 

zich nauw verbonden met beide gebieden en heeft hun inzet mede geleid tot de huidige natuurwaarden. 

Het streven is dan ook gericht op het duurzaam samengaan van natuur en menselijke activiteiten. 

Verder werken aan behoud en herstel 

Om de instandhoudingsdoelen op termijn te bereiken is het noodzakelijk de volgende knelpunten op te 

lossen: 

• de waterkwaliteit (met name fosfaat) is nog onvoldoende om de verlanding op voldoende 

plaatsen op gang te kunnen brengen; 

• de dynamiek van het peilbeheer is te beperkt voor een aantal natuurdoelen en onnatuurlijk. Dit 

punt heeft een nauwe koppeling met de waterkwaliteit; 

• de atmosferische stikstofdepositie is te hoog; 

• er is te weinig cyclisch beheer. Vooral het graven van petgaten gebeurt nog op te kleine schaal; 

• het niet optimaal uitvoeren van het reguliere beheer om daarmee verruiging en verbossing 

tegen te gaan; 

• er is onvoldoende rust voor de moerasbroedvogels, rust dient buiten het broedseizoen 

gewaarborgd te worden voor de niet-broedvogels. 

• het areaal overjarig riet en moerasvegetaties is onvoldoende om de moerasbroedvogels een plek 

te geven; 

• er treedt mechanische beschadiging van waterplanten op en opwerveling van slib; 

• de landschappelijke samenhang van waardevolle delen binnen De Wieden en De Weerribben, 

tussen de beide gebieden en met andere Natura 2000 gebieden in de omgeving is onvoldoende; 

• het bestaan van kennislacunes maakt het moeilijk om met voldoende zekerheid en effectiviteit 

“aan de knoppen te kunnen draaien”. Dit geldt vooral voor de habitateisen van bepaalde 

soorten, de precieze effecten van peilbeheer en lokale wateren bodemkwaliteitsaspecten. 

Voor de eerste beheerplanperiode zijn maatregelen geformuleerd. Een overzicht staat in de tabel op de 

volgende bladzijde. Uitvoering van de maatregelen is afhankelijk van draagvlak en beschikbaarheid van 

financiële middelen. De kosten die samenhangen met de maatregelen en de partijen die verantwoordelijk 

zijn voor de uitvoering staan in bijlage 9. 

6


Tabel 3 Overzicht van alle maatregelen en de koppeling aan de kernopgaven (blz. 19) en de 

belangrijkste landschapstypen (figuur 2.2 blz. 20). De kosten van de maatregelen en de partijen 

die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering staan in bijlage 9. 

Maatregelen 1ste beheerplanperiode 

Waterkwaliteit 

Kernopgaven 

Evenwichtig 

systeem 

Landschapstypen 

Compleetheid 

in ruimte en 

tijd 

Overjarig 

riet 

Kraggengebied, 

Open 

Kraggengebied Kraggengebied, wateren, 

& Open Open wateren Voedselrijk 

wateren en bos moeras 

lokaal defosfateren uitgeslagen polderwater 

( 1 of meerdere locaties) 

onderzoek (2009-2013) kennislacunes fosfaat 

x x 

en trilveenverlanding 

pilot intensieve beheersvisserij 

x x 

Schutsloterwijde 

baggeren vaarwegen (conform Baggerplan 

x x 

Waterschap) x x 

Plas-dras 

situaties 

Vochtige 

graslanden 

VeenweideVeenweidegebiedgebied Waterkwantiteit 

handhaven peilbeheer fase 0 

Watergebiedsplan 

onderzoek ecologische effecten natuurlijk 

x 

peilbeheer boezem x x x x 

Luchtkwaliteit 

saneren piekbelasters (1 Weerribben, 7 

Wieden) x x 

#PM x x 

Natuurbeheer 

jaarlijks uitvoeren cyclisch beheer Wieden (5 

ha begreppelen, 20 ha schrapen, 5 ha 

ontbossen en 10 ha graven petgaten) 

jaarlijks uitvoeren cyclisch beheer Weerribben 

(6 ha graven petgaten) 

x x 

verhogen vergoedingen natuurbeheer x X 

Galigaan eens per 4/5 jaar maaien 

aangepast maaibeheer Waterzuring en 

x X 

hooilanden voor Grote Vuurvlinder 

vergroten opp. zomermaaibeheer Trilveen en 

x 

Veenmosrietland (#ha) 

vergroten opp. hooiland (#ha) 

realisatie Ecologische Hoofdstructuur 

x 

(conform Raamplan) x x 

schrapen verdroogd rietland (# ha) 

uitbreiden opp. overjarig riet Weerribben 

x 

(#ha) x 

Rust 

Rui- en 

rustplaatsen 

Open 

wateren 

instellen rustgebieden moerasbroedvogels 

(779 ha Wieden, 349 ha Weerribben) x x 

7


Bestaand gebruik en Natura 2000 

Met een zogenoemde Voortoets is onderzocht of het bestaand gebruik in en om De Wieden en De 

Weerribben strijdig is met de Natura 2000 instandhoudingsdoelen. Onder bestaand gebruik wordt 

verstaan activiteiten die op 1 oktober 2005 plaatsvonden en sindsdien niet (of niet wezenlijk) zijn 

gewijzigd. Het gaat hierbij om gebruik dat op dat moment daadwerkelijk plaatsvond en niet om 

eventueel vergunde ruimte voor uitbreiding. Resultaat van de toetsing is als volgt: 

Landbouw: bestaand gebruik kan doorgang vinden op voorwaarde dat een bijdrage wordt geleverd aan 

de daling van de ammoniakdepositie (PM), bestaande mestwetgeving wordt uitgevoerd en de 

maatregelen voor de waterkwaliteit worden uitgevoerd. Voor nieuwe activiteiten geldt verder dat het 

gemiddelde areaal geschikt voedselgebied (o.a. ganzen) niet afneemt. 

Rietsector: bestaand gebruik kan doorgang vinden indien de werkzaamheden binnen de rustgebieden 

(zie figuur 4.1 blz. 41) op 15 maart zijn afgerond voor percelen met overjarig riet en de overige percelen 

voor 1 april, de rustgebieden minimaal uit 10% overjarig riet bestaan en er geen perceelsgewijze 

bevloeiing plaatsvindt of rietresten worden verbrandt op percelen die zijn gekwalificeerd als goed 

ontwikkeld veenmosrietland, trilveen en vochtige heide. Voor nieuwe activiteiten gelden aanvullend 

randvoorwaarden aan bevloeiing. 

Recreatie: bestaand gebruik en nieuwe activiteiten kan doorgang vinden mits er rustgebieden worden 

ingesteld (349 ha De Weerribben en 779 ha De Wieden) en via monitoring wordt aangetoond dat nieuwe 

recreatieve uitbreidingen niet leiden tot een vergroting van de huidige beïnvloede gebieden (zie figuur 

4.1 blz. 41). Voor nieuwe activiteiten gelden aanvullend de voorwaarden dat er geen sprake is van een 

toename van de fosfaatlast, geen afname van het beschikbare areaal foerageergebieden, geen toename 

van de wegzijging en de toename van het wegverkeer beperkt blijft tot het huidige wegennet. 

Impressies van het recreatieve gebruik op 30 juli 2008. 

Natura 2000 geeft ook in de toekomst alle ruimte om van 

de natuur in De Wieden en De Weerribben te genieten 

(foto M. van der Weide). 

Industrie: bestaand gebruik kan doorgaan binnen de kaders van het bestaande beleid voor luchtkwaliteit. 

Voor nieuwe activiteiten geldt dat ze niet moeten lijden tot een bijdrage aan de eerder genoemde 

knelpunten. 

Bewoners: bestaand gebruik kan doorgaan op voorwaarde dat het bestaande beleid ten aanzien van de 

waterkwaliteit (fosfaat) en luchtkwaliteit (stikstof) wordt uitgevoerd. Voor nieuwe activiteiten geldt dat ze 

niet moeten lijden tot een bijdrage aan de eerder genoemde knelpunten. 

8


Natuurbeheer: bestaand gebruik kan doorgaan mits cyclisch beheer op een grotere schaal wordt 

uitgevoerd, en het huidige beheer wordt bijgesteld. 

Gebiedsperspectief 

In het kader van het Gebiedsperspectief Noordwest-Overijssel (1997, update 2007) zijn afspraken 

gemaakt waarmee het mogelijk is geworden ruim 1500 ha nieuwe natuur te realiseren. Tevens zou de 

landbouw toekomstperspectief krijgen en niet beperkt worden door natuur. Als alternatief voor verlies 

aan werkgelegenheid binnen de landbouw zijn er afspraken gemaakt over recreatieve ontwikkelingen. 

Het verbeteren van de leefbaarheid was een ander onderdeel van het Gebiedsperspectief. In 2008 is er 

een toets uitgevoerd naar de kaders die Natura 2000 stelt in relatie tot de uitvoering van het 

Gebiedsperspectief. Gebleken is dat binnen de kaders van het werkdocument Natura 2000 de realisatie 

van nog niet uitgevoerde onderdelen van het Gebiedsperspectief mogelijk is, waarbij voor landbouw de 

toets niet kon worden uitgevoerd. Het toekomstperspectief wordt vanuit Natura 2000 bepaald door het 

toetsingskader voor stikstof. Door dit kader kent natuur (niet de nieuwe natuur, maar de al voor 1997 

bestaande natuur) een externe werking. 

Zet Natura 2000 de economische ontwikkeling op slot? 

Dit beheerplan laat zien dat natuur met een hoge kwaliteit samengaat met wonen, werken en genieten in 

dit gebied. Vrijwel alle huidige activiteiten in het gebied kunnen worden voortgezet, slechts in enkele 

gevallen zijn hier voorwaarden aan verbonden. Voor nieuwe ontwikkelingen is ook ruimte, mits ze 

rekening houden met de natuurwaarde. Die ruimte is geschetst met kaders. Deze kaders zijn bedoeld als 

een middel om natuur en economie in Noordwest-Overijssel samen te laten optrekken en voor beide een 

duurzame toekomst te garanderen. Duidelijk wordt gemaakt wanneer activiteiten wel of niet getoetst 

dienen te worden aan de Natuurbeschermingswet. 

Monitoring en onderzoek 

Kennis en informatie spelen een belangrijke rol bij het kiezen van maatregelen en het beoordelen van de 

effecten van activiteiten op de beschermde natuurwaarden. Gezien de verantwoordelijkheid voor het 

bereiken van de instandhoudingsdoelen en het voorkomen van onnodige consequenties voor mensen en 

bedrijven moet er goede informatie beschikbaar zijn of komen. Om te weten hoe de natuur en de 

menselijke activiteiten zich in de tijd ontwikkelen binnen en buiten De Wieden en De Weerribben is 

monitoring nodig. Daarnaast dient er onderzoek te worden gedaan naar de relatie tussen ingrepen en 

gevolgen daarvan. 

Uitvoering van dit beheerplan 

Voor de uitvoering van dit beheerplan zijn Gedeputeerde Staten van Overijssel en de minister van LNV 

verantwoordelijk. Hierbij wordt samenwerking gezocht met diverse partijen. Naast publiekrechtelijke 

middelen kunnen privaatrechtelijke middelen, zoals overeenkomsten of convenanten, worden ingezet. 

Indien nodig zal door het beschikbaar stellen van de financiële middelen, het mogelijk worden gemaakt 

dat anderen tot uitvoering kunnen over te gaan. Communicatie en handhaving zijn nodig om de 

strekking van dit beheerplan bekendheid te geven en op uitvoering toe te zien, daarom wordt er een 

communicatie- en handhavingplan opgesteld. 

9


Deel I Beschrijving van het gebied en Natura 2000 doelen 

Het afwisselende landschap van De Weerribben gezien vanuit de lucht. Goed te zien is het kenmerkende 

patroon van petgaten en legakkers (foto Waterschap Reest en Wieden). 

Jaarlijks komen er ruim een miljoen mensen naar De Wieden en De Weerribben om te genieten van het 

landschap en de natuur (foto R. Messemaker). 

10


1. Waarom een beheerplan? 

Het college van Gedeputeerde Staten van Overijssel en de Minister van Landbouw, Natuurbeheer 

en Voedselkwaliteit geven met de vaststelling van dit Natura 2000 beheerplan De Wieden & De 

Weerribben, een uitwerking aan de door de minister op ##-##-2009 vastgestelde Natura 2000 

instandhoudingsdoelen. De looptijd van dit beheerplan is 2009 tot en met 2015. Het opstellen van 

het beheerplan volgt uit artikel 19a van de Natuurbeschermingswet 1998. Het beheerplan is 

vastgesteld na overleg met eigenaren, gebruikers en andere belanghebbenden. Bij de uitwerking 

van de doelen en maatregelen is rekening gehouden met economische, sociale en culturele 

belangen. 

Uniek moerasgebied dankzij de mens 

De Wieden en De Weerribben vormen samen het grootste aaneengesloten en best ontwikkelde 

laagveenmoeras in West-Europa. Het bestaat uit moerassen met rietvelden, petgaten, legakkers, 

moerasbossen, afgewisseld met grote plassen en veenweiden. De kenmerkende landschappen in het 

gebied herbergen vele bijzondere soorten planten en dieren. Deze rijkdom is voor een groot deel te 

danken aan turfstekers, rietsnijders, beheerders en boeren. 

De Wieden en De Weerribben zijn 2 van de 162 natuurgebieden die de Nederlandse overheid heeft 

aangemeld in het kader van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn. Deze beide richtlijnen hebben als 

doel het behoud van de rijkdom aan soorten en habitattypen in Europa. De Wieden en De Weerribben 

herbergen een scala aan habitattypen en soorten waarvan het behoud in Europees verband wenselijk is. 

In 2007 heeft de minister van LNV via de zogenaamde Aanwijzingsbesluiten bekend gemaakt welke 

Natura 2000 doelen zijn toegekend aan de gebieden. 

De status van Natura 2000 gebied is niet de enige kwalificatie die beide gebieden hebben uit het oogpunt 

van natuurbescherming. Beide gebieden zijn kerngebieden van de Ecologische Hoofdstructuur, beide 

gebieden hebben de status van Wetland van internationale betekenis en De Weerribben is sinds 1992 

een Nationaal Park. Wat voegt Natura 2000 hier aan toe? Voor het eerst is expliciet geformuleerd welke 

natuurwaarden internationale bescherming vragen met daaraan gekoppeld een wettelijke verplichting om 

deze natuurwaarden te beschermen. Deze bescherming houdt niet op bij de grens van de gebieden en 

strekt zich uit tot daar waar activiteiten effect kunnen hebben op de beschermde natuurwaarden. De 

Natuurbeschermingswet 1998 biedt daarmee een bescherming die een externe werking kent. 

Natura 2000 beheerplan 

De Natuurbeschermingswet schrijft voor dat voor een Natura 2000 gebied een beheerplan moet worden 

opgesteld 1 . Het plan is een instrument om: 

• duidelijkheid te geven over de instandhoudingsdoelstellingen (natuurwaarden) zoals genoemd in 

de Aanwijzingsbesluiten; 

• de maatregelen te beschrijven die nodig zijn om de instandhoudingsdoelstellingen te handhaven 

en/of te bereiken die in deze besluiten zijn geformuleerd; 

• duidelijkheid te geven welke bestaande activiteiten niet schadelijk zijn gezien de 

instandhoudingsdoelstellingen en op welke wijze toekomstige activiteiten mogelijk zijn. 

De verantwoordelijkheid voor het opstellen van het beheerplan ligt voor De Weerribben bij het ministerie 

van LNV en voor De Wieden bij de provincie Overijssel. In onderling overleg is afgesproken dat er een 

gezamenlijk beheerplan onder verantwoordelijkheid van de provincie Overijssel zou worden opgesteld. 

Hierbij is dankbaar gebruikt gemaakt van de inbreng die diverse organisaties en belanghebbenden 

hebben geleverd. Deze inbreng is georganiseerd door het instellen van een werk-, klankbord- en 

stuurgroep. In bijlage 1 is de samenstelling van deze groepen opgenomen. 

In dit beheerplan wordt beschreven hoe menselijke activiteiten in het gebied samen kunnen gaan met 

een duurzame bescherming van de natuur. Hiermee bouwt het beheerplan voort op het 

Gebiedsperspectief Noordwest-Overijssel (Provincie Overijssel, 1997). In het Gebiedsperspectief zijn 

afspraken gemaakt over het verder versterken van de natuur en het ontwikkelen van mogelijkheden voor 

de economische activiteiten landbouw, recreatie en rietsector. Het beheerplan wil recht doen aan deze 

afspraken binnen de kaders van de Natuurbeschermingswet. 

1 Het opstellen van een beheerplan is een verplichting die volgt uit de Natuurbeschermingswet en niet uit de 

Europese Vogel- en Habitatrichtlijn. 

11


Het beheerplan vormt ook het afwegingskader voor de vergunningverlening in het kader van de 

Natuurbeschermingswet. Vergunningverlening kan aan de orde zijn voor toekomstige activiteiten, maar 

ook voor bestaand gebruik. Het voorliggende beheerplan heeft een looptijd van zes jaar na vaststelling 

(2009-2015). 

Strategisch plan 

De Wieden en Weerribben hebben samen een omvang van 12.600 hectare en kennen een complexe 

ecologie, waterhuishouding en gebruik. Dit beheerplan beschrijft daardoor noodgedwongen op 

hoofdlijnen de uitwerking van de instandhoudingsdoelen en de noodzakelijke maatregelen. Nadere 

uitwerking zal moeten plaatsvinden in bijvoorbeeld de beheerplannen van Staatsbosbeheer en de 

Vereniging Natuurmonumenten, het Watergebiedsplan van het Waterschap Reest en Wieden, het 

Beheers- en Ontwikkelingsplan van het Nationaal Park i.o. en de bestemmingsplannen van de gemeenten 

Steenwijkerland en Zwartewaterland. Het beheerplan geeft het kader waarbinnen deze uitwerking dient 

plaats te vinden zodat de Natuurbeschermingswet op een juiste wijze wordt geïmplementeerd. 

Voor de bestaande activiteiten biedt dit beheerplan duidelijkheid of ze al dan niet strijdig zijn met de 

instandhoudingsdoelen. Voor toekomstige activiteiten staan in dit beheerplan de kaders waarop ze 

getoetst zullen worden. Initiatiefnemers kunnen daarmee tijdig rekening houden en zo ook desgewenst 

voorkomen dat zij een vergunning moeten aanvragen. 

Bij het opstellen van het beheerplan zijn naast de wettelijke vereisten, de volgende uitgangspunten 

gehanteerd: 

• bij de doelen en maatregelen dient de focus te liggen op de sturende principes van beide 

natuurgebieden (het ecosysteem laagveenmoeras als geheel) en niet op het niveau van 

individuele habitattypen of soorten; 

• bestaand gebruik dient zoveel mogelijk doorgang te kunnen vinden, eventuele individuele 

vergunningplicht dient zoveel mogelijk voorkomen te worden door het treffen van generieke 

maatregelen; 

• de inzet is om eerst maatregelen daadwerkelijk uit te voeren waarover al is besloten voordat er 

nieuwe maatregelen worden voorgesteld. 

De Grote vuurvlinder is één van de soorten van de 

Habitatrichtlijn waarvoor een doelstelling geldt 

voor De Wieden en De Weerribben. Deze 

ondersoort maakt Noordwest-Overijssel mede 

uniek, nergens anders in Nederland komt zij 

verder voor (foto bureau Waardenburg). 

Onzekerheden en lacunes 

Het beheerplan kan consequenties hebben voor overheden, bedrijven, andere organisaties en burgers. 

Het is dan ook belangrijk dat de consequenties zijn gebaseerd op objectieve gegevens en op de best 

beschikbare wetenschappelijke kennis. Bij dit beheerplan behoren twee achtergronddocumenten (deel 1 

Ecologie & Voortoets en deel 2 Bestaand gebruik) waarin deze informatie en kennis is verzameld. Deze 

zijn begin 2008 afgerond. Aangezien daarna nog verder is gewerkt aan dit beheerplan staan de laatste 

inzichten en informatie alleen in het voorliggende document. 

Onze kennis over het gebied, de natuurwaarden en de effecten van activiteiten op die waarden is echter 

niet compleet. Deze onzekerheden en kennislacunes zijn in het plan en de achtergronddocumenten 

duidelijk vermeld en indien mogelijk ingevuld op basis van een deskundigenoordeel. Hierbij is het 

zogenaamde voorzorgsprincipe toegepast; het zekere voor het onzekere nemen. Dit wil zeggen dat er 

niet alleen bepaald is of er significante effecten optreden, maar ook dat er een kans bestaat op 

significante effecten, ook als dit niet op voorhand met zekerheid kan worden vastgesteld. Op deze wijze 

kan worden voorkomen dat er een vergunningentraject moet worden gestart vanwege het gebrek aan 

kennis. Deze omissie in de kennis is immers opgevuld met het deskundigenoordeel. 

12


Leeswijzer 

Het beheerplan bestaat uit drie onderdelen. Het eerste onderdeel is een beschrijving van De Wieden en 

De Weerribben. Hierin komen in hoofdstuk 2 de natuurwaarden aan de orde (uitwerking van de 

instandhoudingsdoelen) en de condities die hiervoor nodig zijn. Hoofdstuk 3 beschrijft de huidige 

menselijke activiteiten (bestaand gebruik) in het gebied. Deel twee van het beheerplan beschrijft de 

maatregelen die nodig zijn om recht te doen aan de gestelde Natura 2000 doelen. Hoofdstuk 4 geeft een 

beeld van de beheers- en inrichtingsmaatregelen die al in gang zijn gezet en nog moeten worden 

genomen. Hoofdstuk 5 en 6 maken duidelijk hoe het bestaand gebruik zich verhoudt tot de 

instandhoudingsdoelen en wat de kaders zijn voor nieuwe activiteiten. De consequenties voor de diverse 

sectoren staan hier ook vermeld. Het derde deel beschrijft de wijze waarop het beheerplan kan worden 

gerealiseerd. Hiervoor is kennis noodzakelijk die beschikbaar moet komen via monitoring en onderzoek. 

In hoofdstuk 7 staat te lezen op welke wijze hier invulling aan wordt gegeven. Het beheerplan sluit af 

met een overzicht van de benodigde financiën en de wijze waarop de realisatie van het plan wordt 

vormgegeven. 

13


2. De Wieden en De Weerribben: natuur 

GS en de minister geven hun uitwerking van de 44 Natura 2000 instandhoudingsdoelen in tijd, 

ruimte en omvang. Om tot werkbare doelen te komen wordt er gebruik gemaakt van een zestal 

kernopgaven, zoals Evenwichtig systeem en Compleetheid in tijd en ruimte. 

Geconstateerd is dat voor het behalen van de instandhoudingsdoelen de volgende randvoorwaarden 

onvoldoende aanwezig zijn:waterkwaliteit, natuurlijk peilbeheer, cyclisch natuurbeheer, rust, 

overjarig riet, luchtkwaliteit en landschappelijke samenhang. Tevens zijn er kennislacunes aanwezig. 

2.1 Introductie van het gebied 

De Wieden en De Weerribben zijn gelegen in Noordwest-Overijssel, grofweg tussen Steenwijk en de 

Noordoostpolder (figuur 2.1). Het grootste deel ligt in de gemeente Steenwijkerland en een klein deel in 

Zwartewaterland. Het gebied De Wieden is grotendeels in eigendom en beheer van de Vereniging 

Natuurmonumenten. Daarnaast zijn er zeer veel partijen die kleine terreindelen bezitten. De Weerribben 

is voor 95% eigendom en beheer van Staatsbosbeheer, de rest is particulier bezit. 

Beide natuurgebieden behoren tot de best ontwikkelde laagveenmoerassen van Europa en herbergen een 

scala aan bijzondere vegetaties, planten- en diersoorten. In beide gebieden komen tal van zeldzame 

habitattypen voor, waaronder trilvenen, blauwgraslanden, vochtige heiden en veenmosrietlanden. Voor 

veel kenmerkende laagveensoorten is het gebied van internationale betekenis, en voor tal van soorten 

bevindt vrijwel de gehele Nederlandse populatie zich in het gebied. Voorbeelden hiervan zijn de Grote 

vuurvlinder, Gevlekte witsnuitlibel, Donkere waterjuffer, en de Noordse winterjuffer. Ook de bijzondere 

trilvenen en daaraan gebonden zeldzame soorten als Groenknolorchis en Slank wollegras komen binnen 

Nederland voornamelijk voor in de Kop van Overijssel. Tevens vormen De Wieden en De Weerribben van 

oudsher een belangrijk broedgebied voor moerasvogels zoals Roerdomp, Purperreiger, Zwarte stern en 

Snor (Wymenga & Van Maanen, 2005). 

De natuur in De Wieden en De Weerribben is sterk verweven met andere functies van het gebied. Zonder 

turfwinning en rietcultuur zou het gebied er vandaag de dag heel anders uit hebben gezien. De Wieden 

en De Weerribben vormen de belangrijkste gebieden voor rietcultuur in Nederland. Tegelijkertijd heeft de 

aantrekkelijke natuur in de gebieden weer positieve uitstraling naar andere functies, zoals recreatie en 

wonen. Ieder jaar bezoeken meer dan een miljoen recreanten De Wieden en De Weerribben. Vooral 

onder watersporters is het gebied populair, maar ook bij fietsers en wandelaars. Een groot deel van het 

omliggende buitengebied wordt gebruikt voor de melkveehouderij. In hoofdstuk 3 komen economie, 

mens en cultuur aan de orde. 

2.2 Instandhoudingsdoelen Natura 2000 aanwijzingsbesluit 

Het ministerie van LNV heeft voor Natura 2000 een document opgesteld waarin de doelen op landelijk 

niveau zijn geformuleerd (Ministerie van LNV 2006a). Het document geeft inzicht in het relatieve belang 

van de Nederlandse natuur en de staat van instandhouding op landelijk niveau. Met andere woorden; 

voor welke natuurwaarden heeft Nederland in Europees perspectief een grote verantwoordelijkheid en 

hoe goed of slecht gaat het met die natuurwaarden? De landelijke doelen zijn vervolgens vertaald naar 

doelen op gebiedsniveau. Hierbij is gekeken welke gebieden een bijdrage kunnen leveren aan de 

landelijke doelen. Deze bijdrage is per gebied uitgewerkt in de zogenaamde aanwijzingsbesluiten. In 

deze besluiten staat op hoofdlijnen welke habitattypen en soorten van belang zijn, in welke omvang zij 

dienen bij te dragen aan de landelijke doelstellingen en of behoud dan wel herstel noodzakelijk is. Herstel 

is aan de orde indien het habitattype of soort landelijk of op gebiedsniveau, in omvang of kwaliteit 

achteruitgaat. Het is uiteindelijk het ministerie van LNV die in de richting van de Europese Commissie 

verantwoordelijk is voor het op landelijk niveau bereiken van de ‘gunstige staat van instandhouding’ van 

alle habitattypen en soorten. 

14


Figuur 2.1 Ligging van de Natura 2000 gebieden De Wieden en De Weerribben. 

15


In de concept aanwijzingsbesluiten van De Wieden en De Weerribben (Ministerie van LNV 2006b) zijn 

algemene en specifieke instandhoudingsdoelstellingen opgenomen. De algemene instandhoudingsdoelen 

zijn abstract geformuleerd en richten zich op het behoud van De Wieden en De Weerribben als 

waardevolle natuurgebieden. De specifieke doelstellingen geven per habitattype of soort aan, wat het 

doel van de bescherming daarvan in De Wieden en De Weerribben is. De doelen hebben altijd twee 

onderdelen: oppervlakte en kwaliteit van het habitattype of leefgebied van de soort. Bij oppervlakte zijn 

doelen geformuleerd die gericht zijn op behoud of uitbreiding; vooral bij vogels is dit gekoppeld aan een 

populatie-omvang. Bij kwaliteit gaat het om behoud of verbetering. In tabel 2.1 staat een overzicht van 

alle 44 doelen. Twee habitattypen (veenbossen en galigaanmoerassen) hebben de aanvullende 

kwalificatie van prioritair habitattype gekregen. Dit betekent dat de Europese Unie daar een grote 

internationale verantwoordelijkheid voor heeft. 

2.3 Uitwerking van de Natura 2000 doelen 

Het grote aantal van 44 instandhoudingsdoelen weerspiegelt de rijkdom aan Europese natuur in De 

Wieden en De Weerribben. De veelheid aan doelen biedt echter geen praktisch handvat voor dit 

beheerplan. In de inleiding is al gesteld dat het wenselijk is om het functioneren van het ecosysteem 

laagveenmoeras centraal te stellen en niet de individuele doelen van habitattypen en soorten. De 

gebiedendocumenten (Ministerie van LNV 2006c) beschrijven voor ieder gebied kernopgaven. De 

kernopgaven hebben betrekking op verscheidene soorten en habitattypen, die op landschaps- en 

gebiedsniveau om een samenhangende aanpak vragen. De kernopgaven worden in dit beheerplan dan 

ook gebruikt om individuele doelen samen te nemen en te koppelen aan de sturende principes van het 

ecosysteem. In het kader op pagina 17 staan de kernopgaven beschreven. Een korte beschrijving staat 

hieronder. Bij de uitwerking van de 44 instandhoudingsdoelen is die samenhang ook ingevuld; bij ieder 

doel wordt de koppeling gelegd met de kernopgave. De beschrijving van alle doelen is opgenomen in 

bijlage 2. 

De eisen die soorten stellen kunnen onderling strijdig zijn, bijvoorbeeld de mate van voedselrijkheid die 

ze nodig hebben. Dit wordt opgelost door te streven naar een robuust ecosysteem, met gradiënten in 

voedselrijkdom en beheer op maat. 

De doelen moeten worden uitgewerkt in tijd (wanneer is het doel bereikt), ruimte (waar wordt het doel 

gerealiseerd) en omvang (hoeveel streef je na). Dit is nodig om duidelijk te maken wat de ambities zijn, 

hoe deze in de tijd zijn gespreid en waar ze worden gerealiseerd. Voor de toetsing van bestaande en 

toekomstige activiteiten is de uitwerking ook noodzakelijk. Door het strategische karakter van dit 

beheerplan is de uitwerking alleen op hoofdlijnen gemaakt. 

2.3.1 Uitwerking in de tijd 

De uitwerkingen van de instandhoudingsdoelen zijn gericht op een realisatie in circa een halve eeuw tijd. 

Rond 2060 moeten alle habitattypen en leefgebieden van soorten in oppervlakte en kwaliteit voldoen aan 

de doelstellingen. De lengte van de periode is vooral bepaald door de verlandingsreeks. Zo heeft trilveen 

onder de huidige omstandigheden een ontwikkeltijd van circa 30 jaar. Het zijn vooral de jonge 

verlandingsstadia die momenteel te beperkt voorkomen. 

Voor het bereiken van de doelen dienen eerst de wateren luchtkwaliteit op orde te zijn. Om het 

duurzaam realiseren van de instandhoudingsdoelen niet in gevaar te brengen is het bereiken van de 

milieucondities ook uitgezet in de tijd. Die fasering is, gekoppeld aan de instandhoudingsdoelen, te 

vinden in bijlage 2. Hierbij speelt landelijk beleid een belangrijke rol. Voor water is vastgesteld dat de 

doelen voor de Kaderrichtlijn Water uiterlijk in 2027 zijn gerealiseerd. Het Vierde Nationaal 

Milieubeleidsplan geeft 2030 als streefjaar voor de luchtkwaliteit (VROM 2001). 

2.3.2 Uitwerking in de ruimte 

Een indicatie van de meeste recente verspreiding van alle habitattypen is weergegeven in bijlage 3 en 

van de soorten in achtergronddocument 1 (hoofdstuk 2 en 3). De doelen dienen in eerste instantie 

zoveel mogelijk gerealiseerd te worden op de huidige locatie. Van veel doelen is de locatie echter 

tijdelijk; door de opeenvolging van de vegetatie verdwijnt het habitattype op de ene plek en ontstaat het 

weer op een andere. Hierdoor is het alleen mogelijk zeer globaal de ruimte aan te geven waarbinnen de 

doelen voor behoud en uitbreiding gerealiseerd gaan worden. Dit is gedaan door de kernopgaven te 

koppelen aan de belangrijkste landschapstypen (figuur 2.2). 

16


Tabel 2.1 Concept instandhoudingsdoelstellingen voor habitattypen en soorten in De Wieden en De 

Weerribben (Ministerie van LNV 2006b) en de kwantificering uit bijlage 2. 

Habitattype De Wieden De Weerribben 

Kranswierwateren H3140 

Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden H3150 

Vochtige heiden H4010_B 

Blauwgraslanden H6410 

Ruigten en zomen H6430_A 

Trilvenen H7140_A 

Veenmosrietland H7140_B 

Galigaanmoerassen H7210 (prioritair type) 

Veenbossen H91D0 (prioritair type) 

Doelstelling Doelstelling Doelstelling Doelstelling 

oppervlakte kwaliteit oppervlakte kwaliteit 

Uitbreiding: 

≥ 48 ha 


? ha 

Verbetering 

Uitbreiding: 

≥ 46 ha 


? ha 

Verbetering 

Uitbreiding: 

9 15 ha 

Behoud 

Uitbreiding: 

≥ 7 ha 

Behoud 

Behoud: 

≥ 10 ha 


54 ha ! 

Verbetering ! 

Behoud: 

648 ha 

Behoud 

Behoud: 

58 ha 

Behoud 

Uitbreiding: 

62 67ha! Behoud! 

Uitbreiding: 

Verbetering 

≥ 115 ha! 

! 

Behoud: 

177 ha ! 

Behoud ! 

Behoud: 

255 ha ! 

Behoud ! 

Uitbreiding: 

Uitbreiding: 

0,4 5 ha! 

Verbetering! 

≥ 5 ha 

Verbetering ! 

Behoud: 

115 ha 


303 ha 

Verbetering 

Soorten van Bijlage 2 De Wieden De Weerribben 

Doelstelling 

oppervlakte 

Doelstelling 

kwaliteit 

Doelstelling 

populatie 

Doelstelling 

oppervlakte 

Doelstelling 

kwaliteit 

Doelstelling 

populatie 

Platte schijfhoren Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud 

Gevlekte witsnuitlibel Uitbreiding Verbetering Tenminste 

1.000 ex. 

Uitbreiding Verbetering Tenminste 

3.000 ex. 

Grote vuurvlinder Uitbreiding Verbetering Tenminste 

1.000 ex. 

Uitbreiding Verbetering Tenminste 

3.000 ex. 

Gestreepte waterroofkever Uitbreiding Verbetering Uitbreiding Uitbreiding Verbetering Uitbreiding 

Bittervoorn Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud 

Grote modderkruiper Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud 

Kleine modderkruiper Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud 

Rivierdonderpad Behoud Behoud Behoud 

Meervleermuis Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud 

Geel schorpioenmos Uitbreiding Verbetering Uitbreiding 

Groenknolorchis Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud Behoud 

Broedvogels De Wieden De Weerribben 

Doelstelling Doelstelling Doelstelling Doelstelling Doelstelling Doelstelling 

oppervlakte kwaliteit populatie oppervlakte kwaliteit populatie 

Aalscholver Behoud Behoud 

> 1.000 

paren 

n.v.t. n.v.t. n.v.t. 

Roerdomp Behoud Behoud > 30 paren Uitbreiding Verbetering > 10 paren 

Purperreiger Behoud Behoud > 50 paren Uitbreiding Verbetering > 10 paren 

Bruine kiekendief Behoud Behoud > 20 paren n.v.t. n.v.t. n.v.t. 

Porseleinhoen Behoud Behoud > 20 paren Uitbreiding Verbetering > 30 paren 

Kwartelkoning Uitbreiding Verbetering > 20 paren n.v.t. n.v.t. n.v.t. 

Watersnip Behoud Behoud > 120 paren Behoud Behoud > 150 paren 

Zwarte stern Behoud Behoud > 200 paren Uitbreiding Verbetering > 40 paren 

17


Paapje Uitbreiding Verbetering > 5 paren n.v.t. n.v.t. n.v.t. 

Snor Uitbreiding Verbetering > 100 paren Uitbreiding Verbetering > 100 paren 

Rietzanger Behoud Behoud 

> 3.000 

paren 

Behoud Behoud > 900 paren 

Grote karekiet Uitbreiding Verbetering > 20 paren Uitbreiding Verbetering > 20 paren 

Niet-broedvogels De Wieden 

Doelstelling 

oppervlakte 

Doelstelling 

kwaliteit 

Fuut Behoud Behoud 110 

Aalscholver Behoud Behoud - 

Kleine zwaan Behoud Behoud 8 

Kolgans Behoud** Behoud 3.800 

Grauwe gans Behoud** Behoud 1.100 

Smient Behoud Behoud 500 

Krakeend Behoud Behoud 150 

Tafeleend Behoud Behoud 210 

Kuifeend Behoud Behoud 430 

Nonnetje Behoud Behoud 30 

Grote zaagbek Behoud Behoud 20 

Visarend (seizoensmaximum) Behoud Behoud 2 

Doelstelling 

populatie*** 

(seizoens- 

gemiddelde aantal 

vogels) 

** Enige achteruitgang in omvang foerageergebied is toegestaan ten gunste van vochtige heide en 

overgangs- en trilvenen. 

*** De formulering is "leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ... vogels 

(seizoensgemiddelde)". 

! Betreft habitattype waar een 'sence of urgency' voor geldt met betrekking tot maatregelen in de 

waterhuishouding en het beheer. 

2.3.3 Omvang 

In de uitwerking van de doelen is aangegeven wat het huidige oppervlakte met het habitattype is. Bij 

doelstellingen met behoud gaat het om het behouden van deze oppervlakte. Daar ligt ook de nadruk op 

voor de looptijd van dit eerste beheerplan. Bij uitbreidingsdoelstellingen vormt de huidige omvang het 

minimum areaal. Een nadere kwantificering is voor de lange termijn is niet mogelijk; de natuurlijke 

successie laat zich moeilijk kwantitatief voorspellen. Voor het eind van de eerste beheerplanperiode zijn 

wel oppervlakten genoemd die via het beheer zijn te realiseren. 

Bij de soorten zijn aantallen broedparen of exemplaren genoemd in de aanwijzingsbesluiten. In de 

uitwerking is aangegeven hoe groot het leefgebied moet zijn van de genoemde populatieomvang en wat 

de belangrijkste factoren zijn die de kwaliteit van het leefgebied bepalen. 

De doelstellingen voor kwaliteit bestaan uit behoud of verbetering. Kwaliteit is gedefinieerd in de 

profieldocumenten die voor alle habitattypen zijn opgesteld (Ministerie van LNV 2008). Hiervoor is het 

noodzakelijk te beschikken over inventarisatiegegevens. Aangezien deze op dit moment ontbreken is 

deze doelstelling niet gekwantificeerd. Wel is voor een indruk van de huidige situatie de 

kwaliteitstypering van KIWA Water Research/EGG-consult (2007a,b) overgenomen bij de uitwerking van 

de instandhoudingsdoelen. 

18


De zes kernopgaven als koepel voor de 44 instandhoudingsdoelen: 

1. Evenwichtig systeem 

Nastreven van een meer evenwichtig watersysteem wat betreft waterkwaliteit, waterkwantiteit en 

hydromorfologie. Dit is gunstig voor de instandhoudingsdoelen van waterplantengemeenschappen 

(kranswierwateren en meren met Krabbenscheer en fonteinkruiden), kritische habitattypen als 

trilveen – en galigaanvegetaties, en watergebonden soorten als Zwarte stern, Platte schijfhoorn, 

vissen zoals Bittervoorn, Grote modderkruiper, Kleine modderkruiper en diverse insecten zoals 

Gevlekte witsnuitlibel en Gestreepte waterroofkever. Deze kernopgave ligt vooral binnen de 

landschapstypen grote open wateren en kraggengebied. 

2. Compleetheid in ruimte en tijd 

Het streven is dat alle successiestadia van laagveenverlanding (zie kader p. 19) in ruimte en tijd 

vertegenwoordigd zijn. Dit betekent dat de successiestadia ruimtelijk verspreid in De Wieden en De 

Weerribben voorkomen en dat ook jonge en oude stadia naast elkaar voorkomen. De stadia bestaan 

uit overgangs- en trilvenen (trilvenen en veenmosrietlanden) en vochtige heiden, blauwgraslanden, 

galigaan-moerassen en veenbossen waarbij er een samenhang is met gemeenschappen van open 

water. Veel soorten zoals Grote vuurvlinder, Groenknolorchis en moerasbroedvogels vinden in deze 

(afwisseling) van vegetaties hun leefgebied. Deze kernopgave ligt vooral binnen de landschapstypen 

grote open wateren, kraggengebied en bos. 

3. Overjarig riet 

Met deze kernopgave wordt het herstel van grote oppervlakten/brede zones overjarig riet inclusief 

waterriet langs oevers nagestreefd. Hiervoor is nodig het herstel van een natuurlijker peildynamiek 

en tegengaan verdroging. Deze kernopgave zorgt mede voor geschikte leefgebieden voor 

rietmoerasvogels zoals Roerdomp, Purperreiger, Snor en Grote karekiet. De opgave ligt ruimtelijk 

vooral binnen de landschapstypen grote open wateren, kraggengebied en voedselrijk moeras. 

4. Plas-dras situaties (geldt alleen voor De Wieden) 

De aanwezigheid van plas-dras situaties wordt nagestreefd voor overwinterende smienten en 

broedvogels zoals Porseleinhoen. Tevens vormt het geschikt voedselgebied voor soorten als 

Purperreiger en Bruine kiekendief. Deze kernopgave ligt vooral binnen het landschapstype 

veenweidegebied. 

5. Vochtige graslanden (geldt alleen voor De Wieden) 

Nastreven van herstel van inundatie en het behoud en nieuwvorming van blauwgraslanden. Hiervan 

profiteren Kwartelkoning en Watersnip. De opgave is vooral gelegen in het landschapstype 

veenweidegebied. 

6. Rui- en rustplaatsen (geldt alleen voor De Wieden) 

Het streven is dat er voldoende ruiplaatsen en rustgebieden voor watervogels zoals fuut, ganzen en 

kuifeend zijn. Deze kernopgave ligt vooral binnen het landschapstype grote open wateren. 

2.3.4 'Sense of urgency' 

Voor De Wieden en De Weerribben geldt een 'sense of urgency' voor het verbeteren van de 

watercondities en het beheer (Min. van LNV 2006). Dat betekent dat zonder ingrijpen, binnen tien jaar 

een onherstelbare situatie kan ontstaan, waarin de kernopgaven ‘evenwichtig systeem’ en ‘compleetheid 

in tijd en ruimte’ niet meer te realiseren zijn. Het behoud van de bijbehorende habitattypen en soorten 

(zie tabel 2.1) is dan niet meer te garanderen. Kernopgaven met een 'sense of urgency' moeten middels 

(beheer)maatregelen voor het jaar 2015 op orde zijn gebracht. Deze conclusie is gebaseerd op een 

uitgebreide systeemanalyse en de ontwikkeling van de habitattypen (Kiwa Water Research/EGG-consult 

2007a,b). De 'sense of urgency' is voor de habitattypen kranswierwateren en meren met krabbenscheer 

en fonteinkruid in De Weerribben niet overgenomen omdat door de al genomen 

waterkwaliteitsmaatregelen de achteruitgang van beide habitattypen is omgebogen in een voorzichtig 

herstel (Kiwa Water Research/EGG-consult 2007a,b). 

19


Figuur 2.2 De belangrijkste landschapstypen in De Wieden en De Weerribben. 

20


Verlanding of successie in het laagveenmoeras: een petgat groeit dicht 

In dit beheerplan komen de termen verlanding en successie regelmatig voor. Hiermee wordt bedoeld 

de opeenvolgende veranderingen die zich in de plantengroei voltrekken, waarbij de ene vegetatie over 

gaat in de andere. Na het graven van een petgat ontstaat open water. In het water gaan waterplanten 

groeien zoals krabbenscheer en vanaf de oever dringt riet op. De plantengroei gaat verder tot er 

drijftillen ontstaan die vastgroeien aan de oever tot een kragge of trilveen. De ontwikkeling kan via 

veenmosrietland voort gaan tot er moerasbos is ontstaan. Beheermaatregelen, maar ook 

waterkwaliteit, hebben invloed op deze ontwikkeling. 

De consequentie van dit natuurlijke proces is dat het behoud van de verschillende stadia constant 

ingrijpen van de mens vraagt. Dit ingrijpen bestaat uit regulier beheer om het proces te vertragen en 

uit cyclisch beheer om het weer terug te zetten naar de uitgangssituatie. 

2.4 Ecologische vereisten 

Om de instandhoudingsdoelen te kunnen bereiken, is het nodig aan de ecologische vereisten te voldoen. 

Deze ecologische vereisten zijn zoveel mogelijk geconcretiseerd in water- , milieu- en ruimtelijke 

condities. Voorbeelden zijn de eisen aan de waterkwaliteit, de rust die noodzakelijk is voor 

moerasbroedvogels en de landschappelijke samenhang binnen en buiten de Natura 2000 gebieden. De 

ecologische vereisten zijn opgenomen in bijlage 6. De onderbouwing van de vereisten is te vinden in 

achtergronddocument 1 (hoofdstuk 5). 

De vereiste condities voor het behalen van de instandhoudingsdoelen worden in dit beheerplan gebruikt 

bij het bepalen van de noodzakelijke maatregelen (hoofdstuk 4), de toetsing van bestaand gebruik 

(hoofdstuk 5) en vormen een handvat voor het bepalen van de voorwaarden voor nieuwe activiteiten 

(hoofdstuk 6). 

2.4.1 Optimale watercondities (OGOR) 

Het optimaal grondwater en oppervlaktewaterregiem (OGOR) voor Natura 2000 staat beschreven in het 

Watergebiedsplan (Waterschap Reest en Wieden 2005). Deze vereisten zijn overgenomen in bijlage 6 en 

achtergronddocument 1 (hoofdstuk 5). 

21


2.5 Knelpunten 

Op basis van de ecologische randvoorwaarden van de instandhoudingsdoelen en de resultaten van de 

voortoets zijn er voor de kernopgaven gezamenlijk acht grote knelpunten gesignaleerd. Deze knelpunten 

staan het duurzaam bereiken van de doelen in de weg. De knelpunten gelden meestal voor meerdere 

instandhoudingsdoelen en zijn terug te vinden in achtergronddocument 1 (hoofdstuk 7). Hier zijn ze per 

kernopgaven weergegeven. 

Knelpunten kernopgave 'evenwichtig systeem': 

• de waterkwaliteit is nog onvoldoende om de verlanding op voldoende plaatsen op gang te 

kunnen brengen; 








Knelpunten kernopgave 'compleetheid in ruimte en tijd': 

• er is te weinig cyclisch beheer. Vooral het graven van petgaten gebeurt nog op te kleine schaal; 

• het niet optimaal uitvoeren van het reguliere beheer wat leidt tot verlies aan kwaliteit van de 

habitattypen (typische soorten), verruiging en lokaal verbossing; 


tussen de beide gebieden en met andere Natura 2000 gebieden in de omgeving is onvoldoende; 

Knelpunten kernopgave 'overjarig riet': 

• er is onvoldoende rust voor de moerasbroedvogels; 


te geven; 

• de dynamiek van het peilbeheer is te beperkt voor een aantal natuurdoelen en onnatuurlijk. 

Knelpunten kernopgave 'plas-dras situaties' (geldt alleen voor De Wieden): 


• rust dient buiten het broedseizoen gewaarborgd te worden voor de niet-broedvogels. 

Knelpunten kernopgave 'vochtige graslanden' (geldt alleen voor De Wieden): 



• de atmosferische stikstofdepositie is te hoog. 

Knelpunten kernopgave 'rui- en rustplaatsen' (geldt alleen voor De Wieden): 

• rust dient buiten het broedseizoen gewaarborgd te worden voor de niet-broedvogels. 

In hoofdstuk 4 is uitgewerkt welke maatregelen voor de beheerplan periode 2009-2015 worden 

voorgesteld om verder te werken aan het oplossen van deze knelpunten. 

22


3. De Wieden en De Weerribben: economie, 

mens en cultuur 

GS en de minister constateren dat landbouw, recreatie en de rietsector belangrijke economische 

dragers zijn voor Noordwest-Overijssel. Veel bewoners zijn hiervan afhankelijk. Tevens blijken de 

bewoners zich nauw verbonden te voelen met beide gebieden en heeft hun inzet mede geleid tot de 

huidige natuurwaarden. GS en de minister streven naar een duurzaam samengaan van natuur en 

menselijke activiteiten. GS en de minister geven een beeld van het belang van De Wieden en De 

Weerribben voor economie, mens en cultuur. Dit beeld dient als basis om in dit beheerplan rekening 

te kunnen houden met economische, sociale en culturele belangen. Het is tevens een globale schets 

van het bestaand gebruik dat in dit beheerplan getoetst wordt aan de instandhoudingsdoelen. 

De Wieden en De Weeribben hebben hun huidige karakter voor een groot deel te danken aan menselijke 

activiteiten in het gebied. Het zijn de turfstekers, vissers, rietsnijders, boeren en kooikers die hier tot 

enige decennia geleden hun brood verdienden en zo het landschap vormden. Van die groep zijn eigenlijk 

alleen de rietsnijders actief gebleven. Het economisch zwaartepunt heeft zich verplaatst naar recreatie en 

landbouw in het omliggende gebied. Deze en andere menselijke activiteiten staan in dit hoofdstuk 

centraal. Het beschrijft het gebied vanuit het perspectief van de mens. Het vorige hoofdstuk heeft een 

beeld gegeven van het gebied vanuit het perspectief van de (Natura 2000) natuur. Deze gescheiden 

beschrijving is gemaakt om praktische redenen. Het mag duidelijk zijn mens en natuur in Noordwest- 

Overijssel wederzijds afhankelijk van elkaar zijn en niet losgekoppeld kunnen worden. De natuurwaarden 

vertegenwoordigen immers via bijvoorbeeld recreatie even goed een economische factor en een deel van 

de natuur is weer afhankelijk van boeren en rietsnijders. De uitdaging van dit beheerplan is om de 

verschillende functies in De Wieden en De Weerribben op een robuuste en duurzame manier te 

vervlechten zodat er ruimte voor mens en natuur blijft. 

In het achtergronddocument 2 is een uitgebreidere beschrijving opgenomen van het huidige gebruik, 

inclusief een raming van de toekomstige ontwikkelingen. Daar wordt ook de relatie gelegd tussen de 

activiteiten en de gevolgen die dit heeft voor de instandhoudingsdoelen. De beschrijving in het 

achtergronddocument dient dan ook feitelijk als basis voor de toetsing van het bestaand gebruik. Hier 

volgt een samenvatting. 

3.1 De ontwikkeling van het gebied: Gebiedsperspectief 1997 

Het Gebiedsperspectief (Provincie Overijssel, 1997) geeft een visie op de toekomstige inrichting van een 

groot deel van Noordwest Overijssel. Het geeft een raamwerk voor de verhouding tussen de natuur en 

de verschillende gebruiksfunctie van Noordwest Overijssel. Het Gebiedsperspectief geeft hiermee een 

kader op een hoger ruimtelijk schaalniveau voor dit beheerplan. Het hoofddoel van het project is: ‘Het 

realiseren van één laagveenmoeras in Noordwest Overijssel met daarnaast een vitaal landbouwgebied, 

aantrekkelijke recreatiemogelijkheden en een landschapstructuur met een eigen identiteit’. 

De visie geeft aan dat recreatie een belangrijke economische pijler is voor het gebied. De sector is in 

hoge mate afhankelijk van de genietbare natuur en een aantrekkelijk landschap. Landbouw is een andere 

belangrijke economische pijler van het gebied. Er blijft ook in de toekomst ruimte voor de ontwikkeling 

van agrarische bedrijven. De rietsector blijft een onderdeel van het gebruik en beheer van De Wieden en 

De Weerribben. De bevolking van Noordwest Overijssel en het aangrenzend deel van Drenthe blijft 

groeien. Deze mensen wonen, werken en recreëren in de streek. Hiervoor zijn nieuwe woningen nodig, 

nieuwe vormen van bedrijvigheid en nieuwe infrastructuur. 

Een deel van de doelen van het Gebiedsperspectief is uitgewerkt in het Raamplan (DLG, 2003). 

Landinrichting vormt het belangrijkste uitvoeringsinstrument voor dit plan. In 1997 is dan ook een 

Landinrichtingscommissie ingesteld. Voor het Raamplan gelden de volgende hoofddoelstellingen: 

Realiseren van 1555 ha begrensde nieuwe natuur, waarvan 250 ha ingericht voor oogstbaar riet 2 ; het 

creëren van natuurverbindingen met de Rottige Meenthe, de Olde Maten en tussen Wieden en 

Weerribben; 

Ontwikkelen en versterken van een duurzame en vitale landbouw; 

Vergroten van aantrekkelijke en kwalitatief hoogwaardige recreatiemogelijkheden; 

2 In de Update Gebiedsperspectief (Provincie Overijssel 2007a) is voorgesteld om van vanwege de hoge 

kosten, niet 250 hectare rietland in nieuwe natuur te realiseren maar deze doelstelling in te vullen door het 

schrapen van bestaande oude rietlanden. 

23


Realiseren van een duurzame landschappelijke structuur en vergroten van de beleving en identiteit van 

het landelijk gebied. 

Voor de maatregelen uit het Raamplan en uit de uitvoeringsmodules is een voortoets uitgevoerd aan het 

beschermingsregime van de Vogel- en Habitatrichtlijn (Wymenga & Van Maanen, 2005). Hieruit blijkt dat 

de uitvoering van het Raamplan als geheel, per saldo geen significante negatieve gevolgen heeft voor de 

instandhoudingsdoelen van het Natura 2000-gebied (brief LNV DRZO/2006/3957, dd. 11-10-2006). De 

gele vlekken waren geen onderdeel van de toetsing. In 2008 is een globale toets uitgevoerd van het 

gehele maatregelenpakket uit het Gebiedsperspectief (Bruinzeel & van der Weide 2008). Uit deze toets is 

gebleken dat Natura 2000 voor de cluster woningbouw en leefbaarheid en recreatie geen beperkingen 

oplevert. Voor het cluster duurzame landbouw kon geen volledige toets worden uitgevoerd vanwege het 

ontbreken van een toetsingskader voor ammoniak. 

Op dit moment is van de 1555 ha nieuwe natuur 774 ha verworven. Rond 2018 moet de landinrichting 

afgerond worden waarbij ook alle nieuwe natuur gerealiseerd is. 

Nieuwe natuur, perspectiefvolle landbouw & buffers 

Uitvoering van het Gebiedsperspectief (1997, Update 2007) is mede gericht op het realiseren van 

nieuwe natuur en ruimte voor toekomstgerichte landbouw. Bij de besluitvorming speelde 

onderstaande passage uit het Gebiedsperspectief voor velen een centrale rol: 

“Het gebiedsgericht beleid streeft ernaar om de ontwikkelingen zodanig te lokaliseren dat negatieve 

beïnvloeding tussen natuur- en landbouwgebieden wordt vermeden. De natuurontwikkelings- en 

relatienotagebieden zijn zo gesitueerd dat deze een bufferfunctie kunnen vervullen. Daarbij wordt er 

van uitgegaan dat de buffer binnen de nieuwe natuurgebieden ligt, zodat de aanliggende 

landbouwgebieden geen nadelige invloeden ondervinden, bijvoorbeeld van een hoger waterpeil uit 

het natuurgebied.” 

Door deze maatregelen is gedurende de looptijd van het gebiedgericht beleid geen extra 

landbouwgrond nodig voor buffering van natuurgebieden. 

(Perspectief voor Noordwest-Overijssel, pagina 81). 

3.2 Nationaal Park De Weerribben - De Wieden 

Sinds 1 januari 2009 zijn De Weerribben en De Wieden gezamenlijk één Nationaal Park. De Weerribben 

had deze status al vanaf 1992. Uitgangspunt van het functioneren van nationale parken is om te komen 

tot een door alle partijen gedragen gezamenlijke visie op de doelen van het nationaal park. Dit 

interactieve planvormingsproces heeft geleid tot een door alle partijen gedragen beheer- en 

ontwikkelingsplan (van der Hut & Altenburg 2008) met de volgende doelen: 

• hoogwaardige natuur met aandacht voor een gevarieerd laagveenlandschap; 

• hoogwaardig cultuurlandschap met aandacht voor dorpsgezichten, passende infrastructuur, 

rietlandbeheer en landbouw; 

• sterke locale economie met aandacht voor natuurgerichte kwaliteitsrecreatie, actieve bijdragen 

aan natuurbeheer en milieuvriendelijke bedrijvigheid; 

• functionele, aansprekende vormen van voorlichting en educatie; 

• adequate monitoring van natuurwaarden en natuurgerichte recreatie ten behoeve van evaluatie 

van beheer en beleid. 

Deze doelen leiden tot een groot aantal actiepunten die in veel gevallen ook een relatie hebben met het 

realiseren van de instandhoudingsdoelen Natura 2000 voor Weerribben en Wieden. Een voorbeeld 

daarvan zijn het stimuleren van duurzaam toerisme en het in 2008 opgestelde zoneringsplan (van der 

Hut et. al. 2009). 

24


3.3 Landbouw 

De landbouw in en rond De Wieden en De Weerribben bestaat voornamelijk uit graslanden en 

maïsakkers, die worden gebruikt ten behoeve van de (intensieve) melkveehouderij. Op zeer beperkte 

schaal vindt akker- en tuinbouw plaats. 

In het gebied rond Scheerwolde bevinden zich vooral grote melkveebedrijven en een aantal 

akkerbouwbedrijven. In het gebied van Vollenhove-Blokzijl bevinden kleinere, meer extensieve 

bedrijven. Veel bedrijven hebben hier een neventak. Rond De Weerribben zijn veel gespecialiseerde 

melkveebedrijven. In het gebied van De Wieden en De Weerribben bevindt zich kleinschalige landbouw 

met een relatieve lage melkproductie en bedrijfstypen met graasdieren als schapen, paarden en geiten. 

Neveninkomsten komen vooral uit rietsnijden en visserij (DLG 2003). 

Een overzicht van het aantal en de verschillende typen bedrijven in relatie tot de afstand van Natura 

2000 begrenzing van De Wieden en De Weerribben staat in tabel 3.1. Binnen drie kilometer rond de 

gebieden bevinden zich 211 landbouwbedrijven (situatie 2005). 

Tabel 3.1 Overzicht van het aantal landbouwbedrijven in relatie tot de afstand tot de Natura 2000 

gebieden De Wieden & De Weerribben (bron GIAB 2005, CBS landbouwtellingen). 

Ligging t.o.v. akkertuin- blijvende graashokgewassenveeteelt- akk./ 

veeteelt- 

Provincie Weerribben/Wieden bouwbouw teelt dierendierencombinatiescombinatiecombinatie Totaal 

Overijssel 0 - 500m 2 29 3 34 

0.5 - 1 km 28 1 29 

1 - 3 km 11 3 2 122 2 2 6 148 

3 - 5 km 8 70 2 1 1 2 84 

5 - 10 km 7 1 1 168 3 3 10 193 

Drenthe 1 - 10 km 29 3 1 33 

Flevoland 1 - 3 km 10 2 1 17 2 1 4 37 

3 - 5 km 33 22 7 8 1 4 1 76 

5 - 10 km 131 23 13 19 3 8 6 203 

Friesland 1 - 3 km 22 2 1 25 

3 - 5 km 1 1 61 5 1 69 

5 - 10 km 6 1 201 11 4 223 

Totaal 209 51 26 774 33 15 8 38 1154 

3.4 Rietsector 

In beide Natura 2000 gebieden wordt sinds de jaren twintig van de vorige eeuw riet gesneden. In De 

Weerribben zijn op dit moment ongeveer 115 pachters van rietlanden, voor De Wieden betreft het 185 

pachters. In beide gebieden wordt het grootste deel van het huidige areaal rietland beheerd door deze 

pachters (beide ca. 1.000 ha). Het zijn vooral veenmosrietlanden en/of bloemrijk rietland waarvan het 

riet wordt gesneden en slechts een klein deel cultuurriet. Het rietsnijden vindt op de meeste percelen 

jaarlijks plaats van half december tot half april. Het riet wordt meest machinaal gesneden, ontdaan van 

de onbruikbare delen en in bossen per boot afgevoerd (uiterlijk tot 1 mei). Het onbruikbare deel (sluik of 

strijge) wordt op hopen achtergelaten of verbrand. Op vrijwillige basis worden er soms afspraken 

gemaakt tussen pachters en grondeigenaren (Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten). Hieronder vallen 

afspraken om riet slechts eens in de twee of drie jaar te maaien. Rietsnijders voeren ook als aannemer 

een deel van het zomermaaibeheer uit. 

De sector heeft te kampen met teruglopende inkomsten door lagere opbrengsten vanwege voorwaarden 

die gekoppeld zijn aan vergoedingen en druk op de prijzen door import van riet uit centraal en oost 

Europa. Vanwege het zware werk en de slechte economische vooruitzichten, zijn er veel rietsnijders op 

leeftijd die geen opvolger hebben (AVRN 2006). 

25


3.5 Recreatie 

De Wieden en De Weerribben trekken jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers. Velen komen vooral om 

van het landschap en de natuur te genieten, onder andere in de vorm van waterrecreatie. Jaarlijks 

vinden tienduizenden vaarbewegingen plaats, van plezierjachten en dergelijke. Daarnaast is er een 

vergelijkbaar aantal bewegingen van kano’s, roeiboten, kleine gemotoriseerde boten en dergelijke. Voor 

De Weerribben zijn concrete bezoekersaantallen bekend, deze staan in tabel 3.3. Voor De Wieden is 

bekend dat per jaar 40.000 personen het bezoekerscentrum bezoeken. Een nadere specificatie van de 

aantallen fietsers en kanoërs ontbreken echter voor dit gebied. Het waterrijke gebied van De Wieden en 

De Weerribben is ook in trek bij de sportvisserij. De Hengelsport Federatie Oost Nederland huurt de 

visrechten van ruim 20 wateren in het gebied. Ongeveer 15.000 leden van de federatie wonen in de 

omgeving van beide gebieden. Voor De Wieden geldt dat schubvisrecht en aalvisrecht niet is gescheiden 

maar uitgegeven is aan de Bond van Binnenvissers. De Bond mag beperkt en onder voorwaarden 

vergunningen uitgeven voor sportvissen. 

Het plaatsje Giethoorn trekt jaarlijks zeker één miljoen bezoekers. In winters met ijs worden er 

schaatsmarathons georganiseerd waaraan tussen de 60.000 en 70.000 schaatsers deelnemen. Er wordt 

ook op grote schaal ongeorganiseerd geschaatst. 

Tabel 3.3 Bezoekersaantallen De Weerribben 2006 (Provincie Overijssel 2007b,c). 

Activiteit Aantal personen 

Bezoekerscentrum De Weerribben 130.000 per jaar 

Fietsers 349.763 (totaal van 8 meetpunten) 

Kanoërs 63.198 (totaal van 4 meetpunten) 

De dagjesmensen zijn door hun bestedingen ook van economische betekenis. Zo laten de cijfers uit het 

Toeristisch Recreatief Actieprogamma Steenwijkerland zien dat wandelaars en fietsers gezamenlijk aan 

consumpties ruim €900.000,- besteden. Er is een ook een groot aantal bedrijven actief om bezoekers die 

willen overnachten te ontvangen. Tabel 3.4 geeft het aantal bedrijven en slaapplaatsen. 

In het Gebiedsperspectief zijn met de zogenaamde gele vlekken indicatief locaties aangewezen waar 

ontwikkeling van recreatieve voorzieningen kunnen plaatsvinden. Een deel daarvan kent al een concrete 

invulling, zoals recreatiepark Scheerwolde en de Beulakerpolder. 

Tabel 3.4 Toeristische-recreatieve accommodaties in Steenwijkerland (Gemeente Steenwijkerland 

2007). 

Soort accommodatie Aantal Slaapplaatsen 

Appartementen/zomerhuisjes 105 553 

Hotels 18 706 

Pensions/B&B’s 39 274 

Groepsaccommodaties 28 1.110 

Kampeerterreinen w.o. 

minicampings: 

- toeristische plaatsen 

- vaste standplaatsen 

103 

1.669 

4.518 

Totaal 293 8.830 

3.6 Actueel waterregiem (AGOR) 

3.6.1 Waterkwantiteit 

De Wieden en De Weerribben vormen het grootste deel van de boezem van Noordwest Overijssel 

(kortweg boezem NWO). Hierin wordt het water opgevangen dat uit de omliggende polders en via beken 

van het Drents Plateau wordt afgevoerd. In figuur 3.1 is aangegeven welke gebieden op de boezem NWO 

afwateren. Het water komt in de boezem via de kanalen Steenwijk – Ossenzijl, Steenwijkerdiep en 

Beukers – Steenwijk. De wateraanvoer in de boezem is op jaarbasis ongeveer gelijk verdeeld over drie 

bronnen: een derde is afkomstig van neerslag, een derde van de beken en een derde komt vanuit de 

omliggende polders. Ruim de helft verdwijnt weer uit de boezem via gemaal Stroink die het uitslaat naar 

het Vollenhovermeer, een derde verdampt, ongeveer tien procent zijgt weg naar de omliggende dieper 

gelegen polders en naar de Noordoostpolder. 

Sinds 1989 is het peilbeheer enigszins flexibel, met een maximumpeil van NAP -0,73 m (’s zomers) en 

een minimumpeil van NAP -0,83 m (’s winters). Doel van dit peilbeheer is het zoveel mogelijk beperken 

26


van inlaten en uitmalen. Onder natuurlijke omstandigheden zou het waterpeil in de winter hoger zijn dan 

in de zomer. Het omgekeerde peilbeheer is nodig om de mogelijkheden voor rietteelt en landbouw te 

verbeteren en om ruimte voor waterberging te creëren. In geval van een (dreigend) te hoog waterpeil 

wordt water uitgeslagen door Gemaal Stroink. Op dezelfde plek wordt in tijden van uitzonderlijke droogte 

water ingelaten uit het Vollenhovermeer. De Wieden heeft een functie als noodopslag voor overtollig 

water. Dit speelt onder zeer extreme omstandigheden (minder dan eens per 100 jaar) als bij hoge 

waterstanden het Meppeler Diep onvoldoende kan afvoeren en wateroverlast in Meppel dreigt. 

Het peilbeheer in de omliggende polders heeft ook invloed op de waterhuishouding in De Wieden en De 

Weerribben. Omdat deze polders grotendeels voor landbouw in gebruik zijn, moet het peil hier relatief 

laag blijven. Overtollig water wordt uit de polders naar de boezem gepompt. Dit water lekt voor een deel 

weer uit het gebied terug naar de polders (wegzijging). 

Een deel van het rietland in De Weerribben kent een aangepast peilbeheer op perceelsniveau. De 

pachters verlagen daar het peil vanaf oktober om het rietsnijden te vergemakkelijken. In de periode april 

– juli wordt op de geoogste percelen juist extra water opgezet, o.a. om de jonge uitlopers tegen 

nachtvorst te beschermen. 

Het waterpeil in het Vollenhovermeer wordt grotendeels bepaald door het peil van het IJsselmeer. Ook 

het IJsselmeer heeft in de zomer een hoger waterpeil dan in de winter. 

3.6.2 Watergebiedsplan Boezem NWO 

In 2002-2006 is door het waterschap in samenwerking met gebiedspartners gewerkt aan het opstellen 

van het Watergebiedsplan Boezem NWO (Waterschap Reest en Wieden 2005). Het doel van dit project 

is: 

• de waterhuishouding afstemmen op de functie die aan het gebied is toegekend (i.c. de 

hoofdfunctie natuur omdat het gebied voor 95% bestaat uit De Wieden en de Weeribben); 

• het watersysteem zodanig inrichten dat het gebied minder gevoelig wordt voor extreme 

omstandigheden (zoals te veel of te weinig water). 

Het Watergebiedsplan Boezem NWO bevat tevens het Waterbesluit waarin duidelijkheid wordt gegeven 

over het te voeren peilbeheer en de daarbij behorende maatregelen, de uit te voeren maatregelen ter 

verbetering van de waterkwaliteit, de inrichtingsmaatregelen aan oevers en watergangen (inclusief 

verdediging), de uit te voeren baggerwerkzaamheden en het monitorings- en evaluatieprogramma. 

Dit Waterbesluit is door het Waterschap vastgesteld (januari 2006) en door de provincie Overijssel 

goedgekeurd (mei 2006). De kern van het Waterbesluit is het GGOR: het gewenst gronden 

oppervlaktewaterregiem (GGOR). De realisatie van het GGOR vindt plaats in drie fasen, waarbij elke fase 

pas wordt ingezet als aan een aantal voorwaarden is voldaan. Bij het vaststellen van het GGOR zijn de 

Natura 2000 instandhoudingsdoelen betrokken en is er een 'optimaal gronden oppervlaktewaterregiem' 

(OGOR) opgesteld. Onderdelen daarvan zijn natuurlijker peilfluctuaties, hoger winterpeil, lager zomerpeil 

en een verbetering van de waterkwaliteit (Waterschap Reest en Wieden 2005). 

Het invoeren van fase 1 van het GGOR is na bezwaren door een uitspraak van de Raad van State tegen 

gehouden. De Raad van State heeft de goedkeuring vanuit de Natuurbeschermingswet voor fase 1 van 

het Waterbesluit in augustus 2007 vernietigd. Gesteld is dat er onvoldoende zekerheid was over 

uitblijven van negatieve effecten bij verdere fluctuaties in het waterpeil. Dit beheerplan constateert op dit 

punt een kennislacune en neemt deze vraag op bij de onderzoeksvragen in het hoofdstuk monitoring en 

onderzoek. Fase 0, het huidige peilbeheer, zoals beschreven in 3.6.1 blijft van kracht. 

3.6.3 Waterkwaliteit 

Voor het verbeteren van de waterkwaliteit in de boezem is het verplaatsen van het waterinlaatpunt naar 

gemaal Stroink in 1996 belangrijk geweest. Voor die tijd werd voedselrijk water uit Friesland in het 

noorden van De Weerribben ingelaten. Door het inlaatpunt naar het westen van De Wieden te 

verplaatsen wordt water uit het Vollenhovermeer ingelaten. Dit water is minder voedselrijk dan het water 

uit Friesland, maar nog steeds minder van kwaliteit dan het water in de boezem zelf. Ook wordt het 

inlaatwater nu niet langer door het hele gebied heen getrokken, aangezien het grotendeels in de 

Beulaker Wijde blijft. De laatste jaren heeft de waterinlaat geen effect op de fosfaatbelasting in De 

Weerribben gehad en slechts lokaal (en zeer beperkt) in De Wieden (Riegman in prep.) Daarnaast past 

het Waterschap een zorgvuldiger peilbeheer toe: er wordt meer geanticipeerd op het weer. Er wordt 

geen gebiedsvreemd water ingelaten als regen wordt verwacht. Ook worden er weer geringe 

peilfluctuaties toegestaan. Hierdoor is minder inlaat nodig. 

In 2007 heeft de gemeente Steenwijkerland de basisinspanning gerealiseerd en is door het waterschap 

bij de RWZI Steenwijkerland een zandinfiltratieinstallatie gebouwd. In de module "Polders rond de 

Weerribben" van de landinrichting wordt een gemaal verplaatst, zodat geen water wordt uitgeslagen op 

kwaliteitswater. Al deze maatregelen hebben een verbetering van de kwaliteit tot gevolg. Daarnaast zijn 

er ook activiteiten die de waterkwaliteit in de toekomst negatief kunnen beïnvloeden. Door 

natuurontwikkeling, anti-verdrogingsmaatregelen en het vasthouden en bergen van water, zullen 

voormalige landbouwgronden in de beekdalen en polders waarschijnlijk meststoffen naleveren aan het 

water van de boezem. 

27


Figuur 3.1 Stroomgebied boezem van Noordwest Overijssel. 

Recente gegevens laten zien dat sinds 2005 het fosfaatgehalte in de boezem met 25% gedaald is tot 

0,08 mg/l (zomergemiddelde totaal-fosfaat 2005/2006; (Riegman in prep.). Dit is voor een belangrijk 

deel te danken aan het verscherpte mestbeleid van de laatste tien jaar. Belangrijkste fosfaatbronnen op 

dit moment zijn de beken, de omringende polders en de afspoeling van het omringende land. De 

gemeenschappelijke oorzaak ligt in (voormalige) landbouwactiviteiten (Riegman in prep.). 

De waterkwaliteit van het Vollenhovermeer is de laatste decennia sterk verbeterd. Het water is helder en 

de bedekking met waterplanten is de laatste jaren fors toegenomen (Waterschap Zuiderzeeland 2006). 

Het gemiddelde totaal-fosfaatgehalte (zomergemiddeld) is 0,09 mg/l (gemiddeld over alle meetpunten, 

gegevens Waterschap Zuiderzeeland, periode 2002-2007). Water uit het Vollenhovermeer wordt gebruikt 

als inlaatwater voor De Wieden en De Weerribben in tijden van uitzonderlijke droogte. 

28


3.7 Kaderrichtlijn Water 

Volgens de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) moeten in 2015 alle Europese wateren (waterlichamen) 

een ‘goede ecologische toestand’ en een ‘goede chemische toestand’ bereikt hebben. Met goede 

argumenten is uitstel tot 2027 mogelijk. Voor beschermde gebieden, zoals Natura 2000-gebieden, stelt 

de KRW dat in 2015 aan alle normen en doelstellingen voldaan moet worden. De watergerelateerde 

Natura 2000-doelstellingen gelden boven op de KRW-doelstellingen (van Splunder et al. 2006). De 

Wieden en De Weerribben zijn door mensenhanden ontstaan en hebben daarom de status “kunstmatig”. 

Dit betekent dat de doelen worden afgeleid van het meest gelijkende natuurlijk watertype. Dit is het 

watertype M27 3 : “matig grote, ondiepe laagveenplassen”. Dit watertype is aan de gehele boezem 

toegekend, omdat het als één waterlichaam is gedefinieerd (Waterschap Reest en Wieden 2008). De 

KRW-doelen voor fosfaat, stikstof, chlorofyl en doorzicht staan vermeld in tabel 3.5. Voor het 

Vollenhovermeer wordt als KRW-norm voor fosfaat 0,10 mg/l P-totaal nagestreefd. 

Tabel 3.5 De KRW-doelen voor fosfaat, stikstof, chlorofyl en doorzicht in de boezem van Noordwest- 

Overijssel ( van der Molen & Pot 2007). 

Parameter KRW-doelen (GEP) 

Fosfaat 

(totaal) 

zomer: 0,09 mg/l 

Stikstof 

(totaal) 

zomer: 1,3 mg/l 

Chlorofyl zomer: 25 µg/l 

Doorzicht 0,9 m 

3.8 Natuurbeheer 

Staatsbosbeheer en de Vereniging Natuurmonumenten zijn actief met het behoud en herstel van de 

kenmerkende milieu-omstandigheden en de bijbehorende natuurwaarden. Veel van het natuurbeheer 

bestaat uit maatregelen die vroeger uit economisch oogpunt werden uitgevoerd, zoals rietsnijden, hooien 

en bos rooien. Tegenwoordig wordt daar geld op toegelegd. Resultaat is een landschap dat zowel hoge 

natuurwaarden als hoge recreatieve waarden heeft. 

Tabel 3.6 Huidig beheer in De Wieden en De Weerribben. 

Beheermaatregel Waar Frequentie Specificaties 

Hooilandbeheer Wieden + Weerribben 1-3 x per jaar Incl. verwerking en transport. 

Rietlandbeheer Wieden + Weerribben 1 x per jaar Incl. verwerking en transport of 

verbranden. 

Kalken hooilanden Wieden 1 x per jaar Bekalking precies afstemmen op 

behoefte. 

Weidevogelbeheer Wieden Beweidding, maaien, bemesten 

met stalmest of compost. 

Plaagbestrijding Wieden + Weerribben Hele jaar Bestrijden plaagsoorten zoals 

pitrus en ridderzuring. 

Inunderen weilanden Wieden Voorjaar 

Openhouden/ graven 

greppels en sloten 

Wieden + Weerribben Periodiek 

Meerjarig maaibeheer Wieden + Weerribben Twee – vijf jaar Bijvoorbeeld overjarig riet, 

galigaanvegetaties. 

Schrapen van (oude) 

kraggen 

Wieden + Weerribben Periodiek Verzuring door sulfaat tegengaan 

door bevloeiing en begreppeling of 

door kalken; daarna maaibeheer 

Wieden + Weerribben Periodiek Incl. verwerking en transport, 

daarna in maaibeheer. 

Wieden Periodiek Incl. verwerking en transport. 

Ontbossen van 

kraggen 

Terugzetten van halfverlande 

petgaten 

Petgaten graven Wieden + Weerribben Periodiek Incl. verwerking en transport. 

Verzorgen excursies Wieden + Weerribben Hele jaar Vooral voorjaar en zomer. 

Monitoring Wieden + Weerribben Hele jaar 

Toezicht Wieden + Weerribben Hele jaar 

3 Het watertype voor de boezem is in september 2008 veranderd van M25 in M27. 

29


Het natuurbeheer kan in twee groepen worden verdeeld in regulier beheer en cyclisch beheer. Met 

regulier beheer bedoelen we het beheer dat jaarlijks wordt uitgevoerd (zie tabel 3.6). Cyclisch beheer 

heeft een herhalingsfrequentie van meer dan een jaar. Dat kan van maaien van overjarig riet zijn (eens 

in de twee tot drie jaar) tot het graven van nieuwe petgaten (eens in de tachtig jaar). 

Om alle facetten van de verlandingscyclus te behouden, moet periodiek flink ingegrepen worden in het 

systeem. Dit zijn kostbare herstelmaatregelen, die tot nu toe op zeer beperkte schaal zijn uitgevoerd. De 

afgelopen jaren is het dankzij Europese LIFE-Natuur subsidies (LIFE-OBN 1) mogelijk geweest om 160 

hectare verzuurd rietland te plaggen en 40 hectare open water te creëren om jonge 

verlandingsvegetaties een kans te geven. In 2006 is financiering verworven voor een soortgelijk project 

dat in 2007 is gestart (LIFE-OBN 2). Hiermee is het mogelijk circa 46 hectare open water te graven, 40 

hectare rietland te plaggen en 30 hectare moerasrietland te creëren (Raeymaekers et al. 2006). 

3.9 Overig 

Waterwinning 

In de omgeving van De Wieden en Weeribben wordt drinkwater gewonnen. De grootste onttrekking vindt 

plaats op pompstation St. Jansklooster: drinkwaterbedrijf Vitens heeft daar een vergunning voor de 

onttrekking van vijf miljoen m 3 per jaar. In 2005 is er 4,8 miljoen m 3 onttrokken. Daarnaast wordt door 

de kunststoffabriek Dijka Steenwijk 1,4 miljoen m 3 grondwater per jaar onttrokken én geïnfiltreerd voor 

koude-warmteopslag. Bij St. Jansklooster wordt tot 2010 130.000 m 3 grondwater per jaar onttrokken 

voor de sanering van een grondwaterverontreiniging. 

Faunabeheer, jacht en schadebestrijding 

Jacht is in Vogelrichtlijngebieden niet toegestaan en vindt in De Wieden en De Weerribben dan ook niet 

plaats. Het maakt dus geen onderdeel uit van bestaand gebruik. Beheer en schadebestrijding vinden in 

De Wieden en De Weerribben plaats door jachtaktehouders op basis van door GS verleende ontheffingen, 

op zogenaamde landelijk of provinciaal vrijgestelde soorten en onbeschermde soorten. Beheer en 

schadebestrijding wordt uitgevoerd door jacht(akte)houders met toestemming van de grondgebruiker. 

Faunabeheer en schadebestrijding maken deel uit van het terreinbeheer in het belang van bescherming 

kwetsbare soorten (weidevogels, moerasvogels), verkeersveiligheid, dierenwelzijn, schade aan 

waterkeringen en schade aan landbouwgewassen. De Vos wordt beheerd vanwege de ongewenste 

predatie van broedvogels of nesten van bijvoorbeeld Roerdomp, Bruine kiekendief, Purperreiger en 

Watersnip en om het voorkomen van schade buiten de Natura 2000 gebieden. Het Ree wordt beheerd 

vanwege populatiebeheer en verkeersveiligheid. GS heeft het Waterschap op grond van de Flora- en 

faunawet aangewezen als organisatie voor de bestrijding van muskusrat en beverrat. In De Wieden en 

De Weerribben zijn vijf respectievelijk twee in functie zijnde eendenkooien. 

Industrie 

Er is geen industrie gevestigd in De Wieden of De Weerribben. De belangrijkste industriële bedrijven in 

de regio zijn de kunststoffabriek Dijka, kunststoffabriek Cornelis Kunsthars, betoncentrale Concrelit, 

gasbehandelingsstation Gasthuisdijk (affakkelen), Royal Huisman Shipyard (Vollenhove) en 

veevoederfabrieken Meppel. 

#Asfaltcentrale KWS/Heijmans 

Infrastructuur en verkeer 

De belangrijkste provinciale wegen en hun verkeersintensiteiten staan vermeld in tabel 3.7. 

Tabel 3.7 Provinciale wegen, verkeersintensiteiten in 2004. 

Baanvak Aantal voertuigen % % 

% 

per dag 

licht middelzwaar zwaar 

N331 Zwartsluis-Kadoelerweg 5.200 89 6,7 4,3 

N333 Marknesse-Steenwijk 4.750 91 6,7 2,3 

N334 Giethoorn-Zwartsluis 4.875 89,8 5,5 4,8 

N762 St. Jansklooster-Wanneperveen 3.800 89 8,4 2,6 

N375 Beukers-Meppel 5.550 89 5,5 5,5 

Beroepsscheepvaart 

Scheepvaart (anders dan recreatievaart) vindt op beperkte schaal plaats, vooral door de grote kanalen 

en over de Belter- en Beulakerwieden. De drukste punten zijn de Beukersschutsluis en de Blauwe Hand, 

met jaarlijks ruim 1.000 passerende beroepsvaartuigen. 

Bewoning 

30


In de gemeenten Steenwijkerland en Zwartewaterland wonen ongeveer 64.000 mensen. Daarnaast is 

Meppel een belangrijke nabij gelegen kern met ca. 26.500 inwoners. Belangrijke bouwopgaven liggen er 

voor Steenwijkerland (3.150 nieuwe woningen tot 2012), Zwartewaterland (2.075 woningen tot 2020) en 

Meppel (2.500 woningen tot 2020). In De Wieden liggen de dorpen Muggenbeet, Dwarsgracht, Ronduite 

en Belt-Schutsloot. In De Weerribben liggen Kalenberg en een deel van Ossenzijl binnen de begrenzing. 

Deze dorpen maken geen deel uit van de Natura 2000-gebieden, maar zijn er wel door omgeven. 

Beroepsvisserij 

In De Wieden zijn op dit moment acht tot vijftien beroepsvissers actief, in De Weerribben betreft dit 

zeven beroepsvissers. Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer hebben als eigenaren van het water via 

Visserijwetvergunningen vastgelegd waar wel en waar niet gevist mag worden. 

Militaire activiteiten 

Binnen of nabij de Natura 2000-gebieden van De Wieden en De Weerribben vinden geen militaire 

activiteiten plaats. Wel geldt de Kop van Overijssel als laagvlieggebied voor militaire vliegtuigen. Het 

gebruik hiervan is sinds november 2005 opgeschort, maar vindt incidenteel nog wel steeds plaats. 

Delfstoffenwinning 

Onder De Wieden vindt gaswinning door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) plaats. In 2019 zal 

de winning worden beëindigd. De verwachte bodemdaling bedraagt tot 2019 minder dan 2 cm. 

Windturbines 

Op dit moment staan er geen windturbines in of nabij De Wieden en De Weerribben. Er zijn wel twee 

initiatieven voor het plaatsen van windturbines nabij de beide gebieden. 

31


Deel II Maatregelen 

Open water dat langzaam dichtgroeit, dat is de motor achter de natuurwaarden van De Wieden en De 

Weerribben (foto Waterschap Reest en Wieden). 

In de zomer is er veel pleziervaart in De Wieden en De Weerribben en daar blijft ook ruimte voor met de 

status van Natura 2000 gebied. Hier de jachthaven van Blokzijl (foto VVV Steenwijk). 

32


4. Verder werken aan behoud en herstel 

GS en de minister stellen maatregelen voor die nodig zijn om op termijn de instandhoudingsdoelen te 

behalen, in aansluiting op het beleid dat al wordt gevoerd. Gezien de doelen die prioriteit hebben voor de 

looptijd van dit beheerplan (2009-2015) is het noodzakelijk dat de volgende maatregelen worden 

genomen: 

• lokaal defosfateren uitgeslagen polderwater; 

• het omlaag brengen van de atmosferische stikstofdepositie; 

• het jaarlijks uitvoeren van het noodzakelijke cyclische natuurbeheer; 

• het implementeren van de zonering; 

• het realiseren van minimaal 10% overjarig riet op natte locaties; 

• het ontwikkelen van nieuwe moerassen (conform Raamplan); 

• het versterken van de verbinding tussen beide gebieden voor de Grote vuurvlinder; 

• het oplossen van kennislacunes, onder andere rond de fosfaatbelasting. 

GS en de minister erkennen dat de maatregelen niet alleen nodig zijn voor de instandhoudingsdoelen, 

maar ook van belang zijn om vergunningplicht voor bestaande en toekomstige menselijke activiteiten in en 

rond De Wieden en De Weerribben te vermijden. 

De Wieden en De Weerribben hebben al lange tijd een speciale status vanwege de bijzondere 

natuurwaarden. De afgelopen decennia was de inzet van beheerders, gebruikers en overheden gericht op 

het behouden en herstellen van die natuurwaarden. Een groot succes is bijvoorbeeld de Hoogwaterzone 

bij Giethoorn die in het kader van de ruilverkaveling Giethoorn-Wanneperveen is gerealiseerd. Dit is een 

zeer belangrijk broedgebied geworden voor moerasvogels als Purperreiger en Roerdomp. Een grote stap 

was ook de verplaatsing van het waterinlaatpunt naar het gemaal Stroink in 1996 waardoor de 

waterkwaliteit aanzienlijk is verbeterd. Op dit moment is de ontwikkeling van 1550 ha nieuwe natuur in 

volle gang. Dit is een afspraak uit het Gebiedsperspectief die het mogelijk maakt om De Wieden en De 

Weerribben robuuster te maken en de onderlinge verbinding te versterken. Deze voorbeelden laten zien 

dat er al belangrijke stappen zijn gezet om de Natura 2000 natuurwaarden veilig te stellen. Dit 

beheerplan wil verder werken op de al ingeslagen weg. 

Hoofdstuk 2 is geëindigd met een overzicht van alle knelpunten die horen bij de kernopgaven. Nu worden 

de maatregelen uitgewerkt die de knelpunten moeten wegnemen die samenhangen met het bestaand 

gebruik en de huidige staat van instandhouding. Voor de maatregelen geldt dat ze ‘haalbaar en 

betaalbaar’ moeten zijn en geprobeerd is aan te sluiten bij maatregelen die al in andere kaders zijn 

afgesproken. Voorbeelden zijn het Raamplan, het Watergebiedsplan en het Beheer- en Inrichtingsplan 

van het Nationaal Park. Getracht is een balans te vinden tussen de ecologische urgentie om maatregelen 

te nemen (om de duurzame instandhouding niet in gevaar te brengen) en de maatschappelijke 

consequenties (kosten en beperkingen voor het gebruik). 

Voor De Wieden en De Weerribben geldt een 'sense of urgency' voor het verbeteren van de 

watercondities en het beheer. Om deze verbetering te realiseren zijn de komende zes jaar maatregelen 

nodig. Die maatregelen zijn in dit hoofdstuk terug te vinden in paragraaf 4.1.1 (waterkwaliteit) en 4.2.1 

(cyclisch natuurbeheer). 

Aan het eind van het hoofdstuk is een tabel opgenomen met daarin alle maatregelen en de koppeling aan 

de kernopgaven. De kosten die samenhangen met de maatregelen en de partijen die verantwoordelijk 

zijn voor de uitvoering staan in bijlage 9. 

4.1 Evenwichtig systeem 

Voor het nastreven van een meer evenwichtig watersysteem wat betreft waterkwaliteit, waterkwantiteit 

en hydromorfologie moeten maatregelen worden getroffen om de volgende knelpunten op te lossen: 

• de waterkwaliteit is nog onvoldoende om de trilveenverlanding op voldoende plaatsen op gang te 

kunnen brengen; 



33








Fosfaat 

De waterkwaliteit is de afgelopen jaren merkbaar verbeterd. Recente gegevens laten zien dat sinds 2005 

het fosfaatgehalte in de boezem met 25% gedaald is tot 0,08 mg/l (zomergemiddelde over alle 

meetpunten; (Riegman in prep.). Dit is voor een belangrijk deel te danken aan het verscherpte 

mestbeleid van de laatste tien jaar, het verleggen van de inlaat van water en maatregelen op de RWZI in 

Steenwijk. 

De hoge belasting van de boezem met fosfaat vormt één van de belangrijkste knelpunten voor het op 

gang komen en blijven van de verlanding. De waterkwaliteit wat betreft fosfaat is (waarschijnlijk) 

onvoldoende op de plekken waar verlanding wordt nagestreefd. Er zijn sterke aanwijzingen dat 

verlandingsvegetaties vooral voorkomen bij lage fosfaatconcentraties. Uit het overzicht zoals 

gepresenteerd in bijlage 6, blijkt dat de fosfaatconcentraties (ortho-P) voor verlandings- en soortenrijke 

kranswiervegetaties een range kennen van 0,01-0,03 mg/l (Lamers & Kooijman 2008). 

Rond de genoemde fosfaatwaarden zijn wel een aantal onzekerheden. Bekend is dat fosfaat hierbij een 

belangrijke rol speelt bij de trilveenverlanding. Niet duidelijk is wat de kritische belasting is voor de 

verschillende delen van de boezem. Hoe gedraagt fosfaat zich en hoe beweegt het zich door de boezem? 

Naast fosfaat spelen ook andere factoren een rol zoals stikstof en het peilbeheer. Deze factoren 

beïnvloeden elkaar onderling waarbij nu niet bekend is hoe bepalend de onderlinge verhouding is. Door 

deze vragen is het op dit moment niet mogelijk om met voldoende zekerheid de juiste maatregelen te 

nemen. Langjarig onderzoek in de komende jaren (2009-2013) zal hier duidelijkheid in moeten brengen 

(zie paragraaf 7.3). Noodzaak en haalbaarheid zijn dan in beeld gebracht. 

In het kader van het voorbereiden van het KRW-maatregelenpakket zijn verschillende maatregelen 

overwogen om de fosfaatconcentraties verder te verlagen. In afwachting van het vaststellen van het 

voorliggende Natura 2000 beheerplan is er in het kader van de Kaderrichtlijn Water nog geen keuze 

gemaakt (Waterschap Reest en Wieden 2008). 

Ondanks de kennisvragen zijn er op korte termijn al wel zinvolle maatregelen te nemen. Om de 

fosfaatproblematiek verder te verkleinen wordt ingezet op lokale ‘end of pipe’ maatregelen. Maatregelen 

gericht op de bronnen zijn deels niet mogelijk omdat het om een belasting uit het verleden betreft in de 

vorm van (over-) bemesting van landbouwgronden en anderzijds gaat het om een zeer groot aantal 

individuele bronnen (o.a. huishoudens, landbouwbedrijven). Op termijn dient vooral het mestbeleid te 

leiden tot een lagere belasting van het watersysteem. Als tijdelijke, lokale maatregel lijkt het chemisch 

defosfatering van uitgeslagen polderwater een effectieve maatregel te zijn om een verbetering van de 

waterkwaliteit te bereiken (Torenbeek 2008). Wel wordt aangetekend dat chemisch defosfateren een 

onnatuurlijke maatregel is waarbij chemische middelen worden toegepast. Wegens het ontbreken van 

alternatieve maatregelen en de positieve ervaringen in vergelijkbare natuurgebieden is toch gekozen 

voor deze maatregel. Op één of meerdere locaties zal een defosfateringsinstalatie worden aangebracht. 

De volgende vier bronnen zijn geclassificeerd als bron met een zeer grote mate van beïnvloeding 

(Torenbeek 2008): Polder Nijeveen/Kolderveen, Lokkenpolder, Wiertoom en Kerkgracht. 

De opwerveling van slib leidt naast vertroebeling, ook tot het beschikbaar komen van extra fosfaat. Om 

dit probleem tegen te gaan wordt als maatregel het baggeren van slib. Voor de uitwerking van het 

baggeren wordt verwezen naar het baggerplan van het Waterschap Reest en Wieden (Slats 2002). Het 

waterschap voert in een tienjarige cyclus reguliere onderhoudsbaggerwerkzaamheden uit binnen De 

Wieden en De Weerribben. Recent is ook een initiatief gestart om te komen tot een gezamenlijk 

baggerproject waarbij gemeenten, provincie, waterschap en terreinbeheerders samen de 

baggerwerkzaamheden aanpakken. Dit initiatief heeft als titel "kwaliteitsverbetering van alle vaarwateren 

in NW Overijssel" en moet leiden tot een verdere toename van de waterkwaliteit en de beleving van het 

gebied. 

Sulfaat 

Sulfaat draagt bij aan de voedselrijkdom doordat het ervoor zorgt dat meer fosfaat in het watersysteem 

beschikbaar komt. Ter beperking van de sulfaatlast wordt de inlaat van gebiedsvreemd water tot nu toe 

zo veel mogelijk vermeden (fase 0 watergebiedsplan). De fasen 2 en 3 van het watergebiedsplan zullen 

dergelijke inlaat verder terug kunnen dringen. Onderzoek moet uitwijzen of aanpassing van het 

peilbeheer nadelige ecologische effecten heeft (zie ook §4.1.2). 

34


Nitraat 

Er worden geen extra instandhoudingsmaatregelen geformuleerd voor het verlagen van het 

nitraatgehalte van het oppervlaktewater. Fosfaat is op dit moment bepalend voor de voedselrijkdom in 

het water. Als de fosfaatgehaltes afnemen, kan in de toekomst stikstof een knelpuntvormen. 

Aangenomen wordt dat door het landelijke mestbeleid het nitraatgehalte verder zal reduceren. 

Doorzicht 

Helder water met voldoende doorzicht is belangrijk voor veel wateren oeverplanten. Vertroebeling van 

het water wordt bestreden door vermindering van de voedselrijkdom (tegengaan algengroei) en het 

verminderen van het opwervelen van slib. Dat laatste kan door te baggeren en door lokaal brasems weg 

te vangen (actief biologisch beheer). In de periode 2006-2009 wordt een pilot met intensieve 

beheersvisserij uitgevoerd in de Schutsloter Wijde. 

Mestbeleid 

Het landelijke mestbeleid draagt bij aan de vermindering van de nutriëntenlast van het oppervlaktewater. 

Het stelsel van gebruiksnormen, dat in 2006 is ingevoerd, kan op termijn als instandhoudingsmaatregel 

gelden. Voor ieder bedrijf gelden drie soorten gebruiksnormen: een gebruiksnorm 

dierlijke mest, een fosfaatgebruiksnorm en een stikstofgebruiksnorm. Voor fosfaat en stikstof houden de 

gebruiksnormen op hoofdlijnen het volgende in: 

voor fosfaat wordt gestreefd naar evenwichtsbemesting op grasland. Hierbij is de aanvoer met bemesting 

gelijk aan de afvoer met gewas. De voorgenomen norm voor 2009 is 95 kg fosfaat/ha. Deze norm voor 

2009 en volgende jaren moet nog definitief vastgesteld worden; 

binnen de gebruiksnormen is het toegestaan om 170 kg stikstof/ha/jaar toe te dienen met dierlijke mest. 

Voor bedrijven waarvan minimaal 70 % van de cultuurgrond grasland is, bestaat er de mogelijkheid om 

ontheffing aan te vragen en is het dan toegestaan om 250 kg N/ha/jaar uit dierlijke mest toe te dienen. 

Naast de begrenzing van de hoeveelheid dierlijke mest is de hoeveelheid werkzame stikstof beperkt. 

Hierin wordt de stikstof uit dierlijke mest meegerekend met een wettelijk vastgestelde 

werkingscoëfficiënt en de rest kan aangevuld worden met stikstof uit kunstmest. 

Omdat het landelijke mestbeleid vanwege derogatie pas in 2015 zal leiden tot evenwichtsbemesting, zal 

dit niet een bijdrage leveren aan het verminderen van de fosfaatlast voor 2015. Ook door nalevering uit 

de gronden elders in het stroomgebied zal pas op termijn het mestbeleid leiden tot verlaging van het 

fosfaatgehalte in de boezem. 

4.1.2 Peilbeheer 

Het peilbeheer is recent in het Watergebiedsplan (Waterschap Reest en Wieden 2005) vastgelegd, na een 

uitgebreid overleg met de diverse belanghebbenden. Dit plan voorziet in een op termijn dynamischer 

peilbeheer dan het huidige peilbeheer, het geen voor een aantal instandhoudingsdoelen is gewenst (Kiwa 

Water Research/EGG-consult 2007a,b). Bij de huidige waterkwaliteit is echter winterinundatie van onder 

andere blauwgraslanden en trilvenen niet onomstreden. Herstel van inundaties conform de kernopgave 

Vochtige graslanden (in De Wieden) zal gedurende de looptijd van het beheerplan daarom slechts lokaal 

kunnen plaatsvinden, dankzij een uitgekiende detailwaterhuishouding (zie maatregelen cyclisch beheer). 

Onder de huidige omstandigheden (bijv. veel kraggen vastgegroeid aan de bodem, lage basenrijkdom) is 

het ver uitzakken van het zomerpeil voor bepaalde habitattypen mogelijk ook een probleem. 

Voor de looptijd van het eerste beheerplan (2009-2015) wordt daarom afgezien van maatregelen om te 

komen tot een ander peilbeheer zoals dat nodig is voor de kernopgave Evenwichtig systeem, tenzij uit 

het langjarige onderzoek (2013) blijkt dat er met de huidige waterkwaliteit geen nadelige ecologische 

effecten zijn te verwachten. Natuurmonumenten is in samenwerking met het waterschap al gestart met 

een onderzoek (praktijkproef in de Kiersche wijde) om de wenselijkheid en mogelijkheden voor een meer 

natuurlijk peilbeheer te verkennen. Staatsbosbeheer is samen met de Universiteit van Amsterdam met 

een vergelijkbaar onderzoek gestart (praktijkproef vak 60 De Weerribben). Het onderzoekt betreft naast 

de praktijkproeven de gehele boezem. 

4.1.3 Stikstofdepositie 

Vermindering van de atmosferische stikstofdepositie is belangrijk om voor behoud en herstel van 

veenmosrietlanden, blauwgraslanden, galigaanmoerassen en trilvenen te kunnen zorgen. Voor het 

duurzaam bereiken van de instandhoudingsdoelen dient de atmosferische stikstofdepositie op termijn te 

dalen tot de meest kritische depositiewaarden (700 mol N/ha/jaar; zie bijlage 6), tenzij uit monitoring 

blijkt dat de instandhoudingsdoelen al bij een hogere belasting zijn bereikt. 

De stikstofdepositie is voor tweederde afkomstig van de landbouw (ammoniak) en heeft voor éénderde 

als herkomst het verkeer en industrie. De depositie is voor 24% (De Weerribben) of 21% (De Wieden) 

afkomstig van agrarische bronnen (stal en opslag) binnen tien kilometer rond de beide gebieden. De rest 

van de depositie komt uit de rest van Nederland of zelfs uit het buitenland. De actuele stikstofdepositie 

bedraagt in De Wieden 1881 en in De Weerribben 1795 mol N/ha/jaar (Gies et al. 2009). 

35


Gezien de omvang van reductie-opgave en de consequenties voor met name de landbouwsector is er een 

fasering uitgewerkt (tabel 4.1). De fasering is gebaseerd op de huidige kwaliteit en omvang van de 

habitattypen en de mogelijkheden om met effectgerichte maatregelen onherstelbare schade aan natuur 

te voorkomen (zie bijlage 8). 

Tabel 4.1 Overzicht van de fasering in de reductie van de stikstofdepositie. De actuele stikstofdepositie 

bedraagt in De Wieden 1881 en in De Weerribben 1795 mol N/ha/jaar(Gies et al. 2009). 

#PM 

# PM maatregelenpakket 

Lokaal verkeer levert tevens een bijdrage aan de stikstofdepositie. Het effect is zeer lokaal, buiten de 

afstand van 1000m overheerst de achtergrondconcentratie. Voor de provinciale wegen is in 

achtergronddocument 2 (tabel 3.4) onderbouwd dat er door technische ontwikkelingen voor 2015 een 

afname van NOx wordt verwacht (ongeveer 20%), ondanks de toename van de verkeersintensiteit. Voor 

lokale wegen is de inschatting dat dit niet anders zal zijn. Het maatregelenpakket voor verkeer bestaat 

dan ook uit het voorkomen van aanpassingen van wegen in de beide Natura 2000 gebieden, voor zover 

die leiden tot een capaciteitsvergroting gepaard met een verhoging van de stikstofdepositie. 

Voor het realiseren van de boven lokale reductie-opgave is landelijk generiek beleid noodzakelijk. Zonder 

dit beleid kan de gewenste daling niet bereikt worden. 

4.1.4 Mechanische beschadiging waterplanten en opwerveling slib 

Vaarbewegingen in het gebied hebben tot gevolg dat waterplanten beschadigd worden. Het gaat 

bijvoorbeeld om kranswieren en waterplanten nabij oevers die het begin vormen van de verlanding. Door 

de uitbreidingsdoelen voor de habitattypen meren met kranswieren en meren met krabbenscheer en 

fonteinkruiden na te streven op de locaties waar de vegetaties nu voorkomen, en daarmee buiten de 

beinvloedingszone van de recreatie (zie figuur 4.1), vormt dit knelpunt geen belemmering voor het 

bereiken van de instandhoudingsdoelen. 

Vaarbewegingen leiden ook tot opwerveling van slib. Dit verlaagt de doorzicht van het water waardoor de 

groei van waterplanten wordt verhinderd. Daarnaast komt er fosfaat beschikbaar. Zie §4.1.1 voor 

toelichting. 

4.2 Compleetheid in ruimte en tijd 

Voor het streven naar de vertegenwoordiging van alle stadia van laagveenverlanding in ruimte en tijd 

moeten maatregelen worden getroffen om de volgende knelpunten op te lossen: 

• er is te weinig cyclisch natuurbeheer. Vooral het graven van petgaten gebeurt nog op te kleine 

schaal; 

• het niet optimaal uitvoeren van het reguliere beheer wat leidt tot verlies aan kwaliteit van de 

habitattypen (typische soorten), verruiging en lokaal verbossing; 


tussen de beide gebieden en met andere Natura 2000 gebieden in de omgeving is onvoldoende. 

4.2.1 Cyclisch natuurbeheer 

De afgelopen jaren was het dankzij Europese LIFE-Natuur subsidies mogelijk op projectbasis cyclisch 

beheer uit te voeren. Voor het behoud op lange termijn van de (mesotrofe) verlandingshabitats is het 

echter noodzakelijk om jaarlijks structureel maatregelen te nemen (en financiering voor te krijgen). Een 

deel van de ingrepen is gericht op het op korte termijn overleven van vegetaties en soorten en het 

behouden van de kwaliteit op de huidige locaties (bijv. schrapen rietlanden of ontbossen). Het graven 

van nieuwe petgaten is een ingreep voor de lange termijn, daarmee krijgt de successie een kans vanaf 

het nulpunt te starten. Beide typen maatregelen zijn nodig. In achtergronddocument 1 is in hoofdstuk 5 

een onderbouwing gegeven van de noodzakelijke omvang van de maatregelen. Voor De Wieden betekent 

dit dat tot 2015 de volgende maatregelen jaarlijks noodzakelijk zijn: 

• 5 ha rietland begreppelen of voorzien van sloten; 

• 20 ha rietland schrapen; 

• 5 ha ontbossen van half-verlande petgaten; 

• 10 ha nieuwe petgaten graven. 

Voor De Weerribben is berekend dat de komende 25 jaar jaarlijks ca. 27,4 ha petgat gegraven zou 

moeten worden. In de praktijk is het de komende zes jaar mogelijk 6 hectare per jaar te graven. Daarna 

is het streven jaarlijks 20 hectare petgaten te graven. 

36


De effectiviteit van de beheermaatregelen wordt in hoge mate bepaald door de 

instandhoudingmaatregelen op het gebied van waterkwaliteit, waterpeilbeheer, rust en luchtkwaliteit. 

Het aanleggen of schonen van greppels en sloten dient bijvoorbeeld alleen te worden uitgevoerd op 

plaatsen waar het fosfaatgehalte van het water laag is. 

4.2.2 Regulier jaarlijks beheer 

Voor het bereiken van de instandhoudingsdoelen (oppervlakte en kwaliteit) is jaarlijks natuurbeheer 

noodzakelijk in de vorm van maaien van rietlanden en hooilanden. Het niet uitvoeren van dit beheer leidt 

tot verlies aan kwaliteit van de habitattypen (typische soorten), verruiging en verbossing van het gebied. 

De afgelopen jaren is er een terugloop geconstateerd in de uitvoering van het beheer. De achtergrond 

wordt hierbij gevormd door dat de vergoedingen te laag zijn in vergelijking tot de kosten (Buro Natuur + 

Water 2008). Een noodzakelijke maatregel is dus een structurele verhoging van de vergoedingen voor 

het natuurbeheer. 

Een overzicht van de omvang van het huidige en gewenste jaarlijkse beheer staat in bijlage 7. Voor het 

behalen van de Natura 2000 doelen is het noodzakelijk wijzigingen door te voeren in beheer van 

Galigaan, veenmosrietlanden en trilveen. Tevens moet bij het beheer rekening worden gehouden met de 

Grote vuurvlinder. 

Trilveen & Veenmosrietland 

Voor de percelen met (en potenties voor) veenmosrietland en trilveen geldt dat met het maaien van de 

vegetaties in de zomer er kansen zijn om de oppervlakte te laten uitbreiden en de kwaliteit te 

verbeteren. In onderstaand kader wordt de winst van zomermaaien toegelicht. 

Voor veenmosrietland geldt voor oppervlakte en kwaliteit een doelstelling tot behoud. Toch is actief 

beheer noodzakelijk om de doelstelling te realiseren. Veenmosrietland ontstaat in de verlandingsreeks 

(zie p. 19) uit trilveen. Gezien de geringe oppervlakte trilveen is nieuwvorming uit trilveen de komende 

jaren te beperkt om het verlies door de successie te compenseren. Door de te hoge stikstofdepositie 

treedt er ook verlies van kwaliteit op. Verzuring en vermesting zorgen voor verruiging met pijpenstrootje 

en dominantie van mossen. De successie en het verlies aan kwaliteit kan worden vertraagd door jaarlijks 

maaibeheer, graven van greppels en sloten om zo verdroging tegen te gaan en door rietland te schrapen 

waardoor er weer verjonging kan optreden. Om het huidige oppervlakte en kwaliteit te behouden is het 

daarmee noodzakelijk niet alleen de bestaande veenmosrietlanden optimaal te beheren, maar ook in te 

zetten op nieuwvorming. Dit kan door een deel van het rietland te gaan beheren als veenmosrietland. 

Hiervoor is het nodig dat #####. 

Bijdrage zomermaaibeheer aan instandhoudingsdoelen 

Zomermaaibeheer kan leiden tot uitbreiding van het oppervlakte of verbetering van de kwaliteit van 

trilveen en veenmosrietland. De volgende aspecten spelen daarbij een rol: 

Reservestoffen Riet wordt in de winter gemaaid. Op het moment van maaien heeft het riet zijn blad 

verloren en zijn voedselreserves opgeslagen in de wortels. Wanneer het gewas in de zomer wordt 

gemaaid, worden de meeste helofyten (zoals riet) en hoge kruiden geremd in hun ontwikkeling en 

daarmee in de opbouw van reservestoffen in de wortels. Maaien in de winter leidt zo tot versnelde 

verruiging en het versneld dikker worden van de kragge. 

Drijfvermogen kragge Rietwortels hebben een groot drijfvermogen doordat zij grote luchtkanalen 

hebben. Een drijvende mat van rietwortels zal hierdoor wat hoger opdrijven dan een kragge waarin 

kleinere planten, zoals zeggen, domineren. Poeltjes in de kragge verdwijnen als rietwortels 

domineren. Poeltjes op een kragge vormen een unieke levensgemeenschap. Hierin komen zeer veel 

(ernstig) bedreigde soorten voor, als rood- en groen schorpioenmos, klein- en plat blaasjeskruid, 

groenknolorchis, trilveenveenmos, trilveen specifieke sieralgen e.a. 

Concurrentie Riet is een hoge plant, die door zijn groeivorm de bodem effectief beschaduwd. Een 

vegetatie gedomineerd door riet is dan ook arm aan kleine planten die pas later tot ontwikkeling 

komen. Het gaat hierbij vaak om typische planten van tril- en overgangsveen, zoals bijvoorbeeld 

parnassia, moeraswespenorchis, kleine valeriaan en welriekende nachtorchis. Om deze soorten een 

kans te geven moet er in de zomer gemaaid worden. Tevens profiteren hiervan enkele rozetplanten 

en pioniersplanten die typisch zijn voor tril- en overgangsveen, zoals echte koekoeksbloem en 

armbloemige waterbies. 

Opheffen interne versnippering Voor insecten als Grote vuurvlinder, Zilveren maan en Gouden 

sprinkhaan is een mozaïek van hooilanden verspreid in het hele gebied noodzakelijk voor duurzame 

populaties. Door meer beheer in de zomer uit te voeren neemt het oppervlakte hooilanden en 

daarmee de variatie in landschap toe. 

37


Galigaanmoeras 

Voor de uitbreiding van Galigaan dienen deze vegetaties slechts eens in de drie - vijf jaar in de zomer of 

nazomer te worden gemaaid. 

Overjarig rietland 

## PM 

Grote vuurvlinder 

Voor behoud van de Grote vuurvlinder is het nodig om Waterzuring met rupsen niet te maaien en 

hooilanden binnen het leefgebied na half september te maaien. 

4.2.3 Landschappelijke samenhang 

De Wieden en De Weerribben zijn beide relatief grote natuurgebieden. Om duurzame populaties te 

herbergen dienen er verspreid geschikt leefgebied te zijn dat onderling in verbinding staan. Daarvoor is 

(intern) een gevarieerd landschap nodig en dat vraagt om een diversiteit aan beheertypen. Tevens is de 

verbinding tussen beide gebieden en omliggende natuurgebieden (Rottige Meenthe en Oldematen & 

Veerslootslanden) nodig. Hierin wordt voorzien door de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur 

(EHS). 

Samenhang binnen De Wieden en De Weerribben: gevarieerd landschap 

Een gevarieerd landschap zorgt voor een ruimtelijke verdeling van leefgebied voor soorten waardoor er 

een betere verbinding is tussen deelpopulaties. Hiermee wordt interne versnippering tegen gegaan. 

Voorbeelden zijn zaden van planten die een rol spelen bij de eerste stadia van de verlanding. Die moeten 

overal in het gebied aanwezig kunnen zijn om kansen te benutten. Ook voor dagvlinders zijn 

verbindingen van belang. Naast het aspect van verbindingen is een mozaïek patroon van habitats een 

belangrijk onderdeel van een gevarieerd landschap. Het leefgebied van veel soorten bestaat uit 

verschillende habitats die vervolgens wel bij elkaar in de buurt moeten liggen. Zo hebben vlinders 

nectarplanten nodig voor voedsel en waardplanten voor het afzetten van hun eieren. Diverse soorten die 

gelden als kwaliteitsindicatoren (typische soorten) voor de Natura 2000 habitattypen hebben een 

gevarieerd landschap als voorwaarde. Het gaat bijvoorbeeld om Groene glazenmaker, Zilveren maan en 

Zwarte stern 

Maatregelen die bijdragen aan een gevarieerd landschap is de omvorming van rietlanden en bossen naar 

hooilanden. De hooilanden kunnen bestaan uit dotterbloemhooiland, blauwgrasland, trilveen en 

veenmosrietland (indien in de zomer gemaaid). Het maaien van hooilanden dient gefaseerd te worden 

uitgevoerd zodat altijd een deel van de vegetatie ongemaaid is. Zie bijlage 7 voor concretisering in 

hectares. 

In delen van het buitengebied rond De Wieden en De Weerribben is aangepast beheer als voedsel- en 

rustgebied voor vogels van belang. Voor de meervleermuis is het behoud van (donkere) 

landschapselementen tussen bebouwingskernen en de plassen en moerassen van belang. 

Samenhang omgeving: realisatie Ecologische Hoofdstructuur 

De noodzaak voor de realisatie van de EHS kan goed worden geïllustreerd aan de hand van de Grote 

vuurvlinder. De grootste populatie bevindt zich in De Weerribben. Uitbreiding in De Wieden en het nabij 

gelegen Rottige Meenthe is een doel van Natura 2000. Naast een goede interne samenhang (zie vorige 

paragraaf) draagt versterking van de verbinding tussen De Weerribben en De Wieden en de Rottige 

Meenthe bij aan het ontstaan van robuuste populaties. De Weerribben dient daarbij als bronpopulatie. 

Dit is ook een doelstelling van het Raamplan. De natuurontwikkeling in de deelgebieden 

Muggenbeet/Leeuwterveld/Duinigermeer, Polder Wetering-West, Roomsloot-Veldhuisweg en Verbinding 

Weerribben-Wieden (Hevenweg) voorzien hierin. Bij de inrichting van deze deelgebieden dient dan ook 

voorrang gegeven aan de realisatie van een verbindingszone voor soorten van de jonge (mesotrofe) 

verlandingsstadia. Voor de Grote vuurvlinder is deze urgent, voor andere kenmerkende soorten op 

termijn belangrijk. De verbinding tussen De Wieden en De Weerribben wordt gerealiseerd binnen de 

grenzen van de Natura 2000-gebieden. 

38


4.3 Overjarig riet 

Voor het herstel van grote oppervlakten/brede zones overjarig riet, inclusief waterriet langs de oevers, 

moeten maatregelen worden getroffen om de volgende knelpunten op te lossen: 

• er is onvoldoende rust voor de moerasbroedvogels; 


te geven; 


4.3.1 Rust 

Zonering van vooral waterrecreatie en beheeractiviteiten levert een belangrijke bijdrage aan het 

garanderen van voldoende rust voor moerasbroedvogels (met name Roerdomp, Purperreiger en Bruine 

kiekendief). In opdracht van het Nationaal Park Weerribben Wieden is een voorstel ontwikkeld voor een 

zonering van het Natura 2000 gebied (van der Hut et al. 2009). Bij het opstellen van het voorstel zijn de 

volgende kaders vanuit Natura 2000 gehanteerd: 

• het huidige voorkomen van de habitattypen en soorten; 

• afstemmingskaart recreatiekaart Noordwest-Overijssel (2001); 

• voor moerasbroedvogels is in De Wieden 750 hectare en in De Weerribben 250 hectare 

rustgebied noodzakelijk (dit hoeft niet aaneengesloten te zijn, het rustgebied dient te bestaan uit 

voor de soorten geschikt habitat). 

Onder geschikt habitat binnen de rustgebieden wordt verstaan dat er maximaal 10% groot open water 

en maximaal 10% gesloten bos staat. Verder dient er minimaal 10% overjarig riet met water op het 

maaiveld voor te komen. In bijlage 6 staat een volledig overzicht van het gewenste samenstelling van 

het habitat. Figuur 4.1 4 geeft de ligging van de rustgebieden weer zoals die voor het behalen van de 

instandhoudingsdoelen noodzakelijk zijn. 

Voor de in kolonies broedende vogels is rust ook van belang. Voor de Aalscholver geldt dat de huidige 

kolonie van de Aalscholver in de Bakkerskooi al in ontoegankelijk gebied ligt zodat opname in het 

rustgebied niet noodzakelijk is. De regelmatig bezette broedplaatsen van de Purperreiger liggen binnen 

de rustgebieden. Voor de Zwarte stern geldt dit maar gedeeltelijk. Door de nestvlotten op locaties te 

leggen met een geringe invloed van recreatie kan ook voor deze soort voldoende rust worden 

gegarandeerd. 

Om rust te garanderen binnen de rustgebieden staan voor activiteiten voorwaarden beschreven in 

hoofdstuk 5. 

4.3.2 Areaal overjarig riet 

Het snijden van riet voorkomt dat rietlanden zich ontwikkelen tot moerasbos dat ongeschikt is voor 

broedvogels als Roerdomp, Snor en Purperreiger. Het riet dient dus gesneden te worden. Overjarig riet is 

in drie typen noodzakelijk: 

• rietland met water op het maaiveld (inundatierietland) voor o.a. Roerdomp en Snor; 

• rietkragen langs plassen en watergangen (waterriet) voor Grote karekiet; 

• droog rietland voor o.a. Rietzanger. 

Getuige de aantallen broedparen van Roerdomp, Purperreiger en Snor in De Wieden zijn de 

omstandigheden daar reeds gunstig voor het behalen van de doelen. De instandhoudingsdoelen van 

Bruine kiekendief en Rietzanger zijn hier echter nog niet bereikt. Het huidige areaal jaarlijks gesneden 

rietland is naar schatting 950 ha (excl. particuliere eigenaren) en 145 hectare overjarig riet (Van der Hut 

et al. 2009).Om een duurzame instandhouding te borgen zijn, naast het cyclisch natuurbeheer, 

maatregelen noodzakelijk. Zo dient het cyclisch maaibeheer van de rietlanden (eens per twee – drie jaar 

maaien) te worden uitgebreid (# PM ha) en is rust verzekerd door de implementatie van de 

rustgebieden. De geplande natuurontwikkeling in de Beulakerpolder en Polder Giethoorn (Provincie 

Overijssel 2005) zullen vermoedelijk leiden tot nieuwe kansen voor moerasvogels. Voor de Grote 

karekiet geldt dat een natuurlijk waterpeilbeheer mogelijk een belangrijke bijdrage kan leveren aan het 

ontwikkelen van waterriet. Voor veenbodems is niet zeker of deze relatie geldt (wel bij minerale 

bodems). 

De situatie van de moerasbroedvogels in De Weerribben is minder gunstig. Er gelden 

uitbreidingsdoelstellingen voor Roerdomp, Purperreiger, Snor en Grote karekiet. Het huidige areaal 

jaarlijks gesneden rietland is naar schatting 938 ha (excl. particuliere eigenaren) en 71 hectare overjarig 

riet (Van der Hut et al. 2009). De onderverdeling naar natte en droge rietlanden is niet bekend. Indien 

4 De stuurgroep van 12 juni 2009 heeft bij de kaart het voorbehoud gemaakt dat er (a) 

gesprekken met de rietsector moeten worden gevoerd over de haalbaarheid en (b) er gekeken moet 

worden naar de noodzaak van particulier grasland binnen de begrenzing. 

39


Figuur 4.1 Ligging van de rustgebieden in De Wieden (779 ha) en De Weerribben (349 ha). De volgende 

voorwaarden zijn hier van kracht: maaien van overjarig riet tot 15 maart, overige activiteiten 

rietsnijden tot 1 april, alle wateren zijn afgesloten voor recreanten, geen excursies en slechts 

zeer beperkt beheer- en onderzoeksactiviteiten. 

40


wordt uitgegaan van de benodigde oppervlakten droog en nat overjarig rietland van genoemde soorten 

(zie hoofdstuk 5 achtergronddocument 1) is ongeveer 250 ha nat rietland en 115 ha droog rietland 

noodzakelijk. Op de lange termijn zal het weer op gang komen van de successie via het cyclisch 

natuurbeheer daarin moeten voorzien. De geplande moerasontwikkeling zoals in Polder Wetering 

(Provincie Overijssel 2005) kan op de korte termijn een belangrijke bijdrage leveren, maar deze valt niet 

binnen de Natura 2000 begrenzing. Aanvullend is het noodzakelijk om in te zetten op het schrapen van 

rietlanden (##ha), het creëren van openheid door ontbossen, het realiseren van minimaal 10% overjarig 

riet binnen het totale areaal rietland en het garanderen van rust door de implementatie van de 

rustgebieden. Ook voor De Weerribben geldt dat voor de Grote karekiet een natuurlijk waterpeilbeheer 

mogelijk een belangrijke bijdrage kan leveren aan het ontwikkelen van waterriet. 

4.3.3 Peilbeheer 

Zie § 4.1.2. 

4.4 Plas-dras situaties 

Voor de aanwezigheid van plas-dras situaties (alleen in De Wieden)moeten maatregelen worden 

getroffen om de volgende knelpunten op te lossen: 

• de dynamiek van het peilbeheer is te beperkt voor een aantal natuurdoelen en onnatuurlijk (zie 

§ 4.1.2); 

• rust dient buiten het broedseizoen gewaarborgd te worden (zie § 4.6). 

4.5 Vochtige graslanden 

#PM dotterbloemhooiland 

Voor het streven van herstel van inundatie en het behoud (en nieuwvorming) van blauwgraslanden 

moeten maatregelen worden getroffen om de volgende knelpunten op te lossen (alleen in De Wieden): 

• de dynamiek van het peilbeheer is te beperkt voor een aantal natuurdoelen en onnatuurlijk (zie 

§ 4.1.2); 

• de atmosferische stikstofdepositie is te hoog (zie § 4.1.3). 

4.6 Rui- en rustplaatsen 

Voor het streven naar voldoende ruiplaatsen en rustgebieden (alleen in De Wieden) moeten maatregelen 

worden getroffen om het volgende knelpunt op te lossen: 

• rust dient buiten het broedseizoen gewaarborgd te worden. 

Voor de watervogels buiten het broedseizoen zijn geen rustgebieden aangewezen. Er is maar beperkte 

overlap tussen waterrecreanten en de watervogels. De maanden april en september vormen de 

overgangsperioden met overlap. Op het moment dat de aantallen vogels toenemen daalt het aantal 

waterrecreanten en vice versa (van der Hut et al. 2009). Indien in de toekomst het waterseizoen zich 

verbreed, kan het noodzakelijk zijn ook voor watervogels rustgebieden in te stellen. Bij de herziening van 

het beheerplan dient dit te worden bepaald. 

41


Tabel 4.1 Overzicht van alle maatregelen en de koppeling aan de kernopgaven. De kosten van de 

maatregelen en de partijen die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering staan in bijlage 9. 

Maatregelen 1ste beheerplanperiode 


Kernopgaven 

Evenwichtig 

systeem 

Landschapstypen 

Compleetheid 

in ruimte en 

tijd 

Overjarig 

riet 

Kraggengebied, 

Open 

Kraggengebied Kraggengebied, wateren, 

& Open Open wateren Voedselrijk 

wateren en bos moeras 

lokaal defosfateren uitgeslagen polderwater 

( 1 of meerdere locaties) 

onderzoek (2009-2013) kennislacunes fosfaat 

x x 

en trilveenverlanding 

pilot intensieve beheersvisserij 

x x 

Schutsloterwijde 

baggeren vaarwegen (conform Baggerplan 

x x 

Waterschap) x x 

Plas-dras 

situaties 

Vochtige 

graslanden 

VeenweideVeenweidegebiedgebied Waterkwantiteit 

handhaven peilbeheer fase 0 

Watergebiedsplan 

onderzoek ecologische effecten natuurlijk 

x 

peilbeheer boezem x x x x 


saneren piekbelasters (1 Weerribben, 7 

Wieden) x x 

#PM x x 

Natuurbeheer 

jaarlijks uitvoeren cyclisch beheer Wieden (5 

ha begreppelen, 20 ha schrapen, 5 ha 

ontbossen en 10 ha graven petgaten) 

jaarlijks uitvoeren cyclisch beheer Weerribben 

(6 ha graven petgaten) 

x x 

verhogen vergoedingen natuurbeheer x X 

Galigaan eens per 4/5 jaar maaien 

aangepast maaibeheer Waterzuring en 

x X 

hooilanden voor Grote Vuurvlinder 

vergroten opp. zomermaaibeheer Trilveen en 

x 

Veenmosrietland (#ha) 

vergroten opp. hooiland (#ha) 

realisatie Ecologische Hoofdstructuur 

x 

(conform Raamplan) x x 

schrapen verdroogd rietland (# ha) 

uitbreiden opp. overjarig riet Weerribben 

x 

(#ha) x 

Rust 

Rui- en 

rustplaatsen 

Open 

wateren 

instellen rustgebieden moerasbroedvogels 

(779 ha Wieden, 349 ha Weerribben) x x 

42


5. Bestaand gebruik en Natura 2000 

GS en de minister hebben via een Voortoets onderzocht of het bestaand gebruik in en om De Wieden 

en De Weerribben strijdig is met de Natura 2000 instandhoudingsdoelen. Zij verstaan onder bestaand 

gebruik activiteiten die op 1 oktober 2005 plaatsvonden en sindsdien niet (of niet wezenlijk) zijn 

gewijzigd. Het gaat hierbij om gebruik dat op dat moment daadwerkelijk plaatsvond en niet om 

eventueel vergunde ruimte voor uitbreiding. Met de Voortoets wordt vastgesteld dat de volgende 

vormen van bestaand gebruik voort kunnen gaan: 

• landbouw, mits een bijdrage wordt geleverd aan de reductie van de stikstofdepositie en 

maatregelen worden getroffen om de waterkwaliteit te verbeteren; 

• rietsector, met voorwaarden zoals rustgebieden; 

• recreatie, met het instellen zonering en maatregelen om waterkwaliteit te verbeteren; 

• beheer waterkwantiteit; 

• beheer waterkwaliteit, waarbij nader onderzoek en lokale maatregelen om instroom fosfaat te 

beperken noodzakelijk zijn; 

• natuurbeheer, maatregelen voor het op gang brengen van de successie moeten op grote schaal 

uitgevoerd worden. 

Tevens is vastgesteld dat diverse sectoren een positieve bijdrage leveren aan de 

instandhoudingsdoelen. Bij uitvoering van de voorgestelde (mitigerende) maatregelen of voorwaarden 

is vergunningplicht of beëindiging van bestaand gebruik niet aan de orde. 

De Wieden en De Weerribben zijn natuurgebieden met hoge natuurwaarden en ook een gebied met veel 

menselijke activiteiten. Een belangrijke taak van het beheerplan is om duidelijk te maken of de huidige 

menselijke activiteiten schadelijke effecten hebben op de beide Natura 2000 gebieden. Met schadelijke 

wordt bedoeld dat het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen moeilijker of onmogelijk wordt 

gemaakt 5 . Dit hoofdstuk geeft per sector een beeld van het wel of niet optreden van negatieve effecten 

en de consequenties die dit heeft voor de sector. 

De Natuurbeschermingswet spreekt van bestaand gebruik en niet van huidige menselijke activiteiten. 

Bestaand gebruik zijn activiteiten die op 1 oktober 2005 plaatsvonden en sindsdien niet (of niet 

wezenlijk) zijn gewijzigd. Het gaat hierbij om gebruik dat op dat moment daadwerkelijk plaatsvond en 

niet om eventueel vergunde ruimte (brief minister LNV aan Tweede Kamer 01-09-2006). De beschrijving 

en beoordeling van illegale of niet-correct vergunde activiteiten in dit beheerplan, betekent niet dat 

daarmee een legalisering van die activiteiten plaatsvindt of beoogd wordt. In dit beheerplan is geen toets 

uitgevoerd van op 1 oktober 2005 vergunde ruimte die op dat moment nog niet was ingevuld. Het 

opvullen van reeds vergunde ruimte valt onder nieuwe activiteiten. In hoofdstuk 6 staan de voorwaarden 

genoemd waarbinnen nieuwe activiteiten wel mogelijk zijn. Aangezien voor de recreatiesector de 

voorwaarden voor bestaande en nieuwe activiteiten gelijk zijn is het verschil feitelijk en vergund gebruik 

niet relevant; los van de omvang op 1 oktober 2005 of de huidige omvang gelden dezelfde voorwaarden. 

5.1 Voortoets en consequenties 

Voor bestaand gebruik geldt dat de effecten moeten worden bekeken in samenhang met de effecten van 

andere handelingen, plannen en projecten 6 . Er moet met andere woorden gekeken worden naar de 

“cumulatieve effecten”. Bij de toetsing wordt op basis van best beschikbare kennis een inschatting 

gemaakt van de ernst van de effecten van de menselijke activiteiten op de habitattypen en soorten van 

De Wieden en De Weerribben. Deze toetsing wordt aangeduid met de term Voortoets. De complete 

Voortoets is opgenomen in achtergronddocument 1 (hoofdstuk 7). 

5 Of dat de natuurlijke kenmerken worden aangetast. In dit beheersplan wordt er van uit gegaan dat als er 

sprake is van aantasting van natuurlijke kenmerken er ook altijd sprake is van strijdigheid met de 

instandhoudingsdoelstellingen. Het aantasten van natuurlijke kenmerken is dus geen zelfstandig 

toetsingsaspect dat iets toevoegt aan de toetsing aan de instandhoudingsdoelstellingen. 

6 Zie art. 19d Natuurbeschermingswet 1998. 

43


Voor de relatie tussen recreatie en natuurwaarden is een nadere, deels gebiedsspecifieke analyse, 

uitgevoerd als onderdeel van het Visitorsmanagementplan (van der Hut et al. 2009 7 ). 

Bij het toetsen van het bestaand gebruik is gebruik gemaakt van de ecologische randvoorwaarden voor 

het halen van de instandhoudingsdoelen (zie bijlage 6 en hoofdstuk 5 achtergronddocument 1). De 

ecologische randvoorwaarden vormen in principe de toetsingscriteria. Activiteiten binnen en buiten De 

Wieden en De Weerribben die mogelijk een negatieve invloed hebben op de instandhoudingsdoelen zijn 

in de toetsing betrokken. 

Figuur 5.1 laat de stappen zien die horen bij het beoordelen van bestaand gebruik. Op basis hiervan is 

het bestaand gebruik ingedeeld in vier categorieën: 

I Bestaand gebruik heeft geen negatieve effecten en kan zonder voorwaarden verder. 

II Bestaand gebruik heeft (significant) negatieve effecten en kan verder met voorwaarden of 

algemene mitigerende maatregelen. 

III Bestaand gebruik heeft (significant) negatieve effecten die niet met voorwaarden of mitigerende 

maatregelen zijn tegen te gaan. Bestaand gebruik is vergunningplichtig. 

IV Bestaand gebruik heeft significant negatieve effecten waarvoor het niet mogelijk is een 

vergunning te verlenen. Dit gebruik dient beëindigd te worden. 

Zoals eerder is uitgesproken, is een belangrijk uitgangspunt van dit beheerplan dat bestaand gebruik 

zoveel mogelijk ongehinderd voort moet kunnen gaan. Veel knelpunten worden vooral veroorzaakt door 

cumulatie van diffuse bronnen in een zeer wijde omgeving van De Wieden en De Weerribben. Dit geldt 

voor de waterkwaliteit (vooral fosfaatuitspoeling uit de landbouw) en luchtkwaliteit (wegverkeer, 

industrie, landbouw lokaal en landelijk, buitenlandse bronnen). Ook de verstoring door recreatie, scheep- 

en wegverkeer wordt veroorzaakt door zeer vele minieme bronnen. Omdat de individuele bijdrage aan de 

verslechtering van de wateren luchtkwaliteit en de verstoring zo klein is, is vergunningplicht 

onwenselijk. Om deze reden wordt bij bestaand gebruik dat valt binnen categorie II, ingezet op 

(generieke) mitigerende maatregelen (zoals beschreven in hoofdstuk 4) of het hanteren van 

voorwaarden om zo het bestaand gebruik veilig te stellen (dit hoofdstuk). De voorwaarden zijn zo 

opgesteld dat er voldoende zekerheid bestaat dat de activiteiten dan geen negatieve effecten op De 

Wieden en/of De Weerribben kunnen hebben. Ook niet als de effecten worden opgeteld bij de effecten 

van andere plannen. Er is geen noodzaak tot het beëindigen van bestaand gebruik vastgesteld. 

Bij het maken van de inschatting of en in hoeverre aanvullende beperking en voorwaarden moeten 

worden opgelegd, is rekening gehouden met de autonome ontwikkeling van de gebruiksvormen en met 

de verwachte effecten van de instandhoudingsmaatregelen. 

Wat is significant? (Toepassing begrippenkader Nb-wet, Steunpunt Natura 2000.) 

" Een significant negatief effect is een wezenlijke verslechtering van de kwaliteit en/of vermindering 

van de omvang van een habitattype zoals bedoeld in het instandhoudingsdoel ten gevolge van 

menselijk handelen, afhankelijk van de staat van instandhouding en de trends en natuurlijke 

fluctuaties in omvang/kwaliteit van habitattypen dan wel in populatie-omvang van soorten". 

De specifieke omstandigheden, de precieze instandhoudingsdoelstelling voor een gebied en de aard 

van de handelingen bepalen of iets significant is of niet. 

Bij de behouddoelstelling betekent de definitie dat er geen 'wezenlijke' vermindering van kwaliteit, 

oppervlakte, populatie of leefgebied mag plaatsvinden, al dan niet na toepassing van mitigerende 

maatregelen. Echter, niet elke vermindering is significant: Wat in het ene gebied wordt aangeduid 

als significant, betekent niet per definitie dat dit ook in een ander gebied significant is. Dat is 

afhankelijk van de verhouding tussen het verlies en het totale oppervlakte van het habitat of 

leefgebied. 

Bij hersteldoelstellingen betekent de definitie dat de realisatie op termijn van de verbeterings- of 

uitbreidingsdoelstelling niet in gevaar mag komen. 

7 Van der Hut et al. 2009 hebben voor de Roerdomp een verstoringsafstand van 50 of 100 meter gehanteerd, 

terwijl in achtergronddocument 1 een afstand van 200 meter gekoppeld aan de nestplaats staat vermeld. Uit 

analyse van de broedplaatsen in beide Natura 2000 gebieden blijkt dat 80-90% van de territoria is gevestigd op 

een afstand van groter dan 50 meter. Hiermee is gemotiveerd afgeweken van de generieke norm van 200 

meter. 

44


Figuur 5.1 Stappenschema bij het beoordelen van bestaand gebruik. 

Bestond het gebruik op 1 oktober 

2005 en is het sindsdien niet of niet in 

betekenisvolle mate gewijzigd? 

Ja 

Is er een toetsingsmoment in het 

kader van een andere procedure? 

(vergunning, ontheffing, 

toestemmingsvereiste) 

Nee 

Voortoets (per sector): 

Zijn er (cumulatief) negatieve effecten 

te verwachten? 

Ja 

Zijn met voorwaarden (zie § 5.2 t/m 

5.9) en/of door de instandhoudingsmaatregelen 

(hoofdstuk 4) de effecten 

te mitigeren? 

Nee 

Categorie III of IV: dit beheerplan 

geeft geen vrijstelling van de 

vergunningplicht. Nadere toetsing is 

noodzakelijk (Passende beoordeling). 

Nee 

Ja 

Nee 

Ja 

Behandelen als nieuwe activiteit, 

zie hoofdstuk 6. 

Behandelen als nieuwe activiteit, 

zie hoofdstuk 6. 

Categorie I: Geen beperkingen 

of verplichtingen. 

Categorie II: Bestaand gebruik 

kan onder voorwaarden verder. 

45



Het omliggende gebied is grotendeels in landbouwkundig gebruik. Hierdoor heeft het landschap een open 

karakter wat goed aansluit bij de natuurgebieden. Het landbouwgebied draagt direct bij aan de 

instandhoudingsdoelen doordat het voedselgebied vormt voor overwinterende ganzen, Purperreiger en 

Zwarte stern. Daarnaast wordt in het kader van het Raamplan 1550 hectare nieuwe natuur gerealiseerd 

op voormalige landbouwgrond. Hiermee worden de natuurgebieden robuuster en kunnen de 

milieucondities worden verbeterd. 

Een overzicht van alle dagelijkse landbouwkundige activiteiten is weergegeven in tabel 5.1. De 

activiteiten grondbewerkingen, grondwateronttrekkingen, scheuren van grasland, gewaskeuze en 

onderhoud gebouwen etc. vallen binnen het bestaand gebruik categorie I (geen nadere voorwaarden of 

maatregelen noodzakelijk). Uit de Voortoets komt verder naar voren dat de landbouw significant 

negatieve effecten veroorzaakt door de activiteiten die leiden tot: 

• de uitstoot van ammoniak, deze levert een aanzienlijke bijdrage aan de verslechtering van de 

kwaliteit van de habitattypen; 

• de uitspoeling van fosfaat en nitraat door het uitrijden van mest (in de omliggende polders en 

het stroomgebied binnen Drenthe, figuur 3.1), dit vormt de belangrijkste bron van verrijking van 

het boezemwater. 

# PM ammoniak 

Het fosfaatgehalte van het water in de boezem (zomergemiddelde over alle meetpunten) bedraagt 0,08 

mg/l. Dit gehalte is te hoog voor het realiseren van de instandhoudingsdoelen. Belangrijkste 

fosfaatbronnen op dit moment zijn de beken, de omringende polders en de afspoeling van het 

omringende land. De gemeenschappelijke oorzaak ligt in (voormalige) landbouwactiviteiten (Torenbeek 

2008). 

Tabel 5.1 Overzicht van dagelijkse landbouwkundige activiteiten, hun relatie met de 

instandhoudingsdoelen en eventuele beperkingen na uitvoering van voorgestelde 

maatregelen. 

Activiteit Effect Maatregel Beperkingen? 

Aan- en afvoer van producten en Beperkte bijdrage aan Instellen zonering Geen 

dieren (transport) 

verstoring, versnippering 

en NOx 

Het houden en verzorgen van dieren Verslechtering wateren # PM Generiek beleid # PM 

luchtkwaliteit 

(Mestwetgeving), 

waterkwaliteitsbeheer 

Bemesten Verslechtering 

Generiek beleid 

Geen 

waterkwaliteit 

(Mestwetgeving), lokaal 

tijdelijk chemisch 

defosfateren. 

Grondbewerkingen, zoals ploegen, Verstoring; foerageer- Geen Geen 

egaliseren, zaaien, oogsten, ondiepe 

drainage 

gebied (positief) 

Grondwateronttrekkingen t.b.v. bijv. 

beregening 

Versterking wegzijging Geen Geen 

Gebruik van gewasbeschermings- Verslechtering habitats Generiek beleid 

Geen 

middelen en meststoffen 

en leefgebied soorten (Mestwetgeving), 

(door uit- en afspoeling) waterkwaliteitsbeheer 

Scheuren van grasland Minimale verstoring; 

beschikbaarheid 

foerageergebied 

(positief) 

Geen Geen 

Gewaskeuze, i.h.b. de verhouding Beschikbaarheid 

Geen Geen wijziging 

grasland / akkerland 

foerageergebied voor 

gemiddeld 

grasetende vogels 

areaal 

Onderhoud gebouwen, machines, 

drainagevoorzieningen e.d. 

Minimale verstoring Geen Geen 

8 Hieronder vallen alle bedrijven met de code 01 uit de bedrijvenlijst van de VNG: landbouw en 

dienstverlening t.b.v. de landbouw. 

46


De activiteiten die samenhangen met de uitstoot van ammoniak en de uitspoeling van fosfaat vallen in 

de categorie II (voorwaarden of maatregelen zijn noodzakelijk). Voor de uitstoot van ammoniak # PM 

maatregelen ammoniak 

Om de effecten van uitspoeling van fosfaat tegen te gaan worden op één of meerdere locaties als 

maatregel het (tijdelijk) chemisch defosfateren ingezet. Hiermee wordt water gezuiverd wat afkomstig is 

van de nabij gelegen diepe polder. Deze polder is in landbouwkundig gebruik. 

Het bestaand gebruik heeft geen negatieve gevolgen voor de beschikbaarheid van voldoende 

voedselgebied voor overwinterende ganzen, Kleine zwaan en Smient. Vandaar dat voor er geen 

voorwaarden gelden voor de dagelijkse werkzaamheden of beperkingen in de gebruiksmogelijkheden van 

deze gronden. 

# PM negatieve gevolgen door dit beheerplan voor de sector 


De rietsector draagt met haar activiteiten sterk bij aan vertragen van de opeenvolging van de 

habitattypen en de landschappelijke openheid. Het tegengaan van verruiging en verbossing zijn daarvan 

concrete voorbeelden. Door het uitgevoerde beheer zijn belangrijke natuurwaarden ontstaan en 

behouden. Een groot deel van zowel De Wieden als De Weerribben wordt jaarlijks door de sector 

beheerd. Met het oogsten van riet wordt jaarlijks 3,2 ton fosfaat afgevoerd, wat een belangrijke positieve 

bijdrage is aan de waterkwaliteit. Een ander positief effect is het ontstaan van geschikt broedhabitat voor 

Porseleinhoen en Watersnip in De Weerribben door de perceelsgewijze bevloeiing van rietlandpercelen. 

Uit de voortoets zijn ook belangrijke negatieve effecten naar voren gekomen, te weten: 

• de verstoring van moerasbroedvogels (met name Roerdomp, Purperreiger en Bruine kiekendief) 

in de periode van vestiging in de periode tussen 15 maart en 15 april; 

• het onvoldoende overjarig riet laten staan als onderdeel van broedhabitat moerasbroedvogels; 

• de perceelsgewijze bevloeiing ten behoeve van rietteelt (komt alleen voor in De Weerribben) op 

die percelen waar de habitattypen trilveen, veenmosrietland, vochtige heide voorkomen; 

bevloeiing zorgt gezien de waterkwaliteit voor verslechtering van habitatkwaliteit; 

• het vaker dan eens per 3-5 jaar maaien van galigaanvegetaties. 

Een beperkt negatief effect treedt op vanwege het verbranden van rietresten. 

De inzet van de rietsector bij het natuurbeheer is noodzakelijk voor het behalen van de 

instandhoudingsdoelen. Met het hanteren van voorwaarden is het mogelijk om de negatieve effecten te 

mitigeren. Hiermee valt het snijden van riet in bestaand gebruik categorie II. Het snijden van riet kan 

dan zonder Nb-wet vergunning worden voortgezet, onder de volgende voorwaarden: 

• er wordt gewerkt conform de gedragscode natuurbeheer (Flora- en faunawet); 

• rietresten worden niet verbrand op percelen die zijn geclassificeerd als kwalitatief goed 

ontwikkeld veenmosrietland, trilveen of vochtige heide; 

• in percelen die gelegen zijn in de rustgebieden (zie kaart 4.1) zijn alle activiteiten die 

samenhangen met het maaien en afvoeren van riet uiterlijk 1 april afgerond, overige activiteiten, 

zoals het bedienen van pompen bij bevloeiing, vinden plaats vanaf de rand van de rustgebieden. 

• binnen de rustgebieden bestaat minimaal 10% van het areaal rietland met water op het 

maaiveld jaarlijks uit overjarig riet, in deze stukken zijn alle activiteiten voor 15 maart afgerond; 

• geen perceelsgewijze bevloeiing op percelen met die zijn geclassificeerd als kwalitatief goed 

ontwikkeld trilveen, veenmosrietland of vochtige heide; 

• bij de perceelsgewijze bevloeiing in De Weerribben worden buiten het perceel zelf geen sloten 

(tijdelijk) dichtgezet; voorkomen dient te worden dat door bevloeiing in een groter gebied water 

wordt vastgehouden; 

• er worden geen chemische bestrijdingsmiddelen, anders dan MCPA, en geen bemesting 

toegepast (uitsluitend via ontheffing op cultuurrietlanden); 

• galigaanvegetaties worden eens per 3-5 jaar gemaaid. 

Op korte termijn is het voor de sector echter niet mogelijk de voorwaarden van het tijdig snijden en 

afvoeren in de rustgebieden in de bedrijfsvoering op te nemen. Dat vraagt om een aanpassing van het 

werkschema, het eventueel ruilen van percelen en aanpassen van afspraken met terreineigenaren. Door 

het afsluiten van een convenant tussen rietsector, terreinbeheerders en beide bevoegde gezagen wordt 

gegarandeerd dat het bestaand gebruik uiterlijk in 2012 wordt uitgevoerd conform de voorwaarden. Het 

uitstel tot 2012 veroorzaakt geen onomkeerbare schade aan de instandhoudingsdoelen. Allereerst omdat 

het beheer van de sector nodig is en daarnaast is de periode beperkt. 

9 Onder bestaand gebruik vallen alle op 1 oktober 2005 lopende pachtcontracten. 

47



Met ruim een miljoen bezoekers per jaar is het duidelijk dat de landschappelijke en natuurwaarden zeer 

gewaardeerd worden. Deze waardering vormt een belangrijke basis motivatie om die waarden ook te 

beschermen. Maar de natuur moet ook beleefbaar zijn. Veel recreatieondernemingen leveren daar in 

brede zin een bijdrage aan. Daarmee is de stroom bezoekers een belangrijke economische factor; de 

omzet van een groot aantal recreatieondernemingen is hiervan afhankelijk (Bade et al. 2008). 

Een overzicht van de verschillende recreatieve activiteiten staat in tabel 5.2. Met uitzondering van 

verblijfsrecreatie die in categorie I valt, vallen alle overige activiteiten in categorie II. Uit de voortoets 

blijkt dat het niet uit te sluiten is dat recreatie (vooral waterrecreatie) gepaard gaat met cumulatieve 

significant negatieve effecten. Het gaat hierbij om: 

• verstoring van nest-, voedsel- en slaapplaatsen van vogels; 

• vertroebeling van het water door opwerveling slib wat bijdraagt aan een verslechtering van het 

doorzicht van het water en het beschikbaar komen van fosfaat. 

Deze negatieve effecten kunnen worden weggenomen met algemene mitigerende maatregelen. Hiermee 

kan het bestaand gebruik zonder voorwaarden of vergunningplicht worden voortgezet. 

De maatregel om van verstoring te voorkomen is het implementeren van de rustgebieden (zie figuur 

4.1). Binnen de rustgebieden gebieden ontbreken momenteel al gemarkeerde routes. Wateren die nu 

nog toegankelijk zijn worden fysiek afgesloten, hierbij gaat het veelal om kleine wateren die incidenteel 

worden gebruikt. Buiten de rustgebieden gelden de huidige voorwaarden voor het recreatief gebruik. 

Het beheer van de waterkwaliteit (o.a. baggeren van slib, zie hoofdstuk 4) is noodzakelijk om 

vertroebeling van water te voorkomen. 

Georganiseerde vormen van recreatie zoals festivals en schaatswedstrijden vallen niet onder bestaand 

gebruik. Voor het organiseren van een jaarlijks evenement moet telkens opnieuw worden beoordeeld of 

een vergunning noodzakelijk is (zie § 6.5). 

Voor de recreatiesector heeft dit tot gevolg dat het beheerplan nagenoeg geen beperkingen oplegt aan 

de omvang van het huidige recreatieve gebruik van het gebied. Naar verwachting hebben de 

maatregelen een positief economisch effect omdat het gebied zowel toegankelijk blijft als ook de 

natuurwaarden beschermd worden. Hiermee wordt het gebied nog aantrekkelijker voor bezoekers. 

Tabel 5.2 Overzicht van recreatieve activiteiten die vallen onder bestaand gebruik, hun relatie met de 

instandhoudingsdoelen en eventuele beperkingen na uitvoering van voorgestelde 

maatregelen. 

Activiteit Effect Maatregel Beperking? 

Verblijfsrecreatie, incl. 

kamperen 

Zeer beperkte bijdrage fosfaat 

belasting 

Geen Geen 

Zeilen Verstoring vogels Instellen zonering Geen 

Kanoën Verstoring broedvogels (vooral 

vestigingsfase) 

Motorpleziervaart Verstoring vogels, aanzienlijke 

(verbrandingsmotoren; bijdrage opwerveling slib, 

sloepen, jachten enz.) beschadiging waterplanten 

Tourvaart 

(rondvaartboten 

doorgaans 

fluisterboten) 

Verstoring vogels, aanzienlijke 

bijdrage opwerveling slib, 

beschadiging waterplanten 

Instellen zonering Geen 

Instellen zonering, 




Geen 

Geen 

Windsurfen Beperkte verstoring vogels Instellen zonering Geen 

Waterskiën Verstoring rond waterskibaan, 

opwerveling slib 



Alleen toegestaan op 

waterskibaan 

Belterwijde 

10 Hieronder vallen alle bedrijven met de code 55 en 714 uit de bedrijvenlijst van de VNG: 

logies-, maaltijden- drankenverstrekking en verhuurbedrijven roerende goederen. 

48


Kite-surfen Zeer beperkte verstoring 

vogels, lokaal groot 

Fietsen Zeer beperkte verstoring 

broedvogels en voedselgebied, 

lokaal groot. 

Wandelen Beperkte verstoring 

broedvogels, lokaal groot 

Schaatsen Verstoring niet-broedvogels, 

roerdomp 

Instellen zonering Alleen toegestaan op 

Beulakerwijde 




Zwemmen Zeer beperkte verstoring Instellen zonering 

Sportvissen Zeer beperkte verstoring 

vogels, opwerveling slib 

5.5 Waterbeheer 



Geen, nachtvissen niet 

toegestaan in de 

maanden oktober - 

maart 

Het waterbeheer vormt een zeer belangrijke factor voor de natuurwaarden. Dankzij inspanning van het 

Waterschap, gemeente Steenwijkerland en landelijk beleid is de waterkwaliteit al zeer verbeterd. Dit is te 

zien aan de toename in waterplanten op verschillende locaties. Het huidige peilbeheer lijkt positief te zijn 

voor de Grote vuurvlinder. 

5.5.1 Waterkwantiteit 

De voortoets laat zien dat het huidige beheer van de waterkwantiteit mogelijk significant negatieve 

effecten heeft vanwege: 

• het onnatuurlijke peilbeheer van de boezem met relatief lage waterstanden in de winter en hoge 

in de zomer; 

• het optreden van verdroging in delen van De Weerribben. 

Bij de huidige waterkwaliteit is echter winterinundatie van onder andere blauwgraslanden en trilvenen 

niet onomstreden. Onder de huidige omstandigheden (bijv. veel kraggen vastgegroeid aan de bodem, 

lage basenrijkdom) is het ver uitzakken van het zomerpeil voor bepaalde habitattypen mogelijk ook een 

probleem. Gezien de kennisvragen over het peilbeheer valt het huidige waterpeilbeheer in de categorie 

II. Als voorwaarde geldt het uitvoeren van onderzoek naar de gevolgen van een ander, meer natuurlijk 

peilbeheer bij de huidige waterkwaliteit. Dit onderzoek is gestart (Kiersche Wijde in De Wieden en vak 60 

in De Weerribben) en zal in 2013 zijn afgerond. Een nadere beschrijving staat in hoofdstuk 7. In de 

tussenliggende periode kan het huidige peilbeheer worden voortgezet. 

Vanwege de hoge mate van onzekerheid over de effecten kan geen uitspraak worden gedaan over de 

vormen van het bestaand gebruik die de wegzijging (in beperkte mate) beïnvloeden, namelijk het 

peilbeheer in de omliggende polders en grondwateronttrekkingen in de omgeving van De Wieden en De 

Weerribben. De effecten van wegzijging kunnen positief en negatief zijn, mede afhankelijk van de 

waterkwaliteit en de successie in het gebied. Het is bij de huidige stand van de kennis niet mogelijk aan 

te geven of de mate van wegzijging optimaal is, dan wel te groot of te klein. Bij een verdere verbetering 

van de waterkwaliteit lijken de negatieve effecten van wegzijging vanwege (risico op) verdroging groter 

dan de effecten van te hoge aanvoer van voedingsstoffen of de vermindering van de aanvoer van 

basenrijk water. Deze kennisvraag wordt meegenomen in het onderzoek naar de effecten van een 

flexibeler waterpeilbeheer. 


Uit de voortoets komt naar voren dat de huidige waterkwaliteit leidt tot (significant) negatieve effecten 

vanwege: 

• het te hoge niveau van voedselrijkdom (vooral fosfaat) waardoor de verlanding op onvoldoende 

schaal optreedt; 

• de aanwezigheid van fosfaatrijk slib dat leidt tot vertroebeling van het water. 

Het waterkwaliteitsbeheer valt daarmee in categorie II. De negatieve effecten kunnen worden 

weggenomen met de algemene mitigerende maatregelen zoals die zijn voorgesteld in § 4.1.1. Om te 

bepalen welke maatregelen daar voor het meest geschikt zijn wordt gestart met een langjarig onderzoek. 

Dit staat nader beschreven in hoofdstuk 7. Op basis van de onderzoeksresultaten kan in 2013 bepaald 

worden of extra maatregelen noodzakelijk en effectief zijn. Op korte termijn worden al maatregelen 

49


uitgevoerd in de vorm van het (tijdelijk) chemisch defosfateren op één of meerdere locaties. Hiermee 

dient lokaal, nabij kwetsbare habitattypen, een verbetering van de waterkwaliteit worden gerealiseerd. 

Met dit pakket van nader onderzoek en concrete maatregelen kan de vergunningplicht voor bestaand 

gebruik worden voorkomen. Het bestaand gebruik betreft een groot aantal bronnen, waaronder 

honderden landbouwbedrijven binnen het stroomgebied van de boezem. 

5.7 Natuurbeheer 

De inzet van terreinbeheerders zoals Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten is van groot belang voor 

het beheer van de huidige natuurwaarden. De ontwikkeling van de hoogwaterzones in De Wieden heeft 

een duidelijk positief effect gehad op de moerasbroedvogels. De natuurontwikkeling die uitgevoerd wordt 

via het Raamplan draagt sterk bij aan het realiseren van de instandhoudingsdoelen. 

Het huidige beheer van de natuur heeft volgens de voortoets belangrijke negatieve effecten. Dit 

vanwege: 

• het op te kleine schaal uitvoeren van het cyclische beheer dat nodig is om de verlanding 

opnieuw op te starten; 

• het niet optimaal uitvoeren van het reguliere beheer om daarmee verruiging tegen te gaan; 

• het ontbreken van "stapstenen" voor de Grote vuurvlinder staan de populatie in beide gebieden 

onvoldoende met elkaar in contact. 

Het huidige natuurbeheer kan worden voortgezet onder voorwaarde dat er intensivering van het beheer 

wordt doorgevoerd. Hiermee kunnen de negatieve effecten worden voorkomen. De door te voeren 

intensivering staat beschreven in § 4.2. 

Binnen de rustgebieden (zie kaart 4.1) geldt de voorwaarde dat er geen excursies plaatsvinden en 

beheer- en onderzoeksactiviteiten worden tot een minimum beperkt gedurende het broedseizoen van de 

moerasbroedvogels (1 april t/m 31 juli). 

5.8 Bestemmingsplannen 

In de gemeente Steenwijkerland en Zwartewaterland zijn diverse bestemmingsplannen geldig waarvan 

bij de vaststelling geen toets aan de NB-wet heeft plaatsgevonden. Het ontwikkelen van activiteiten op 

basis van het vastgestelde bestemmingsplan kan dan ook strijdig zijn met de NB-wet, waardoor toetsing 

aan de orde is. Omdat de concrete initiatieven op grond van de bestemmingsplannen nog niet bekend 

zijn, is het alleen mogelijk een voortoets uit te voeren op basis van de maximale mogelijkheden die het 

bestemmingsplan toelaat. Deze toets is niet uitgevoerd en dit beheerplan kan daardoor de toekomstige 

bouwinitiatieven die passen binnen de geldende bestemmingsplannen niet scharen onder bestaand 

gebruik die zonder toetsing door kunnen gaan. In hoofdstuk 6 staan echter duidelijke voorwaarden 

geformuleerd wanneer toetsing niet aan de orde is. 

5.9 Diverse sectoren 

Waterwinning 

De drinkwaterwinning Vitens St. Jansklooster (5.000.000m 3 ), kunststoffabiek Dijka Steenwijk (1.400.000 

m 3 ) en sanering grondwaterverontreiniging St. Jansklooster (130.000 m 3 ) kunnen voortgaan onder 

voorwaarde van nader onderzoek (categorie II). Waterwinning kan een effect hebben op de wegzijging. 

Uit nader onderzoek (zie hoofdstuk 7) moet blijken hoe groot die invloed is. 

Infrastructuur en verkeer 

Bestaand gebruik heeft negatieve effecten aangezien het een bijdrage levert aan de (achtergrond-) 

depositie van stikstof (categorie II). Verkeer en industrie binnen Overijssel leveren gezamenlijk een 

bijdrage van 4% aan de totale stikstofdepositie, buiten Overijssel betreft de bijdrage van deze bronnen 

23% (Gies et al. 2009). Als voorwaarde geldt het bestaande landelijke beleid om de uitstoot van stikstof 

door het verkeer te reduceren. Het autoverkeer heeft geen belangrijke versnipperende effecten op de 

soorten waarvoor instandhoudingsdoelen zijn geformuleerd. 

Militaire activiteiten 

Er is geen sprake van bestaand gebruik vanwege het opschorten van het gebruik van de laagvliegroute 

in 2005. Toetsing heeft dan ook niet plaatsgevonden. 

50


Faunabeheer, schadebestrijding 

Bestaand gebruik, inclusief muskusrattenbestrijding, heeft geen negatieve effect op de 

instandhoudingsdoelen (categorie I). 

Industrie 

De kunsstoffabrieken Dijka en Cornelis Kunsthars, betoncentrale Concrelit en de veevoederfabrieken 

Meppel hebben mogelijk negatieve effecten aangezien het een bijdrage levert aan de atmosferische 

depositie van verzurende en vermestende stoffen (categorie II). Als voorwaarde geldt het bestaande 

landelijke beleid om de luchtkwaliteit door de industrie te verbeteren. Verkeer en industrie binnen 

Overijssel leveren gezamenlijk een bijdrage van 4% aan de totale stikstofdepositie, buiten Overijssel 

betreft de bijdrage van deze bronnen 23% (Gies et al. 2009). 

Bewoning 

Bewoners van huizen in en rond beide gebieden leveren een bijdrage aan de fosfaatbelasting (categorie 

II) en veroorzaken daarmee negatieve effecten. Als voorwaarde gelden de maatregelen voor de 

waterkwaliteit (zie §5.5). 

Beroepsscheepvaart & beroepsvisserij 11 

Bestaand gebruik heeft op zeer beperkte schaal negatieve effecten aangezien het een bijdrage levert aan 

vertroebeling van het water, (mogelijk) mechanische beschadiging van waterplanten en verontrusting 

van vogels (categorie II). Als voorwaarde geldt het zoneringsplan. 

Gebruik eendenkooien 

De zeven kooien die in beide gebieden in gebruik zijn (zie tabel 3.20 en figuur 3.13 

achtergronddocument 2) dragen niet bij aan de knelpunten en hebben daarmee geen negatieve effect op 

de instandhoudingsdoelen (categorie I). 

Gaswinning 

De gaswinning bij Wanneperveen (Gasthuisdijk) heeft geen negatieve effect op de 

instandhoudingsdoelen (categorie I). 

11 Onder beroepsvisserij vallen alle bedrijven met de code 0501.2 uit de bedrijvenlijst van de 

VNG: binnenvisserijbedrijven 

51


6. Ruimte voor toekomstige ontwikkelingen 

GS en de minister geven stellen hierbij kaders vast die ruimte aangeven voor toekomstige 

ontwikkelingen in en rond De Wieden en De Weerribben. Deze kaders maken het mogelijk dat natuur 

en economie zich beide duurzaam kunnen ontwikkelen. GS en de minister geven aan wanneer 

activiteiten wel of niet getoetst dienen te worden aan de Natuurbeschermingswet. De provincie 

Overijssel hanteert de kaders uit dit hoofdstuk bij het beoordelen van vergunningaanvragen. 

Dit beheerplan laat zien dat natuur met een hoge kwaliteit samengaat met wonen, werken en genieten in 

dit gebied. In hoofdstuk 5 is geschetst dat vrijwel alle huidige activiteiten in het gebied kunnen worden 

voortgezet, slechts in enkele gevallen zijn hier voorwaarden aan verbonden. Voor nieuwe ontwikkelingen 

is ook ruimte mits ze rekening houden met de natuurwaarden. Die ruimte is geschetst met kaders die 

centraal staan in dit hoofdstuk. Indien in de planvorming tijdig rekening wordt gehouden met deze 

kaders kunnen natuur en economie in Noordwest-Overijssel samen optrekken en is voor beide een 

duurzame toekomst te garanderen. 

6.1 Wanneer bestaat er een vergunningplicht? 

Nieuwe activiteiten 12 13 mogen niet leiden tot aantasting van de wezenlijke kenmerken van De Wieden en 

De Weerribben en van de habitats en leefgebieden van soorten, waarvoor ze zijn aangewezen. Voor 

activiteiten die wel negatieve effecten kunnen hebben, moet vergunning worden aangevraagd. 

Doorgaans wordt in een Voortoets bepaald of een activiteit (in samenhang met andere activiteiten - 

cumulatie) mogelijk (significant) negatieve gevolgen kan hebben. Als er een kans op significante 

negatieve effecten aanwezig is, moet een passende beoordeling worden opgesteld, om de precieze aard 

en omvang van de effecten te beoordelen. Een vergunning voor activiteiten met (mogelijk) significante 

effecten kan alleen worden verkregen indien voldaan is aan de ADC-criteria: er zijn geen redelijke 

Alternatieven, er is sprake van Dwingende redenen van groot maatschappelijk belang (waaronder 

redenen van sociale of economische aard) en er vindt Compensatie van schade plaats. 

Omdat De Wieden en De Weerribben beide mede zijn aangewezen voor de prioritaire habitattypen 

galigaanmoerassen en veenbossen, geldt voor aantasting van deze typen een verscherpte eis ten 

aanzien van de dwingende redenen van groot maatschappelijk belang. Zonder nader advies van de 

Europese Commissie zijn alleen dwingende redenen acceptabel die te maken hebben met 

volksgezondheid of veiligheid, of als er sprake is van voor het milieu wezenlijk gunstige effecten. Het is 

de minister van LNV die een dergelijk advies aan de Europese Commissie moet aanvragen. 

Dit beheerplan kan niet voor nieuwe activiteiten op voorhand bepalen of die een vergunning nodig 

hebben, want dat hangt af van de uitkomst van de toetsing van effecten. Een dergelijke toetsing moet 

dus per geval worden uitgevoerd. Wel wordt aangegeven van welke categorieën van activiteiten onder 

voorwaarden wordt verwacht dat ze redelijkerwijs geen effecten hebben. Als zij aan die voorwaarden 

voldoen, zijn die nieuwe activiteiten dus niet vergunningplichtig. De voorwaarden worden hieronder 

beschreven. In figuur 6.1 is een schema opgenomen waarin de verschillende stappen zijn weergegeven. 

Nieuwe activiteiten die niet vermeld staan in onderstaande overzichten zijn in principe toetsingsplichtig. 

Dat geldt ook voor alle plannen en projecten die m.e.r.-plichtig zijn. Voor het uitvoeren van de 

instandhoudingsmaatregelen zoals in dit beheerplan beschreven, geldt geen toetsings- en 

vergunningplicht. 

12 Plannen, projecten en andere handelingen, met inbegrip van wezenlijke aanpassingen van bestaand gebruik. 

Onder projecten vallen ook vormen van bestaand gebruik die in het kader van andere wetten en regels een 

(nieuwe) vergunning nodig hebben. 

13 Ook bestaand gebruik dat in het kader van een andere procedure een vergunning of ontheffing nodig heeft, 

moet als een project worden beschouwd, dus als een nieuwe activiteit. Dat geldt bijvoorbeeld voor jaarlijkse 

evenementen, die een gemeentelijke vergunning nodig hebben of landbouwbedrijven die ieder tien jaar een 

nieuwe Milieuvergunning nodig hebben. Dit is een rechtstreeks gevolg van het Kokkelvisserij-arrest (HvJEG 7 

september 2004, zaak C-127/02; zie www.curia.eu.int). Ook “wezenlijke aanpassingen” van bestaand gebruik 

vallen hieronder. 

52


Figuur 6.1 Stappenschema bij het beoordelen van nieuwe activiteiten. 

Voortoets Vindt de nieuwe activiteit plaats 

binnen de voorwaarden / beperkingen 

in § 6.3 t/m 6.9? 

Nee 

Voortoets: 

Zijn negatieve effecten uitgesloten? 

Nee 

Passende beoordeling: 

Zijn (cumulatief) significant negatieve 

effecten uitgesloten? 

Nee 

Voldoet de nieuwe activiteit aan ADCcriteria? 

Ja 

Zijn er negatieve effecten op 

prioritaire habitattypen 

Galigaanmoerassen of Veenbossen? 

Ja 

Dwingende reden in verband met 

veiligheid, volksgezondheid of 

wezenlijk gunstige effecten voor het 

milieu? 

Ja 

Minister van LNV vraagt om advies 

aan Europese Commissie. 

Is dit advies positief? 

Ja 

Ja 

Ja 

Nee 

Nee 

Nee 

Nee 

Ja 

Geen nadere beperkingen of 

verplichtingen. 

Geen nadere beperkingen of 

verplichtingen. 

Vergunning kan verleend 

worden met nadere beperkingen 


Geen vergunning: activiteit is 

niet toegestaan. 











53


Dit beheerplan geeft middels het hanteren van voorwaarden voor nieuwe activiteiten aan wanneer er 

geen Nb-wet vergunning nodig is. Als niet voldaan wordt aan deze voorwaarden is toetsing van nieuwe 

activiteiten aan de Nb-wet noodzakelijk is. Het feit dat er getoetst moet worden betekend niet 

automatisch dat er een vergunning noodzakelijk is. Als er wel een vergunning noodzakelijk is betekent 

dit dat de activiteit onder voorwaarden of in gewijzigde vorm mogelijk wel door mag gaan. Een weigering 

is aan de orde bij significante negatieve effecten en het niet voldoen aan de eerder genoemde ADCcriteria. 

Voorbeeld ter verduidelijking: cumulatie 

Een ingreep in of nabij een Natura 2000 gebied moet getoetst worden op mogelijke negatieve 

effecten. Bij deze toetsing moeten ook de gevolgen van andere ingrepen worden meegenomen. 

Diverse kleine, niet significante effecten, kunnen samen wel tot leiden tot een significant effect. De 

eerste activiteit die de druppel veroorzaakt die de emmer doet overlopen kan dan niet doorgaan; er 

is immers sprake van een significant effect in samenhang met andere ingrepen. Het principe van 

'wie het eerst komt wie het eerst maalt' is hierbij van toepassing. Bij populaties die zich in een 

slechte staat bevinden wordt de grens eerder overschreden dan bij florerende soorten! 

6.2 Algemene toelichting voorwaarden 

In dit hoofdstuk zijn voorwaarden opgenomen waaronder activiteiten zonder NB-wet vergunning kunnen 

plaatsvinden. De voorwaarden zijn zo opgesteld dat er voldoende zekerheid bestaat dat de activiteiten 

geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelen waarvoor De Wieden en/of De Weerribben zijn 

aangewezen. Ook niet als de effecten worden opgeteld bij de effecten van andere plannen en projecten 

(cumulatieve effecten). Daarbij is het voorzorgsbeginsel toegepast: de voorwaarden zijn zodanig strikt 

dat het bevoegd gezag de zekerheid heeft dat negatieve effecten zijn uitgesloten. 

6.3 Landbouw 

Nieuwe landbouwactiviteiten (uitbreidingen, wezenlijke wijzigingen en nieuwvestigingen) in en nabij De 

Wieden en De Weerribben zijn mogelijk zonder NB-wet vergunning, als zij voldoen aan onderstaande 

voorwaarden: 

• geen toename van ammoniakdepostitie op de kwetsbare habitattypen (# PM bijdrage reductie); 

• geen toename fosfaatlast in de boezem via bestaande mestwetgeving; 

• geen afname van het gemiddelde areaal geschikt foerageergebied van Zwarte Stern en 

Purperreiger binnen een afstand van 5 kilometer van de grens van De Wieden en De Weerribben 

(zie bijlage 4 voor kaarten belangrijkste voedselgebieden); 

• geen aantasting van verblijfplaatsen en verbindingsroutes van meervleermuizen binnen een 

afstand van 10 km van de grens van De Wieden en De Weerribben (zie bijlage 5). 

Voor de landbouwsector in zijn geheel geldt de voorwaarde dat nieuwe activiteiten niet mogen leiden tot 

een vermindering van het areaal geschikt foerageergebied voor zwanen, ganzen en eenden binnen een 

afstand van 5 kilometer van De Wieden. Het op grote schaal omzetten van grasland naar akkers is 

ongunstig omdat hiermee minder voedsel beschikbaar is voor ganzen. Op dit moment is de verhouding 

grasland en akkerland in een straal van 5 kilometer rond De Wieden geen knelpunt voor de ganzen. De 

verwachting is dat de komende zes jaar de verhouding niet zal wijzigen. Via monitoring zal bekeken 

worden of deze verwachting juist is. Tot die tijd kunnen individuele boeren zonder toetsing aan de 

Natuurbeschermingswet grasland scheuren. Daarmee gelden er geen voorwaarden voor de dagelijkse 

werkzaamheden of beperkingen in de gebruiksmogelijkheden van deze gronden. 

Bij toepassing van deze voorwaarden worden negatieve effecten op de instandhoudingsdoelen 

voorkomen. 

54


6.4 Rietsector 

Nieuwe activiteiten binnen de grenzen van de Natura 2000-gebieden De Wieden en De Weerribben 

kunnen zonder NBwet-vergunning worden uitgevoerd, als zij bij aanvang aan de voorwaarden voor 

bestaand gebruik voldoen: 

• er wordt gewerkt conform de gedragscode natuurbeheer (Flora- en faunawet); 

• rietresten worden niet verbrand op percelen die zijn geclassificeerd als kwalitatief goed 

ontwikkeld veenmosrietland, trilveen of vochtige heide; 

• in percelen die gelegen zijn in de rustgebieden (zie kaart 4.1) zijn alle activiteiten die 

samenhangen met het maaien en afvoeren van riet uiterlijk 1 april afgerond, overige activiteiten, 

zoals het bedienen van pompen bij bevloeiing, vinden zo mogelijk plaats vanaf de rand van de 

rustgebieden. 

• binnen de rustgebieden bestaat minimaal 10% van het areaal rietland met water op het 

maaiveld jaarlijks uit overjarig riet, in deze stukken zijn alle activiteiten voor 15 maart afgerond; 

• er worden geen chemische bestrijdingsmiddelen, anders dan MCPA, en bemesting toegepast 

(uitsluitend via ontheffing op cultuurrietlanden); 

• galigaanvegetaties worden eens in de drie tot vijf jaar gemaaid; 

• percelen met trilveen, veenmosrietland van goede kwaliteit en vochtige heiden in de zomer 

maaien. 

Perceelsgewijze bevloeiing op nieuwe percelen is mogelijk indien: 

• dit niet gebeurt op percelen met trilveen, veenmosrietland van goede kwaliteit en vochtige 

heiden; 

• er geen toename is van het totale gemiddelde areaal perceelsgewijs bevloeid rietland; 

• er geen beperking van aan- en afvoer van water van omliggende percelen (geen sloten 

dichtzetten) optreedt. 


voorkomen. 

6.5 Recreatie 

Individuele, niet georganiseerde nieuwe recreatieve in (en nabij) De Wieden en De Weerribben zoals 

fietsen, kanoën, zeilen, schaatsen kunnen plaatsvinden zonder NB-wet vergunning, met de voorwaarde 

dat ze niet leiden tot een vergroting van de huidige verstoringszones (zie kaart 4.1). 

Projecten die m.e.r. plichtig zijn dienen altijd te worden getoetst. Alle overige activiteiten die gericht zijn 

op recreatieve ontwikkelingen, waaronder georganiseerde activiteiten en de invulling van de gele vlekken 

uit het Gebiedsperspectief, hebben geen Nb-wet vergunning nodig indien ze voldoen aan de volgende 

voorwaarden: 

• geen toename van fosfaat in De Wieden en De Weerribben of binnen het stroomgebied dat 

afwatert op beide gebieden, o.a. door ongewenste schutverliezen; 

• een toename van de recreatiedruk (inclusief opwerveling slib) leidt niet tot een vergroting van 

de huidige beinvloedingszones (zie kaart 4.1) 14 ; uit monitoring moet blijken of dit gebeurt, 

indien dat niet het geval is volgt aanpassing van de zonering; 

• geen afname van het areaal beschikbare foerageergebieden binnen een afstand van 5 kilometer 

voor Purperreiger, Zwarte stern en de niet-broedvogels (o.a. ganzen) waarvoor De Wieden en/of 

De Weerribben zijn aangewezen (zie bijlage 4 voor kaarten belangrijkste voedselgebieden); 

• geen toename van de wegzijging uit De Wieden en De Weerribben of afname van de directe 

toestroom van kwelwater in De Wieden en De Weerriben; 

• een toename van wegverkeer beperkt blijft tot het huidige wegennet; aanleg van nieuwe wegen 

of verbreding om zo de capaciteit te vergroten dienen altijd te worden getoetst als deze binnen 1 

km van de grens van De Wieden en De Weerribben plaatsvinden; 


afstand van 10 km van de grens van De Wieden en De Weerribben (zie bijlage 5); 

14 Op de lange termijn kan de situatie zich voordoen dat door een verlenging van het watersportseizoen tot in 

de herfst het nodig is ook voor watervogels rustgebieden aan te wijzen (Van der Hut et al. 2009). 

55


• bij schaatswedstrijden of tourtochten geldt, dat betreding van rustgebieden niet is toegestaan, 

mits minimaal 200 m. afstand van open water wordt gehouden. 

Voor evenementen geldt dat als bovenstaande voorwaarden in het draaiboek zijn geborgd er geen 

nadere toetsing noodzakelijk is. 


voorkomen. 

Duurzame ontwikkeling recreatie 

Europarc charter for sustainable tourism 

Europarc is een Europese koepelorganisatie voor Nationale Parken. Zij heeft een handvest opgesteld 

dat zich richt op een duurzame ontwikkeling van toerisme in beschermde natuurgebieden. Het 

handvest is een keurmerk dat een Nationaal Park kan voeren als zij zich richt op duurzaamheid. 

Hierdoor zijn er voordelen te behalen op economisch en sociaal vlak. Zie voor meer informatie: 

http://www.europarc.org/european-charter.org/index.htm 

Dit 'charter' is een voorbeeld van een duurzaam samen gaan van recreatie en natuur zoals dat op 

verschillende Nationale Parken in Europa al de praktijk is. Met deze benadering is de kans groot dat in 

een vroeg stadium al wordt nagedacht over het voorkomen van activiteiten die strijdig zijn met de NBwet. 

Het Nationaal Park Weerribben-Wieden streeft in 2009 certificering als 'charter' park na. 

6.6 Bedrijvigheid, woningbouw en infrastructuur 

Nieuwe activiteiten met betrekking op het gebied van bedrijvigheid, woningbouw en infrastructuur buiten 

de grenzen van De Wieden en De Weerribben kunnen zonder NBwet-vergunning worden uitgevoerd, als 

zij aan de onderstaande voorwaarden voldoen: 

• geen toename van fosfaat in De Wieden en De Weerribben of binnen het stroomgebied dat 

afwatert op beide gebieden; 

• geen toename van de wegzijging uit De Wieden en De Weerribben of afname van de directe 

toestroom van kwelwater in De Wieden en De Weerriben; 

• geen toename van de stikstofdepositie op het kraggengebied en het veenweidegebied voor zover 

het Habitatrichtlijngebied is; 

• een toename van de recreatiedruk (inclusief opwerveling slib) leidt niet tot een vergroting van 

de huidige verstoringszones (zie kaart 4.1); uit monitoring moet blijken of dit gebeurt, indien dat 

niet het geval is volgt aanpassing van de zonering; 

• een toename van wegverkeer beperkt blijft tot het huidige wegennet; aanleg van nieuwe wegen 

of verbreding om zo de capaciteit te vergroten dienen altijd te worden getoetst als deze binnen 1 

km van De Wieden en De Weerribben plaatsvinden; 

• geen afname van het areaal beschikbare foerageergebieden binnen een afstand van 5 kilometer 

voor Purperreiger, Zwarte stern en de niet-broedvogels (o.a. ganzen) waarvoor De Wieden en/of 

De Weerribben zijn aangewezen (zie bijlage 4 voor kaarten belangrijkste voedselgebieden); 


afstand van 10 km van de grens van De Wieden en De Weerribben (zie bijlage 5); 

• geen slachtoffers veroorzaken uit de populaties van de soorten waarvoor instandhoudingsdoelen 

zijn geformuleerd. 

Grote plannen en projecten m.e.r.-plichtig zijn en vallen dus buiten deze voorwaarden. 

Bestemmingsplannen worden getoetst aan de NB-wet. Na goedkeuring van het bestemmingsplan (Plantoets) 

is het ontwikkelen van activiteiten op basis van dit plan mogelijk zonder nieuwe toetsing aan de 

NB-wet (Project-toets). Hierbij is het wel van belang dat de concrete uitvoering van de activiteit niet 

afwijkt van de planuitwerking. 


voorkomen. 

Voorbeeld ter verduidelijking: woningbouw 

Het uitbouwen van een bestaand huis in Belt-Schutsloot of het neerzetten van een schuurtje in 

een achtertuin in Kalenberg kan zonder NB-wetvergunning gedaan worden. Deze ingrepen passen 

immers binnen bovenstaande voorwaarden. Dat geldt ook voor de uitbreiding van een omliggend 

dorp met bijvoorbeeld 10 woningen binnen de bebouwde kom. Buiten de bebouwde kom moet 

nagegaan worden of er bijvoorbeeld foerageergebieden beïnvloed worden. 

56


6.7 Waterbeheer 

Voor het waterbeheer (kwaliteit en kwantiteit) geldt dat plannen altijd getoetst moeten worden aan de 

NB-wet. Het betreft dan plannen die betrekking hebben op (een deel van) De Wieden en/of De 

Weerribben of het stroomgebied dat op De Wieden en/of De Weerribben afwatert. Voorbeelden van deze 

plannen zijn Waterbesluiten, watergebiedsplannen, stroomgebiedsplannen en uitwerkingen daarvan. 

6.8 Natuurbeheer en natuurontwikkeling 

Voor het uitvoeren van de instandhoudingsmaatregelen, zoals beschreven in hoofdstuk 4, is geen Nbwetvergunning 

noodzakelijk, op voorwaarde dat uitvoering plaatsvinden op een wijze en op een tijdstip 

die minimale negatieve effecten tot gevolg hebben op soorten en habitattypen. Nieuwe activiteiten op 

het vlak van natuurbeheer, voorzover niet opgenomen in dit beheerplan, dienen altijd getoetst te worden 

aan de NB-wet. 

Nieuwe natuurontwikkelingsprojecten (anderen dan uit het Raamplan), gelegen in het gebied dat 

afwatert op de boezem van NWO of binnen 5 km van De Wieden en De Weerribben, moeten altijd 

worden getoetst. Daarbij dient vooral rekening te worden gehouden met fosfaatuitspoeling en 

ruimtebeslag (vooral beschikbaarheid foerageergebieden). 

6.9 Ruimtelijke plannen 

Voor bestemmingsplannen en andere ruimtelijke plannen en wijzigingen daarvan geldt dat plannen altijd 

getoetst moeten worden aan de NB-wet. 

6.10 Diverse ontwikkelingen 

Grondwateronttrekkingen 

Nieuwe grondwateronttrekkingen buiten de grenzen van de Natura 2000-gebieden is 

toetsing aan de NB-wet is noodzakelijk als het invloedsgebied van een onttrekking en/of infiltratie, dit is 

het gebied met een verlaging of verhoging van de grondwaterstand en of stijghoogte van 5 cm of meer, 

ligt in het gebied van De Wieden en/of De Weerribben. 

Faunabeheer, jacht en schadebestrijding 

Binnen de grenzen van de Vogelrichtgebieden is jacht niet toegestaan. Nieuwe activiteiten op het gebied 

van faunabeheer en schadebestrijding binnen de grenzen van De Wieden en De Weerribben en in de 

periode van 1 oktober tot 1 april binnen de Ganzenfoerageergebieden (gelegen binnen 5 km van de 

grens van De Wieden) kunnen zonder Nb-wetvergunning worden uitgevoerd, als zij aan de onderstaande 

voorwaarde voldoen: 

• Uitvoering conform een vastgesteld Faunabeheerplan die getoetst is aan de NB-wet. De 

onderdelen in een nieuw faunabeheerplan die een voortzetting inhouden van het bestaande 

gebruik, hoeven niet opnieuw getoetst te worden. De onderdelen die wel een wijziging inhouden 

moeten een voortoets ondergaan. 

Indien nieuwe activiteiten voldoen aan de volgende voorwaarden, is geen toetsing aan de Nb-wet nodig 

en ook geen vergunning noodzakelijk: 

• Er geen verstoring plaatsvindt van broedende, foeragerende, rustende of slapende vogels 

waarvoor De Wieden en/of De Weerribben zijn aangewezen; 

• Er geen betreding plaatsvindt van de broed-, voedsel- en rustgebieden (incl. slaapplaatsen) of 

kwetsbare habitattypen waarvoor De Wieden en/of De Weerribben zijn aangewezen in de 

periode dat er negatieve effecten kunnen optreden. 

Nieuwe activiteiten die betrekking hebben op faunabeheer, schadebestrijding en jacht buiten de grenzen 

van De Wieden en De Weerribben en in de periode van 1 oktober tot 1 april buiten de 

Ganzenfoerageergebieden (gelegen binnen 5 km van de grens van De Wieden) plaatsvinden kunnen 

zonder Nbw-vergunning worden uitgevoerd, als zij aan de onderstaande voorwaarde voldoen: 

• Geen afschot plaatsvindt van vogelsoorten waarvoor De Wieden en/of De Weerribben zijn 

aangewezen, tenzij het verontrusting (incl. ondersteunend afschot) in het kader van 

schadebestrijding betreft zover toegestaan in de Flora en Fauna wet. 


voorkomen. 

57


Deel III Realisatie 

Meer overjarig riet voor moerasvogels als Roerdomp en Snor is een wens uit de beheerplan. Om deze 

wens te realiseren is samenwerking met de rietsnijders nodig. Als de rietsnijders zich willen en kunnen 

verbreden tot rietlandbeheerder zijn er zeker kansen (foto ##). 

De Kaderrichtlijn Water streeft naar een goede kwaliteit van het water. Maatregelen in dit spoor dagen 

bij aan het bereiken van de doelen van Natura 2000 (foto ##). 

58


7. Monitoring en onderzoek 

GS en de minister erkennen dat kennis en informatie van groot belang is bij de keuze van maatregelen 

en het beoordelen van de effecten van activiteiten. Daarnaast moet er zicht zijn op de ontwikkeling 

van de instandhoudingsdoelen en het gebruik van het gebied. Deze informatie moet beschikbaar zijn 

voor de vergunningverlening en een volgend beheerplan. Bij het verzamelen van de gegevens zal 

zoveel mogelijk worden aangesloten bij al bestaande monitoring- en onderzoeksprogramma's. Als 

aanvulling hierop is het nodig dat: 

de kwaliteit van de habitattypen systematisch wordt gevolgd; 

er tellingen worden verricht op slaapplaatsen van wintervogels; 

de verspreiding van soorten van de Habitatrichtlijn beter bekend wordt; 

het meetnet voor de waterkwaliteit uitbreiden met meetpunten in de petgaten; 

de toepassing van defosfatering wordt geevalueerd; 

de metingen van de luchtkwaliteit worden uitgebreid; 

de zonering gemonitoord wordt; 

in 2012 een voortgangsrapportage wordt opgesteld met de vorderingen van de utvoering van dit 

beheerplan 

de effecten van wijzigingen in het bestaand gebruik en van nieuwe activiteiten worden bijgehouden in 

zogenoemde “cumulatieboekhouding”; 

onderzoek gedaan wordt om de kennislacunes op te lossen. 

De verantwoordelijkheid voor het verzamelen van informatie ligt bij de Provincie Overijssel voor De 

Wieden en de minister van LNV voor De Weerribben. Om tot een goede monitoring te komen dient een 

monitoringsplan te worden opgesteld. 

Kennis en informatie spelen een belangrijke rol bij het kiezen van maatregelen en het beoordelen van de 

effecten van activiteiten op de beschermde natuurwaarden. Gebleken is dat die kennis en informatie niet 

altijd voldoende beschikbaar is. Gezien de verantwoordelijkheid voor het bereiken van de 

instandhoudingsdoelen en het voorkomen onnodige consequenties voor mensen en bedrijven, moet er 

goede informatie beschikbaar zijn of komen. Om te weten hoe de natuur en de menselijke activiteiten 

zich in de tijd ontwikkelen binnen en buiten De Wieden en De Weerribben is monitoring nodig. Daarnaast 

dient er onderzoek te worden gedaan naar de relatie tussen ingrepen en gevolgen daarvan. Al deze 

gegevens zijn nodig voor de evaluatie van dit beheerplan (zijn de doelen gehaald en zijn de maatregelen 

effectief) en tussentijds bij het beoordelen van vergunningaanvragen. 

Uitgangspunt is dat bij de monitoring zoveel mogelijk wordt uitgegaan van bestaande 

monitoringsprogramma’s. De verantwoordelijkheid voor het verzamelen van informatie ligt in beginsel bij 

het gezag dat bevoegd is tot het vaststellen van het beheerplan. Dat wil zeggen bij de Provincie 

Overijssel voor De Wieden en de minister van LNV voor De Weerribben. Het is wenselijk om halverwege 

de looptijd van het beheerplan (2012) een voortgangsrapportage op te stellen om zo de voortgang en 

het effect van de maatregelen te bewaken. 

Op basis van dit hoofdstuk zal een monitoringplan worden opgesteld. Dit zal afgestemd worden met de 

andere beheerplannen in provincie Overijssel en met landelijke afspraken over monitoring. 

7.1 Instandhoudingsdoelen 

Dit beheerplan is gericht op het behalen van de instandhoudingsdoelen en die vormen dan ook het 

belangrijkste onderwerp van monitoring. Concreet betekent dit dat er informatie beschikbaar moet zijn 

over de oppervlakte en kwaliteit van de habitattypen en de aantallen/dichtheden en verspreiding van de 

Habitatrichtlijnsoorten en vogels. Om inzicht te krijgen in het effect van de voorgestelde maatregelen is 

het daarnaast nodig te weten hoe de abiotische randvoorwaarden zich ontwikkelen (wateren 

luchtkwaliteit) en wat de voortgang is van de uitvoering van de maatregelen. Kennis over de recente 

verspreiding en ontwikkeling van de habitattypen en soorten dient ook beschikbaar te zijn voor het 

beoordelen van vergunningaanvragen. 

Staat van instandhouding 

De bestaande monitoringprogramma’s zijn: 

• Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) van het ministerie van LNV; 

59


• monitoringsprogramma’s van Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten; 

• watervogeltellingen van de Provincie Overijssel; 

• hydrobiologische monitoring door Waterschap Reest en Wieden en Waterschap Zuiderzeeland. 

Uit de analyse van de bestaande monitoringsprogramma’s blijkt dat deze voldoen, behalve voor de 

kwaliteit van de habitattypen, de niet-broedvogels en een aantal soorten van de Habitatrichtlijn (alle 

soorten met uitzondering van Grote vuurvlinder en Geel schorpioenmos). 

Monitoring van de kwaliteit van habitattypen is van belang om te weten of de instandhoudingdoelen 

bereikt worden en of er een effect is vast te stellen van het verbeteren van de wateren luchtkwaliteit. 

Gezien de omvang van beide gebieden is het zeer kostbaar om iedere zes jaar een volledige 

vegetatiekartering uit te voeren. Het is wenselijk tot een steekproefopzet te komen zodat inzicht ontstaat 

in de ontwikkeling van de kwaliteit op basis van de vegetatietypen, typische soorten en de kenmerken 

van een goede structuur en functie (conform Ministerie van LNV 2008). Gezien de fasering van de 

verbetering van de lucht- en waterkwaliteit is dit een belangrijke opgave. 

Bij de niet-broedvogels ontbreekt monitoring van de slaapplaatsen Aalscholvers, zwanen en ganzen. Voor 

monitoring van de soorten van de Habitatrichtlijn is een zeer grote inspanning nodig. Daarom wordt er 

volstaan met monitoring van het leefgebied al dan niet aangevuld met steekproefsgewijze vaststelling of 

de soort nog steeds aanwezig is. Voor soorten met een ruime verspreiding (Platte schijfhoren, 

Gestreepte waterroofkever, Bittervoorn, Kleine modderkruiper en Rivierdonderpad) wordt als vuistregel 

aangehouden dat 2-5% van het leefgebied eens per zes jaar steekproefsgewijs onderzocht wordt. Voor 

soorten die zeer geclusterd of schaars zijn wordt een groter deel van het leefgebied (tot 25%) 

steekproefsgewijs onderzocht. Het achtergronddocument 2 geeft in hoofdstuk 11 een meer 

gedetailleerde beschrijving van de gewenste monitoring voor deze soorten. Voor De Weerribben is een 

monitoringplan opgesteld waar Natura 2000 een belangrijk onderdeel vormt (Altenburg et al. in prep). 

Abiotische randvoorwaarden 


• Waterkwaliteits- en -kwantiteitsmetingen door Waterschap Reest en Wieden en Waterschap 

Zuiderzeeland; 

• Luchtkwaliteitsmetingen van het RIVM. 

De waterkwaliteit wordt grotendeels voldoende gevolgd. Zo worden alle voor de instandhoudingsdoelen 

relevante waterkwaliteitselementen gemeten door het Waterschap. Het is wenselijk het aantal 

meetpunten voor fosfaat uit te breiden met enkele representatieve meetpunten in de petgaten. 

Voor de luchtkwaliteit is het noodzakelijk meetpunten in het gebied te realiseren om zo meer informatie 

te krijgen over de stikstofdepositie op verschillende locaties binnen het gebied. Hierbij wordt aangesloten 

bij een meetprogramma voor de provincie Overijssel. 

Hand aan de kraan: wateren luchtkwaliteit 

Het verbeteren van de wateren luchtkwaliteit is voor de Natura 2000 doelen van groot belang. 

Hiervoor is meer tijd nodig dan alleen de eerste beheerplanperiode. Om achteruitgang van de 

kwaliteit en het ontstaan van onomkeerbare schade te voorkomen, is inzicht in de ontwikkeling van 

de kwaliteit van de habitattypen cruciaal. Hiervoor is het noodzakelijk: 

een meetnet in de vorm van een representatieve steekproef op te zetten voor de kwaliteit van de 

habitattypen; 

het aantal meetpunten voor het meten van de luchtkwaliteit (stikstof) uit te breiden; 

de waterkwaliteit (fosfaat) nauwkeurig te volgen. 

Op basis van deze informatie kan zo nodig versneld worden ingegrepen. 

Instandhoudingsmaatregelen 

Voor de instandhoudingsmaatregelen uit dit beheerplan bestaat geen monitoringprogramma. Het is wel 

van groot belang de voortgang en het effect van die maatregelen te bewaken. Daarom wordt voorgesteld 

halverwege de komende beheerplanperiode (2012) een overzicht op te stellen met daarin de volgende 

elementen: 

• een overzicht van uitgevoerde maatregelen; 

• een overzicht van maatregelen die in voorbereiding zijn; 

• een overzicht van de maatregelen die geen doorgang hebben gevonden, met een beschrijving 

van de redenen waarom zij niet zijn doorgegaan; 

• een oordeel over het effect van de uitgevoerde maatregelen; 

60


• een overzicht van de verleende vergunningen. 

Bij het beoordelen van de effectiviteit gaat het er om, om op relatief eenvoudige en snelle wijze een 

indruk te geven van de mate waarin maatregelen ook daadwerkelijk hebben bijgedragen aan behoud of 

verbetering van de staat van instandhouding van aangewezen habitattypen en/of soorten. Voor een 

gedegen analyse is specifiek onderzoek noodzakelijk. Het toepassen van chemisch defosfateren is nieuw 

in het gebied en vraagt om een gedegen evaluatie om voor het volgende beheerplan te weten hoe 

effectief en efficiënt deze maatregel is. De opzet van de evaluatie moet onderdeel uitmaken van het nog 

op te stellen monitoringsplan. 

7.2 Gebruik in en rond het gebied 


• Registratie van verleende vergunningen door de Provincie Overijssel; 

• Fiets en kanotellingen in De Weerribben; 

• Brug- en sluistellingen; 

• Landbouwtellingen CBS; 

• Verkeerstellingen door provincie en gemeenten. 

Het menselijke gebruik van de Kop van Overijssel kan invloed hebben op de ecologische ontwikkeling 

van De Wieden en De Weerribben. Het kan direct invloed hebben op leefgebieden van soorten en ook via 

de abiotische voorwaarden. Om te weten of de ontwikkelingen duurzaam zijn en niet op termijn strijdig 

kunnen worden met de instandhoudingsdoelen dient er zicht te zijn op het gebruik in en rond het gebied. 

De monitoring heeft betrekking op de volgende elementen: 

• ontwikkelingen van het gebruik in en om De Wieden en De Weerribben. Het gaat hierbij om 

recreatieve activiteiten, verkeer, landbouw, rietsector en andere activiteiten; 

• de nieuwe plannen en projecten in en om De Wieden en De Weerribben, die bij de provincie 

bekend worden via het vooroverleg in het kader van de NB-wet; 

• de ruimtelijke ontwikkelingen in en om De Wieden en De Weerribben. 

De ontwikkelingen van het gebruik kunnen grotendeels gevolgd worden met bestaande 

monitoringsprogramma's. Voor de recreatietellingen geldt dat deze uitgebreid moeten worden tot De 

Wieden. Met luchtfoto’s is het mogelijk zicht te krijgen of de waterrecreatie plaatsvindt in lijn met het 

zoneringsplan. Nieuwe plannen, projecten en ruimtelijke ontwikkelingen die een negatief effect hebben 

op de instandhoudingsdoelen kunnen worden gevolgd via het vooroverleg in het kader van de NB-wet en 

de aanvragen van vergunningen (ook milieuvergunningen). De Provincie Overijssel zet een systematiek 

op om de effecten van wijzigingen in het bestaand gebruik en van nieuwe activiteiten te kunnen 

bijhouden. Dit wordt aangeduid met een “cumulatieboekhouding”. De Provincie Overijssel zorgt voor een 

goede ontsluiting van de cumulatieboekhouding, zodat deze door alle belanghebbenden kan worden 

gebruikt. 

Hand aan de kraan: zonering 

Door het instellen van een zonering blijft er ruimte voor recreatieve ontwikkelingen. Om het 

voorkomen van negatieve effecten te waarborgen, dient het nog op te stellen monitoringplan te 

voorzien in de volgende informatie: 

• Jaarlijks verspreidingsbeeld van de territoria van de meest voor verstoring gevoelige 

broedvogels; 

• Meerjarig verspreidingsbeeld van waterplanten op representatieve locaties. 

• Ruimtelijke spreiding en spreiding door het jaar heen van het recreatief gebruik van beide 

gebieden; 

• Veranderingen in de aard van de recreatie. 

Bij een volgend beheerplan dient te worden vastgesteld hoe de instandhoudingsdoelen, waarbij 

verstoring (vogels) en beschadiging (waterplanten) een rol spelen, zich ontwikkelen. Indien die 

ontwikkeling ongunstig is, en te relateren is aan het niet functioneren van de rustgebieden of een 

uitbreiding van de verstoringszones, zal de zonering worden bijgesteld. 

61


7.3 Kennislacunes 

Er is nog diverse onduidelijkheden over de effecten van beheer en maatregelen op het niveau van 

specifieke soorten en aantallen. De bestaande kennislacunes leiden er toe dat het beheer niet altijd 

optimaal gevoerd kan worden en effectbeoordelingen moeilijk zijn. Bij het samenstellen van dit 

beheerplan en de beide achtergronddocumenten zijn diverse lacunes in de kennis vastgesteld. De 

looptijd van dit beheerplan moet benut worden om onderzoek te doen naar de volgende punten 

onderzoek moeten worden gedaan: 

• Wat zijn de randvoorwaarden voor de ontwikkeling van kranswieren trilveenvegetaties in 

relatie tot waterkwaliteit en -kwantiteit? Bekend is dat fosfaat hierbij een belangrijke rol speelt, 

maar niet duidelijk is wat kritische concentraties en kritische belasting zijn voor de verschillende 

delen van de boezem. 

• Hoe gedraagt fosfaat zich en hoe beweegt het zich door de boezem? Naast fosfaat spelen ook 

andere factoren een rol, zoals stikstof, calcium en het peilbeheer. Deze factoren beïnvloeden 

elkaar onderling, waarbij nu niet bekend is hoe bepalend de onderlinge verhouding is. Is 

bijvoorbeeld verlaging van de stikstofbelasting werkelijk nodig? 

• Wat zijn de effecten van een meer natuurlijk peilbeheer op de beschermde habitats en soorten 

(o.a. Grote vuurvlinder)? Bij de huidige waterkwaliteit is echter de winterinundatie van o.a. 

blauwgraslanden en trilvenen niet onomstreden. Ook vormt bij veel neerslag de afstroom van 

fosfaat vanuit de oever mogelijk een probleem. Onder de huidige omstandigheden (bijv. veel 

kraggen vastgegroeid aan de bodem, lage basenrijkdom) is het ver uitzakken van het zomerpeil 

voor bepaalde habitattypen mogelijk ook een probleem. Nader onderzoek moet uitwijzen welke 

nadelige ecologische effecten zijn te verwachten. 

• Welk betekenis hebben de grondwaterstromen en de huidige wegzijging voor de verschillende 

habitattypen? 

• Wat zijn de gevolgen van de klimaatverandering op de instandhoudingsdoelen? De komende 

beheerplanperiode moet ook gebruikt worden om te concretiseren wat de te verwachten 

gevolgen van klimaatverandering zijn. Op basis van concrete informatie kan dan een visie 

worden ontwikkeld met bijbehorende concrete maatregelen en bestuurlijke afspraken. 

Daarnaast is nog op allerlei kleinere punten onderzoek gewenst, bijvoorbeeld naar de habitateisen van 

de Gestreepte waterroofkever. 

62


8. Uitvoering beheerplan 

GS en de minister zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van dit beheerplan. Hierbij zoeken zij de 

samenwerking met diverse partijen. Naast publiekrechtelijke middelen zullen privaatrechtelijke 

middelen, zoals overeenkomsten of convenanten, worden ingezet. Indien nodig zullen zij door het 

beschikbaar stellen van de financiële middelen, het mogelijk maken dat anderen tot uitvoering 

kunnen over te gaan. 

GS en de minister erkennen dat communicatie en handhaving nodig is om de strekking van dit 

beheerplan bekendheid te geven en op uitvoering toe te zien. Door het opstellen van een 

communicatie- en handhavingsplan wordt hier vorm aan gegeven. 

GS en de minister verwachten dat de voorgestelde aanpassingen en voorwaarden aan bestaand 

gebruik niet leiden tot extra kosten of verlies van inkomsten voor bedrijven. 

De realisatie van de instandhoudingsdoelen is voorzien in een periode van 50 jaar. Als start van deze 

periode zijn voor de looptijd (6 jaar) van dit eerste beheerplan duidelijke prioriteiten gesteld en 

maatregelen geformuleerd. Voor de uitvoering zijn GS (De Wieden) en de minister (De Weerribben) 

verantwoordelijk. Op hun beurt zijn zij mede afhankelijk van de medewerking van verschillende 

organisaties zoals grondeigenaren, bedrijven, waterschap en gemeenten. Draagvlak en financiële 

middelen zijn hierbij onontbeerlijk. Daarmee wordt recht gedaan aan het principe 'haalbaar en 

betaalbaar'. 

De uitvoering van het beheerplan is niet vrijblijvend. Indien maatregelen achterwege blijven en de staat 

van instandhouding verslechterd, kunnen GS en de minister ingrijpen. 

Het uitvoeren van de maatregelen zoals genoemd in dit plan, is ook van belang om vergunningplicht voor 

bestaand gebruik te voorkomen en ruimte te houden voor nieuwe ontwikkelingen. Om de uitvoering te 

garanderen is het mogelijk een convenant af te sluiten om zo afspraken te maken over de realisatie van 

de maatregelen en het in acht nemen van de voorwaarden. 

Voorlichting is nodig om organisaties en individuele burgers kennis te laten nemen van de maatregelen 

voor de bescherming van de natuurwaarden. Door handhaving wordt naleving van afspraken en regels 

ter bescherming van het gebied bevorderd. Aan de uitvoering van het beheerplan zijn kosten verbonden. 

Naast kosten zorgen de aanwezige natuurwaarden ook voor economische baten. Beiden worden in beeld 

gebracht. 

8.1 Realisatie door samenwerking 

Dit beheerplan geeft kaders en niet in detail een uitwerking wat waar en hoe moet worden gedaan. Die 

uitwerking zal moeten gebeuren in andere (beleids-)plannen. In tabel 8.1 staan voorbeelden van plannen 

en regelingen waarin het beheerplan dient door te werken. Die doorwerking is noodzakelijk om op die 

manier ook administratieve lasten bij burgers en bedrijven te voorkomen. Indien deze doorwerking 

namelijk niet goed plaatsvindt, kan het tot gevolg hebben dat er bij de uitvoering van concrete projecten 

en initiatieven eerder sprake is van strijdigheid met de Natuurbeschermingswet. 

Tabel 8.1 Voorbeelden van (beleids-)plannen en regelgeving waarin dit beheerplan zijn doorwerking zal 

moeten vinden. 

Actor Regelgeving Beleidsplannen 

Ministerie van LNV Nitraatrichtlijn 

Besluit MER 

Subsidieregeling Nationale Parken 

Flora en Faunawet 

Provincie Overijssel Wet op de Ruimtelijke Ordening 

Besluit MER 

Investeringsbudget Landelijk Gebied 

Landinrichtingswet / WILG 

Instellen Nationaal Park 

Weerribben-Wieden 

Prestatiecontract Staatsbosbeheer 

Beleidskader faunabeheer 

Omgevingsvisie 

Natuurgebiedsplan 

Gebiedsprogramma Noordwest- 

Overijssel (PMJP) 

63


Waterschap Reest en 

Wieden 

Gemeente 

Steenwijkerland en 

Zwartewaterland 

Reconstructiewet 

Natuurbeschermingswet 

Boswet 

Programma Beheer 

Programma Groen-blauwe diensten 

Wet Verontreiniging oppervlaktewateren 

Gedragscode Flora en Faunawet 

Wet op de Ruimtelijke Ordening 

Besluit MER 

Wet Milieubeheer 

Wet Ammoniak en Veehouderij 

AMvB Huisvesting veehouderij 

Wet Algemene Bepalingen 

Omgevingsvergunning 

Algemene Plaatselijke Verordening 

Raamplan Strategische 

Groenproject Noordwest Overijssel 

KRW maatregelpakket 

Watergebiedsplan, GGOR 

Baggerplan 

Verordening 

Bestemmingsplan 

Milieuvergunning 

Nationaal Park 

Beheers- en Ontwikkelingsplan 

Weerribben-Wieden 

‘Charter voor sustainable tourism' 

Staatsbosbeheer 

Natuurvisie De Wieden 

& Natuurmonumenten 

Beheerplan Weerribben 

Agrarische bedrijven Investeringsplannen 

Agrarisch natuurbeheer 

Rietsector Werkschema’s 

Recreatiebedrijven Investeringsplannen 

‘Charter voor sustainable tourism' 

Spelregels voor recreanten 

Staatsbosbeheer en Vereniging Natuurmonumenten 

De terreinbeheerders Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten zijn vanuit hun eigen doelstelling actief 

met het behouden van de natuurwaarden in het gebied en zetten zich daarmee in voor het bereiken van 

de Natura 2000 doelstellingen. Hun inzet staat beschreven in de eigen beheerplannen (Natuurvisie De 

Wieden respectievelijk uitwerkingsplan Weerribben). Dit Natura 2000 beheerplan geeft aan dat op 

bepaalde punten het reguliere beheer moet worden aangepast. Deze aanpassingen zullen moeten 

worden doorgevoerd in de beheerplannen van de terreinbeheerders. 

Voor het cyclische natuurbeheer is een intensivering nodig; het dient op een grotere schaal en op 

structurele basis te worden gedaan. Ook deze inspanning dient te worden opgenomen in de eigen 

beheerplannen. 

Rietsector 

De rietsector wordt uitgenodigd om een werkwijze te ontwikkelen, en daarover afspraken te maken met 

de provincie Overijssel, waardoor de werkzaamheden worden uitgevoerd in overeenstemming met de 

Natuurbeschermingswet. De afspraken worden vastgelegd in een convenant. Het bestaand gebruik van 

de rietsector is zeker gesteld op het moment dat aan de gestelde voorwaarden wordt voldaan. Het 

streven is dat de rietsnijders uiterlijk in 2011 werken conform de voorwaarden. Bij het aanpassen 

van de werkzaamheden wordt aansluiten gezocht bij de omvorming van de sector van rietlandbeheerders 

naar natuurbeheerders. Hier hoort ook een reële vergoeding voor geleverde maatschappelijke diensten 

bij. 

Recreatiesector 

Voor de recreatiesector is het bestaand gebruik veiliggesteld op het moment dat de zonering is 

geïmplementeerd. Via het Overlegorgaan Nationaal Park is er directe betrokkenheid bij het opstellen van 

het Visitorsmanagementplan. 

Het zoneringsplan sluit aan bij het initiatief van de sector om samen met het Nationaal Park te gaan 

voldoen het 'charter voor sustainable tourism'. In 2008 is als eerste concrete stap een cursus 

gastheerschap voor recreatieondernemers gestart. Doel van de cursus is het vergroten van het 

bewustzijn, kennis van en draagvlak voor de grote natuurlijke en landschappelijke waarden van het 

gebied en het belang van het behoud van die kwaliteit voor de ondernemer (natuur maakt deel uit van 

het bedrijfskapitaal). Indien de sector voor deze insteek kiest, levert dit kansen op voor nieuwe 

economische activiteiten. Voor de sector is ook een belangrijke rol weggelegd bij de voorlichting naar 

bezoekers. 

Nationaal Park Weerribben-Wieden 

Het Nationaal Park is een belangrijk platform voor de doorwerking van dit beheerplan. Het Nationaal Park 

initieert, in overleg met het Overlegorgaan, immers projecten die gericht zijn op behoud van de 

hoogwaardige natuur en natuurgerichte kwaliteitsrecreatie. Daarvoor biedt het beheerplan een belangrijk 

kader. Bij de uitvoering van het door het Nationaal Park in 2008 opgestelde zoneringsplan is de 

64


medewerking van o.a. recreatie-ondernemers, terreineigenaren en gemeenten nodig. Het Nationaal Park 

vormt dan ook een geschikt platform om hierover afspraken te maken. 

Landbouw 

De landbouwsector wordt uitgenodigd om samen met de provincie Overijssel naar mogelijkheden om, 

ondanks de restricties die volgen uit dit beheerplan, ruimte te houden en te creëren voor 

toekomstgerichte bedrijven. Daarnaast moet het medegebruik van het landbouwgebied door 

voedselzoekende ganzen, Zwarte Sterns en Purperreigers inpasbaar in de bedrijfsvoering blijven. 

Belangrijk hierbij zijn het Beleidskader faunabeheer (schaderegeling ganzen) en Programma beheer 

(subsidies agrarisch natuurbeheer). 

Waterschap Reest en Wieden 

Het waterschap heeft als taak: het watersysteem duurzaam inrichten, beheren en onderhouden, zodanig 

dat veiligheid en functies zo optimaal mogelijk worden gerealiseerd (Waterbeheerplan 2007-2012, 

Reest&Wieden). 

Het beheerplan geeft invulling aan de voorwaarden die vanuit Natura 2000 worden gesteld aan het 

beheer van het water. Deze voorwaarden dienen geïntegreerd te worden in het lopende beleid zoals 

opgenomen in het Watergebiedsplan en de maatregelenpakketten van de Kaderrichtlijn Water. Aangezien 

de waterkwaliteit een centrale rol speelt bij het realiseren van de instandhoudingsdoelen ligt er een 

duidelijke opgave en regierol bij het waterschap. 

Landinrichtingscommissie 

Verschillende onderdelen van het eerder vastgestelde Raamplan zijn in dit beheerplan overgenomen 

omdat ze bijdragen aan het realiseren van de instandhoudingsdoelen. Daarmee draagt het werk van de 

landinrichtingscommissie direct bij aan Natura 2000. 

Het Raamplan is een pakket van maatregelen gericht op verbeteringen voor de landbouw en 

natuurontwikkeling. De goedkeuring van de Natuurbeschermingswet is gekoppeld aan de uitvoering van 

het gehele voorgenomen pakket. Bij wijzigingen van de uitvoering ten opzichte van het Raamplan is een 

nieuwe toetsing aan de NB-wet van de gewijzigde onderdeel noodzakelijk. 

Gemeente Steenwijkerland, Zwartewaterland en omliggende gemeenten 

Gemeenten geven via bestemmingsplannen ruimte voor activiteiten. Daarmee is het een belangrijk 

instrument voor de uitvoering van het beheerplan. Bestemmingsplannen zijn bindend voor burgers en 

organisaties en indien het beheerplan hierin zijn doorwerking kent, vindt er ook een juridische 

verankering plaats. Als deze doorwerking achterwege blijft, dan vindt doorwerking via het 

instrumentarium van de NB-wet plaats. 

Na de invoering van de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO) wordt de gemeente bevoegd 

gezag voor het afgeven van de omgevingsvergunning. Deze vergunning vervangt een 25-tal 

vergunningen en toestemmingen op het gebied van bouwen, ruimte, milieu en natuur. De 

Natuurbeschermingswet zal hier zeer waarschijnlijk bij aangehaakt worden. De inhoudelijke beoordeling 

voor de NB-wet blijft dan bij de provincie waarbij de beschikking wordt vervangen door een ‘verklaring 

van geen bedenkingen’. Met de WABO krijgt de gemeente dus een grotere rol bij het beoordelen van 

schadelijke gevolgen voor natuurwaarden. 

8.2 Communicatie & handhaving 

Communicatie 

De Natuurbeschermingswet kent een zorgplicht. De zorgplicht richt zich op een ieder en behelst het 

voorkomen van schade aan de natuurgebieden. Naast het voorkomen van schade, geldt de plicht ook 

voor het beperken en ongedaan maken van negatieve gevolgen. Om hier inhoud aan te kunnen geven is 

het wel nodig dat goed bekend is waar die zorg uit bestaat. Het beheerplan heeft dit ingevuld met een 

overzicht van schadelijke handelingen en voorwaarden die aan activiteiten worden verbonden. Om deze 

in de praktijk tot uiting te laten komen is communicatie en handhaving van groot belang. Een onderdeel 

van de communicatie is ook dat gebruikers, ondernemers, bewoners, organisaties en overheden op de 

hoogte zijn van het belang van het Natura 2000 gebied. 

Na vaststelling van het beheerplan zal er verder gewerkt worden aan verspreiding van de kennis over de 

betekenis van dit beheerplan. Hiervoor is voorlichting nodig die zich specifiek richt op De Wieden en De 

Weerribben en daarnaast meer algemene informatie die moet leiden tot bekendheid van de 

Natuurbeschermingswet. Voor de gebiedsgerichte communicatie zal een communicatieplan worden 

opgesteld door de provincie Overijssel. Voor het ministerie van LNV is een duidelijke rol weggelegd voor 

het bereiken van algemene bekendheid van Natura 2000. 

In het communicatieplan zal er specifieke aandacht moeten zijn voor recreanten. Om de beoogde 

bescherming van het zoneringsplan ook daadwerkelijk tel laten plaatsvinden, is gerichte voorlichting naar 

recreanten noodzakelijk. In het plan zelf moet hier een aanzet voor worden gegeven. Het Nationaal Park, 

65


het bezoekerscentrum, de recreatiesector en de terreinbeheerders spelen een belangrijke rol bij de 

communicatie met de recreanten. 

Bewoners en bedrijven zijn eveneens een belangrijke doelgroep. De provincie Overijssel heeft als 

vergunningverlener de eerste verantwoordelijkheid voor de communicatie naar hen over de specifieke 

gevolgen van het beheerplan en de vergunningverlening op grond van de Natuurbeschermingswet. De 

gemeente is ook een belangrijke partij in de naleving van de Natuurbeschermingswet, omdat zij meestal 

de eerste overheidsinstantie is die op de hoogte is van mogelijke nieuwe initiatieven en daarmee ook de 

eerste instantie is die initiatiefnemers kan wijzen op de consequenties van de Natuurbeschermingswet. 

Dit sluit ook goed gaat aan bij de invoering van de WABO. 

Handhaving 

De provincie Overijssel heeft enkele fte beschikbaar voor het handhaven van de Natuurbeschermingswet. 

In het veld zijn voor de handhaving verder van belang de toezichthouders van de terreineigenaren 

Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten en de politie. Op ad-hoc basis kan ook een beroep worden 

gedaan op de Algemene Inspectie Dienst van het ministerie van LNV. Op dit moment bestaat er geen 

planmatige handhaving van de Natuurbeschermingswet. Het is wenselijk na vaststelling van dit 

beheerplan een handhavingsplan op te stellen dat zoveel mogelijk gericht is op integratie met ander 

toezicht. De provincie Overijssel is hiervoor verantwoordelijk. 

8.3 Financiering 

Bij het opstellen van de instandhoudingsdoelen was één van de uitgangspunten dat de maatregelen 

gefinancierd kunnen worden uit bestaande budgetten (Ministerie van LNV 2006). Er zijn verschillende 

subsidieregelingen waar overheden, terreineigenaren en terreinbeheerders, agrarische bedrijven en 

andere particulieren gebruik van kunnen maken. Rijk en provincie dienen zodanig deze regelingen uit te 

werken en toe te passen dat maatregelen die in dit plan zijn genoemd er mee kunnen worden bekostigd. 

Op deze wijze worden de instanties in het gebied gestimuleerd om een beroep te doen op deze 

regelingen en te handelen conform de maatregelen. 

Provincie 

Met de komst van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) is de regierol van de gebiedsgerichte 

inrichting van het landelijk gebied bij de provincies gekomen. Het gaat hierbij om een bundeling van 

financiële middelen. In het Provinciaal Meerjarenprogramma (pMJP, Provincie Overijssel 2006) is 

uitgewerkt waaraan het ILG-budget besteed gaat worden. De volgende prestaties maken daar onderdeel 

van uit: 

• Programma beheer (SAN en SN); 

• Groen-blauwe diensten; 

• 1.1.5: Verbetering ruimtelijke structuur grondgebonden landbouw 

• 1.2.2: Stimuleren toekomst gericht ondernemerschap 

• 1.3.2: Stimuleren innovatieve technieken 

• 2.1.1: verwerven areaal nieuwe natuur voor Ecologische Hoofdstructuur (EHS) 

• 2.1.4: inrichten areaal EHS conform natuurdoelen 

• 2.2.1: uitvoering soortenbescherming 

• 2.2.3: versterking Nationaal Park 

• 2.2.6: realiseren van de gewenste milieukwaliteit EHS m.b.t. ammoniakemissie en waterregime 

• 2.2.1: uitvoeringsmaatregelen soortenbeschermingsplannen 

• 5.2.4: Kaderrichtlijn Water: realiseren helofytenfilters 

• 5.2.5: Kaderrichtlijn Water: natuurvriendelijke oevers 

• 6.1.1: Plan- en gebiedsuitwerkingen en uitvoeringsmodules 

Rijk 

• EGM-subsidies (onderdeel Ontwikkeling Beheer Natuurkwaliteit): Regeling om de effecten van 

verzuring, verdroging en vermesting van de bodem in (potentiële) natuurgebieden terug te 

dringen; 

• Subsidie Nationale Parken; 

• financiering van Staatsbosbeheer. 

Europa 

• Life+: Regeling op het gebied van natuur, biodiversiteit, milieu en communicatie. 

• POP2 2007-2013: Het POP is de Nederlandse invulling van de Europese Plattelandsverordening 

uit 2005. Het is een 7-jarig subsidieprogramma voor duurzame landbouw en natuur. 

66


In bijlage 9 is een samenvattend overzicht opgenomen van alle actiepunten met de verantwoordelijken 

voor de uitvoering, de geschatte kosten en de financieringsbronnen. De kostenramingen zijn grotendeels 

gebaseerd op een analyse van Witteveen + Bos (2008) en de notitie ‘Met een kluitje in het riet? of ….’ 

die is opgesteld door het Overlegorgaan Nationaal Park (2008). Op dit moment is er nog geen zekerheid 

over de financiële dekking van alle maatregelen. 

8.4 Schadevergoeding 

In het beheerplan wordt het bestaand gebruik zoveel als mogelijk gerespecteerd. Soms worden 

aanpassingen van het gebruik voorgeschreven en/of worden voorwaarden gesteld aan het gebruik. De 

verwachting is dat deze aanpassingen en voorwaarden niet leiden tot extra kosten of verlies van 

inkomsten. Bij de vaststelling van dit beheerplan wordt daarom niet gelijktijdig een besluit genomen over 

schadevergoedingen voor bestaand gebruik. 

Als onverhoopt blijkt dat een belanghebbende toch schade lijdt, dan kan op grond van artikel 31 van de 

Natuurbeschermingswet een verzoek tot schadevergoeding worden ingediend. Indien een 

belanghebbende ten gevolge van een besluit krachtens hoofdstuk 3 van de NB-wet schade lijdt of zal 

lijden, die redelijkerwijs niet of niet geheel te zijnen laste behoort te blijven en waarvan de vergoeding 

niet of niet voldoende door aankoop, onteigening of anderszins is verzekerd, kan op zijn verzoek een 

schadevergoeding naar billijkheid worden toegekend. Het verzoek om schadevergoeding moet worden 

ingediend bij het orgaan dat het "schadeveroorzakende" besluit heeft genomen. 

Bij de beoordeling van schadevergoedingsverzoek zal er moeten worden bekeken of het gaat om 

aantoonbare, onevenredig grote inkomensschade of vermogensschade in verhouding tot het te dienen 

beschermingsdoel. Verder mag deze schade niet verwijtbaar zijn aan de ondernemer of behoren tot het 

maatschappelijke risico van de ondernemer. Bestaande jurisprudentie laat zien dat iedere potentiële 

schade eigen onderzoek vergt, waarbij alle details over bestemmingsplanmogelijkheden en 

voorzienbaarheid van de beperking onderzocht moeten worden. 

8.5 Baten 

In dit laatste hoofdstuk van het beheerplan is een overzicht gepresenteerd van de kosten die gemaakt 

moeten worden om de natuurdoelen te halen. Natuur kost echter niet alleen geld, het levert ook geld op 

zoals de studie 'Kop en Munt' zien (Bade et al. 2008). Het Nationaal Park Weerribben-Wieden blijkt te 

fungeren als drager van de regionale economie. Ondernemers weten jaarlijks een bruto winst van bijna 

50 miljoen euro te genereren en 3.897 banen zijn te herleiden tot beide natuurgebieden. De horeca 

creëert de meeste arbeidsplaatsen. Al met al een mooi resultaat waarbij de jaarlijkse opbrengsten de 

jaarlijkse kosten ruim overstijgen. 

67


Literatuur 

Algemene Vereniging voor de Rietcultuur in Nederland 2006. Natuurlijk Rietsnijden! Toekomstvisie voor 

de rietcultuur in de Nederlandse laagveenmoerasgebieden. 

Altenburg, W, J. Schut & G. van Wirdum, in prep.. Monitoringsplan de Weerribben. 

A&W rapport nr. 889. Altenburg & Wymenga, Veenwouden. 

Arcadis 2007. Natuurtoets Beulakerpolder. Toetsing aan de FF-wet en de NB-wet. Projectgroep 

Beulakerpolder-Giethoornpolder. 

Bade T, Enzerink R. & Smid G. 2008. Kop en Munt. Nationaal Park Weerribben-Wieden als drager van de 

regionale economie. Kenniscentrum Triple E, Arnhem. 

Bobbink, 2006. Cursus ecologische herstelbeheer. Heide, vennen en natuurontwikkeling in het 

zandgebied. B-ware research centre/ Radboud Universiteit Nijmegen, Nijmegen. 

Bos D. & Davids L. 2007. Cumulatieve effecten van ruimtelijke ingrepen rond Wieden en Weerribben. De 

bijdrage van de ontwikkeling nabij Scheerwolde. A&W rapport 939. Altenburg & Wymenga, 

ecologisch onderzoek bv, Veenwouden. 

Bruinzeel L.W. & van der Weide M. 2008. Quick scan: Toetsing Gebiedsperspectief Noordwest Overijssel. 

Toetsing aan het werkdocument Natura 2000 Wieden-Weerribben. A&W rapport 1148. Altenburg 

& Wymenga, ecologisch onderzoek bv, Veenwouden. 

Buro Natuur + Water 2008. De inzet van rietsnijders bij het realiseren van natuurdoelen, 

waterkwaliteitsdoelen en landschapswaarden in de voor Natura 2000 aangemelde 

laagveenmoerassen. Advies op verzoek van de minister van LNV. De Wijk. 

Dienst Landelijk Gebied 2003. Concept Raamplan Strategische Groenproject Noordwest-Overijssel. 

Zwolle. 

van Dobben H. & van Hinsberg A. 2008. Overzicht van kritische depositiewaarden voor stikstof, 

toegepast op habitattypen en Natura 2000-gebieden. Alterra-rapport 1654. Alterra, Wageningen. 

Evers C.H.M. 2007. Getalswaarden bij de Goede Ecologische Toestand voor oppervlaktewater voor de 

algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen temperatuur, zuurgraad, doorzicht, zoutgehalte 

en zuurstof. Rapport nr. 2007-01, STOWA, Utrecht. 

Gies T.J.A., Kros J., Voogd J.C., Schmidt R. & van Rooij B.J.R. 2009. Effectiviteit ammoniakmaatregelen 

in een 10 km zone rondom de Natura2000-gebieden in de provincie Overijssel. Deel 2: 

Aanvulling op Alterra-rapport 1682. Alterra-rapport 1893. Alterra, Wageningen. 

Gemeente Steenwijkerland 2007. Discussienotitie beleid verblijfsaccommodaties gemeente 

Steenwijkerland, Steenwijk. 

Heijnis F. & C.H.M. Evers 2007 a. Afleiding getalswaarden voor nutriënten voor de goede ecologische 

toestand van natuurlijke wateren. Rapport nr. 20007-02, STOWA, Utrecht. 

Heijnis F. & C.H.M. Evers 2007 b. Toelichting op ecologische doelen voor nutriënten in 

oppervlaktewateren. Rapport nr. 20007-18, STOWA, Utrecht. 

van der Hut, R.M.G, 2007. Ecologische toetsing van ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving van 

Meppel. Passende beoordeling Masterplan Nieuwveense Landen en Voorontwerp 

Bestemmingsplan Buitengebied. A&W-rapport 919. Altenburg & Wymenga, ecologisch onderzoek 

bv, Veenwouden. 

van der Hut R.M.G. & Altenburg W. 2008. Beheer- en ontwikkelingsplan Nationaal Park Weerribben- 

Wieden. A&W-rapport 1050. Altenburg & Wymenga, ecologisch onderzoek bv, Veenwouden. 

van der Hut R.M.G., de Jonge C.J., Berkers R.F.A. & Davids L. 2009. Visitorsmanagementplan Nationaal 

Park Weerribben-Wieden. Altenburg & Wymega ecologisch onderzoek, Veenwouden en 

Kenniscentrum Recreatie, Den Haag. 

Kiwa Water Research/EGG-consult 2007a. Knelpunten- en kansenanalyse Natura 2000-gebied 34- 

Weerribben. www.minlnv.nl 

Kiwa Water Research/EGG-consult 2007b. Knelpunten- en kansenanalyse Natura 2000-gebied 35- 

Wieden. www.minlnv.nl 

Kuiper D.P.J., J. Schut, A.-J. Haarsma, J. Oudehand, H.G.J.A. Limpens & D. van Dullemen, 2006. 

Meervleermuizen in Fryslân; kennisontwikkeling voor soortbescherming. A&W rapport 748. 

Altenburg en Wymenga en Zoogdiervereniging VZZ, Veenwouden/Arnhem. 

Lamers, L.P.M. (red.), J. Geurts, B. Bontes, J. Sameel, H. Pijnappel, H. Boonstra, J. Schouwenaars, M. 

Klinge, J. Verhoeven, B. Ibelinks, E. van Donk, W. Verberk, B. Kuiper, H. Esselink & J. Roelofs, 

2006. Onderzoek ten behoeve van herstel en beheer van Nederlandse laagveenwateren. 

Eindrapportage 2003-2006 (fase 1). Directie Kennis, Ministerie van LNV, Ede. 

Lamers L.P.M. & Kooijman 2008. Notitie met betrekking tot mesotrofe verlanding in laagveen. Voorlopig 

advies OBN Deskundigenteam Laagveen- en Zeekleilandschap. 

Ministerie van LNV 2006a. Natura 2000 doelendocument. Duidelijkheid bieden, richting geven en ruimte 

laten. Den Haag. 

Ministerie van LNV 2006b. Ontwerpbesluit Natura 2000 gebied 35-Wieden & 36-Weerribben. 

www.minlnv.nl 

68


Ministerie van LNV 2006c. Gebiedendocumenten Natura 2000 gebied 35-Wieden & 36-Weerribben. 

www.minlnv.nl 

Ministerie van LNV 2008 Profielen habitattypen, versie 1 september 2008. www.minlnv.nl 

Ministerie van VROM 2001. Nationaal Milieubeleidsplan 4. Een wereld en een wil, werken aan 

duurzaamheid. Den Haag. 

van der Molen, D.T. & R. Pot, 2007. Referenties en concept-maatlatten voor rivieren voor de 

Kaderrichtlijn water. update december 2007. STOWA, Utrecht. 

Overlegorgaan Nationaal Park Weerribben-Wieden 2008. ‘Met een kluitje in het riet? Of …’. Naar een 

nieuwe samenwerking voor het natuur(rietland)beheer in Nationaal Park Weerribben-Wieden. 

Provincie Overijssel 1997. Gebiedsperspectief Noordwest-Overijssel. Zwolle. 

Provincie Overijssel 2005. Natuurgebiedsplan Kop van Overijssel. Zwolle. 

Provincie Overijssel 2007a. Update Gebiedsperspectief Noordwest Overijssel. Bouwsteen voor het 

Gebiedsprogramma Noordwest Overijssel 2008-2013. Versie september 2007. Zwolle. 

Provincie Overijssel 2007b. Kanometingen 2006 Nationaal Park De Weerribben. Zwolle. 

Provincie Overijssel 2007c. Fietsmetingen 2006 Nationaal Park De Weerribben. Zwolle. 

Raam J.C. van & E.X. Maier, 1989. Nederlandse kranswieren. 1: Sterkranswier (Nitellopsis obtusa 

(Desv.) J. Groves). Gorteria 15:108-117. 

Raymaekers G., Sundseth K. & Kranenburg P. 2006. 15 jaar LIFE-Natuur in Nederland. Europese 

participatie in natuurherstelprojecten. Ministerie van LNV, Den Haag. 

Riegman, R. 2007a. Vijftien jaar Actief Biologisch Beheer (ABB) in het Duinigermeer. Evaluatierapport. 

Waterschap Reest en Wieden, Meppel. 

Riegman, R. in prep. Ecologie en waterkwaliteit van de boezem van Noordwest Overijssel: Verplaatsing 

van de waterinlaat en andere maatregelen. Evaluatierapport. Waterschap Reest en Wieden, 

Meppel. 

Sanders M.E., A.H. Prins, E.P.A.G. Schouwenberg, R.M.A. Wegman, 2004. Identificatie van geschikt 

leefgebied voor de Grote vuurvlinder; Een ecohydrologisch effectvoorspellingsmodel. Alterrarapport 

1073. Alterra, Wageningen. 

Schaminee J.H.J., E.J. Weeda, V. Westhoff, 1995. De vegetatie van Nederland. Deel 2: Wateren, 

moerassen, natte heiden. Opulus Press, Uppsala, Leiden. 

Slats G. 2002. Rapport inzake het baggerplan 2002-2012 voor het Waterschap Reest en Wieden. 

Oranjewoud. 

van Splunder I., T.A.H.M. Pelsma en A. Bak (red.) (2006). Richtlijnen Monitoring Oppervlaktewater 

Europese Kaderrichtlijn Water. Versie 1.3. Landelijk Bestuurlijk Overleg Water (LBOW). 

Torenbeek R. 2008. Fosfaat in de boezem van Noordwest-Overijssel. Belasting, verspreiding en 

maatregelen voor reductie. Torenbeek Consultant. 

de Vries H.H., S.H. Ens, M. van Kessel & I.M.M.S. Silva, 2007. Meer ecologische kennis over de grote 

vuurvlinder. Eindrapportage. Rapport VS2007.004. De Vlinderstichting, Wageningen. 

Waterschap Reest en Wieden 2005. Watergebiedsplan Boezem NWO (ontwerp). Waterschap Reest en 

Wieden, Meppel. 

Waterschap Reest en Wieden 2008. Op weg naar schoon en gezond water, resultaten van het 

gebiedsproces Kaderrichtlijn water in het beheergebied van Waterschap Reest en Wieden. 

Meppel. 

Waterschap Zuiderzeeland 2006. Watersysteembeheer jaarrapportage 2005. Lelystad. 

van der Winden, J., R. Foppen & R.M.G. van der Hut, 2002. Provinciale streefwaarden moerasvogels. BW 

rapportnr. 01-129. Bureau Waardenburg bv, Culemborg. 

Witteveen + Bos 2008. Concept hoofdstuk Financiering beheerplan. Deventer. 

Wymenga E. & E. Van Maanen 2005. Ecologische voortoets Raamplan SGP Noordwest-Overijssel. A&Wrapport 

492. Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek bv, Veenwouden. 

69


Bijlage 1. Leden van de werk-, klankbord- en 

stuurgroep 

Organisaties die deel uitmaken van de werkgroep (ingesteld in maart 2006) en de stuurgroep (ingesteld 

juli 2007): 

Natuurmonumenten 


Waterschap Reest en Wieden 

Dienst Landelijk Gebied / Landinrichtingscommissie 

Gemeente Steenwijkerland 

Ministerie van LNV Directie Oost 

Provincie Overijssel 

LTO-Noord (vanaf mei 2007) 

Vereniging KOPTOP (vanaf augustus 2007) 

Rietsector (vanaf september 2007) 

De Business Club Steenwijkerland is adviserend lid van de stuurgroep. 

Organisaties die zijn uitgenodigd voor de klankbordgroep: 

Waterschap Zuiderzeeland 

Kamer van Koophandel Oost-Nederland 

Vitens 

WBE Noordwest Hoek 

WBE De Weerribben 

Provincie Drenthe 

Provincie Friesland 

Provincie Flevoland 

Gemeente Meppel 

Gemeente Weststellingwerf 

Gemeente Noordoostpolder 

Gemeente Zwartewaterland 

Vereniging Natuurmonumenten 


Algemene Vereniging voor de Rietcultuur in Nederland 

Riettelers Vereniging De Wieden 

Vereniging voor Rietlandbeheer Weerribben e.o. 

Bond van Binnenvissers 

Hengelsport Federatie Oost-Nederland 

Vereniging Agrarische Ondernemers Wanneperveen 

LTO-noord afd. Steenwijkerland 

Business Club Steenwijkerland 

Vereniging KOPTOP 

VVV Kop van Overijssel 

HISWA Noord 

Nederlandse Kanobond 

De Vlinderstichting 

Vogelbescherming Nederland 

Natuurvereniging de Noordwesthoek 

Landinrichtingscommissie 

70


Bijlage 2. Uitwerking van de instandhoudingsdoelen 

In onderstaande beschrijving zijn de specifieke instandhoudingsdoelstellingen overgenomen uit de 

concept aanwijzingsbesluiten van de minister van LNV (Ministerie LNV, november 2006). Deze doelen 

zijn al gespecificeerd in behoud of uitbreiding van oppervlakte en/of kwaliteit (habitattypen) of 

gekwantificeerd in aantallen (soorten). In deze bijlage is het doel met de behulp van volgende kopjes 

nader geconcretiseerd: 

Wat? Daarin wordt aangegeven wat de huidige omvang van het habitattype 15 , leefgebied of populatie is. 

Uitbreidingsdoelstellingen zijn alleen gekwantificeerd indien ze voor 2015 gerealiseerd kunnen worden. 

Voor de kwaliteit kan vaak geen kwantificering worden gemaakt. De kwaliteitstypering van KIWA Water 

Research/EGG-consult (2007a,b) staat vermeld. 

Waar? De ruimtelijke uitwerking is gemaakt op het niveau van de belangrijkste landschapstypen (zoals 

aangegeven in figuur 2.2). 

Wanneer? Het behalen van de doelstelling wordt hier in de tijd uitgezet. Daarbij is aangegeven in welke 

periode de instandhoudingsdoelen duurzaam bereikt kunnen worden. 

Hoe? Hier wordt kort aangegeven hoe de doelen gerealiseerd worden, een verdere uitwerking is te 

vinden in hoofdstuk 4. Realisatie loopt in principe via de genoemde kernopgaven gelegd. Indien er voor 

de korte termijn effectgerichte maatregelen noodzakelijk zijn staat dat vermeld. 

Deze indeling is gehanteerd bij de habitattypen en bij soorten waarvan voldoende kennis beschikbaar is. 

Voor de overige soorten is de uitwerking beperkt tot een alinea. 

Voor de overzichtelijkheid worden de instandhoudingsdoelen in de volgende indeling gepresenteerd: 

1 Habitattypen van Bijlage 1 Habitatrichtlijn; 

2 Soorten van Bijlage 2 Habitatrichtlijn; 

3 Broedvogels; 

4 Niet-broedvogels. 

1. Habitattypen van Bijlage 1 Habitatrichtlijn 

Meren met kranswieren (H3140) 

“Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit.” 

Wat? 

De kranswierrijke wateren zijn in drie subtypen ingedeeld: (1) de gemeenschap van sterkranswier, (2) 

de gemeenschap van ruw kransblad en (3) de gemeenschap van stekelharig kransblad. De 

uitbreidingsdoelstelling is niet gekwantificeerd, wel behoud van de uitgangssituatie: 

- Behoud van het huidige areaal van kranswierwateren (48 ha De Wieden). Het oppervlakte in De 

Weerribben is onbekend. 

De doelstelling van verbetering kwaliteit kan op basis van de huidige informatie niet worden 

gekwantificeerd. KIWA typeert de kwaliteit voor De Wieden als 'voornamelijk minder goed ontwikkelde 

typen en zeer plaatselijk goed ontwikkeld', voor De Weerribben als 'in klein oppervlakte goed 

ontwikkeld.' 

Waar? 

Behoud en uitbreiding dient plaats te vinden in het kraggengebied en het veenweidegebied (in De 

Wieden). De kranswieren kunnen zich vooral goed ontwikkelen in sloten met een zandbodem en enkele 

grote wateren (Duinigermeer, Zuiderdiep en Zuideindiger wijde). Potenties zijn er op locaties waar weinig 

of niet gevaren wordt - bijv. Schutsloterwijde) hebben potenties voor kranswierrijke wateren. De Beulakerwijde 

en Belterwijde zijn niet geschikt voor de ontwikkeling van dit habitattype door de negatieve 

effecten van de intensieve scheepvaart. 

Wanneer? 

Het behalen van de uitbreidingsdoelstellingen is op korte termijn niet mogelijk vanwege te hoge 

fosfaatconcentraties in het water. Tot 2015 is het streven dan ook gericht op behoud van het huidige 

areaal en lokaal de voorzichtige start van enig herstel. Voor een duurzame instandhouding is uitbreiding 

van het oppervlakte en verbetering van de kwaliteit in de periode 2015 tot 2030 noodzakelijk. 

15 Voor De Wieden zijn de oppervlakten ontleend aan de kartering die is uitgevoerd in de jaren 2005 t/m 2007. 

Voor De Weerribben zijn de oppervlakten vooralsnog ontleend aan de kartering uit 1999. 

71


Hoe? 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Evenwichtig systeem en 

Compleetheid in ruimte en tijd. De verbetering van de waterkwaliteit staat daarbij centraal. 

Meren met krabbenscheer (subtype A), groot blaasjeskruid (subtype B) en fonteinkruiden 

(subtype C) (H3150) 

“Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit.” 

Wat? 

De meren met krabbenscheer en fonteinkruiden zijn in drie subtypen ingedeeld: (1) de gemeenschap 

van krabbenscheer (subtype A), (2) de gemeenschap van groot blaasjeskruid (subtype B), (3) de 

gemeenschap van glanzig fonteinkruid en de gemeenschap van doorgroeid fonteinkruid (beide subtype 

C). De uitbreidingsdoelstelling is niet gekwantificeerd, wel behoud van de uitgangssituatie: 

- Behoud van het huidige areaal meren met krabbenscheer en fonteinkruiden (46 ha De Wieden). 

Het oppervlakte in De Weerribben is onbekend. 

De doelstelling van verbetering kwaliteit kan op basis van de huidige informatie niet worden 

gekwantificeerd. KIWA typeert de kwaliteit voor De Wieden als 'grote oppervlakte matig ontwikkeld en 

een klein oppervlakte goed ontwikkeld', voor De Weerribben als 'voornamelijk matig ontwikkeld.' 

Waar? 

Dit habitattype komt voor in het kraggengebied (sloten en petgaten), de grote wateren en het 

veenweidegebied. De beoogde uitbreiding kan plaatsvinden in al bestaande en nieuwe petgaten in het 

kraggenlandschap en in de oeverzone van middelgrote wateren, zoals de Schutsloterwijde en Kiersche 

Wieden. 

Wanneer? 

Het behalen van de instandhoudingsdoelen op een grotere schaal is op korte termijn niet mogelijk 

vanwege beschadiging door motorvaartuigen en te hoge fosfaatconcentraties in het water. Tot 2015 is 

het streven dan ook gericht op behoud van het huidige areaal en lokaal mogelijk de voorzichtige start 

van enig herstel (2 ha.). Voor een duurzame instandhouding is uitbreiding van het oppervlakte en 

verbetering van de kwaliteit in de periode 2015 tot 2030 noodzakelijk. 

Hoe? 


Compleetheid in ruimte en tijd. De uitbreiding kan worden gerealiseerd door de verbetering van de 

waterkwaliteit en de aanleg van petgaten. Een gecombineerde aanpak is nodig. 

Vochtige heiden (H4010) 

“Uitbreiding oppervlakte en behoud kwaliteit vochtige heiden, laagveengebied (subtype B).” 

Wat? 

Behoud van het huidige areaal vochtige heide (9 ha De Wieden en 7 ha De Weerribben). Uitbreiding is 

op de lange termijn afhankelijk van de successiereeks en daardoor niet te kwantificeren. Op de korte 

termijn (zes jaar) is in De Wieden een uitbreiding met 6 ha mogelijk. 

Het habitattype vochtige heiden heeft in De Wieden en De Weerribben bij de huidige milieucondities en 

geschikt beheer een levensduur van ca. 60 jaar. Dat betekent dat gedurende de looptijd van dit 

beheerplan door natuurlijke successie ca. 10% van het huidige areaal verloren zal gaan. Dit wordt naar 

verwachting slechts den dele gecompenseerd door de ontwikkeling van nieuwe vochtige heiden vanuit de 

veenmosrietlanden. 

De doelstelling van behoud kwaliteit kan op basis van de huidige informatie niet worden gekwantificeerd. 

KIWA typeert de kwaliteit voor De Wieden als 'klein oppervlakte goed ontwikkeld, voor De Weerribben 

als 'deels goed en voornamelijk matig ontwikkeld.' 

Waar? 

Dit habitattype komt voor in het kraggengebied. De benodigde uitbreiding kan worden gerealiseerd in het 

kraggenlandschap in delen met relatief droog veenmosrietland en andere plekken waar 

regenwaterinvloed overheerst. Aangezien het vele decennia kost voordat dit type tot ontwikkeling komt, 

ligt voor dit beheerplan de prioriteit bij het behoud van het areaal en de kwaliteit van de bestaande 

vochtige heiden. De ontwikkeling van gunstige randvoorwaarden dient vooral in de nabijheid van de 

huidige vindplaatsen te gebeuren. 

Wanneer? 

Het behalen van de instandhoudingsdoelen is op korte termijn niet mogelijk vanwege te hoge 

stikstofdeposities uit de lucht. Tot 2015 is het streven dan ook gericht op behoud van het huidige areaal. 

72


Voor een duurzame instandhouding is uitbreiding van het oppervlakte en verbetering van de kwaliteit in 

de periode 2015 tot 2030 noodzakelijk. 

Hoe? 


Compleetheid in ruimte en tijd. In de komende periode zijn effectgerichte maatregelen noodzakelijk. 

Tevens is een aanpassing van het huidige maaibeheer nodig. Deze dient bij vochtige heide minder 

frequent te zijn (eens in de twee tot vier jaar). Opslag dient echter voorkomen te worden, zodat extra 

maaien in bepaalde jaren nodig kan zijn. 

Blauwgraslanden (H6410) 

“Behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit.” 

Wat? 

Behoud van de uitgangssituatie betreft: 

- Behoud van huidige oppervlakte blauwgrasland (10 ha De Wieden en 54 ha De Weerribben). 

Gezien de slechte kwaliteit van het habitattype is het voor de behouddoelstelling noodzakelijk te streven 

naar de uitbreiding van het oppervlak blauwgraslanden met enkele hectares in De Wieden. Het huidige 

areaal blauwgrasland is te klein om een duurzaam behoud te garanderen 

De doelstelling van verbetering kwaliteit kan op basis van de huidige informatie gedeeltelijk worden 

gekwantificeerd. KIWA typeert de kwaliteit voor De Wieden als 'matig groot areaal', voor De Weerribben 

als 'vooral een matige kwaliteit en voor een klein deel een goede kwaliteit.' 

Waar? 

In De Weerribben is het areaal blauwgraslanden beperkt tot de ribben in het kraggenlandschap in De 

Weerribben. In De Wieden komt blauwgrasland voor in het kraggengebied (#ha) en in het 

veenweidegebied (#ha). Uitbreiding is wellicht mogelijk in het veenweidegebied van De Wieden. In het 

zuidoosten van De Wieden zal een proef plaatsvinden om nieuw blauwgrasland te ontwikkelen. De 

kwaliteit gaat over het algemeen nog steeds achteruit. Op enkele plaatsen hebben ingrepen echter geleid 

tot de ontwikkeling van een nat schraalland, waarin enkele soorten van het blauwgrasland voorkomen. 

Er hebben zich daar soorten gevestigd die elders in De Wieden achteruit gaan. En er hebben zich soorten 

gevestigd die niet eerder bekend waren uit De Wieden. 

Wanneer? 

Gezien de teruglopende kwaliteit van de blauwgraslanden is herstel urgent. Hiervoor is allereerst het 

beperken van de hoeveelheid stikstof uit de lucht tot 1200 mol per ha per jaar in 2015 noodzakelijk om 

zo de verzuring en vermesting te minimaliseren. Behoud van de huidige kwaliteit is de doelstelling voor 

de eerste beheerplanperiode om vervolgens een zo spoedig mogelijk een verbetering te bereiken. Voor 

een duurzame instandhouding is uitbreiding van het oppervlakte en verbetering van de kwaliteit in de 

periode 2015 tot 2020 noodzakelijk. 

Hoe? 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Evenwichtig systeem, 

Compleetheid in ruimte en tijd en Vochtige graslanden. In de komende periode zijn effectgerichte 

maatregelen noodzakelijk. Het areaal van blauwgrasland kan uitgebreid worden door lokale inundatie 

met voedselarm, basenrijk water tijdens de wintermaanden. Maaien in de nazomer of herfst met afvoer 

van het maaisel kan de kwaliteit van blauwgraslanden verbeteren. 

Ruigten en zomen (H6430) 

“Behoud oppervlakte en kwaliteit ruigten en zomen, moerasspirea (subtype A).” 

Wat? 

In De Wieden en De Weerribben worden alleen Filipendulion-ruigtes, waarin moeraswolfsmelk groeit tot 

dit type gerekend. Moeraswolfsmelk groeit echter ook in rietlanden die niet tot Filipendulion-ruigtes 

behoren; deze vallen buiten dit habitattype. Filipendulion-ruigtes zonder moeraswolfsmelk behoren tot 

matig ontwikkelde vormen van dit type. Behoud van de uitgangssituatie betreft: 

- Behoud van huidige oppervlakte (648 ha De Wieden en 58 ha De Weerribben). 

Nader onderzoek naar de ecologie is nodig om te bepalen wat er nodig is voor behoud van oppervlakte 

en kwaliteit. KIWA typeert de kwaliteit voor De Wieden als 'groot oppervlakte goed tot matig ontwikkeld', 

voor De Weerribben als 'in klein oppervlakte met een matige tot goede kwaliteit.' 

Waar? 

Dit habitattype is gebonden aan het kraggenlandschap. Het komt onder andere voor op plaatsen waar 

strooiselresten zijn blijven liggen of zijn verbrand. Behoud op specifieke locaties heeft vermoedelijk 

73


weinig zin. Het is van belang ervoor te zorgen dat de omstandigheden waaronder deze vegetaties 

ontstaan, op ruime schaal aanwezig zijn en telkens weer opnieuw kunnen ontstaan. Het habitattype lijkt 

gebonden aan de rietcultuur. 

Wanneer? 

Ondanks de onzekerheden rond de ecologie van dit habitattype lijkt het mogelijk de 

instandhoudingsdoelen voor 2015 te behalen. 

Hoe? 


Compleetheid in ruimte en tijd. Voortzetting van de rietcultuur lijkt belangrijk voor het behoud. 

Overgangs-en trilveen (H7140), subtype A: trilveen 

“Uitbreiding oppervlakte en behoud kwaliteit overgangs- en trilvenen, trilvenen (subtype A) in De 

Wieden. 

Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit overgangs- en trilvenen, trilvenen (subtype A) in De 

Weerribben.” 

Wat? 

Het gaat hier om het subtype A: de gemeenschap van schorpioenmos en ronde zegge. 

Behoud van het huidige areaal in De Wieden (62 ha) en De Weerribben (115 ha). Uitbreiding is op de 

lange termijn afhankelijk van de successiereeks en daardoor niet te kwantificeren. Op de korte termijn 

(zes jaar) is in De Wieden een uitbreiding met 5 ha mogelijk. 


gekwantificeerd. KIWA typeert de kwaliteit voor De Wieden als 'matig groot oppervlakte, waarvan een 

deel goed ontwikkeld aanwezig is', voor De Weerribben als 'vrij groot oppervlakte matig tot goed 

ontwikkeld.' 

Waar? 

Behoud en uitbreiding vindt plaats binnen het kraggenlandschap. Door natuurlijke successie gedurende 

de looptijd van het beheerplan ca. 20% van het areaal verloren zal gaan doordat het overgaat in andere 

(vaak ook waardevolle) vegetaties. Om de duurzame instandhouding niet in gevaar te brengen is het op 

korte termijn noodzakelijk rietlanden die trilveensoorten bevatten in zomermaaibeheer te nemen. 

Mogelijk is hierdoor omvorming naar trilveen mogelijk waardoor het huidige areaal behouden kan blijven. 

Wanneer? 

Trilveen ontstaat uit verlandingsvegetaties en in de huidige situatie komt verlanding slechts langzaam op 

gang. Uitbreiding van het areaal via natuurlijk successie is daarmee op de korte termijn uitgesloten, 

waardoor behoud van bestaande oppervlakte en kwaliteit uiterst noodzakelijk is. Vandaar dat aan dit 

habitattype de 'sence of urgency' is gekoppeld. Uitgaande van de aanname dat met 

waterkwaliteitsmaatregelen en hydrologische maatregelen de aanvoer van stikstof door oppervlaktewater 

tot een minimum kan worden beperkt, is een beperking van de luchtkwaliteit tot 1200 mol per ha per 

jaar in 2015 noodzakelijk. Voor een duurzame instandhouding is na 2015 uitbreiding van het oppervlakte 

en verbetering van de kwaliteit noodzakelijk. Aangezien trilveen zich pas na circa 30 jaar ontwikkelt, kan 

in eerste instantie slechts een geringe toename gerealiseerd worden. 

Hoe? 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is (op de lange termijn) onderdeel van de kernopgave 

Evenwichtig systeem en Compleetheid in ruimte en tijd. Op de korte termijn kunnen trilveenachtige 

vegetaties worden behouden door het schrapen en/of begreppelen van hooien rietlanden (verbetering 

detailwaterhuishouding) en het in zomermaaibeheer nemen van rietlanden met trilveensoorten. 

Overgangs-en trilveen (H7140), subtype B: Veenmosrietlanden 

“Behoud oppervlakte en kwaliteit overgangs- en trilvenen, veenmosrietlanden (subtype B).” 

Wat? 

Het gaat hier om het subtype B: de gemeenschap van veenmosrietland. Behoud van de uitgangssituatie 

betreft: 

- Behoud van huidige oppervlakte (177 ha De Wieden en 255 ha De Weerribben). 


gekwantificeerd. KIWA typeert de kwaliteit voor De Wieden als 'groot oppervlakte goed tot matig 

ontwikkeld', voor De Weerribben als 'grote oppervlakte met een goede en matige kwaliteit'. 

Waar? 

74


Behoud vindt plaats binnen het kraggenlandschap, op de huidige locaties. Bij de huidige milieucondities 

kan het habitattype ca. 60 jaar in stand blijven. Dat betekent dat door natuurlijke successie gedurende 

de looptijd van het beheerplan ca. 10% van het areaal verloren zal gaan doordat het overgaat in andere 

(vaak ook waardevolle) vegetaties. Er vindt momenteel echter nauwelijks aanwas plaats. 

Wanneer? 

Het bereiken van een situatie waarin duurzaam behoud is gegarandeerd is op de middellange termijn 

niet mogelijk door ontoereikende milieucondities (met name luchtkwaliteit). Onomkeerbare schade kan 

echter voorkomen worden. Hoewel veenmosrietlanden een lagere kritische depositiewaarde hebben dan 

trilvenen, is het nemen van maatregelen op dit punt minder urgent. Dat komt doordat 

veenmosrietlanden zich makkelijker ontwikkelen en ze dus een groter deel van het kraggenlandschap 

kunnen benutten. Daarnaast kunnen ze met effectgerichte maatregelen teruggezet worden in de 

successie en op die wijze op korte termijn behouden blijven. 

Hoe? 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is (op de lange termijn) onderdeel van de kernopgave 

Evenwichtig systeem en Compleetheid in ruimte en tijd. De ontwikkeling van nieuwe kraggen is 

essentieel, om nieuwe aanwas door natuurlijke successie te garanderen. Tot die tijd is het periodiek 

schrapen van verzuurd rietland een noodzakelijke effectgerichte maatregel. Daling van de atmosferische 

stikstofdepositie zal leiden tot een vertraging van de successie. 

Galigaanmoerassen (H7210*) 

“Uitbreiding van het oppervlak en verbetering van de kwaliteit.” 

Wat? 

Uitbreiding van het oppervlak vindt plaats door: 

- Behoud van het huidige areaal in De Wieden (0,4 ha) en De Weerribben (8 ha). 

- Uitbreiding van het areaal met 1 tot 5 hectare in De Wieden en 5 hectares in De Weerribben. 


gekwantificeerd. KIWA typeert de kwaliteit voor De Wieden als 'komt met een klein oppervlakte voor en 

is matig ontwikkeld', voor De Weerribben als 'komt over een klein oppervlak matig ontwikkeld voor'. 

Waar? 

Behoud vindt plaats binnen het kraggenlandschap. Bij de huidige milieucondities kan het habitattype ca. 

30-60 jaar in stand blijven. Dat betekent dat door natuurlijke successie gedurende de looptijd van het 

beheerplan ca. 10-20% van het areaal verloren zal gaan (c.q. overgaat in andere waardevolle moerasvegetaties). 

Wanneer? 

Het instandhoudingsdoel kan in 2015 zijn bereikt, mits de noodzakelijke verbetering van de luchtkwaliteit 

is opgetreden. Voor kwaliteitsverbetering is het een voorwaarde dat de luchtkwaliteit verbeterd en een 

N-depositie van in ieder geval 1200 mol in 2015 bereikt wordt. De 'sence of urgency' is daarmee 

opgeheven. 

Hoe? 


Compleetheid in ruimte en tijd. De uitbreiding en tevens verbetering van de kwaliteit komt tot stand door 

aanpassing van het maaibeheer (eens per drie tot vijf jaar). Aangenomen wordt dat hiermee een snelle 

uitbreiding van het habitattype kan worden gerealiseerd. 

Veenbossen (H91D0*) 

“Behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit.” 

Wat? 

Dit prioritaire habitattype omvat loofbossen op venige ondergrond met een constant hoge 

grondwaterstand. In De Wieden en De Weerribben gaat het om gemeenschap van het Zompzegge- 

Berkenbroek (Carici curtae-Betuletum pubescentis). Hierin groeien de veenmossen Sphagnum 

squarrosum en Sphagnum palustre en moerasplanten als zompzegge, moerasstruisgras, grote wederik, 

wolfspoot, hennegras, melkeppe en ook riet. Behoud van de uitgangssituatie betreft: 

- Behoud van het huidige areaal in De Wieden (115 ha) en De Weerribben (303 ha). 

De kwaliteit zal naar verwachting met de leeftijd vooral toenemen. KIWA typeert de kwaliteit voor De 

Wieden als 'komt in klein oppervlakte voor en is vooral matig ontwikkeld en voor een klein deel goed 

ontwikkeld', voor De Weerribben als 'komt over een groot oppervlakte voor met voornamelijk een matige 

en deels goede kwaliteit.' 

75


Waar? 

Behoud vindt plaats binnen het kraggenlandschap en binnen het boslandschap. Een deel van het huidige 

areaal veenbos zal verdwijnen om de overige instandhoudingsdoelen te kunnen realiseren. Deze afname 

wordt gecompenseerd door via successie nieuw ontwikkelt areaal. 

Wanneer? 

Het instandhoudingsdoel kan wat betreft oppervlakte in 2015 zijn bereikt. Veenbossen hebben onder de 

huidige milieucondities een zeer lange levensduur, in de orde van 120-240 jaar. Dat betekent dat er door 

natuurlijke successie gedurende de looptijd van het beheerplan nauwelijks of geen veenbossen verloren 

zullen gaan. Verbetering van de kwaliteit is een kwestie van tijd. 

Hoe? 


Compleetheid in ruimte en tijd. Voor verbetering van de kwaliteit van de veenbossen moet de invloed 

van het boezemwater beperkt worden door hydrologische isolatie. Tegelijk moet verdroging voorkomen 

worden. 

2. Soorten van bijlage 2 Habitatrichtlijn 

Platte schijfhoren 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.” 

Op basis van de beperkt beschikbare ecologische kennis is de verwachting dat de platte schijfhoren 

profiteren van de verbetering van de waterkwaliteit en het graven van nieuwe petgaten in het 

kraggenlandschap. Het doel kan daarmee op de middellange termijn worden bereikt, als onderdeel van 

de kernopgave Evenwichtig systeem. 

Gevlekte witsnuitlibel 

“Uitbreiding omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie tot een duurzame 

populatie van tenminste 1.000 volwassen individuen in De Wieden en tenminste 3.000 volwassen 

individuen in De Weerribben.” 

Het is niet duidelijk wat de huidige populatieomvang is en of de genoemde aantallen haalbaar zijn. De 

verwachting is dat het leefgebied van de gevlekte witsnuitlibel op de middellange termijn zal toenemen 

en verbeteren door de verbetering van de waterkwaliteit en cyclisch beheer in het kraggenlandschap. Het 

verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Evenwichtig systeem. 

Grote vuurvlinder 

“Uitbreiding omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie tot een duurzame 

populatie van ten minste 1.000 volwassen individuen in De Wieden en van ten minste 3.000 volwassen 

individuen in De Weerribben.” 

Wat? 

Het is niet duidelijk wat de huidige populatieomvang is in beide gebieden; naar schatting gaat het 

inclusief de Rottige Meenthe om een populatie van minimaal 50 en maximaal 400 vlinders. Alleen in De 

Weerribben bevindt zich een levenskrachtige populatie. Het is onbekend waarom de soort het in De 

Wieden veel slechter doet dan in De Weerribben. Het areaal potentieel leefgebied met waterzuring, de 

waardplant, lijkt groot genoeg voor een veel grotere populatie. Mogelijk is De Wieden-populatie nu te 

klein om zelfstandig te functioneren, mede door versnippering van het leefgebied. 

De mannetjes hebben grote territoria. Voor genoemde populaties is dan ook een groot oppervlakte 

moerasgebied noodzakelijk, met een mozaïekbegroeiing van ijl veenmosrietland en hooiland. Op basis 

van buitenlandse gegevens is bekend dat er gemiddeld 4 vlinders per hectare vliegen. Voer genoemde 

populaties zou dan 750 ha leefgebied in De Weerribben en 250 ha in De Wieden nodig zijn. 

Waar? 

Het leefgebied is een onderdeel van het kraggenlandschap. Met name daar waar grote oppervlakten 

veenmosrietlanden bestaan in combinatie met kruidenrijke, vochtige ruigten. De waardplant voor de 

rupsen is Waterzuring. 

Wanneer? 

Op korte termijn kan de populatie in De Weerribben in stand gehouden worden met gefaseerd 

maaibeheer, waarbij de waardplanten met rupsen gespaard blijven. Voor het bereiken van de 

instandhoudingsdoelen zijn minstens twee beheerplanperioden noodzakelijk . 

76


Hoe? 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Compleetheid in ruimte 

en tijd. Op de korte termijn kunnen de condities voor deze soort verbeterd worden door het selectief 

laten staan van Waterzuring, het tegengaan van verzuring en verdroging van (jonge) 

veenmosrietlanden, het verwijderen van bosopslag en het maaien van hooiland na half september. 

Potentieel geschikte leefgebieden kunnen door middel van ecologische verbindingszones met elkaar 

verbonden te worden; hiermee is in De Wieden al een begin gemaakt. Hiernaast zal deze soort op de 

langere termijn profiteren van de aanleg van nieuwe petgaten, waaruit geschikt leefgebied (vooral jonge 

veenmosrietlanden) ontstaat. Aanvullend onderzoek is nodig naar de overleving van rupsen en poppen 

bij een fluctuerend waterpeil en het belang van nectarplanten voor deze soort. 

Gestreepte waterroofkever 

“Uitbreiding omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie.” 

Er is weinig bekend over de habitateisen van deze soort. De verwachting is dat de gestreepte 

waterroofkever zal profiteren van een verbetering van de waterkwaliteit en het graven van nieuwe 

petgaten in het kraggenlandschap. Het doel kan daarmee op de middellange termijn worden bereikt, als 

onderdeel van de kernopgave Evenwichtig systeem. 

Bittervoorn 

“Behoud verspreiding, omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie in De Wieden. 

Behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie in De Weerribben.” 

Deze soort zal waarschijnlijk profiteren van een verbetering van de waterkwaliteit en heeft baat bij het 

open houden van de watergangen. De soort ontwikkelt zich recent goed in de Wieden en de Weerribben 

en volgt daarmee het landelijke beeld. Bittervoorn lijkt gevoelig te zijn voor lage temperaturen in het 

voorjaar en zal daarom naar verwachting profiteren van de klimaatverandering. Het doel kan daarmee op 

de korte termijn worden bereikt, als onderdeel van de kernopgave Evenwichtig systeem. 

Grote modderkruiper 



Naar verwachting zal deze soort profiteren van verbetering van de waterkwaliteit en verlanding van 

sloten. Bij het slootbeheer in het veenweidegebied moet met deze soort rekening gehouden worden. Het 

doel kan daarmee op de middellange termijn worden bereikt, als onderdeel van de kernopgave 

Evenwichtig systeem. 

Kleine modderkruiper 



De verwachting is dat deze soort zal profiteren van de verbetering van de waterkwaliteit en andere 

maatregelen gericht op het herstel van natuurwaarden. Het doel kan daarmee op de middellange termijn 

worden bereikt, als onderdeel van de kernopgave Evenwichtig systeem. 

Rivierdonderpad 

“Behoud verspreiding, omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie in De Wieden).” 

De soort zal waarschijnlijk profiteren van een verbetering van de waterkwaliteit. Er zijn geen aanvullende 

soortspecifieke maatregelen nodig. Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de 

kernopgave Compleetheid in ruimte en tijd. 

Recent onderzoek laat zien dat in Nederland sprake is van twee soorten donderpadden, die ook kunnen 

hybridiseren. In De Wieden komt vermoedelijk de hybride vorm voor. Het is onzeker of deze vorm onder 

de bescherming van Bijlage 2 van de Habitatrichtlijn valt. 

Meervleermuis 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.” 

De verwachting is dat de geschiktheid van het gebied als foerageergebied voor de meervleermuis in 

stand blijft dankzij maatregelen om het gebied open en waterrijk te houden. Het verwezenlijken van dit 

instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Compleetheid in ruimte en tijd en Evenwichtig 

systeem en kan op korte termijn gehaald worden, indien verblijfplaatsen (vooral in woningen buiten De 

Wieden en De Weerribben) en verbindings-routes (boven kanalen en sloten, langs bomenrijen, hagen en 

bosranden) behouden blijven. 

77


Geel schorpioenmos 

“Uitbreiding omvang en verbetering kwaliteit biotoop voor uitbreiding populatie in De Wieden.” 

Geel schorpioenmos komt is van drie locaties bekend: de Meppelerdieplanden, het Kiersche Wiede gebied 

en in een perceel langs de Veldweg. Naar verwachting zal het areaal geschikt biotoop voor deze soort 

uitbreiden door maatregelen, die de vorming van trilveen (subtype A) en de kwaliteit van natte, 

mesotrofe overstromingshooilanden bevorderen. De kwaliteit van het biotoop kan verbeteren door 

vermindering van de atmosferische stikstofdepositie en (langs het Meppeler Diep) inundatie met niet te 

voedselrijk oppervlaktewater. Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de 

kernopgave Compleetheid in ruimte en tijd en Vochtige graslanden. 

Groenknolorchis 

“Behoud omvang en kwaliteit biotoop voor behoud populatie.” 

De verwachting is dat deze soort op langere termijn zal profiteren van de maatregelen voor verbetering 

van de waterkwaliteit en cyclisch beheer (graven van nieuwe petgaten), waardoor het areaal met jonge 

fasen van trilveen (subtype A) zal toenemen. Op de korte termijn kan deze soort profiteren van het 

plaggen of schrapen van rietlanden en het vrijzetten van drijftillen. Het areaal geschikt biotoop zal 

daardoor jaarlijks met enkele hectares kunnen toenemen. Het verwezenlijken van dit 

instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Compleetheid in ruimte en tijd. 

3. Broedvogels 

Alle soorten broedvogels waarvoor De Wieden en/of De Weerribben zijn aangewezen, leven in het 

mozaïek van open water, moerassen in allerlei vormen, moerasbossen in verschillende stadia en vochtige 

weilanden. De broedvogels hebben baat bij de maatregelen voor het behoud en de ontwikkeling van de 

mesotrofe laagveenmoerassen. Daarnaast kunnen ze ook profiteren van de ontwikkeling van 

voedselrijkere moerassen, bijvoorbeeld in de nieuwe natuur en de hoogwaterzones, van overjarig riet en 

van plas-dras situaties (in De Wieden). Belangrijk is het instellen van rustzones in geschikte broeden/of 

foerageergebieden. Vooral de grotere soorten zijn zeer gevoelig voor verstoring van de nestplaatsen. 

Aalscholver (broedvogel) 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 1.000 

paren in De Wieden.” 

Het behoud van het huidige aantal van ongeveer 1.000 broedpaar is vooral afhankelijk van de 

hoeveelheid vis in de belangrijke foerageergebieden in De Wieden, het Zwarte Water en het ketelmeer. 

Omdat de voedselrijkdom van deze wateren afneemt, wordt een daling van de visstand verwacht. 

Waarschijnlijk heeft dit geen effect op het aantal broedparen. 

Binnen het beheergebied van De Wieden zijn de instandhoudingsdoelstellingen als volgt uitgewerkt: 

Behoud van de beschikbaarheid van ongestoorde kolonieplaats(en). 

Behoud van beschikbare ruimte in De Wieden en De Weerribben om te foerageren. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Evenwichtig systeem. 

Roerdomp 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 30 

paren in De Wieden. 

Uitbreiding omvang en/of verbetering kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van 

ten minste 10 paren in De Weerribben.” 

Wat? 

Het optimale habitat van de roerdomp bestaat uit een combinatie van open water, waterriet, droger riet 

en grazige delen. In De Wieden is voor de beoogde populatie 363 ha optimaal habitat of 850 ha habitat 

in mozaïek nodig, in De Weerribben 121 ha optimaal habitat of 283 ha habitat in mozaïek. De Roerdomp 

geldt als zeer verstoringsgevoelig in zijn broedgebied. 

Waar? 

Behoud en uitbreiding van het broedgebied van de Roerdomp vindt plaats binnen het kraggengebied en 

de voedselrijke moerassen. Nieuwe voedselrijke moerassen zullen ontstaan door natuurontwikkeling 

(conform Raamplan). 

78


Wanneer? 

In De Wieden is het instandhoudingsdoel voor 2015 te bereiken door het aspect rust in het leefgebied te 

garanderen. De uitbreiding van de populatie in De Weerribben vraagt een langere periode. Op de korte 

termijn dient de achteruitgang te worden gestopt. Voor een duurzame instandhouding is ook een 

natuurlijker peilbeheer noodzakelijk. Het peilbeheer wordt voor 2015 echter niet wezenlijk aangepast. 

Hoe? 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Overjarig riet, 

Compleetheid in ruimte en tijd, Evenwichtig systeem en Plas-dras situaties. Naast het creëren van rust, 

dient ook het areaal overjarig riet te worden vergroot. De ontwikkeling van grote randlengtes van 

waterriet is gediend van een meer natuurlijker peilbeheer 

Purperreiger 





Wat? 

Voor een broedkolonie is in beide gebieden zo’n 20 ha overjarig waterriet of verdronken moerasstruweel 

nodig (ontoegankelijk voor grondpredatoren als de vos). Daarnaast is binnen een straal van 10 kilometer 

voldoende foerageergebied nodig. Dit zijn oevers van sloten of petgaten. Voor de Wieden is zo’n 1.000 

kilometer sloot van goede kwaliteit nodig (zoals in de hoogwaterzone). Voor sloten van minder goede 

kwaliteit is het dubbele nodig om voldoende voedsel te kunnen bieden. Voor de Weerribben is 200 

kilometer slootlengte van goede kwaliteit nodig. Petgaten zijn nog geschikter om te foerageren, maar 

ook daarbij gaat het om de oeverlengte. De soort is gevoelig voor verstoring in de buurt van het nest, 

vooral in de vestigingsfase. 

Waar? 

Purperreigers broeden in het kraggenlandschap en in de voedselrijke moerassen. Nieuwe voedselrijke 

moerassen zullen ontstaan door natuurontwikkeling (conform Raamplan). Om de populatie in De Wieden 

wezenlijk te verstevigen is het beter nog een tweede kolonielocatie te realiseren van de kwaliteit van de 

hoogwaterzone zodat er meer risicospreiding ontstaat. De Barsbeker Binnenpolder in het zuidwesten van 

De Wieden heeft deze potenties. Voedsel wordt tevens gezocht in het veenweidegebied en de 

omliggende polders. 

Wanneer? 

In De Wieden is het instandhoudingsdoel voor 2015 te bereiken door het aspect rust in het leefgebied te 

garanderen. Voor De Weerribben is uitbreiding en verbetering van de kwaliteit van het broedgebied 

nodig gedurende de looptijd van dit beheerplan (zes jaar). 

Hoe? 


Compleetheid in ruimte en tijd, Evenwichtig systeem en Plas-dras situaties. In de huidige situatie is er 

voldoende geschikt foerageergebied in en om De Wieden en De Weerribben, maar ontbreekt het aan 

geschikt broedgebied. Dit komt vooral door predatie door vossen. De hoogwaterzone in het noorden van 

De Wieden laat zien hoe gemakkelijk het is om geschikt broedgebied te realiseren: terwijl de 

purperreigers elders in De Wieden en De Weerribben bijna verdwenen zijn, is hier de kolonie snel 

gegroeid naar ca. 50 paar. Dit is een ideaal broedterrein van struweel in diep water, ontoegankelijk voor 

grondpredatoren als de vos. 

In De Weerribben is ten minste één locatie nodig van ten minste 20 ha overjarig waterriet of verdronken 

struweel, dat voor vossen niet goed toegankelijk is. Hiervoor kan gedeeltelijke hydrologische isolatie met 

een aangepast perceelsgewijs peilbeheer noodzakelijk zijn. 

Bruine kiekendief 


paren in De Wieden.” 

De bruine kiekendief broedt in open tot half open landschappen met een redelijk oppervlakte nat tot 

droger riet. Bij het huidig beheer kan het broedbiotoop in stand blijven. Het foerageergebied bestaat 

deels uit de diverse moerasvegetaties, deels uit de graslanden in en om De Wieden. Voor deze soort zijn 

geen aanvullende maatregelen nodig. De bruine kiekendief is zeer gevoelig voor verstoring van het nest, 

vooral in de vestigingsfase. 


Compleetheid in ruimte en tijd en Plas-dras situaties. 

79


Porseleinhoen 





Het porseleinhoen komt voor in jonge verlandingsstadia met veel zeggen, in geïnundeerde ruige 

graslanden en in percelen rietland, die in het voorjaar geïnundeerd worden. In De Wieden is voor de 

beoogde populatie 375 ha optimaal habitat of 1.500 ha habitat in mozaïek nodig, in De Weerribben 563 

ha optimaal habitat of 2.250 ha habitat in mozaïek. 

Het behoud en de uitbreiding van het leefgebied van het porseleinhoen is afhankelijk van het bestaande 

rietlandbeheer, van cyclisch beheer en het creëren van geïnundeerde graslanden met een open 

opgaande grazige vegetatiestructuur. Een natuurlijker peilbeheer met hoge waterstanden in het voorjaar 

geeft een grotere kans op het ontstaan van (tijdelijk geïnundeerd) geschikt broedhabitat. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Plas-dras situaties en 

Compleetheid in tijd en ruimte. 

Kwartelkoning 

“Uitbreiding omvang en/of verbetering kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van 

ten minste 20 paren in De Wieden.” 

Kwartelkoningen komen voor in soortenrijke, licht verruigde graslanden zoals in de randgebieden en de 

omliggende polders van De Wieden. Hun territorium is groot: enkele hectares. Ze kunnen alleen 

succesvol broeden als op het moment van vestiging habitat beschikbaar is en het habitat tot in augustus 

aanwezig blijft. Tot 15 augustus mag in de betreffende percelen dus niet gemaaid worden. 

Het uitbreidingsdoel lijkt op korte termijn niet haalbaar, gezien de beperkte oppervlakte (potentieel) 

geschikt habitat in het gebied. Daarom wordt er gedurende de looptijd van dit beheerplan naar gestreefd 

het leefgebied zodanig uit te breiden en te verbeteren dat er in goede jaren ruimte is voor 15 

broedparen. Bekeken moet worden of het mogelijk en gewenst is om op termijn meer geschikte 

graslanden in het veenweidegebied te ontwikkelen. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Vochtige graslanden. 

Watersnip 


paren in De Wieden en van ten minste 150 paren in De Weerribben.” 

Watersnippen broeden in twee habitats: in (verdroogde en verzuurde) rietlanden en in ruige graslanden 

die in het voorjaar plas-dras staan en laat worden gemaaid. In De Wieden en De Weerribben is het eerst 

genoemde habitat veruit het belangrijkste. In De Wieden is voor de beoogde populatie 400 ha optimaal 

habitat of habitat in mozaïek nodig, in De Weerribben 500 ha optimaal habitat of habitat in mozaïek. Er 

zijn geen aanvullende soortspecifieke maatregelen nodig. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Vochtige graslanden. 

Zwarte stern 





De zwarte stern broedt tegenwoordig vrijwel uitsluitend op nestvlotjes. Om te foerageren heeft de soort 

een voorkeur voor kruidenrijke stroken langs water (insecten) of mesotroof water met kleine vis. In 

totaal is voor de beoogde populatie 1.000 ha optimaal habitat of 5.917 ha habitat in mozaïek nodig, in 

De Weerribben 200 ha optimaal habitat of 1.183 ha habitat in mozaïek nodig. Dit is inclusief het 

foerageergebied dat deels buiten De Wieden en De Weerribben ligt. 

Verbetering van de waterkwaliteit en vergroting van de oppervlakte jonge verlandingsstadia zijn nodig 

voor de ontwikkeling van natuurlijke nestgelegenheid. Extensivering van het graslandgebruik in de 

omgeving, het terugzetten van moerasbossen en een verbetering van de waterkwaliteit zijn positief voor 

de foerageermogelijkheden van de zwarte stern. Daarnaast is het handhaven van rust rond de 

broedplaatsen van groot belang. 

80


Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Evenwichtig systeem. 

Paapje 


ten minste 5 paren in De Wieden.” 

Paapjes worden aangetroffen in extensief gebruikte graslanden met een ruige stroken en enig struweel. 

Op de korte termijn is behoud van insectenrijke graslandjes cruciaal. Overwogen moet worden of het 

mogelijk is meer geschikte graslanden te ontwikkelen. 

Bij vijf paar kan niet van een zelfstandige populatie gesproken worden. Behoud of uitbreiding van de 

populatie kan alleen bereikt worden als de broedcondities in een wijde omgeving van De Wieden 

verbeteren en daardoor de populatie van Noord-Oost Nederland groeit. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave vochtige graslanden. 

Snor 


ten minste 100 paren in De Wieden en in De Weerribben.” 

De soort is aangewezen op overjarig riet dat gedurende het broedseizoen grotendeels geïnundeerd is. In 

De Wieden en in De Weerribben is voor de beoogde populatie 250 ha optimaal habitat of 1.000 ha 

habitat in mozaïek nodig. De huidige omvang en kwaliteit van het leefgebied is – dankzij de ontwikkeling 

van de moerassen in de hoogwaterzones – reeds voldoende om duurzaam 100 paar te herbergen. 

De snor zal kunnen profiteren van de ontwikkeling van nieuwe natte natuur, zoals voorzien in het 

Raamplan. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Overjarig riet. 

Rietzanger 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 3.000 

paren in De Wieden en ten minste 900 paren in De Weerribben.” 

Hoewel de doelstelling geformuleerd is als behoud van de omvang en kwaliteit van het leefgebied, is het 

nagestreefde aantal broedpaar (veel) hoger dan het huidige aantal in De Wieden. Aangenomen wordt dat 

door de realisatie van nieuwe natuur en de verbetering van de mesotrofe laagveenmoerassen de omvang 

en kwaliteit van het leefgebied ook voor de rietzanger zal toenemen. Daarmee krijgt De Wieden op lange 

termijn wellicht draagkracht voor het ondersteunen van een populatie van 3.000 broedparen. Naar 

verwachting zullen de ontwikkeling in De Weerribben leiden tot een leefgebied dat ca. 2.000 paar 

rietzangers kan huisvesten. 

De Rietzanger zal kunnen profiteren van de ontwikkeling van nieuwe natte natuur, zoals voorzien in het 

Raamplan. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Overjarig riet. 

Grote karekiet 


ten minste 20 paren in De Wieden en in De Weerribben.” 

Waterriet is evenwel een onmisbaar element in het leefgebied van de grote karekiet. In totaal is voor de 

beoogde populatie 75 ha optimaal habitat of 750 ha habitat in mozaïek nodig. Gedurende de looptijd van 

dit beheerplan wordt gestreefd naar een uitbreiding van het areaal leefgebied van goede kwaliteit, 

zodanig dat in beide gebieden tenminste 10 broedparen jaarlijks tot broeden kunnen komen. 

De rietzone aan de oostzijde van het Vollenhovermeer speelt thans een zeer belangrijke rol in het 

behoud van de populatie in De Wieden. Het behoud van deze rietkraag en van de rust aldaar is van groot 

belang voor het behalen van het instandhoudingsdoel. Beheer en inrichting dient gericht te zijn op de 

beschikbaarheid van een brede zone (15 meter) van waterriet. Bij afwezigheid van een natuurlijk 

peilbeheer is het noodzakelijk winddynamiek de ruimte te geven. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Overjarig riet en 


81


4. Niet-broedvogels van De Wieden 

De Wieden is aangewezen voor een aantal soorten niet-broedvogels, vanwege het belang als rusten 

foerageergebied tijdens de trektijd en de winter. Dat heeft dus betrekking op een deel van het jaar, niet 

op het broedseizoen. In het aanwijzingsbesluit zijn instandhoudingsdoelstellingen opgenomen voor het 

aantal individuen per soort, gemiddeld over twaalf maanden. In dit beheerplan worden die doelstellingen 

beperkt tot de maanden waarin de trekkende of overwinterende vogels daadwerkelijk aanwezig zijn. 

De instandhoudingsdoelstellingen hebben dus geen betrekking op de overzomerende (in veel gevallen: 

broed-) populaties. Al kan er wel sprake zijn van een aanzienlijke overlap tussen de broedvogels en de 

winterpopulatie. Vooral bij grauwe gans is dit het geval. 

Tot de visetende niet-broedvogels worden gerekend: fuut, aalscholver (buiten het broedseizoen), 

nonnetje, grote zaagbek en visarend. Voor al deze soorten is behoud van rust en helder, visrijk water 

essentieel. Door een afname van de voedselrijkdom van het water, kan een teruggang in de visstand 

worden verwacht, die mogelijk op termijn negatief uitwerkt. Het helderder worden van het water kan 

juist positief uitwerken. Aangezien de afname van de voedselrijkdom voor het behoud van het mesotrofe 

laagveensysteem essentieel is, worden er geen maatregelen genomen om dit proces te stoppen. Een 

mogelijke beperkte achteruitgang van de visetende niet-broedvogels wordt acceptabel geacht. 

Tot de plantenetende niet-broedvogels, waarvoor De Wieden als Vogelrichtlijngebied is aangewezen, 

horen: kleine zwaan, kolgans, grauwe gans, smient en krakeend. Deze soorten slapen en rusten in De 

Wieden, het behoud van rust op hun rustplaatsen is essentieel. Ze foerageren op graslanden en in 

mindere mate op akkers binnen en buiten De Wieden. Voor het behoud van deze soorten is ook de 

aanwezigheid van onverstoorde foerageergebieden essentieel. De (blijvende) omzetting van graslanden 

naar akkers of andere gebruiksvormen heeft een negatief effect. De smient kan ook profiteren van de 

ontwikkeling van plas-dras situaties. 

Fuut 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van gemiddeld 110 

vogels (seizoensgemiddelde).” 

De soort is het hele winterhalfjaar in min of meer gelijk aantal aanwezig met maxima in najaar en 

voorjaar van ruim 100 ex. Het instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 augustus tot en met 30 april. 

De beoogde populatie is in die periode gemiddeld 147 vogels. Bijna alle open wateren zijn geschikt als 

leefgebied. 

Behoud van rust en helder, visrijk water is essentieel voor het instandhoudingsdoel. Door een afname 

van de voedselrijkdom van het water, kan een teruggang in de visstand worden verwacht, die mogelijk 

op termijn negatief uitwerkt. Het helderder worden van het water kan juist positief uitwerken. Aangezien 

de afname van de voedselrijkdom voor het behoud van het mesotrofe laagveensysteem essentieel is, 

worden er geen maatregelen genomen om dit proces te stoppen. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Rui- en rustplaatsen. 

Aalscholver 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied.” 

De aalscholver is de hele winter aanwezig, met maxima in het najaar van ca. 150 exx. Het 

instandhoudingsdoel geldt voor de periode van 1 september tot 1 maart. 





worden er geen maatregelen genomen om dit proces te stoppen. 

Handhaven van de rust rond de slaapplaatsen is van belang. Het verwezenlijken van dit 

instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Rui- en rustplaatsen. 

Kleine zwaan 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van gemiddeld 8 vogels 

(seizoensgemiddelde).” 

82


Het voorkomen is beperkt tot hartje winter met in januari of februari maximaal enkele tientallen 

exemplaren. Het instandhoudingsdoel geldt voor de periode van 1 september tot en met 30 april. De 

beoogde populatie is in die periode gemiddeld 12 vogels. 

Er is ongeveer 4 – 7 ha geschikt foerageergebied nodig voor de beoogde populatie. Mogelijk wordt in het 

Vollenhovermeer (waar ook een slaapplaats is) op kranswieren gefoerageerd. 


Kolgans 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van gemiddeld 3.800 

vogels (seizoensgemiddelde). Enige achteruitgang in aantallen ten gunste van habitattypen H4010 

vochtige heiden en H7140 overgangs- en trilvenen is toegestaan.” 

De soort is tussen oktober en maart aanwezig met maxima van ruim 8.000 ex. in januari en/of februari. 

Het instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 september tot en met 30 april. De beoogde populatie is 

in die periode gemiddeld 5.700 vogels. Er is ongeveer 1.067 – 1.789 ha geschikt foerageergebied nodig 

voor de beoogde populatie. 


Grauwe gans 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van gemiddeld 1.100 

vogels (seizoensgemiddelde). Enige achteruitgang in aantallen ten gunste van habitattypen H4010 

vochtige heiden en H7140 overgangs- en trilvenen is toegestaan.” 

De soort is het hele jaar aanwezig met in najaar en winter maxima van ca. 3.000 ex. Het 

instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 september tot en met 30 april. De beoogde populatie is in 

die periode gemiddeld 1.650 vogels. Er is ongeveer 356 – 597 ha geschikt foerageergebied nodig voor de 

beoogde (winter)populatie. 

De zomerpopulatie telt niet mee voor het behalen van het instandhoudingsdoel. De bescherming van 

Natura 2000 geldt ook niet primair de zomerpopulatie. Doordat er echter een aanzienlijke mate van 

overlap is (de broedvogels verblijven ook buiten het broedseizoen in het gebied), kunnen effecten op de 

zomerpopulatie ook effecten hebben op de instandhoudingsdoelen. 


Smient 



De smient is aanwezig van september tot in april met maxima van enkele duizenden vogels in hartje 

winter. Het instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 september tot en met 30 april. De beoogde 

populatie is in die periode gemiddeld 750 vogels. Er is ongeveer 63 – 106 ha geschikt foerageergebied 

nodig voor de beoogde populatie. Smienten rusten overdag in de uithoeken van de grotere wateren in De 

Wieden. Behoud van de rust is dus van groot belang. 

Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave Rui- en rustplaatsen en 

Plas-dras situaties. 

Krakeend 



De soort is het hele jaar aanwezig met een maximum in het najaar van bijna 300 ex. De beoogde 

populatie is in die periode gemiddeld 225 vogels. Het leefgebied binnen De Wieden bestaat uit de grote 

open wateren en de kleinere wateren in het kraggengebied, veenweidegebied en de hoogwaterzones. De 

kwaliteit wordt bepaalt door de helderheid van het water, het voorkomen van waterplanten en de 

aanwezigheid van rust. Geen aanvullende maatregelen nodig. 


Tafeleend 



83


De soort is aanwezig van augustus tot en met maart met een maximum in de winter van 2.000 ex.. Het 

instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 augustus tot en met 31 maart. De beoogde populatie is in 

die periode gemiddeld 315 vogels. De Wieden levert een marginale bijdrage aan de landelijke – zeer 

ongunstige – staat van instandhouding. De aantallen liggen thans hoger dan in de jaren tachtig. 

De Tafeleend foerageert op schelpdieren, die van de bodem worden opgedoken. Behoud van het 

moerassysteem met voldoende rust en voldoende helder water is essentieel voor het behoud van deze 

soorten. Er zijn geen aanvullende maatregelen nodig.Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is 

onderdeel van de kernopgave Rui- en rustplaatsen. 

Kuifeend 



De soort is aanwezig van augustus tot maart met een maximum in de winter van 3.000 ex. Het 

instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 augustus tot en met 31 maart. De beoogde populatie is in 

die periode gemiddeld 645 vogels. 

De kuifeend foerageert op schelpdieren, die van de bodem worden opgedoken. Behoud van het 

moerassysteem met voldoende rust en voldoende helder water is essentieel voor het behoud van deze 

soorten. Er zijn geen aanvullende maatregelen nodig. Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is 

onderdeel van de kernopgave Rui- en rustplaatsen. 

Nonnetje 



De soort pleistert in De Wieden van eind november tot in maart, met maxima van enkele honderden ex. 

in februari en soms al januari. Het instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 september tot en met 30 

april. De beoogde populatie is in die periode gemiddeld 45 vogels. Het nonnetje gebruikt vooral de grote 

open wateren. 





worden er geen maatregelen genomen om dit proces te stoppen. Het verwezenlijken van dit 


Grote zaagbek 



De Grote zaagbek is van oktober tot maart aanwezig met een maximum van 100 ex. hartje winter. Het 

instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 september tot en met 30 april. De beoogde populatie is in 

die periode gemiddeld 30 vogels. De Grote zaagbek gebruikt vooral de grote open wateren. 





worden er geen maatregelen genomen om dit proces te stoppen. Het verwezenlijken van dit 


Visarend 

“Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van gemiddeld twee 

vogels (seizoensmaximum).” 

In nazomer en voorzomer kunnen geruime tijd een of meer exemplaren in het gebied pleisteren. Deze 

maken gebruik van de grote open wateren. Het instandhoudingsdoel geldt voor de periode 1 augustus 

tot en met 31 mei. Het verwezenlijken van dit instandhoudingsdoel is onderdeel van de kernopgave 


84


Bijlage 3. Kaarten met de verspreiding van de 

habitattypen. 

A. De Wieden 

Verspreiding van de habitattypen op basis van de kartering in de jaren 2005 t/m 2007. 

85


86


B. De Weerribben 

Verspreiding van de habitattypen op basis van de kartering in 1999. 

87


88


Bijlage 4a. Kaarten belangrijkste voedselgebieden 

Zwarte stern en Purperreiger 

Op de kaarten staan de belangrijkste voedselgebieden van de Zwarte stern en Purperreiger. Naast de op 

de kaart aangegeven gebieden zoeken de broedvogels uit De Wieden en De Weerribben in de omgeving 

van vijf kilometer hun voedsel. Purperreigers kunnen zelfs tot 10 km vliegen naar voedselgebieden. 

Aangenomen is dat er niet of niet noemswaardig verder dan 5 km buiten de grenzen van beide gebieden 

naar voedsel wordt gezocht. De kaarten zijn opgenomen als verduidelijking van de voorwaarden die 

genoemd staan in hoofdstuk 6. 

89


90


Bijlage 4b. Kaart ganzenfoerageergebied (beleidskader 

faunabeheer). 

91


Bijlage 5. Kaart met kraamkolonies en 

verbindingsroutes Meervleermuis 

92


Bijlage 6. Vereiste condities instandhoudingsdoelen 

Voor het behalen van de instandhoudingsdoelen is noodzakelijk inzicht te hebben in de randvoorwaarden 

die de verschillende habitattypen en soorten stellen aan hun omgeving. Deze bijlage geeft een beknopt 

overzicht van de vereiste condities. Een uitgebreide beschrijving is te vinden in hoofdstuk 5 van 

achtergronddocument 1. 


Twee van de beschermde habitattypen in De Wieden en De Weerribben zijn waterplantenvegetaties: de 

kranswieren en krabbenscheer en fonteinkruiden. Deze vegetaties gedijen in zeer tot matig voedselarm, 

helder water. De trilvenen en daarop volgende successiestadia, zijn op lange duur afhankelijk van het 

steeds opnieuw verlanden van open water. Deze verlanding treedt vooral op in tamelijk voedselarm en 

helder water. Door- of overspoeling met basenrijk water is nodig om verzuring tegen te gaan. 

De waterplanten- en verlandingsvegetaties stellen dus eisen aan de waterkwaliteit. Deze eisen kunnen 

gespecificeerd worden naar eisen aan de hoeveelheden fosfaat en nitraat, aan de chlorofylconcentratie 

(hoeveelheid algen) en het doorzicht van het water van de boezem. De basenrijkdom van het water is 

goed en kan verder buiten beschouwing blijven. 

In de meeste Nederlandse zoete wateren, waar onder De Wieden en De Weerribben, is fosfaat de 

belangrijkste beperkende factor voor de groei van waterplanten (Heijnis & Evers 2007b, Lamers et al. 

2001). Dit betekent dat als er meer fosfaat beschikbaar komt, de planten harder gaan groeien. Het zijn 

vooral algen en andere snelle groeiers die hiervan profiteren, waardoor het water vertroebelt. 

Kenmerkende soorten van voedselarm water verdwijnen hierdoor. 

De hoge belasting van de boezem met fosfaat vormt één van de belangrijkste knelpunten voor het op 

gang komen en blijven van de verlanding. Er zijn sterke aanwijzingen dat verlandingsvegetaties vooral 

voorkomen bij lage fosfaatconcentraties. Uit het overzicht zoals gepresenteerd in tabel 1, blijkt dat de 

fosfaatconcentraties (ortho-P) voor verlandings- en soortenrijke kranswiervegetaties een range kennen 

van 0,01-0,03 mg/l. Een soort als Krabbenscheer kan een hogere fosfaatconcentratie aan, maar is weer 

erg gevoelig voor ophoping van toxische stoffen of een te lage kooldioxide-concentraties in de bodem 

(Lamers & Kooijman 2008). 

Tabel 1. Overzicht van ortho-fosfaatconcentraties waarbij verschillende vegetatietypen voorkomen 

(ontleend aan Lamers & Kooijman 2008). 

Locatie/vegetatietype (ortho) fosfaatconcentraties 

(mg/l) 

Originele bron 

Laagveenplas Het Hol 0,03 Higler 1972 

Verspreiding mesotrafente 

verlandingssoorten 

0,02-0,03 De Lyon & Roelofs 1986 

Schorpioenmostrilveen 0,01-0,03 Kooijman 1993; Kooijman & 

Paulissen 2006 

Kranswiervegetaties 0,01-0,03 Schamineé et al. 1995 

Laagveenplas Botshol 0,02 Rip 2008 

Mesotrafente verlandingssoorten 0,02 Lamers et al. 2006; lopend OBNonderzoek 

Galigaan Niet bekend 

De fosfaatconcentraties in tabel 1 horen bij de standplaats van de vegetaties. Op dit moment is 

onvoldoende duidelijk wat de relatie is met de fosfaatbelasting van de verschillende delen van de 

boezem. Hierover zijn in hoofdstuk 7 kennislacunes geformuleerd. Het is dan ook niet mogelijk 

waterkwaliteitseis voor fosfaat te formuleren. Wel is duidelijk dat de fosfaatconcentraties op de plekken 

waar verlanding wordt nagestreefd (waarschijnlijk) onvoldoende is. 

Naast het fosfaatgehalte kan ook het stikstofgehalte invloed hebben op de ecologische kwaliteit van de 

wateren in De Wieden en De Weerribben. Het valt niet uit te sluiten dat de huidige gehaltes in de boezem 

NWO (rond 2 mg/l, Riegman in prep.) een negatief effect hebben op de groei van waterplanten (zie 

achtergronddocument 1). Naarmate het fosfaatgehalte daalt, wordt het stikstofgehalte een steeds 

belangrijkere factor. Ook zijn er aanwijzingen dat de verlanding geremd kan worden door (te) hoge 

stikstofgehaltes. Vooralsnog zijn hier geen exacte grenswaarden van bekend. Stikstof is vooral een 

belangrijke voedingsstof voor (semi-)terrestische vegetaties zoals in trilvenen. Omdat deze vegetaties 

deels gevoed worden met oppervlaktewater, bijvoorbeeld als het onder de kragge door stroomt, is de 

concentratie stikstof in het boezemwater ook via deze route mede bepalend voor het halen van de 

93


instandhoudingsdoelen. Voor de meest gevoelige habitattypen (kranswierwateren en meren met 

krabbenscheer en fonteinkruiden) is uitgegaan van een totale stikstofconcentratie van 1 mg/l (van der 

Molen & Pot 2007) in de grotere wateren. Dit komt overeen met de zeer goede ecologische toestand voor 

de KRW. Door natuurlijke gradiënten ontstaat lokale variatie in de nutriëntengehaltes. Aangenomen 

wordt dat in delen van het kraggengebied de gehaltes hierdoor nog lager zullen liggen. 

Voorwaarde voor een goede ontwikkeling van de kranswierrijke wateren en de meren met krabbenscheer 

en fonteinkruid is verder een laag chlorofylgehalte. Voor de kraggen wordt hiervoor de referentiewaarde 

van de KRW overgenomen, voor de grotere wateren worden hogere gehaltes aangehouden. Het streven 

is hiermee, in elk geval in het kraggenlandschap, een doorzicht tot op de bodem te bereiken, zodat 

waterplanten onbeperkt kunnen kiemen en tot ontwikkeling komen. 

Naast de voedselrijkdom is de basenrijkdom van belang. Basenrijk water voorkomt verzuring van de 

laagveenvegetaties. Verzuring treedt op als gevolg van natuurlijke processen in het veen, door aanvoer 

van verzurende stoffen in de regen en door het vrijkomen van zwavel, bijvoorbeeld bij 

beheersmaatregelen (plaggen). Historisch stroomt basenrijk oppervlaktewater vanuit het Drents plateau 

De Wieden en De Weerribben in. Het is van belang dat de basen in het oppervlaktewater het 

kraggengebied goed kunnen bereiken, zowel door de slootsystemen als onder de kragge door. In 

percelen met dichtgegroeide sloten of vastgegroeide kraggen treedt verzuring door regenwater op 

(Lamers et al. 2006). Hiervoor zijn geen waterkwaliteitsnormen geformuleerd, maar zal bij beheer en 

inrichting wel rekening mee moeten worden gehouden. Voor alle andere waterkwaliteitsparameters 

gelden de normen van de KRW. 

Het Vollenhovermeer maakt geen deel uit van de Boezem van NWO en heeft een afwijkende 

waterkwaliteit. Het Waterschap Zuiderzeeland heeft hiervoor een KRW-norm van 0,10 mg/l voor het 

zomergemiddelde gehalte totaal-fosfaat vastgesteld. Het Vollenhovermeer is alleen Vogelrichtlijngebied 

en heeft voor het behoud van het leefgebied van de vogels een toereikende waterkwaliteit. Het water 

wordt bij uitzonderlijke droogte ook gebruikt als inlaatwater voor de Boezem. Daarvoor zou een lager (zo 

laag mogelijk) fosfaatgehalte wenselijk zijn. Vanwege de lage gemiddelde bijdrage aan de fosfaatlast 

wordt vooralsnog geen scherpere norm noodzakelijk geacht. 

Waterkwantiteit 

De Wieden en De Weerribben hebben momenteel een peilbeheer, met beperkte fluctuaties en een hoger 

waterpeil in de zomer dan in de winter. Het is nog niet duidelijk in welke mate meer peilfluctuaties en 

een natuurlijker peil (’s winters hoger, ’s zomers lager) ecologisch wenselijk zijn. Dat is onder meer 

afhankelijk van de waterkwaliteit en bovendien verschillend voor verschillende habitats en soorten. 

Dit beheerplan gaat er van uit dat de waterkwaliteit gedurende de looptijd van dit beheerplan zo ver 

verbetert, dat een natuurlijker peil in de boezem kan worden ingevoerd, zonder nadelige gevolgen voor 

het behoud van watervegetaties en verlandingsvegetaties (zie Watergebiedsplan), waterriet en 

blauwgraslanden en de soorten die van deze vegetaties afhankelijk zijn. Op de lange termijn zijn bijna 

alle vegetaties afhankelijk van het op gang komen van de (mesotrofe) verlanding. 

Aandachtspunt hierbij is dat voor de grote vuurvlinder hogere winterpeilen mogelijk leiden tot een 

grotere sterfte onder de rupsen die in de strooisellaag overwinteren (De Vries et al., 2007). Deze 

overleving wordt juist van doorslaggevend belang gezien in het behoud van deze soort (Sanders et al., 

2004). De grote vuurvlinder is echter op de lange termijn ook afhankelijk van de ontwikkeling van 

nieuwe trilvenen, die mogelijk een natuurlijker peil prefereren. 

Een ander aandachtspunt is dat de (vast geslagen) kraggenvegetaties zeer gevoelig zijn voor verdroging 

(in de zomer). Dit kan tot een snelle verruiging en verzuring leiden (Lamers et al. 2006). De peilen 

mogen ’s zomers dus zeker niet te laag worden of aanvulling met water van goede kwaliteit moet 

mogelijk zijn. Er is momenteel sprake van lokale verdroging in De Wieden en De Weerribben. 

De verdroging is voor een belangrijk deel een gevolg van de wegzijging naar de omliggende polders en 

de Noordoostpolder. De wegzijging heeft als gunstig nevengevolg, dat het basenrijke water de kraggen 

ingezogen wordt. Een nadeel is echter dat bij de huidige waterkwaliteit hiermee ook (veel) 

voedingsstoffen de kraggen bereiken. Om te zien hoe de balans in dit gebied uitpakt is nader onderzoek 

nodig. Voor een duurzaam en natuurlijk systeem (kernopgave evenwichtig systeem), lijkt het handhaven 

van een wegzijgingspost als motor voor natuurwaarden niet voor de hand liggend. 

Voor de hoogwaterzones en het Vollenhovermeer en de Vollenhoofsche Uiterdijken gelden andere 

peilbeheren. Deze gebieden hebben een eutrofe moerasvegetatie. Deze vegetaties gedijen bij het huidige 

peilbeheer, maar zouden zich kunnen uitbreiden bij een natuurlijker peilbeheer, in combinatie met een 

meer natuurlijk oeverzone. 

94



Net als fosfaat is stikstof en voedingsstof die in overmaat een negatief effect heeft op gevoelige, in dit 

geval terrestrische, vegetaties. Vooral voor trilveenvegetaties is het belangrijk dat de 

stikstofconcentraties laag blijven. Stikstof komt beschikbaar via het oppervlaktewater, door 

atmosferische depositie en door bodemprocessen. 

De atmosferische depositie is in De Wieden en De Weerribben de belangrijkste bron van stikstof voor de 

terrestrische vegetaties. De gevoeligheid voor stikstofdepositie kan worden uitgedrukt in de kritische depositiewaarde 

(critical load). Dat is een schatting van de belasting aan luchtverontreiniging, waaronder 

geen schadelijke effecten bij een specifiek gevoelig deel van een ecosysteem optreden (Bobbink, 2006). 

Volgens de meest recente inzichten zijn veenmosrietlanden, blauwgraslanden, galigaanmoerassen, 

trilvenen en vochtige heiden het meest gevoelig in De Wieden en De Weerribben (tabel 3). De actuele 

depositie bedraagt in De Wieden 1881 en in De Weerribben 1795 mol N/ha/jaar (Gies et al. 2009). 

Tabel 3. Kritische depositiewaarden voor de habitattypen in De Wieden en De Weerribben (van Dobben & 

van Hinsberg 2008). 

Habitattype Kritische 

depositiewaarde 

(kg N/ha/jaar) 

Kranswierwateren (H4010) 30 2.100 

Krabbenscheer & fonteinkruiden (H3150) 30 2.100 

Vochtige heiden (H4010) 18 1.300 

Blauwgraslanden (H6410) 15 1.100 

Ruigten en zomen (H6430) > 34 > 2.400 

Trilveen (H7140 subtype A) 16,8 1.200 

Veenmosrietlanden (H7140 subtype B) 10 700 

Galigaanmoerassen (H7210) 15 1.100 

Veenbossen (H91D0) 25 1.800 

Kritische depositiewaarde 

(mol N/ha/jaar) 

Compleetheid van de verlandingsreeks 

Om op lange termijn alle stadia van de verlandingsreeks in voldoende mate te behouden, is het nodig 

steeds opnieuw bij het begin te beginnen: open water. Dit gebeurt door het graven van nieuwe petgaten, 

waarmee de vegetatiesuccessie in de tijd wordt teruggezet. Ook op andere manieren wordt de successie 

vertraagd of gedeeltelijk teruggezet; bijvoorbeeld door begreppelen (aanvoer van basenrijk water naar 

kraggevegetaties), maaien (’s zomers of ’s winters), schrappen, plaggen en ontbossen. Dergelijk cyclisch 

beheer is noodzakelijk voor alle laagveenhabitats en de laagveensoorten. Het cyclisch beheer kan in die 

zin worden opgevat als een ecologische voorwaarde voor het behoud van de laagveenmoerassen. 

Randvoorwaarde voor het op gang komen van het (mesotrofe) verlandingsproces is dat de concentraties 

voedingsstoffen voldoende laag zijn. 

Habitateisen soorten Habitatrichtlijn 

De planten, ongewervelden en vissen van bijlage 2 van de Habitatrichtlijn waarvoor De Wieden en De 

Weerribben zijn aangewezen, zijn afhankelijk van het voldoende voorkomen van helder, fosfaatarm 

water, met goed ontwikkelde waterplantenvegetaties. Ook is voldoende areaal jonge 

verlandingsvegetaties nodig. Voor de rivierdonderpad is de aanwezigheid van stortstenen van belang, 

voor de grote modderkruiper de aanwezigheid van verlandende kleine wateren. Voor de meervleermuis is 

de aanwezigheid van voldoende voedsel (m.n. dansmuggen en nachtvlinders), bewoonbare gebouwen en 

onverlichte verbindingsroutes (kanalen, sloten, lanen, hagen) van belang. 

Habitateisen broedvogels 

Op basis van habitateisen van moerasvogels (Van der Winden et al. 2002) is een inschatting gemaakt 

van de oppervlakten en vegetatietypen, die voor de beoogde omvang van de populaties van de 

verschillende soorten broedvogels nodig zijn (voor een samenvatting zie tabel 4. Een nadere toelichting 

staat in achtergronddocument 1). 

Bij het opstellen van deze berekening is er van uit gegaan, dat er voldoende open water (van kleine 

slootjes tot grote meren) aanwezig is. En dat de genoemde essentiële biotopen in mozaïek voorkomen 

met voor de moerasvogels marginale biotopen. Voor de kleinere soorten zijn de genoemde arealen 

inclusief hun hoofdfoerageergebied. De grotere soorten foerageren over een veel groter gebied. 

Overigens zijn natte polders met natuurlijke sloten net buiten de Natura 2000-gebieden ook heel 

geschikt als foerageergebied voor een soort als de purperreiger. 

95


Tabel 4. Overzicht van de oppervlakten essentiële vegetatietypen die nodig zijn voor de beoogde 

populaties van moerasbroedvogels. 

De Wieden De Weerribben 

Velden krabbenscheer 2-5 ha 1-3 ha 

Velden drijvende waterplanten 5 ha 3 ha 

Lage helofytenvegetaties 250-500 ha 375-500 ha 

Droog rietland 375 ha 112 ha 

Randen met waterriet 2 km 2 km 

Inundatierietland 375 ha 250 ha 

Verdronken struweel 20 ha 20 ha 

Lage kruidenvegetaties 200 ha 250 ha 

Inundatierietland is rietland dat drie tot twintig jaar oud is en dat in ieder geval in de winter en het 

voorjaar (tot in juni) in ondiep water (20-50 cm) staat. Het rietland wordt afgewisseld met sloten en 

poelen. 

Habitateisen niet-broedvogels 

Voor de kwalificerende niet-broedvogels van De Wieden dient voldoende oppervlak voedselgebied van 

voldoende kwaliteit aanwezig te zijn en voldoende rust op de grote open wateren. Bovendien mag de 

afstand tussen de rusten voedselgebieden niet te groot zijn. 

Plantenetende watervogels: kleine zwaan, kolgans, grauwe gans, smient en krakeend 

Kleine zwaan, kolgans, grauwe gans en smient foerageren op agrarisch grasland; de twee eerste soorten 

daarnaast ook op bouwland. Op basis van het gewicht en de dagelijkse energiebehoefte kan de 

voedselbehoefte van de verschillende plantenetende watervogels via een wegingsfactor omgerekend 

worden naar kolgansdagen (zie Van der Hut 2007). Uit het seizoensgemiddelde aantal kan het aantal 

vogeldagen worden berekend. Op basis van het aantal vogeldagen, de wegingsfactor en 

draagkrachtschatting voor grasland (lage draagkracht 775 kolgansdagen/ha en hoge draagkracht 1.300 

kolgansdagen/ha) kan per soort de benodigde oppervlakte grasland in ha worden berekend (Van der Hut 

2007). Dit grasland dient wel voldoende verstoringsvrij te zijn: met ander woorden op enige afstand van 

wegen, bomen en huizen. Akkerland wordt vrijwel alleen benut door kleine zwanen en grauwe ganzen en 

heeft een lagere draagkracht dan grasland, zodat hiervan in verhouding een grotere oppervlakte 

benodigd is. 

Met uitzondering van de smient foerageren de vogels overdag en slapen ’s nachts op de plassen. Tussen 

de slaapplaatsen en de foerageergebieden is de afstand 5-10 km. De smient rust overdag op de plassen 

en foerageert in de nacht. 

De krakeend foerageert vooral op draadalgen en fijnere waterplanten, waarschijnlijk vrijwel volledig 

binnen De Wieden. Een goede waterkwaliteit en een goed doorzicht zijn bepalend voor het voorkomen 

van de voedselplanten van deze soort. 

Schelpdieretende duikeenden: kuifeend en tafeleend 

Rustende groepen worden vooral op wateren in de luwte van oevervegetaties en bossen gevonden. De 

afstand tussen rustplaats en foerageerplek bedraagt maximaal 10 km. De foerageergebieden van 

kuifeend en tafeleend uit De Wieden zijn onbekend. 

Tabel 5. Benodigd areaal grasland voor plantenetende niet-broedvogels in en om De Wieden. De 

berekeningswijze is ontleend aan Van der Hut (2007). Zie voor verdere toelichting 

achtergronddocument 1. 

Soort Doel:seizoensgemiddelde 

aantal vogels 

Aantal 

vogeldagen 

Wegingsfactor 

Benodigd 

areaal 

grasland 

(ha) met 

lage 

draagkracht 

Kleine zwaan 8 2.920 1,93 7 4 

Kolgans 3.800 1.387.000 1 1.789 1.067 

Grauwe gans 1.000 365.000 1,27 597 356 

Smient 500 182.500 0,45 106 63 

Totaal benodigd 2.500 1.490 

Benodigd areaal 

grasland (ha) 

met hoge 

draagkracht 

96


Visetende watervogels: fuut, aalscholver, nonnetje, grote zaagbek en visarend 

Fuut, aalscholver nonnetje, grote zaagbek en visarend prefereren visrijke wateren met een redelijk tot 

goed doorzicht. Deze soorten zijn alle dagactief en brengen de nacht door nabij hun foerageerplekken; 

bij voorkeur in de luwte van oevervegetatie of geboomte op de kant. 

Rust 

Rust wordt beschouwd als de afwezigheid van verstoring. Verstoring kan veroorzaakt worden door 

betreding, beschadiging, beweging, geluid en licht. In het broedgebied van verschillende soorten 

broedvogels, waarvoor De Wieden en De Weerribben zijn aangewezen, dient voldoende rust te heersen. 

Dat betekent ca. 750 resp. 250 ha zeer rustig moerasgebied in het broedseizoen. Daarnaast dient er rust 

te zijn bij de kolonieplaatsen van aalscholver, purperreiger en zwarte stern. Voor de niet-broedvogels 

dient voldoende rust gewaarborgd te zijn op de voedsel- en slaapplaatsen. Voor de ondergedoken 

waterplantenvegetaties, verlandingsvegetaties en oevervegetaties is het van belang beschadiging door 

boten te voorkomen. 

Voor meervleermuizen zijn onverlichte verbindingsroutes tussen dagverblijven en foerageergebieden 

over watergangen en langs lijnvormige landschapselementen van groot belang (Kuiper et al. 2006). 

Landschappelijke samenhang 

Binnen De Wieden en De Weerribben moeten voor planten- en diersoorten voldoende 

dispersiemogelijkheden te zijn. Voor een aantal soorten planten en vlinders (waaronder de Grote 

vuurvlinder) zijn de leefgebieden momenteel te veel versnipperd. Vergroting, verbinding en verbetering 

van het areaal leefgebied van dergelijke soorten (vooral in de jonge verlandingsstadia) is noodzakelijk 

om de instandhoudingsdoelen te kunnen halen. 

Concreet zijn stapstenen nodig voor laagveensoorten om tussen De Wieden en De Weerribben kunnen 

uitwisselen. Ook verbinding met nabijliggend moerasgebied De Rottige Meenthe versterkt het ecologische 

netwerk. Voor de Natura 2000 soorten geldt dit vooral voor de grote vuurvlinder. Voor vissen moeten er 

goede migratiemogelijkheden zijn, bijvoorbeeld door vispassages, aangepast sluisbeheer of aalgoten. 

Broedvogels als purperreiger, bruine kiekendief en zwarte stern zoeken hun voedsel deels in de 

agrarische gebieden buiten de Natura 2000-gebieden. Deze foerageergebieden mogen niet te ver weg 

liggen (niet meer dan ca. 5 km). Dit geldt ook voor de niet-broedvogels (o.a. Kol- en Grauwe gans), die 

in De Wieden rusten en buiten het gebied foerageren. Aalscholvers (zowel in als buiten de broedtijd) 

vliegen veel verder om voedsel te zoeken. 

97


Bijlage 7. Huidig en gewenst jaarlijks natuurbeheer 

Toelichting verschil oppervlakten habitattypen en beheerd oppervlakte 

Het oppervlakte van een habitattype is bepaald door de aanwezigheid van verschillende vegetatietypen 

in het veld. Het beheer is afgestemd op percelen, vakken of afdelingen. Dat zijn twee verschillende 

ruimtelijke eenheden. Veelal behoord een deel van een perceel tot een Natura 2000 habitattype en 

bestaat de rest uit andere vegetaties. Het beheer van het volledige perceel is echter afgestemd op het 

habitattype. Daardoor dient dus er een groter areaal te worden beheerd dan dat het oppervlakte 

habitattype suggereert. Het gaat echter om twee 'talen'. Zo is het beheertype veenmosrietland groter 

dan het oppervlakte veenmosrietland (H7140B). 

#PM 

98


99


Bijlage 8. Onderbouwing fasering daling 

stikstofdepositie 

#PM Nog aan te passen. 

In De Wieden en De Weerribben worden bij vijf van de negen habitattypen de kritische 

depositiewaarden 16 voor stikstof overschreden. Dit vormt een knelpunt voor het behalen van de 

instandhoudingsdoelen. Voor het terugdringen van de atmosferische stikstofdepositie is een tijdspad 

opgesteld (zie tabel 4.1). Daarbij is tevens gekeken naar andere maatregelen die bijdragen aan het 

bereiken van de instandhoudingsdoelen. De reductieopgave is zo gekoppeld aan wat in de tijd ecologisch 

noodzakelijk is voor het bereiken van de instandhoudingsdoelen. Als ondergrens geldt dat het perspectief 

om op termijn de instandhoudingsdoelen te realiseren niet mag afnemen. Het streven is dan ook om de 

stikstofdepositie terug te dringen tot kritische depositiewaarden, tenzij uit monitoring blijkt dat de 

instandhoudingsdoelen al bij hogere depositiewaarden zijn bereikt. 

Deze bijlage geeft per habitattype een onderbouwing voor de fasering. Naast de habitattypen komen ook 

Geel schorpioenmos en Groenknolorchis aan de orde, aangezien voor deze voor stikstof gevoelige 

soorten eveneens instandhoudingsdoelen zijn geformuleerd. 

Belangrijke bronnen die zijn gehanteerd zijn Kiwa Water Research/ECG consult 2007a en b (Knelpunten 

en kansenanalyse) en Ministerie van LNV 2008 (Profielendocumenten). De kritische de positiewaarden 

zijn ontleend aan Van Dobben & Van Hinsberg (2008). 

Vochtige heide (H4010b) 

De vochtige heide op laagveen is in Europa tot nu toe alleen bekend uit moerasgebieden van het laag 

gelegen deel van Nederland. Het Nederlandse aandeel is in Europees perspectief daarmee van zeer groot 

belang. De landelijke staat van instandhouding is matig ongunstig. KIWA typeert de kwaliteit voor De 

Wieden als 'klein oppervlakte goed ontwikkeld, voor De Weerribben als 'deels goed en voornamelijk 

matig ontwikkeld.' 

Vochtige heide ontwikkelt zich uit eerdere successiestadia (trilveen en veenmosrietland) doordat bij het 

dikker worden van de kragge geleidelijk een dikkere regenwaterlens ontstaat en de bereikbaarheid van 

de bovengrond voor basenrijker water onder de kragge afneemt. Ook op vast veen kan verzuring door 

regenwaterlenzen leiden tot ontwikkeling van Moerasheide, bijvoorbeeld vanuit voorheen bevloeide 

rietlanden. De vegetatie wordt gedomineerd door ondiep wortelende zuurminnende soorten. 

Stikstofdepositie heeft een negatieve invloed omdat het door vermesting de verbossing versneld. Met 

maaibeheer is dit echter in voldoende mate tegen te gaan. Het op korte termijn bereiken van de kritische 

depositiewaarde (1300 mol N/ha/jaar) is dan ook niet noodzakelijk. Bij de fasering van de reductie speelt 

dit habitattype geen rol. 

Blauwgrasland (H6410) 

Het oppervlakte blauwgrasland is in Nederland in de loop van de 20e eeuw enorm achteruitgegaan. In 

Europees perspectief is de bijdrage van groot belang vanwege de soortensamenstelling, de geografische 

ligging en de oppervlakte. De landelijke staat van instandhouding is zeer ongunstig. KIWA typeert de 

kwaliteit voor De Wieden als 'matig groot areaal', voor De Weerribben als 'vooral een matige kwaliteit en 

voor een klein deel een goede kwaliteit.' 

Blauwgraslanden in De Wieden en De Weerribben zijn ontstaan door jaarlijks in de zomer maaien en 

afvoeren (hooi) van onvergraven veengronden. Blauwgraslanden ontstaan in situaties waarbij er sprake 

is van kwel tot in de wortelzone. Bij afwezigheid van kwel moet er tenminste gedurende een periode van 

het jaar grond- of oppervlaktewater in de wortelzone komen. Dit is noodzakelijk om het 

adsorptiecomplex op te laden met basen. In het geval van de blauwgraslanden in De Wieden en 

Weerribben zal het heel vroeger gegaan zijn om kwel, maar recentelijk zijn de blauwgraslanden 

afhankelijk geworden van winterse inundaties en capillaire opstijging van grondwater. 

De achteruitgang van de kwaliteit van de Blauwgraslanden is zeer actueel. De onderstaande tabel 

(1)maakt dit zichtbaar. Hierin staat het aantal groeiplaatsen van enkele typische planten van de 

Blauwgraslanden van De Wieden. Daarnaast zijn er ook al een drietal soorten verdwenen: Geelhartje, 

Tweehuizige zegge en Sierlijke vetmuur. 

16 De kritische depositiewaarde (kdw) is een indicatie voor de luchtkwaliteit waarbij het natuurlijke systeem in 

evenwicht is en er geen effectgerichte maatregelen door beheer noodzakelijk zijn. Overige condities zoals 

waterkwaliteit en peilbeheer zijn dan ook optimaal. 

100


Tabel 1. Veranderingen in het aantal groeiplaatsen van kenmerkende plantensoorten van de Rode Lijst 

van Blauwgrasland in De Wieden (bron Vereniging Natuurmonumenten). 

Soort 1995 2007 

Blonde zegge 4 9 

Vlozegge 11 2 

Spaanse ruiter 40 29 

Parnassia 97 39 

Knotszegge 34 

38 

toe-/afname 

toename 25%-50% 

afname meer dan 50% 

afname 25%-50% 


minder dan 25% toename 

Klokjesgentiaan 1 1 min of meer gelijk 

Blauwe knoop 234 210 

afname minder dan 25% 

Borstelgras 4 

1 


Hondsviooltje 3 3 min of meer gelijk 

Bij de achteruitgang van de kwaliteit spelen twee processen een rol: verzuring en vermesting. De 

depositie draagt aan beide processen bij. Verzuring zorgt voor een verandering van de bodemkwaliteit. 

Samen met het vermestende effect van stikstof leidt dit tot een sterke vergrassing. Snel groeiende 

grassen zoals Pijpenstrootje en Gestreepte witbol gaan domineren ten koste van de langzaam groeiende 

soorten. In die categorie vallen juist de typerende soorten van het Blauwgrasland. 

Gezien de teruglopende kwaliteit is beperking van de stikstofdepositie noodzakelijk omdat anders de 

instandhoudingsdoelen niet meer te halen zijn. Dit betekent allereerst een reductie tot 1200 mol 

N/ha/jaar in 2015, gevolgd door een verdere afname in de tweede beheerplanperiode. Het probleem van 

de verzuring dient ook te worden opgelost door herstel van winterse inundaties. Dit is pas mogelijk nadat 

nader onderzoek heeft uitgewezen dat hier geen negatieve gevolgen aan zijn verbonden. Verbetering van 

de waterkwaliteit is daarbij ook een voorwaarde. Het onderzoek is in 2013 afgerond. Het herstel van 

winterse inundaties kan dan mogelijk de jaren er na plaatsvinden. De milieucondities in lucht en water 

kunnen dan in het begin van de tweede beheerplanperiode op orde zijn. Er zijn geen effectgerichte 

maatregelen mogelijk om de kwaliteit te behouden. 

Trilveen (H7140a) 

Trilveen is op Europese schaal een zeldzaam en bedreigd habitattype. Nederland heeft een grote 

verantwoordelijkheid voor het behoud van deze vegetaties. De landelijke staat van instandhouding is 

zeer ongunstig. De kwaliteit van het trilveen is door KIWA voor De Wieden beschreven als 'matig groot 

oppervlakte, waarvan een deel goed ontwikkeld aanwezig is', voor De Weerribben als 'vrij groot 

oppervlakte matig tot goed ontwikkeld.' Er zijn geen meetreeksen beschikbaar om zicht te krijgen op de 

ontwikkeling van de kwaliteit. Op basis van terreinkennis is de indruk dat de kwaliteit in De Wieden #PM 

beschrijving van de ontwikkeling en in De Weerribben #PM beschrijving van de ontwikkeling. 

Trilveen ontstaat uit verlandingsvegetaties en in de huidige situatie komt verlanding slechts zeer beperkt 

op gang. Knelpunten zijn waterkwaliteit (fosfaatconcentratie) en troebelheid. Nieuwvorming van het 

areaal via natuurlijk successie is op de korte termijn uitgesloten omdat, na aanwezigheid van de juiste 

milieucondities, hier minimaal 30 jaar voor nodig is. Behoud van bestaande oppervlakte en kwaliteit is 

dan ook uiterst noodzakelijk om nieuwvorming om termijn mogelijk te maken. De aanwezigheid van de 

kenmerkende plantensoorten in het gebied is daarvoor een randvoorwaarde. 

Trilvenen kunnen in principe decennia lang in stand gehouden worden met een maaibeheer, omdat de 

voedselrijkdom van nature zo laag is. In voedselrijkere omstandigheden, zoals vandaag de dag in 

Noordwest-Overijssel, treedt echter verzuring en verdroging op waardoor de successie zich versneld. 

Bepaalde snelgroeiende, stikstofminnende veenmossen krijgen de overhand. Ammoniak zorgt voor 

verzuring van het milieu, en fosfaat en stikstof zorgen voor vestiging en uitbreiding van de ongewenste 

veenmossen. Fosfaat is momenteel de sturende factor in de waterkwaliteit. Om de kwaliteit van het 

trilveen te behouden is op korte termijn vertraging van de successie nodig door de aanvoer van fosfaat 

(water) en stikstof (lucht) te beperken. De maatregelen zoals genoemd in hoofdstuk 4 zijn gericht op 

beperking van de beschikbaarheid van deze voedingsstoffen tot de kritische niveaus. Voor de 

stikstofdepositie betekent dit een reductie tot 1200 mol N/ha/jaar in 2015. Er zijn geen effectgerichte 

maatregelen mogelijk om de kwaliteit te behouden. Trilveenachtige vegetaties worden behouden door 

het schrapen en/of begreppelen van hooien rietlanden en het in zomermaaibeheer nemen van 

rietlanden met trilveensoorten. Deze maatregelen zijn nodig om te komen tot behoud van het 

oppervlakte. 

Veenmosrietland (H7140b) 

Veenmosrietland is in Nederland een minder bedreigde levensgemeenschap dan trilveen. Dat komt 

voornamelijk omdat veenmosrietland uit diverse andere vegetaties kan ontstaan, onder andere uit de 

verzuring van rietland. De landelijke staat van instandhouding is matig ongunstig. KIWA typeert de 

101


kwaliteit voor De Wieden als 'groot oppervlakte goed tot matig ontwikkeld', voor De Weerribben als 

'grote oppervlakte met een goede en matige kwaliteit'. 

Bij de huidige milieucondities kan het habitattype ca. 60 jaar in stand blijven. Dat betekent dat door 

natuurlijke successie gedurende de looptijd van het beheerplan ca. 10% van het areaal verloren zal gaan 

doordat het overgaat in andere (vaak ook waardevolle) vegetaties. Er vindt momenteel echter nauwelijks 

aanwas plaats. Zonder het tegengaan of weer terugzetten van de successie is de doelstelling van behoud 

oppervlakte en kwaliteit dan ook niet te bereiken. 

Onder natuurlijke omstandigheden verzuurt het rietland, of het trilveen waaruit eveneens 

veenmosrietland ontstaat, langzaam en is een losse veenmoslaag aanwezig, waartussen de kruiden zich 

kunnen handhaven. Maaibeheer is noodzakelijk want ook bomen kunnen zich vestigen en zorgen voor 

successie naar bos. Bevloeiing van rietland met eutroof oppervlaktewater werkt paradoxaal. Enerzijds 

worden voedingsstoffen en basen aangevoerd die de successie ogenschijnlijk kunnen vertragen, 

anderzijds reageren de veenmossen in het rietland sterker dan hogere planten op de aangevoerde 

voedingsstoffen, waardoor het milieu sneller verzuurd en een dikker veenmostapijt ontstaat. Het staken 

van de bevloeiing leidt dan ook binnen zeer korte tijd tot dominantie van het arme, verzuurde type. Ook 

de depositie van ammoniak levert een grote bijdrage aan de versnelde successie, enerzijds chemisch 

doordat ammoniak de bodem zelf verzuurd, anderzijds doordat zij de groei van de veenmossen 

stimuleert. 

Met maaibeheer worden voedingsstoffen afgevoerd zodat de successie vertraagd wordt. Toch vindt er 

tevens verlies van kwaliteit plaats door te hoge stikstoflast die uit de lucht komt. Maaibeheer alleen kan 

niet tegengaan dat mossen steeds dominanter worden in de vegetatie en daarmee gaat de kwaliteit van 

het veenmosrietland achteruit. Verlies van kwaliteit treedt ook op door verdroging; Haarmos en 

ruigtekruiden gaan dan overheersen. 

Voor behoud is dus naast adequaat beheer ook een daling van de stikstofbelasting noodzakelijk. Hoewel 

veenmosrietlanden een lagere kritische depositiewaarde hebben dan trilvenen, is het nemen van 

maatregelen op dit punt minder urgent. Dat komt doordat veenmosrietlanden zich makkelijker 

ontwikkelen en ze dus een groter deel van het kraggenlandschap kunnen benutten. Daarnaast kunnen ze 

met effectgerichte maatregelen (periodiek schrapen van verzuurd rietland, graven van sloten en 

greppels) teruggezet worden in de successie en op die wijze op korte termijn behouden blijven. Om de 

duurzame instandhouding niet in gevaar te brengen dient in 2027 de kritische depositiewaarde (700 mol 

N/ha/jaar) te zijn bereikt. 

Galigaanmoeras (H7210) 

Galigaanmoeras is in Europa wijd verspreid, maar komt doorgaans over kleine oppervlakten voor. De 

Nederlandse begroeiingen onderscheiden zich niet door omvang, ligging of het voorkomen van bijzondere 

soorten. De landelijke staat van instandhouding is matig ongunstig. KIWA typeert de kwaliteit voor De 

Wieden als 'komt met een klein oppervlakte voor en is matig ontwikkeld', voor De Weerribben als 'komt 

over een klein oppervlak matig ontwikkeld voor'. 

In laagveenmoerassen komt Galigaan als kraggevormer voor op dunne kraggen in petgaten en langs 

beschutte, kragge-achtige oevers. Eenmaal gevestigd kan galigaan zich lang handhaven, ook bij minder 

optimale ecologische condities. Met gericht beheer van de vegetaties rond de bestaande galigaanplanten 

kan relatief snel een flink areaal worden ontwikkeld. Aanpassing van het maaibeheer bestaat uit het 

maar eens in de drie tot vijf jaar maaien van de vegetaties (in de zomer) of het gericht tegengaan van 

verbossing door bijvoorbeeld uitsteken van boompjes. Het op korte termijn bereiken van de kritische 

depositiewaarde (1100 mol N/ha/jaar) is dan ook niet noodzakelijk. Bij de fasering van de reductie speelt 

dit habitattype geen rol 

Geel schorpioenmos 

De belangrijkste Nederlandse groeiplaats bevindt zich in De Wieden. De landelijke staat van 

instandhouding is zeer ongunstig. Hydrologie en ijlheid van de vegetatie zijn belangrijke factoren bij het 

verklaren van het voorkomen van deze soort. Over de invloed van stikstofdepositie is geen kennis 

beschikbaar. De soort zal vermoedelijk profiteren van de verdere daling van de depositie. 

Groenknolorchis 

De Groenknolorchis is een kenmerkende soort van het habitattype trilveen. Gezien de sterke koppeling 

vraagt deze soort geen andere fasering van de stikstofdepositie. 

102


9. Overzicht van maatregelen, uitvoerders en kosten. 

Een deel van de maatregelen zijn onderdeel van initiatieven waartoe al besloten is en waarvoor ook 

financiële dekking bestaat. Deze maatregelen zijn wel opgenomen in de tabel als ze in dit beheerplan zijn 

betiteld als instandhoudingsmaatregel. Maatregelen die noodzakelijk zijn voor het behalen van de 

instandhoudingsdoelen en geheel nieuw zijn staan groen gemarkeerd in de lijst. Dit zijn de kosten die 

voortkomen uit dit beheerplan. De kosten zijn weergegeven als totaal voor de periode 2009-2015. 

Om de natuurwaarden in algemene zin in stand te houden voeren waterschap en terreinbeheerders ook 

een basis beheer uit. Ook dit is van belang voor de Natura 2000 opgave. Deze kosten zijn niet 

opgenomen. 

103


Maatregelen: Uitvoering door: Periode Kosten Financiële dekking via: Zeker? 

1. Waterkwaliteit 

1. Lokaal terugbrengen fosfaatgehalte 

a. lokaal chemisch defosfateren Waterschap Reest en Wieden < 2015 € 200.000 Begroting Waterschap Ja 

2. Tegengaan opwervelen slib 

a. reguliere onderhoudsbaggerwerkzaamheden Waterschap Reest en Wieden 2008-2013 € 661.626 Begroting Waterschap ja 

b. opstellen zoneringsplan (zie rust) 

2. Waterkwantiteit 

1. Handhaven huidig peilbeheer Waterschap Reest en Wieden 2009-2015 PM Begroting Waterschap ja 

3. Cyclische natuurbeheer 

1. De Wieden 

a. begreppelen Vereniging Natuurmonumenten 2009-2015 € 750.000 Programma Beheer of LIFE+/EGM deels* 

b. schrapen rietland Vereniging Natuurmonumenten 2009-2015 € 3.000.000 Programma Beheer of LIFE+/EGM deels* 

c. ontbossen Vereniging Natuurmonumenten 2009-2015 € 1.500.000 Programma Beheer of LIFE+/EGM deels* 

d. graven petgaten Vereniging Natuurmonumenten 2009-2015 € 4.800.000 Programma Beheer of LIFE+/EGM deels* 

2. De Weerribben 

a. graven petgaten (zie opmerking #) Staatsbosbeheer 2009-2015 € 2.880.000 Programma Beheer of LIFE+/EGM deels* 

4. Regulier natuurbeheer** 

a. tekort structurele beheerkosten De Weerribben SBB, rietlandbeheerders < 2015 € 6.960.000 deels** 

a. tekort structurele beheerkosten De Wieden NM, rietlandbeheerders < 2015 € 4.596.000 deels** 

(incl. 10% overjarig riet en beperkt maaien galigaanvegetaties) 

5. Rust 

1. Opstellen zoneringsplan Nationaal Park 2008 € 25.000 Bestedingenplan NP 2008 ja 

2. Uitvoering zonering zie communicatie & handhaving 

104



6. Overjarig riet en moerassen 

a. schrapen oud rietland ipv aanleg 125 ha Vereniging Natuurmonumenten 2009-2013 € 400.000 Bestedingenplan NP 2009-2014 nee 

b. schrapen oud rietland ##ha Staatsbosbeheer 2009-2015 ? ? nee 

c. aanleg 125 nieuw rietland Landinrichtingscommissie



11. Onderzoek / pilots 

1. Onderzoek effecten natuurlijker peilbeheer 

a. proef Kiersche Wiede NM + Waterschap < 2015 € 30.000 Begroting Waterschap ja 

b. proef vak 60 Weerribben, onderzoek gehele boezem SBB & Universiteit v. A'dam 2008-2011 € 340.000 O+BN ja 

c. effecten op Grote Vuurvlinder SBB & De Vlinderstichting 2008-2010 € 52.000 LNV ja 

2. Onderzoek fosfaat en trilveenverlanding Ministerie LNV & Provincie Ov. < 2015 € 395.000 LNV, provincie & waterschap deels 

3. Effecten klimaatverandering Provincie Overijssel < 2015 Begroting provincie Overijssel 

4. Pilot wegvangen witvis Waterschap Reest en Wieden 2006-2009 € 300.000 Begroting Waterschap ja 

12. Communicatie 

1. Opstellen communicatieplan Ministerie LNV & Provincie Ov. 2009 € 30.000 Begroting provincie & Min. LNV nee 

2. Uitvoering communicatie diverse 2009-2015 PM diverse nee 

13. Handhaving (regulier) 

1. Opstellen handhavingsplan Provincie Overijssel e.a. 2009 € 20.000 Begroting provincie Overijssel nee 

2. Uitvoering handhaving (regulier) Provincie Overijssel e.a. 2009-2015 PM Begroting provincie Overijssel ja 

14. Schadevergoeding Ministerie LNV & Provincie Ov. < 2015 PM Nog in onderhandeling ? 

Opmerkingen: 

deels* In het kader van LIFE-OBN 2 is er (€4.500.000) subsidie beschikbaar in de periode t/m 2010; totaal noodzakelijk is €12.312.000 

nee* Realisatie Raamplan is geprogrammeerd, maar besluit over financiering gebeurd per module. 

** Voor het structurele beheer in De Wieden is jaarlijks € 1.725.000 noodzakelijk terwijl via Programma Beheer € 959.000 beschikbaar. Voor het structurele 

beheer in De Weerribben is jaarlijks € 2.017.000 noodzakelijk terwijl het beschikbare budget € 857.000 bedraagt (Overlegorgaan Nationaal Park 

Weerribben-Wieden 2008). 

deels** In 2009 is via een amendementen (Tweede kamer, Provinciale Staten) eenmalig €4 miljoen beschikbaar gekomen voor het natuurbeheer. 

# Het beheerplan gaat voor De Weerribben uit van 6 ha petgaten tot 2015, daarna dient jaarlijks 27 ha petgaten te worden gegraven. De kosten bedragen 

in die situatie jaarlijks € 2.160.000. Samen met De Wieden komen de jaarlijkse kosten voor het graven van petgaten op € 2.960.000. 

106

Werkdocument Natura 2000 De Wieden & De Weerribben

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?