1 Deutsche Brüsseler Zeitung. Duitstalig tweewekelijkse ... - Belgica

Deutsche Brüsseler Zeitung. Duitstalig tweewekelijkse publicatie (soms ook met artikelen in
het Frans), die van 3 januari 1847 tot 27 februari 1848 in Brussel verscheen, f°.
III 19.799 C RP (originele verzameling onvolledig, van 2 december 1847 tot 27 februari 1848,
1 ingebonden volume); L.P. Mic 37 en Mic 56 (gemicrofilmd exemplaar volledig, 2 rollen)
Ontstaan van de Deutsche Brüsseler Zeitung
Brussel, midden van de jaren 40 in de 19de eeuw. Het liberale regime waarvoor de jonge
Belgische Staat had gekozen en zijn uitzonderlijke geografische ligging maakten er een vredig
oord van voor tal van intellectuelen, schrijvers, journalisten en zelfs voor ambachtslieden en
arbeiders die wegens hun revolutionaire ijver of hun meningen personae non gratae waren
geworden in hun eigen land - Duitsland, Italië, Polen. Voor sommige van deze uitwijkelingen
was Brussel een tussenstop op weg naar hun ballingsoord. Vele anderen vonden er echter de
hoop van een nieuwe start. Ze konden zich er vestigen en werk vinden, maar vooral ook
samenkomen, zich organiseren, hun mening verkondigen en hun geschriften publiceren
zonder dat de overheden hen al te veel lastig vielen. Nadat hij in februari 1845, op verzoek
van de Pruisische regering, Frankrijk was uitgezet, vestigde ook de jonge filosoof Karl Marx
zich in Brussel, gevolgd door zijn vriend Friedrich Engels. Zo verplaatste het zwaartepunt van
de revolutionaire bewegingen zich van Parijs naar Brussel, dat voor een tijdje de ‘draaischijf
van het internationale communisme’ werd. In deze context zag de Deutsche Brüsseler Zeitung
het licht; zijn lancering werd in november 1846 aangekondigd in een folder. Het eerste
nummer verscheen op 3 januari 1947. Het telde vier pagina’s van vier kolommen. De
Deutsche Brüsseler Zeitung verscheen op zondag en donderdag en werd hetzij per
abonnement verkocht in heel België en in het buitenland, hetzij per los nummer op het
kantoor van de redactie in de Kruidtuinstraat nr. 30.
Een Europese communistische publicatie
Hoewel Marx reeds op 8 april 1847 een eerste artikel publiceerde in de Deutsche Brüsseler
Zeitung (Erklärung gegen Karl Grün), had deze publicatie aanvankelijk niet veel weg van een
communistisch blad. Zijn stichter, Adalbert von Bornstedt (1808-1851), die later door
marxisten steevast een ‘democratisch burgermannetje’ werd genoemd, was een voormalig
Pruisisch officier die wegens ‘politieke geschriften’ werd verbannen. Hij streefde naar
1

verzoening van alle uit Duitsland afkomstige democraten, radicalen en socialisten. De
groeiende invloed van revolutionaire en communistische stromingen, waarvan Marx en
Engels de boegbeelden waren, bepaalde de doctrinaire ontwikkeling van de krant, waarvan
von Bornstedt tot het einde de hoofdredacteur bleef. In zijn Quelques mots sur l’histoire de la
Ligue des communistes (1885) schreef Friedrich Engels dat ofschoon Marx en hijzelf ‘al sterk
betrokken waren bij de politieke beweging (…), wij het daarom niet minder belangrijk
vonden het Europese en om te beginnen het Duitse proletariaat voor onze zaak te winnen’. Hij
vervolgde: ‘Zo maakten we ons meester van de Deutsche Brüsseler Zeitung, die we als
spreekbuis gebruikten tot de revolutie van februari [1848].’ Dit proces van inpalmen vond
plaats in de zomer van 1847, tegelijk met de oprichting, in Londen, van de Communistische
Liga. Vanaf september 1847 publiceerden Marx en Engels het ene na het andere artikel: over
het Duitse socialisme (12 september 1847), het Economisch Congres (23 september 1847), de
burgeroorlog die woedde in Zwitserland (14 november 1847), Polen (9 december 1847), over
‘Lamartine en het communisme’ (26 december 1847) of over ‘Feargus O’Connor en het Ierse
volk’ (8 januari 1848). Zo kreeg de Deutsche Brüsseler Zeitung een stevige reputatie in heel
Europa. De krant werd in Duitsland verspreid via Aken en Keulen en, via Nederland, in
Hamburg. Hij genoot de anonieme medewerking van de Duitse communistische dichter en
schrijver Georges Weerth (1822-1856) en werd dus een gewaardeerd instrument in het
organiseren van de communistische beweging. In februari 1848 bezorgden Marx en Engels de
piepjonge Liga een programma, het Manifest van de communistische partij, dat ze ook al in
Brussel hadden geschreven. De gebeurtenissen die Europa op datzelfde moment aan het
wankelen brachten, leken tegemoet te komen aan hun hoop en die van hun strijdmakkers. In
de Deutsche Brüsseler Zeitung van 27 februari 1848 gaf Karl Marx uitdrukking aan zijn
enthousiasme over de revolutie in Parijs, waar ‘de vlammen in de Tuilerieën en het Palais
royal de dageraad van het proletariaat aankondigen’. In België echter reageerde de regering
onder leiding van Charles Rogier op de dreiging van opstand door een schrander geheel van
‘democratische’ toegevingen en repressieve maatregelen aan te nemen. Op 3 maart 1848 werd
de uitzetting van Karl Marx gedecreteerd. Terwijl de Revolutie zich in verschillende Europese
landen verspreidde, tekenden de onlusten van februari-maart 1848, die in België snel in de
kiem werden gesmoord, het doodvonnis van niet alleen de Deutsche Brüsseler Zeitung maar
ook van progressieve of republikeinse publicaties zoals het Débat Social van Adolphe Bartels.
De meeste teksten die Marx en/of Engels in de Deutsche Brüsseler Zeitung publiceerden,
werden in het Engels of het Frans vertaald en kunnen worden geraadpleegd in, onder meer,
2

The Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels (New York-Londen-Moskou, 1975)
of de Oeuvres van Karl Marx (Parijs, La Pléiade, 1963). De integrale Engelse vertaling is te
vinden op het Marxists Internet Archive (MIA, www.marxists.org).
Tot slot vermelden we nog dat de titel Brüsseler Zeitung vaak werd gebruikt, onder andere in
1867, 1884, 1891 en in 1910. Dezelfde titel werd in 1936 gegeven aan een antinazistisch
weekblad. Van 1940 tot 1944 publiceerden de Duitsers, op de persen die ze van La Dernière
Heure opvorderden, een Brüsseler Zeitung die aanvankelijk was bestemd voor de soldaten van
het bezettingsleger en later ook in kiosken werd verspreid.
Bibliografie: E. De Maesschalck, Karl Marx in Brussel (1845-1848), Wilsele, 1983; F.
Sartorius, « Les Allemands en Belgique », in A. Morelli (o.l.v.), Histoire des étrangers et de
l’immigration en Belgique de la préhistoire à nos jours, Brussel, 1992, p. 173-194; G. Ros,
Adalbert von Bornstedt und seine Deutsche-Brüsseler-Zeitung. Ein Beitrag zur Geschichte
der deutschen Emigrantenpublizistik im Vormärz, München, 1993.
Illustratie
Artikel van Karl Marx: « Revolution in Paris », in Deutsche Brüsseler Zeitung, 27 februari
1848, page 1.
Marc D’HOORE
3