jubileumkrant - Nvve

1973
2008
Interview met
founding mother
Klazien Alberda
pag. 2
Die “oude vrouw uit het noorden
des lands’” was de moeder van
Truus Postma. Op 19 oktober 1971
diende Truus Postma haar doodzieke
moeder na een zware beroerte
een dodelijke injectie morfine toe,
nadat haar moeder haar bij herhaling
had verzocht een einde aan
haar leven te maken. Toen het
nieuws van het onderzoek bekend
werd, barstte een golf van verontwaardiging
los onder de patiënten
van het artsenechtpaar. Die droegen
de twee dokters op handen en
schaarden zich massaal achter
hen. Een kleine groep – onder wie
de latere NVVE oprichtster Klazien
Alberda en haar man – kwam daadwerkelijk
in actie. Ze organiseerden
een handtekeningenactie waarvoor
sympathisanten op zaterdag 30 december
terecht konden in het buurthuis
van Noordwolde. De initiatiefnemers
hoopten op 150 handtekeningen.
Het NOS Journaal van
19.00 uur besteedde er aandacht
aan en daarna kwamen nog eens
honderden mensen hun handtekening
zetten. Aan het eind van de
dag hadden ze er 1200. Plus honderden
adhesiebetuigingen uit de
rest van het land.
Oprichting NVVE
Daar bleef het niet bij. Op 20 janu-
VANWILNAARWET
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR EEN VRIJWILLIG LEVENSEINDE
NVVE op de bres
voor euthanatica
bij kernramp
pag. 3
Leeuwarder Euthanasieproces
ONZE UITSPRAAK: VRIJSPRAAK
Gerechtelijk onderzoek naar euthanasie door artsenechtpaar, zo luidde de
kop boven een bericht in De Telegraaf van maandag 27 november 1972.
De ochtendkrant had daarmee de primeur en repte in het bericht van “een
uniek geval van euthanasie”. Volgens het dagblad ging het om euthanasie
op “een oude vrouw uit het noorden des lands”. De Leeuwarder Courant
meldde die middag dat het een artsenechtpaar in de provincie Friesland
betrof. Snel daarna ontstond duidelijkheid om wie het ging: het artsenechtpaar
Truus en Andries Postma die een praktijk hadden in Noordwolde.
ari 1973 zag de Nederlandse Werkgroep
Vrijwillige Euthanasie het levenslicht.
De belangrijkste doelstellingen
waren om euthanasie uit de
taboesfeer te halen en de legalisa-
Terwijl honderden Noordwolders met griep op bed liggen, zetten de
eerste dag al 1200 van de 2600 inwoners hun handtekening om de
Postma’s te steunen. Foto: archief Klazien Alberda
tie van euthanasie mogelijk te maken.
Iets meer dan een maand later
– op 23 februari 1973 – werd de
werkgroep omgezet in de Nederlandse
Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie.
Tussen die twee oprichtingsdata in,
op 7 februari 1973, verscheen
Truus Postma in Leeuwarden voor
de rechters. Haar supporters waren
massaal vanuit Noordwolde naar
Leeuwarden afgereisd. Per bus,
voor ƒ 2,50 per persoon. Voor dat
bedrag kregen alle deelnemers een
bloem met daaraan een kaartje met
de tekst ONZE UITSPAAK: VRIJ-
SPRAAK. De bloemen, met kaartjes,
waren voor Truus Postma.
Juridische doorbraak
Twee weken later, op 21 februari
1973, velden de rechters, in wat
het “Leeuwarder Euthanasieproces”
was gaan heten, hun vonnis:
Truus Postma hoefde niet de gevangenis
in. Ze vonden haar schuldig
aan overtreding van art. 293 Wetboek
van Strafrecht (een ander op
zijn uitdrukkelijk en ernstig verlangen
van het leven beroven), dat wel.
Maar de straf was slechts één
week voorwaardelijk, “want”, aldus
de rechtbank, “de volkomen zuiverheid
van haar motieven is buiten
twijfel gebleken”. Haar medestanders
waren opgetogen over wat zij
Superwoman
in advertentiecampagne
NVVE
pag. 5
een “milde straf” noemden. Het
Openbaar Ministerie ging niet in hoger
beroep, Truus Postma evenmin.
Juridisch was de uitspraak een
doorbraak. Hielke Kijlstra, destijds
geneeskundig inspecteur voor de
volksgezondheid in Friesland, had
de rechtbank verteld dat de ge-
Andries Postma slaat een arm om zijn vrouw heen bij aankomst bij de rechtbank. Op de achtergrond de bussen
die de supporters vanuit Noordwolde naar de rechtbank in Leeuwarden brachten. Foto: Leeuwarder Courant
middelde arts in Nederland het niet
meer als juist aanvaardde om het
leven van een patiënt tot het bittere
eind te rekken. Hij formuleerde vijf
voorwaarden waaraan volgens hem
in zo’n geval moest worden voldaan:
1. de patiënt is door ziekte of
ongeval ongeneeslijk ziek; 2. het lichamelijk
of geestelijk lijden is subjectief
voor de patiënt ondraaglijk of
ernstig; 3. de patiënt heeft schriftelijk
te kennen gegeven het leven te
willen beëindigen; 4. de stervensfase
is naar medisch oordeel ingegaan;
5. de levensbeëindigende ingreep
gebeurt door een arts. De
rechtbank omarmde met name de
voorwaarden 1, 2, 3 en 5 van Kijlstra.
Door die opvattingen tot de hare
te maken gaf de rechtbank te
kennen dat ook zij van mening was
dat het leven van een patiënt niet
tot het bittere einde gerekt hoefde
te worden. Deze juridische doorbraak
was een stevig fundament
waarop de NVVE in de 35 jaar daarna
verder kon bouwen. ■
Medewerkers en
bestuur NVVE
uren gegijzeld
pag. 8
35 JAAR NVVE
Wist u dat de zoon van Klazien
Alberda voor zijn tiende verjaardag
maar één wens op zijn
verlanglijstje had staan: Euthanasie
de deur uit? Waarom de
NVVE weigerde minister Sorgdrager
van Justitie Het Schotse
boekje over methoden van zelfdoding
te geven? En wist u dat
het bestuur, de directeur en
psychologe van de NVVE in
2002 urenlang werden gegijzeld
op last van justitie? In deze speciale
jubileumuitgave, ter gelegenheid
van het 35-jarig bestaan
van de NVVE, opvallende,
opmerkelijke en ontroerende
achtergrondverhalen en berichten
uit de geschiedenis van de
vereniging.
MINISTER KEURT
STATUTEN AF
In 1973 gaf de NVVE de eerste
levenstestamenten uit. Dat
kreeg al snel een juridisch staartje.
Het ministerie van Justitie
wilde de statuten niet goedkeuren
omdat het verzoek om euthanasie
in het levenstestament gelijk
stond aan het uitlokken van
een strafbare handeling. Doordat
de statuten niet werden
goedgekeurd, had de NVVE geen
rechtspersoonlijkheid. Dit betekende
dat zij geen bezittingen en
schulden mocht hebben, geen
contracten mocht afsluiten en
geen rechtszaken kon aanspannen
of aangeklaagd kon worden.
Tijdens de Algemene Ledenvergadering,
op 7 september 1974,
werd bedacht om een Bestuursstichting
voor de Vereniging voor
Vrijwillige Euthanasie op te richten,
waarvoor geen goedkeuring
was vereist. De bestuursstichting
bestond overigens uit dezelfde
leden als het bestuur van de
NVVE. Drie maanden later volgde
een gesprek met de staatssecretaris
van Justitie om uit de impasse
te komen. Deze stelde
voor aan de zinsnede in het levenstestament:
dat op mij
euthanasie wordt toegepast, toe
te voegen: zover de wet dit toelaat.
Het bestuur vond dit onaanvaardbaar.
Het probleem loste
zich uiteindelijk vanzelf op. In
1976 trad het Nieuw Burgerlijk
Wetboek in werking. Daarin is
bepaald dat rechtspersoonlijkheid
bezittende verenigingen bij
notariële akte tot stand komen
zonder dat daarvoor goedkeuring
van het ministerie nodig is.

2
Klazien Alberda: de “founding mother” van de NVVE
‘Het heeft ons aan moed ontbroken
om te zeggen: we stoppen ermee’
Het staat Klazien Alberda, oprichter
van de NVVE na 35 jaar nog
glashelder op het netvlies: ‘De ellende
die bovenkwam met het proces
tegen Truus Postma die haar
moeder in een uitzichtloze situatie
hielp te sterven, was overweldigend.
We boorden een bron van
bittere misère aan.’ Die bron bleek
maar moeilijk te stoppen.
Eind 1972 raakte bekend dat politie
en justitie “hun” Noordwoldse artsenechtpaar
Postma op de korrel
hadden in een onderzoek naar vermeende
euthanasie. Klazien Alberda
belde meteen met de vraag of ze
iets voor de dokters kon doen. Samen
met haar man Jaap Sybrandy
organiseerde ze een handtekenin-
genactie die haar stoutste verwachtingen
overtrof. Later regelde ze een
bustocht voor Postma-aanhangers
van Noordwolde naar het gerechtsgebouw
in Leeuwarden. ‘Ik had een
emmer vol bloemen gekocht, alle
deelnemers gaven er een aan de
Postma’s. Dat vond ik vriendelijker
dan een demonstratie met spandoeken,
of “boe” roepen, of je afzetten
tegen de rechterlijke macht.’
Klazien Alberda verbleef de hele dag
in de rechtszaal. ’s Avonds zat ze bij
de Regionale Omroep Noord en
Oost, samen met de bisschop van
Groningen, met een dominee en
met enkele anderen. ‘Natuurlijk
kwamen de tien geboden aan de orde,
vooral het gebod “gij zult niet doden”.
Toen zei ik: er zijn tien geboden,
maar heel vaak doen jullie of er
elf zijn en dat dat elfde gebod luidt:
Gij zult niet sterven.’ Die uitspraak
vormde later de kop – in fors formaat
chocoladeletters – boven een
artikel in het tijdschrift Panorama.
Zo zou ze in de jaren die volgden
haar indrukwekkende partij meeblazen
in het publieke debat over euthanasie.
Met passie, met ijzerster-
Het gezinsleven in het boerderijtje in Vinkega draaide begin jaren zeventig
om vrijwel één ding: euthanasie. Foto: archief Klazien Alberda
In de eerste, turbulente jaren van
de NVVE trokken journalisten uit
binnen- en buitenland massaal
naar het huis van Klazien Alberda
in het Friese Vinkega, gewapend
met blocnote en pen, met microfoon
en camera, en met goeie
wegenkaarten. Een keer stond een
Japanse ploeg om middernacht op
de stoep. ‘Tja, die stuur je dan niet
terug naar Tokio.’ Nooit togen verslaggevers
voor niets naar dat
afgelegen woonboerderijtje in dat
geografische “gat” in de zuidwesthoek
van Friesland waar ze geen
van allen ooit van gehoord hadden.
Sommigen bleven er overnachten.
Klazien Alberda serveerde het jour-
ke argumenten en in helder en eenvoudig
taalgebruik verdedigde ze
haar opvattingen in de binnen- en
buitenlandse media. Dikwijls meerdere
keren per week, soms een
paar keer per dag. Ze belandde in
een enorme publiciteitsgolf.
Justitieel onderzoek
Hun gedachte dat het met de
naille tientallen liters koffie en
soep. En natuurlijk – want daar
kwamen ze voor – haar glasheldere
opvattingen over euthanasie.
Het leidde tot honderden artikelen
in dagbladen en tijdschriften en tot
vele interviews op radio en televisie.
Honderdduizenden mensen zagen
haar in Koos Postema’s een
klein uur “U” op 27 januari 1974,
in KRO’s Brandpunt en het praatprogramma
van Tineke de Nooij.
Ze was ook te beluisteren bij de
VARA, de VPRO, de Wereldomroep
en op regionale omroepen. Ze was
te zien in Drei nach Neun bij onze
oosterburen. Klazien Alberda
wachtte niet lijdzaam af of de pers
rechtszaak tegen de Postma’s afgelopen
zou zijn, bleek dan ook naïef.
‘We hadden zoveel losgemaakt dat
we ons verplicht voelden om door te
gaan. Al die mensen die gereageerd
hadden moesten bericht krijgen.
Van het een kwam het ander. Het
heeft ons aan moed ontbroken om
te zeggen: we stoppen ermee.’
Artsen dachten heel verschillend
over haar activiteiten. ‘Voor zichzelf
hadden ze het goed geregeld. Artsen
waren er al langer mee bezig,
natuurlijk werden toen niet plotseling
hun ogen geopend. De buitenwacht
hoorde er nooit iets over. Er
waren artsen die aanboden om te
helpen. Dan kreeg ik wel eens een
recept voor Vesparax, een zeer giftig
slaapmiddel. Ik vond het heel bijzonder
dat ze zoveel vertrouwen in
me stelden. Later kreeg ik twee
doosjes met de post met daarin
ampullen morfine, opgestuurd door
een arts die was gestopt met zijn
praktijk. Ik was niet zo argeloos als
sommige mensen dachten. Dat
spul viel onder de opiumwet, dat
mocht ik niet in huis hebben. Ik ben
er als de bliksem mee naar een bevriende
specialist gegaan. Die heeft
het vernietigd. Ik weet nog dat het
vloeipapier waar die ampullen in zaten,
ontzettend naar sigaren rook.’
Juist op dat moment beschuldigde
een weduwe Klazien Alberda ervan
haar echtgenoot geholpen te hebben
bij zijn zelfdoding. Justitie gelastte
een onderzoek. De gevolgen
laten zich raden als de politie bij
een huiszoeking de morfine gif had
gevonden. Heel even vermoedde ze
zelfs boze opzet, dat een val voor
haar was opgezet. Gelukkig had de
man een brief nagelaten waaruit onomstotelijk
bleek dat zij niets met
zijn zelfdoding te maken had. Toch
duurde het onderzoek bijna een
jaar, wat zij als zeer belastend heeft
ervaren.
Euthanasie de deur uit
‘Artsen riepen verontwaardigd: “U
begeeft zich op ons terrein!” Dan
antwoordde ik: ga dat terrein dan
eens omploegen, jullie laten het
Massale publiciteit
bij haar langs wilde komen. Dus
belde ze zelf met Koos Postema
braak liggen. Als er zoveel ellende
is, moeten jullie niet piepen dat een
leek die daar in verzeild raakt, zich
er wél druk over maakt.’
Journalisten en artsen legden een
enorm beslag op haar. Maar de
meeste tijd was ze kwijt aan “gewone”
mensen die zich in hun wanhoop
tot haar richtten. Het gezinsleven
in het boerderijtje in Vinkega
draaide begin jaren zeventig om vrijwel
een ding: euthanasie. Het was
voor haar jongste zoon aanleiding
om maar één wens op het verlanglijstje
voor zijn tiende verjaardag te
zetten: Euthanasie de deur uit.
Wanhopige mensen en hun familieleden
wendden zich rechtstreeks tot
haar. Duizenden schreven. Allemaal
kregen ze antwoord. Honderden belden,
soms midden in de nacht. Ze
werd te hulp geroepen door doodzie-
om een uitzending over het thema
euthanasie te regelen.
ke mensen die in hun vertrouwde
omgeving wilden sterven maar tegen
hun wil door artsen in het ziekenhuis
werden vastgehouden. Voor
hen sprong ze op de bres en regelde
ze ontslag uit het ziekenhuis.
Kampioen
Hartverscheurend waren mensen
die de lange reis naar het boerderijtje
in Friesland hadden ondernomen
en op de stoep stonden. Er was de
vrouw met een plastic tasje met
daarin een nylon kous. Haar verzoek
luidde: ‘Wilt u mij alstublieft wurgen.’
Wat volgde waren uren praten,
een maaltijd en het regelen van de
busreis terug naar het psychiatrisch
ziekenhuis waar de vrouw vandaan
kwam. Er was die jongen met ook
een plastic tasje, met niet meer dan
een pyjama en een tandenborstel
en zijn mededeling: ‘Ik kom hier om
te sterven.’ Er was de man die, eenmaal
toegelaten tot haar woning,
weigerde te vertrekken totdat zij
hem een dodelijk middel had gegeven
(wat natuurlijk niet gebeurde).
Meer dan eens stond de politie op
de stoep, als iemand was verdwenen
en een zelfmoordbriefje had
achtergelaten. Alsof Klazien Alberda
daar dan wel meer van zou weten.
Maar af en toe viel er ook wat te lachen.
Een hoogbejaarde man met
een hartkwaal in een verzorgingshuis
belde haar midden in de nacht
of ze hem kon helpen. Ze verwees
hem naar zijn arts. Later belde hij
nog een keer en meldde: ‘Ik ben fanatiek
gaan tafeltennissen. Ik ben
inmiddels kampioen van ons tehuis,
maar een hartaanval, ho maar!’ Zijn
vriendin, met wie hij het liefst samen
had willen sterven, verzuchtte
na een tijdje: ‘Als doodgaan zó

moeilijk is, blijf ik net zo lief leven.’
Terugblikkend zegt ze: ‘Ik heb meer
mensen aan het leven weten te binden
dan velen denken.’
Welke dag schikt u?
Er is veel bereikt, constateert ze. Er
is de NVVE met ruim honderdduizend
leden. De wet is aangepast. Er
is heel veel kennis ontwikkeld en
opgebouwd. Er zijn de SCEN-artsen.
Er is de Ledenondersteuningsdienst
van de NVVE. Artsen kunnen niet
meer volhouden dat ze niet weten
hoe ze euthanasie moeten uitvoeren.
‘Veel mensen kunnen nu een
afspraak maken met hun arts en
deze arts houdt zich daar aan. Die
vraagt: “Welke dag schikt u het
beste, welk tijdstip.” Een doodzieke
vriendin met kanker en longemfyseem
belde me op en vroeg: “Kom
je vanmorgen nog?” Ik antwoordde:
nee, ik kom morgen. Waarop mijn
vriendin zei: “Dan heb ik er niks
meer aan want vanmiddag komt de
huisarts.” Ik ben naar haar toegegaan.
We hebben herinneringen zitten
ophalen. Af en toe keek ze op
haar horloge. Ik vroeg of ze vond dat
de tijd te snel ging. “Helemaal niet,”
zei ze, “eerder te langzaam.” Ze
was er klaar voor. Dan denk ik: dat
dit zo mooi kan, dat is fantastisch.
Dat is een verworvenheid van de
afgelopen 35 jaar. Daar ben ik heel
tevreden over.’’
Vanaf de oprichting kloppen mensen aan bij de
NVVE in de hoop dat de vereniging een bestand
heeft met dokters die euthanasie willen
toepassen of hen aan pillen kan helpen waarmee
ze zelf een einde aan hun leven kunnen
maken. Het is waar dat Klazien Alberda, een
van de oprichters van de NVVE, in de beginjaren
een enkele keer pillen toegeschoven
kreeg door een huisarts waarmee ze mensen
kon helpen. Daar maakte ze ook geen geheim
van. Maar aan die praktijk kwam al snel een
einde. En ondanks de sterke geruchten had en
heeft de NVVE ook geen “rondreizende euthanasieartsen”
in dienst.
De verhalen van mensen die naar Nederland
reisden, residentie namen in een hotel in Amsterdam
en de NVVE belden of ze even een dokter
wilde sturen, doen nog steeds de ronde op
het bureau. Ook de vele brieven met hulpvragen
uit de hele wereld zijn daar stille getuigen van.
Vaak zijn de verhalen achter de hulpvragen hartverscheurend,
maar het mag duidelijk zijn dat er
in Nederland geen arts te vinden is die daar zijn
vingers aan zou willen branden. Toch blijven de
geruchten dat je in Nederland makkelijk euthanasie
zou kunnen krijgen hardnekkig.
Sinds 2003 doet zo’n verhaal ook de ronde bij
onze oosterburen. Nederlandse bejaarden zou-
‘Mam, euthanasie!’
Er zijn maar weinig mensen die
op hun huisadres in een paar
jaar tijd vele tienduizenden brieven
en kaarten krijgen. De postbode
stopte bij het woonboerderijtje
van Klazien Alberda in het
buitengebied van het Friese Vinkega
begin jaren zeventig menigmaal
op de openbare weg en
bracht met een steekwagentje juten
zakken vol met post via het
tuinpad naar haar voordeur.
Ze heeft ze nooit geteld, maar
terugrekenend komt ze op zestigtot
zeventigduizend poststukken.
Er zaten schrijnende verzoeken
om hulp tussen en heel veel
steunbetuigingen. Mensen wilden
hun goede én slechte ervaringen
met haar delen. Ook ontving ze
afkeurende brieven, met respectabele
geloofsargumenten, maar
soms ook grof en beledigend.
De familie was in rap tempo
wereldberoemd geworden in heel
Friesland. Menig envelop bevatte
als adressering Aan de mevrouw
die aan euthanasie doet, in Friesland.
Of woorden van gelijke
strekking. Een aantal afzenders
had op de enveloppe iets extra’s
gekrabbeld, voor de postbode.
Euthanasietoerisme:
Het gerucht en de waarheid
Een verontschuldiging voor het
gebrekkige adres of een smeekbede
om de brief toch asjeblieft
op de juiste plek te bezorgen.
Tienduizenden brieven ontvangen
is één, die immense hoeveelheid
post verwerken is een tweede. Alle
brieven met naam en adres
werden beantwoord. Geen standaardbriefje.
iedereen ontving
een persoonlijk schrijven met
sympathie en steun en soms met
concrete adviezen. Klazien en
haar echtgenoot zaten dikwijls
avond na avond tot twee uur ’s
nachts reacties te schrijven. Als
het nodig was schakelden zij de
oudste kinderen in, of familiebezoek
dat nietsvermoedend langs
kwam voor een kopje koffie.
Behalve grote hoeveelheden post
kreeg het echtpaar in de begintijd
duizenden telefoontjes. ‘Mam,
euthanasie!’ riep het driejarige
dochtertje niet beter wetend als
de telefoon weer rinkelde. Onbekenden
stortten hun hart uit,
smeekten om hulp. Vaak leidden
die telefoontjes tot langdurige en
indringende gesprekken. Al jaren
staat Klazien Alberda’s telefoonnummer
niet meer in de gids.
den massaal de grens naar Duitsland overvluchten
uit angst voor ongewilde euthanasie. Het gerucht
kwam in de wereld na een interview met
hospice-medewerkster Inge Kunz in de Rheinische
Post waarin zij vertelde dat zij tegen euthanasie
is. Los hiervan vertelde ze in hetzelfde
verhaal dat er in Suderwick een Duits-Nederlands
verpleeghuis komt. Suderwick is vastgegroeid
aan het Nederlandse Dinxperlo. De buren
kunnen het daar zo goed met elkaar vinden, dat
ze wel samen in een verpleeghuis willen wonen.
Thomas Rachel, lid van de Bondsdag voor de
CDU, interpreteerde drie maanden later het verhaal
in het weekblad Rheinischer Merkur als
volgt: ‘Maar er zijn ook Nederlandse burgers die
in de laatste fase van hun ziekte in het Duitse
Rijnland behandeld willen worden, omdat ze
zich hier beter verzorgd voelen en niet bang hoeven
te zijn voortijdig aan een levensbeëindigende
maatregel onderworpen te worden.’ Inge
Kunz deed er alles aan om “het misverstand”
de kop in te drukken, maar het gerucht was geboren
en blijft sindsdien in Duitsland rondzingen.
Zozeer zelfs dat het verhaal ook de Poolse
grens is overgegaan. Daar is ervan gemaakt dat
bejaarden Nederland ontvluchten omdat hun familie
hen wil laten euthanaseren. Om weerstand
te bieden aan deze verhalen speelt, op
initiatief van de Nederlandse ambassade in Po-
Euthanatica bij kernramp
Voorzitter Jan Ekelmans opent de Algemene Ledenvergadering
van de NVVE op 21 november 1981 met de
woorden: ‘Ik wil hier stilstaan bij de betekenis van een
kernramp.’ Ekelmans wijst de vergadering op het feit
dat de Amerikaanse president de mogelijkheid heeft
genoemd van “beperkt” gebruik van kernwapens in
Europa. Ook een ramp met een kerncentrale als gevolg
van menselijk falen is in zijn ogen geenszins denkbeeldig.
Om zijn ongerustheid te staven citeert Ekelmans
uit een net verschenen proefschrift met de titel:
Over de levensduur. ‘In onze tijd is er intussen een probleem
bijgekomen. We mogen onze ogen er niet voor
sluiten. Het gaat om de onvoorstelbare catastrofe, die
zich zal voordoen in het geval van een kernoorlog. Velen
zullen in een oogwenk zijn omgekomen. Maar anderen
op grote afstand van de explosies niet. Er valt
eigenlijk niet mee te leven. Er is geen toekomst meer.
Wie overleven worden ziek en zullen ellendig lijden
voor zij sterven. Moeten wij na zo’n catastrofe zelfdoding
overwegen, omdat er niet meer te leven valt? Ik
vrees dat wij deze vraag alleen maar bevestigend kunnen
beantwoorden.’
Volgens Ekelmans is een logische consequentie dat
Nederland moet zorgen voor voldoende euthanatica
waarmee mensen die dat wensen ‘in de gelegenheid
worden gesteld een zachte dood te kiezen boven een
uitzichtloos wegcreperen’. De ledenvergadering deelt
len, sinds kort een Nederlandse acteur als dokter
van der Graaf mee in een Poolse soapserie.
De ambassade hoopt op deze manier het beeld
bij te stellen dat er in Nederland op een verwerpelijke
manier met euthanasie wordt omgegaan.
Ook als gevolg van een indianenverhaal werd in
2001 de documentatie van de Italiaanse euthanasievereniging
Exit in beslag genomen. De president
van Exit Turijn, Emilio Coveri, werd ervan
verdacht tegen een bedrag van 11.000 gulden
“euthanasiereizen” naar Nederland aan te bieden.
De inbeslagname volgde op een artikel in
het dagblad La Stampa waarin een journalist de
“enkele reis Nederland” beschreef. In de prijs
zou de reis met chauffeur, verblijf, behandeling
in Nederland, crematie en uitvaart zijn inbegrepen.
De patiënt moest een “biologisch testament”
ondertekenen dat door Exit vooraf zou
worden gestuurd naar “een zustervereniging in
Nederland”. (Waarmee de NVVE werd bedoeld!)
Bij groen licht vanuit Nederland zou de patiënt
om middernacht met een auto worden opgehaald
en “een niet vooraf opgegeven route” volgen.
Slechts één familielid mocht mee. Andere
familieleden konden op eigen kosten naar
Nederland reizen, maar mochten in geen geval
de Nederlandse auto volgen. In een Nederlandse
kliniek, “die mooi is en goed functioneert”,
ontfermden een specialist en een goed Italiaans
sprekende assistent zich dan over de
patiënt. De Nederlandse arts zou tweemaal aan
de patiënt vragen of deze akkoord ging met
beëindiging van het leven. Daarna kreeg de
patiënt een glas met een dodelijk middel te drinken.
De familieleden werd aangeraden de urn
met de as in de bagage te verbergen, want daar
zou de douane niet snel zoeken.
Het meest curieuze verhaal kwam echter via de
Australische euthanasiepionier Philip Nitschke
in de wereld: hij wilde onder Nederlandse vlag
een boot in internationale wateren laten varen
waar mensen legaal euthanasie konden krijgen.
De Dying Dutchman, zoals de boot al snel werd
gedoopt, is nóóit gesignaleerd.
En ten slotte nog even voor álle duidelijkheid:
ook het verhaal dat de NVVE zou overwegen in
Zwitserland een "Holland House" te openen
waar mensen uit de hele wereld hulp bij zelfdoding
kunnen krijgen, is NIET WAAR! ■
de ongerustheid van de NVVE-voorzitter. Aansluitend
op zijn openingswoord wordt besloten een telegram te
sturen naar minister-president Van Agt. Opvallend is
dat er in het telegram niet wordt gerept over kernwapens,
maar slechts over
de gevolgen van het gebruik
van kernenergie.
Terwijl tegelijkertijd met
de Algemene Ledenvergadering
van de NVVE in
Utrecht, in Amsterdam
massaal wordt geprotesteerd
tegen de mogelijke
plaatsing van kruisraketten
in Nederland. ■
Telegram aan de minister-president
De Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie,
in jaarvergadering bijeen te Utrecht op 21
november 1981, is van oordeel dat een regering
die het gebruik van kernenergie aanvaardt, zorg
heeft te dragen voor de beschikbaarheid van voldoende
middelen om degenen die na een kernramp
hun leven willen beëindigen, daartoe in de
gelegenheid te stellen.
3

4
Grensverleggende rechtszaken
1973 De eerste belangrijke rechterlijke
beslissing over euthanasie
werd genomen door de rechtbank in
Leeuwarden. Deze kreeg in 1973
de zaak-Postma voorgelegd. Huisarts
G. Postma had haar bejaarde
moeder, op haar uitdrukkelijke verzoek,
in 1971 een dodelijke dosis
morfine toegediend. De rechtbank
formuleerde in deze zaak voor het
eerst vier zorgvuldigheidseisen: de
patiënt is door ziekte of ongeval ongeneeslijk
ziek; het lichamelijk of
geestelijk lijden is voor de patiënt
ondraaglijk; de patiënt heeft schriftelijk
te kennen gegeven het leven
te willen beëindigen; de ingreep is
door een arts verricht. Postma had
aan de zorgvuldigheidseisen voldaan,
maar kreeg toch een week
voorwaardelijk omdat de gebruikte
methode als fout werd beoordeeld.
1981 Een tweede belangrijke beslissing
is die van de rechtbank in
Rotterdam. In deze zaak ging het
om C. Wertheim die een 67-jarige
vrouw behulpzaam was bij zelfdoding.
De vrouw was alcoholiste, had
vanaf haar jeugd veel ellende meegemaakt
en leefde geïsoleerd. Ze
dacht ook kanker te hebben; bij
sectie bleek dit echter niet te kloppen.
Wertheim werd veroordeeld
tot zes maanden voorwaardelijk.
De rechter greep bij de uitspraak
terug op de zorgvuldigheidseisen
die de rechtbank in Leeuwarden
had geformuleerd en voegde eraan
toe dat de beslissing om hulp bij
zelfdoding te verlenen niet door één
persoon mag worden genomen en
bij de beslissing altijd een arts betrokken
moet zijn, die het dodelijke
middel voorschrijft.
1984 In de zaak van de Alkmaarse
huisarts P. Schoonheim werd voor
het eerst een beroep op overmacht
(artikel 40 Wetboek van Strafrecht)
gehonoreerd. De betrokken arts
had het leven beëindigd van een
Euthanasie, de praktijk van dichtbij bekeken
In het boek Euthanasie, de praktijk van dichtbij
bekeken, dat Hans van Dam schreef in opdracht
van de NVVE, vertellen artsen openhartig over hun
ervaringen met euthanasie en hulp bij zelfdoding.
Ervaringen uit de tijd na de euthanasiewet, maar ook van (lang)
daarvoor, toen alles nog in het geniep moest gebeuren en de soms
dramatische gevolgen daarvan.
In Euthanasie, de praktijk anders bekeken krijgen nabestaanden
voor het eerst de mogelijk om hún kant van het verhaal te vertellen.
Indringende, ontroerende en soms ook schrijnende verhalen die niet
alleen de goede kanten van de euthanasiepraktijk in Nederland
belichten maar ook de schrijnende tekorten daarvan.
Deze bon kunt u opsturen naar:
NVVE, Postbus 75331, 1070 AH Amsterdam
95-jarige invalide vrouw. De rechter
ontsloeg hem van rechtsvervolging
op grond van psychische noodtoestand.
De arts zat klem tussen
twee onverenigbare plichten: het leven
te behouden en het lijden te
verlichten. De rechter erkende ook
“de verregaande ontluistering van
de persoon” als grond voor euthanasie.
De uitspraak van de Hoge
Raad kwam voor velen onverwacht.
De strafkamer van de Hoge Raad
stond bekend als “een katholieke
kamer”. Drie van de vijf leden die
het arrest wezen waren katholiek.
1994 Psychiater B. Chabot uit
Haarlem hielp in 1991 een zwaar
depressieve vrouw een eind aan
haar leven te maken door haar dodelijke
medicijnen te geven. De 50jarige
vrouw, die eerder een zelfdodingspoging
had gedaan, vond dat
haar leven geen zin meer had na
een stukgelopen huwelijk en het
overlijden van haar beide zoons. De
Hoge Raad oordeelde, evenals de
rechtbank Assen en het gerechtshof
Leeuwarden, dat er sprake was van
een voor de vrouw ondraaglijk en uitzichtloos
lijden en de oorzaak van
het lijden niet afdoet aan de mate
waarin dat lijden wordt ervaren.
Daarmee werd lijden voor het eerst
losgekoppeld van een daaraan ten
grondslag liggende ziekte. Omdat
Chabot had verzuimd zijn patiënte
door een tweede psychiater persoonlijk
te laten onderzoeken, verklaarde
de Hoge Raad Chabot wel
schuldig maar legde geen straf op.
2002 In april 1998 beëindigt oud
PvdA-senator Brongersma zijn leven
met behulp van medicijnen die zijn
huisarts P. Sutorius hem had gegeven.
Brongersma had geen ernstige
lichamelijke of psychiatrische kwalen,
maar was “levensmoe”. Hij
vond dat het leven hem geen enkel
perspectief meer bood. De rechtbank
in Haarlem kwam tot de conclusie
dat Brongersma ondraaglijk
en uitzichtloos leed en er geen perspectief
op verbetering of verandering
was. Daarmee kon de huisarts
terecht een beroep doen op overmacht.
Sutorius werd ontslagen
van rechtsvervolging. Het gerechtshof
in Amsterdam en later ook de
Hoge Raad oordeelde dat Sutorius
de hulp niet had mogen geven. Niet
omdat Brongersma niet ernstig zou
hebben geleden of omdat de huisarts
fouten zou hebben gemaakt.
Maar omdat de aard van het lijden
Hierbij bestel ik als lid (aankruisen wat voor u van toepassing is):
DHR/MW
ADRES
(Advertentie)
Euthanasie, de praktijk
van dichtbij bekeken -
Interviews met artsen.
2007
van € 19,50 voor € 15,-
POSTCODE WOONPLAATS
geen hulp bij levensbeëindiging toestaat:
levensmoeheid is geen ziekte
en daarom geen grond voor hulp
bij zelfdoding. Sutorius werd schuldig
verklaard zonder oplegging van
straf. ■
Euthanasie kan in Nederland worden bestraft met een gevangenisstraf
van maximaal twaalf jaar. Hulp bij zelfdoding met
een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaar.
Ik machtig de NVVE het verschuldigde bedrag eenmalig
van mijn bank- of postbankrekening af te schrijven
DATUM HANDTEKENING
HEER VAN STAND TE FRIVOOL
In 1989 maakte Marten Toonder, op verzoek van de NVVE, een tekening
die de omslag zou sieren van een buitenparlementair wetsvoorstel
dat aangeboden werd aan de leden van de Eerste en Tweede Kamer.
Toonder schreef aan de NVVE dat het hem genoegen deed dat
het bestuur met de strekking van de tekening was ingenomen. ‘Het
had gemakkelijk anders kunnen zijn, want het begrip dood is met zoveel
vals sentiment omgeven, dat ik er op voorbereid was van frivoliteit
beschuldigd te worden.’
Toonder schrijft dat hij de tekening met oprechte overtuiging heeft gemaakt
en dat het een soort zelfportret is. Zijn grootste wens is dat hij
in de toekomst zelf zal kunnen bepalen hoe en wanneer hij van het leven
afscheid zal nemen. Uit de woorden ‘dat het bestuur met de strekking
van de tekening was ingenomen’, had Toonder terecht opgemaakt
dat de cartoon gevoelig lag. Enkele bestuursleden waren bang dat de
tekening door Kamerleden en tegenstanders als “te frivool” zou worden
ervaren. Vandaar dat op de achterzijde van de omslag de relativerende
tekst werd opgenomen: Met dank aan Marten Toonder die de tekening
op de omslag belangeloos vervaardigde en die – zoals het “een
heer van stand” betaamt – ondanks zijn luchtige toets de ernst van
het onderwerp niet wil verhullen.
Euthanasie, de praktijk
anders bekeken -
Interviews met nabestaanden.
2005
van € 17,50 voor € 13,50

NVVE WEIGERDE MINISTER BOEKJE
MET ZELFDODINGSMETHODEN Uit
In 1994 werd in het tijdschrift Relevant van
de NVVE het idee geopperd het boekje Departing
Drugs: How to die with dignity van
de Schotse euthanasievereniging te vertalen.
In het boekje worden methoden beschreven
waarmee mensen zelf een einde
aan hun leven kunnen maken. Leden belden
massaal om het boekje te bestellen. Nieuwe
leden meldden zich alvast aan omdat een
voorwaarde om het boekje in bezit te krijgen,
was dat je minimaal drie maanden lid
van de NVVE moest zijn en je euthanasieverklaring
bij de vereniging had gedeponeerd.
de Volkskrant schreef: De Nederlandse Vereniging
voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE)
wordt “helemaal suf gebeld”.
Niet iedereen was even blij met het voornemen
van de NVVE om het boekje, dat uiteindelijk
Het Schotse boekje over methoden van
zelfdoding zou gaan heten, uit te geven. Het
Pro Life Overleg Platform (een verzameling organisaties
die zich tegen abortus en euthanasie
keren) dreigde met een kort geding om
een verbod te eisen op verspreiding van de
publicatie. Ook in de ingezonden brievenrubrieken
van de kranten lieten tegenstanders
zich horen: ‘Het geeft blijk van vervuiling van
het menselijk denken van het ergste soort’
(Trouw, 28-6-1996). ‘Goede naam te grabbel’
(Algemeen Dagblad, 24-6-1996).
Het bestuur van de NVVE noemde de brochure
‘een doekje voor het bloeden’. De toenma-
Foto: Erwin Olaf
lig directeur Marion Rookhuizen zei het in een
interview nog krachtiger: ‘Je hebt er eigenlijk
geen barst aan.’ Zo erg was het ook niet,
maar zelfdoding werd met Het Schotse boekje
niet makkelijk gemaakt. Om aan de middelen
– die in Nederland alleen op recept verkrijgbaar
zijn – te komen, is de hulp van een
arts of apotheek nodig. Of de middelen moeten
op een slinkse wijze worden losgepraat
bij een arts of uit het buitenland worden gehaald.
‘Niet de methode die de NVVE voorstaat,’
liet het bestuur aan de pers weten,
‘maar zolang euthanasie en hulp bij zelfdoding
niet zijn gelegaliseerd, en om te voorkomen
dat mensen op een gruwelijke wijze een
einde aan hun leven maken, is deze informatie
helaas nodig.’
De politiek morde. De SGP wilde van de ministers
Borst van Volksgezondheid en Sorgdrager
van Justitie weten of de NVVE zich
strafbaar maakte aan het aanzetten tot zelfdoding.
Kamerlid Van der Burg (CDA) vroeg de
bewindslieden of justitie bij zelfdoding elke
keer een onderzoek zou instellen naar de
aanwezigheid van het zelfdodingsboekje.
Om accuraat de vragen te kunnen beantwoorden,
vroegen de ambtenaren van minister
Sorgdrager Het Schotse boekje aan bij de
NVVE. Maar aangezien het ambtenarenapparaat
en ook de minister zelf geen lid waren
van de NVVE werd dit verzoek geweigerd. Dit
werd voorpaginanieuws. De storm ging weer
liggen nadat Sorgdrager de Kamer antwoord-
de dat zelfdoding naar Nederlands recht niet
strafbaar is en de informatie die in het boekje
gegeven wordt ook in eerdere publicaties
te vinden is.
Eind 2007 werd Het Schotse boekje door de
NVVE uit de handel genomen na onenigheid
met de schrijver over de aanpassing van een
passage in het boekje. De NVVE heeft besloten
het boekje niet te herdrukken, maar met
een eigen uitgave te komen die actueler is,
toegesneden op de Nederlandse situatie en
passend binnen de Nederlandse wettelijke
mogelijkheden. ■
De PvdA-politica Annemarie Grewel die verkleed als Superwoman
over de grachten van Amsterdam wegvliegt van de
dokter en de dominee. Dat zou in 1998 – het jaar dat de
NVVE 25 jaar bestond – de start worden van een grote advertentiecampagne.
De NVVE had met het Amsterdamse
gemeenteraads- en Eerste Kamerlid Grewel afgesproken
dat de advertentie de dag na haar overlijden in de grote
landelijke dagbladen zou verschijnen. De politica, die kanker
had en wist dat ze niet meer lang zou leven, wilde op
deze manier op een zinvolle manier afscheid nemen.
Reclamebureau Publicis ontwierp de gewaagde advertentie
in samenwerking met tekstschrijver Hans Born en fotograaf
Erwin Olaf. Behalve Grewel hadden meer bekende Nederlanders
hun medewerking aan de NVVE-campagne toegezegd.
Paul de Leeuw zou op de foto gaan als bodybuilder
Hercules. Remco Campert had getekend voor de aartsengel
Gabriël. Ook Arjan Ederveen en Mathilde Santing zouden
meedoen.
De campagne werd in september 1987 gepresenteerd aan
het bestuur van de NVVE. Alles leek geregeld. Tot de voorzitter
van de NVVE half januari plots besloot de campagne
alsnog af te keuren. De NVVE weigerde Publicis en de dag-
Ingezonden Brief
Euthanavisie, 1991
“PINNEN” MET JE
EUTHANASIEPASPOORT
Tijdens mijn vakantie in de VS bezocht ik
New Orleans. De taxichauffeur, die ons
naar het hotel bracht, had er goed de
schrik ingejaagd met verhalen over zakkenrollers,
overvallen en wat dies meer
zij. Uit voorzorg dus alle waardepapieren
laten opbergen in de kluis van het hotel.
Dat brak mij op toen ik een bank binnen
ging om een cheque te verzilveren. Dat
kan alleen met een ID (Identification-
Document). Maar pas, rijbewijs, het lag
allemaal goed opgeborgen in de kluis. Of
ik dan echt helemaal niets bij me had?
Vertwijfeld keek ik mijn portefeuille na.
Nee, niets. Maar dát dan, vroeg de lokettiste,
wijzend op mijn euthanasiepaspoort
van de NVVE. Ik siste tegen mijn
reisgenoot toch vooral ernstig te blijven
en zei vervolgens dat dit inderdaad een
soort Nederlands ID was. Het euthanasiepaspoort
is langdurig bestudeerd, de
chef werd erbij gehaald, maar het was
een document, met een naam, een pasfoto
en vooral met een nummer. Met
$ 300 verliet ik de bank.
Margareta Tuijnman, Den Haag
SUPERWOMAN IN NVVE-CAMPAGNE
bladen, die hun medewerking al hadden toegezegd, uitleg
te geven over de ommezwaai. Erwin Olaf was woedend. Publicis
meende dat vooral Grewel hiermee werd gedupeerd,
die het ondanks haar ziekte op bracht zich te laten fotograferen.
“Ze deed dit omdat ze gelooft in het belang van het
bestaan van een vereniging als de NVVE”, schrijft Publicis
in een brief waarin ze zegt “verbijsterd” te zijn. “Ze heeft in
een advertentie haar laatste wilsverklaring geformuleerd.
Hoe kunt u nu als dé vereniging die vrije wilsbeschikking
zeer hoog in het vaandel draagt, haar deze kans nu ontnemen?”
Dat kon omdat de voorzitter van de NVVE de campagne
“onsmakelijk” vond en uiteindelijk enkele bestuursleden
meekreeg. De pers schreef later dat ze de campagne
prachtig vond en meende dat de 80 procent van de
Nederlanders die voor euthanasie zijn er ook zo over zouden
hebben gedacht.
Annemarie Grewel overleed op 27 februari 1998. Op 7
maart nam het publiek afscheid van haar in de Rode Hoed
in Amsterdam. In een knalrode kist op een boot werd ze,
varend over de grachten, naar haar laatste rustplaats op
begraafplaats Zorgvlied gebracht. U weet nu ook dat ze er
eigenlijk liever als Superwoman naartoe was gevlogen.
5

6
Wist u dat...
• Nederland in 1989 bijna een euthanasiewet
had, maar het kabinet-Lubbers
enkele dagen na aanvang van het
euthanasiedebat viel over het reiskostenforfait?
• De speciaal opgeleide telefoonvrijwilligers
van de NVVE jaarlijks meer dan
25.000 telefoontjes verwerken?
• De Japanse vereniging Dying with
Dignity met 121.000 leden de grootste
euthanasievereniging ter wereld is?
• De NVVE met bijna 104.000 leden
op de tweede plaats staat?
• Het bestuur van de NVVE tweemaal,
in 1975 en 1987, na een motie van
wantrouwen werd weggestemd door
de ledenvergadering?
• Een kwart van de hulpvragen in 1981
al over hulp bij zelfdoding ging, maar
het tot 1991 duurde voordat hulp bij
zelfdoding aan de doelstelling van de
NVVE werd toegevoegd?
• De voorzitter van de Stichting Vrijwillig
Leven begin jaren tachtig het woord
auto-euthanasie (dat psychiater Chabot
afgelopen jaar wederom introduceerde)
afwees omdat het haar deed denken
aan euthanasie door een auto?
• Huib Drion dacht niet de moed te hebben
zelf “de pil van Drion” in te durven
nemen als deze er ooit zou komen?
• Zimbabwe ook een euthanasievereniging
heeft?
• De niet-reanimerenpenning van de
NVVE eind 2006 tweeënhalve maand
tentoongesteld werd in The Museum
of Modern Art in New York?
• De NVVE vorig jaar door de beheerder
van het gebouw waarin de vereniging
is gevestigd, is verzocht de toevoeging
Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig
Levenseinde van het naambordje
bij de ingang te verwijderen, omdat
de beheerder meende dat hierdoor de
eerste verdieping – die al meer dan
een half jaar leeg stond – niet verhuurd
werd?
NIET HET ECHTE LEVEN
Elf jaar geleden tekende Peter de Wit
zijn eerste cartoon voor Relevant, het
tijdschrift van de NVVE. Aanleiding om
hem te vragen als cartoonist (of “plaatjesmaker”
zoals hij zichzelf liever
noemt) was een stripverhaal van Sigmund
in de Volkskrant waarin hij de
NVVE op de korrel nam. Zijn plaatjes
werden door de jaren heen door NVVEleden
vaak geprezen, maar soms ook
verguisd. Sommige leden zagen er
zelfs aanleiding in om hun lidmaatschap
op te zeggen. De Wit: ‘Ik kan me
voorstellen dat mijn plaatjes soms hard
aan kunnen komen. Maar je moet begrijpen
dat het het echte leven niet is.’
Waar liefde toe kan leiden...
In Zwitserland is hulp bij zelfdoding alleen
verboden als je zelf belang hebt bij de zelfdoding.
België, Frankrijk en Duitsland kennen
zelfs helemaal geen bepaling die hulp bij
zelfdoding verbiedt. Hoe kwam het verbod
op hulp bij zelfdoding dan wel in het Nederlandse
Wetboek van Strafrecht terecht?
We schrijven 1858. De 20-jarige Jacob Dettemeijer
krijgt een oproep van het ministerie
van Oorlog in Den Haag: hij moet naar Indië.
Jacob schrikt zich een hoedje. Tijdens de
paasdagen had hij de 20-jarige Marie de Greve
ontmoet. Het jonge stel was smoorverliefd.
In juni vroeg hij haar ten huwelijk. Haar
vader, een Amsterdamse zakenman, wilde
met het huwelijk instemmen op voorwaarde
dat zijn dochter mee zou mogen naar Indië.
Jacob vroeg het aan de legerleiding. Het antwoord
was herhaaldelijk ‘neen’. De jonge gezondheidsofficier
vroeg in september 1858
de koning toestemming om zijn bruid mee te
nemen. Hij kreeg er snel lucht van dat de minister
van Oorlog die goedkeuring niet zou
verlenen. In wanhoop besloten de jonggeliefden
samen einde aan hun leven te maken.
Ingezonden Brief
IK HAD EEN PISTOOL
Dettemeijer kocht bij een apotheek in Utrecht
een morfinepreparaat met het smoesje dat
hij wat proeven wilde doen met een paar konijnen.
Op 6 oktober had hij een persoonlijk
gesprek met de bewindsman en diende hij
een nieuw schriftelijk verzoek in. Een week later
ontving hij de definitieve afwijzing. De vader
van zijn geliefde ontzegde hem prompt de
toegang tot zijn woning aan de Haarlemmerdijk
in Amsterdam. Onder het mom dat ze zijn
koffers gingen pakken, begaf het stel zich
naar de logeerkamer in het huis. Daar namen
ze ieder de helft van het morfinepreparaat in.
Toen het meisje onwel werd, zette haar vader
de jonge militair zijn huis uit. Een toevallig
passerende arts schreef haar koffie, een
voetbad en kamferpoeder voor. De behandeling
hielp niet. ’s Avonds om zeven uur overleed
ze.
Dettemeijer belandde brakend in het Binnengasthuis.
Hij kwam er boven op. De krijgsraad
veroordeelde hem op 3 januari 1859 tot de
“straffe des doods met den strop”. De krijgsraad
erkende dat Marie geheel vrijwillig had
meegewerkt “zonder dat zij daartoe door den
beklaagde is aangezet of overgehaald”, maar
Uit Kwartaalblad NVVE, 1975
Ja, ik had een pistool. Als burgemeester mag je dat hebben zonder de machtiging die een
ander krachtens de vuurwapenwet nodig heeft. Doordat ik het al had tijdens mijn werkzaamheden
in de gemeente die een aantal jaren eerder door samenvoeging werd opgeheven,
was er in mijn volgende gemeente niemand die wist dat ik het had en er zou geen
haan naar gekraaid hebben als ik het na mijn pensionering gehouden had, al zou ik dan
wel in strijd met de wet hebben gehandeld.
Toch heb ik geaarzeld het terug te geven. Niet dat ik het had willen behouden uit een oogpunt
van zelfverdediging. Wél omdat ik dacht: het is wellicht het enige middel dat het mij
mogelijk zal maken zelf mijn leven te beëindigen als ik reden heb om aan te nemen dat
het ondraaglijk zou gaan worden, door welke oorzaak dan ook. Want je kunt wel hopen, dat
in zo’n situatie je medemens, in casu je arts, voldoende medegevoel en respect voor je
uitdrukkelijke wil zal hebben, maar zekerheid daarvan heb je niet in deze wonderlijke
wereld, waarin doden op bevel (b.v. in een oorlogssituatie) duidelijk minder weerstand
ondervindt dan doden op verzoek.
Toch heb ik bij mijn vertrek het vuurwapen aan mijn opvolger overgedragen. Ik wilde na zoveel
jaren uitvoerder van de wet geweest te zijn, de wet niet willens en wetens overtreden.
Maar ben ik er nu gerust op, dat ik dit scrupuleuze gedrag nooit zal betreuren?
Anoniem
2000
vond dat de jonge militair toch de doodstraf
verdiende. Het Hoog Militair Geregtshof liet
geen spaan heel van dit vonnis. Het hof sprak
Jacob op 22 maart 1859 vrij: Marie de Greve
had het vergif vrijwillig en eigenhandig ingenomen.
“Mitsdien moet zij geacht worden zelfvergiftiging
te hebben begaan.” En: “Noch de
zelfmoord, noch de medeplichtigheid aan zelfmoord
is bij de Nederlandse wetgeving strafbaar
gesteld.”
Het drama was de directe aanleiding dat de
regering hulp bij zelfdoding in het nieuwe Wetboek
van Strafrecht, dat in 1886 in werking
trad, opnam. Het geldt nog steeds. Het verbiedt
doden op verzoek (het ‘euthanasieartikel’,
art. 293) én hulp bij zelfdoding (art.
294). De Raad van State, vooraf om advies
gevraagd, vond het raar dat het nieuwe wetboek
hulp bij zelfdoding strafbaar stelde. Zelfdoding
was – begrijpelijk – niet strafbaar. Hoe
kan iemand nou strafbaar zijn als hij helpt bij
een daad die zelf straffeloos is? Later stelde
een minderheid van een Kamercommissie,
die het wetboek beoordeelde, dezelfde vraag.
De discussie over het artikel is tot op de dag
van vandaag nooit verstomd. ■
2002
2003
(Advertentie)
HELP MEE
Steeds meer mensen kiezen er
bewust voor om middels een
schenking of legaat het werk van
de NVVE toekomst te geven.
Zowel vóór als na hun levenseinde.
Help ook mee de NVVE nog sterker
te maken door een donatie
over te maken op Postbank nr.
6335188, t.n.v. de NVVE te
Amsterdam.
Wilt u meer weten over schenkingen
en legaten? Neem dan
contact op met Rob Jonquière,
directeur van de NVVE,
tel. 020 - 531 59 16.

Nederland neemt euthanasiewet aan
Na 28 jaar campagne voeren voor legalisering van euthanasie en hulp bij
zelfdoding wordt op 10 april 2001 in de Eerste Kamer der Staten-Generaal
de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding behandeld.
Voor aanvang van het debat wijst voorzitter Korthals Altes de Kamerleden
er op, dat hij ’s avonds om acht uur een afspraak heeft die hij
niet wil missen. Die afspraak heeft hij gehaald! Voor achten wordt de
euthanasiewet, met 46 stemmen voor en 26 tegen, door de Eerste Kamer
aangenomen. Een jaar later, op 1 april 2002, wordt de wet van kracht.
Artsen zijn dan, mits ze zich aan de regels houden, niet langer strafbaar
als ze op verzoek euthanasie of hulp bij zelfdoding geven aan mensen die
ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Daarmee is Nederland het eerste land
ter wereld waar euthanasie wettelijk is geregeld.
Het recht op zelfbeschikking: dat
was de rode draad in het wetsvoorstel
waarmee D66 in 1984 probeerde
euthanasie te legaliseren. Maar
het wetsvoorstel zou uiteindelijk
eind 1993 (negen jaar later!) stranden.
Het was wederom D66 die in
1998 met een initiatiefwetsvoorstel
de stap zette in de richting van legalisering
van euthanasie en hulp bij
zelfdoding, dit keer gesteund door
PvdA en VVD. Het tweede paarse
kabinet neemt het wetsvoorstel in
1999 over. Na een reeks hoorzittingen
waaraan ook de NVVE deel
nam, vond op 30 oktober 2000 in
de Tweede Kamer het wetgevingsdebat
plaats. Tot diep in de nacht
debatteerden de ministers Borst
van Volksgezondheid en Korthals
van Justitie met de fractiewoordvoerders
voor euthanasie. Het wetsvoorstel
werd artikel voor artikel
doorgevlooid. Op 26, 27 en 28 november
volgde een drie dagen durend
debat, waarna de Tweede Kamer
in de avond van 28 november
2000 met 104 tegen 40 stemmen
de wet aanneemt. CDA, RPF/GPV,
SGP, alsook de SP stemden tegen.
Van Amerika tot Japan, waren de
schrijvende pers, cameraploegen en
De Tweede Kamer neemt op 28 november 2000, met 104 stemmen voor en 40 tegen, de euthanasiewet aan.
2006
2007
radioverslaggevers toegestroomd.
Voor het eerst in de geschiedenis
van de Kamer was er zoveel media
aanwezig dat er te weinig perskaarten
waren en de journalisten de beschikbare
kaarten moesten delen.
Kranten, tv en radio in de hele
wereld berichtten over de wet in het
liberale Nederland. Vooral ook met
verbazing over hoe zo’n klein land
aan zee zo’n trendsetter kon zijn als
het gaat om zaken als prostitutie,
homohuwelijk, drugs en nu ook nog
“de goede dood”.
“Erkenning van algemene praktijk
en die vervolgens decriminaliseren
is een handelsmerk van de Nederlanders
geworden, schreef de International
Herald Tribune. En ook de
Franse krant Figaro stak een pluim
op de Nederlandse onconventionele
hoed door te stellen dat Nederland
wederom in de frontlinie van de
westerse sociale wereld staat.”
Naast de loftuitingen waren er ook
veel oorvijgen. Het Vaticaan stuurde
een verontwaardigde reactie de
wereld in: “Euthanasie is een
schending van de menselijke
waardigheid en gaat in tegen de natuurlijke
wet van het menselijk geweten.”
Maar ja, “Nederland en de
paus liggen altijd overhoop”, weet
de Italiaanse krant La Republica en
haalde er zelfs de tachtigjarige oorlog
en het verzet tegen de nazi’s bij.
De Rheinische Post spande de
kroon met het veroordelen van de
Een van de 15.000 brieven aan
de leden van de Eerste Kamer
Geachte leden van de Eerste Kamer,
Onze dochter Judith die ongeneeslijk ziek was
(ziekte van Hodgkin) heeft op 29 juni 1995 (zij is
44 jaar geworden) op eigen verzoek, met onze
toestemming en fantastische hulp en begrip van
de huisartsen, op legale manier bij ons thuis euthanasie
gehad. Hierdoor was zij en waren wij in
staat om ons op de dood voor te bereiden. Ouders,
familie en vrienden kregen de gelegenheid
op een onbeschrijflijk droevige, mooie manier van
onze dochter afscheid te kunnen nemen. De laatste
dag van haar leven heeft Judith tot een feest
gemaakt. Samen met familie en vrienden is een
feestmaal georganiseerd met Judiths lievelingsgerechten
sushi en sashimi met sake. Er is nog
veel gepraat. Met een lach en een traan heeft zij
daarna de beker gif gedronken, waarna zij met
een tevreden gezicht is ingeslapen. Voor ons was
het onbeschrijflijk droevig om zo onze dochter te
moeten verliezen. Maar haar is veel bespaard gebleven.
We zijn trots op onze dappere dochter die
na drie jaar vruchteloos vechten voor haar leven
op deze waardige manier een einde aan haar leven
heeft weten te maken. Mede namens onze
overleden dochter vragen wij u vriendelijk doch
dringend ervoor te zorgen dat deze wet er komt.
Lydia en Hans Steinweg, Amsterdam
EERSTE KAMER OVERSPOELD MET BRIEVEN
In de aanloop naar de behandeling van de euthanasiewet in de Eerste
Kamer opperde NVVE-voorzitter en Eerste Kamerlid Jacob Kohnstamm
het idee om leden van de NVVE op te roepen een kaart of brief te laten
sturen aan de leden van de Eerste Kamer. De oproep werd in het
tijdschrift Relevant van de NVVE geplaatst. De respons was overweldigend.
Veertigduizend(!) leden grepen de pen. De voorgedrukte kaart die
aan Relevant was toegevoegd, werd door 25.000 leden ondertekend
en opgestuurd. En maar liefst 15.000 leden schreven een persoonlijke
brief. De brieven en kaarten kwamen met postzakken vol bij de postkamer
van de Eerste kamer binnen. ‘Jacob, doe ons dit nóóit meer aan’,
riep het hoofd griffie Kohnstamm toe. Nooit eerder waren er zoveel brieven
bij de Eerste Kamer binnengekomen. Vijftien medewerkers waren
er nodig om de brieven en kaarten te sorteren. Zelfs de beveiligingsmedewerkers
en de bode werden ingeschakeld. Omdat er geen beginnen
aan was alle brieven te kopiëren en te verspreiden onder de Kamerleden,
zoals normaal gesproken gebeurt, werd uit de persoonlijke
brieven – met veel heel openhartige en aangrijpende verhalen – een selectie
gemaakt, die verspreid werd onder de Kamerleden.
Ook tegenstanders lieten van zich
horen. Tijdens de behandeling van
de euthanasiewet in de Eerste Kamer
hielden duizenden mensen een
stille tocht tegen de wet.
Foto: Onder leiding van dominee
Dorenbos houden tegenstanders
van de wet een wake bij de Eerste
Kamer.
Nederlandse wet: “Artsen mogen
straffeloos doden”, kopte de krant.
“Erschreckend,” vind de columniste
het. “Wat een catastrofe! Het besluit
rakelt weer gruwelijke herinneringen
uit het verleden op.” De Britse
Times tekende uit de mond van
een Cry for Life-activist op: ‘Als artsen
niet aarzelen om mensen te doden,
dan zullen ze ook niet aarzelen
om mensen die ze niet mogen medische
zorg te weigeren.’ Het loog er
allemaal niet om. Maar voor sommige
landen was Nederland ook een
inspiratiebron. De Spaanse kranten
El Pais en La Vaguardia roepen op
tot debat, “want negeren is geen oplossing”.
Binnen de Raad van Europa wordt
nog gepoogd Nederland van de
euthanasiewet af te houden, maar
het mocht niet baten. Op 10 april
2001 stemt ook de Eerste Kamer
voor de wet. Achter de schermen
van de Eerste Kamer vallen minister
Els Borst (D66) – die de wet te vuur
en te zwaard verdedigde in de Tweede
en Eerste Kamer – en prof. Henk
Leenen, de grondlegger van de euthanasiewet,
elkaar in de armen. ■
7

8
Bestuur NVVE urenlang gegijzeld
Het lijkt op 6 februari 2002 een bestuursvergadering
te worden als alle andere. De
eerste agendapunten worden snel afgehandeld
en om 17.00 uur schuift Johan Leegemaate
aan, die op de eerstvolgende ledenvergadering
zal worden voorgedragen als
opvolger van het aftredend bestuurslid Adelbert
Josephus Jitta. Alles lijkt normaal, tot
even na vijven de politie het pand binnen
valt. Iedereen die zich op het bureau ophoudt,
wordt op last van de rechter-commissaris
in Den Bosch in gijzeling genomen.
Reden van de inval is een klacht die tegen
NVVE-psychologe Martine Cornelisse is ingediend.
Het gaat om een zaak waarin een van
haar cliënten met ernstige psychische problemen
een einde aan haar leven heeft gemaakt.
De rechter-commissaris eist het dossier
in deze kwestie op. Het bestuur en directeur
Rob Jonquière van de NVVE hebben wel
de intentie om mee te werken, maar kunnen
dit niet omdat Cornelisse zich (in hun ogen
terecht!) beroept op haar beroepsgeheim. Er
volgt druk telefonisch contact met de rechter-commissaris,
die besluit af te reizen naar
Relevant
NVVE • nummer 3 • augustus 2007
• TIEN JAAR SCEN: TERUGKIJKEN EN VOORUITZIEN
• ELS BORST: ‘DE LAATSTEWILPIL? IK ZIE NIET WAT ER TEGEN IS’
VANWILNAARWET
bijzondere uitgave t.g.v. het 35-jarig
bestaan van de NVVE,
Nederlandse Vereniging voor een
Vrijwillig Levenseinde
23 februari 2008
Redactie
Leo Enthoven
Marleen Peters
Bureauredactie
Ronald van Rheenen
Eindredactie
Marleen Peters
Fotoredactie
Charlotte Bogaert
Vormgeving
CASE, Breda
Druk
Hollandia Printing, Heerhugowaard
Oplage
130.000
© NVVE
Postbus 75331
1070 AH Amsterdam
Tel. 020 - 620 06 90
euthanasie@nvve.nl
EXTRA
FOTOBIJLAGE
Bent u er
beter van geworden?
Amsterdam. Na stevig aandringen mag voorzitter
Jacob Kohnstamm (foto) nog net met
een advocaat overleggen, maar verder is bellen
strikt verboden. Niemand mag het pand
in of uit. Computers, kopieerapparaten en de
papierversnipperaar zijn verboden terrein. En
mobiele telefoons moeten worden ingeleverd
bij een gang naar het toilet. Om de “criminelen”
in bedwang te houden, worden maar
liefst zeven agenten ingezet.
Tegelijkertijd is er ook een inval in het huis
van Cornelisse, waar haar man onder toeziend
oog van twee agenten (uiteindelijk drie
uur lang) op de bank moet blijven zitten in afwachting
van een eventueel bevel tot huiszoeking.
De rechter-commissaris die onderweg
is, geeft de politie nog wel toestemming
om voor de bestuursleden en medewerkers
een Thaise maaltijd te bestellen.
Als de rechter-commissaris arriveert, blijkt
hij onwrikbaar: het dossier moet worden
overgedragen. Niet goedschiks, dan kwaadschiks!
Het aanbod om het dossier in een
verzegelde envelop mee te geven, die dicht
moet blijven tot er een uitspraak is van de
Raadkamer over de geheimhoudingsplicht
WAT U NIET ZAG De omslag van het augustusnummer van Relevant
2007 werd gesierd door een foto van een taart die op het Binnenhof symbolisch
wordt aangeboden aan de Eerste Kamer. Wat u niet zag, is dat bij het maken van
de foto de fotografe hulp kreeg van de Haagse politie. De agenten kwamen poolshoogte
nemen om er zeker van te zijn dat de fotografe geen “vermomde taartengooister”
was, die het op een van de Kamerleden had gemunt.
Zij weten wat
ze willen
U ook?
WILTUDENVVE STEUNEN, WORD DAN NU LID!
Leden
• kunnen een beroep doen op de vereniging voor informatie, ondersteuning, bemiddeling en advies over
vragen of problemen rondom het vrijwillig levenseinde;
• kunnen de wilsverklaringen (euthanasieverzoek, behandelverbod en volmacht) aanvragen;
• ontvangen gratis viermaal per jaar het tijdschrift Relevant;
• maken het mogelijk dat de NVVE een vinger aan de pols houdt wat betreft een goede uitvoering van
de euthanasiewet en u help mee de speerpunten voor de komende jaren – hulp voor dementerenden,
mensen die klaar met leven zijn (laatstewilpil) en chronisch psychiatrische patiënten – te realiseren;
• kunnen NVVE-uitgaven tegen een gereduceerd tarief bestellen (zie pagina 4).
ACHTERNAAM ❍ MAN ❍ VROUW
VOORLETTERS
ADRES
van de psychologe, wordt door de rechtercommissaris
meerdere malen afgeslagen.
Want wie zegt dat er geen Margriet in de envelop
wordt gestopt? Als het na uren overleg
op lijkt dat de directeur en de voorzitter mee
moeten naar het politiebureau, gaat de rechter-commissaris,
na meerdere malen telefonisch
overleg te hebben gevoerd, toch akkoord
met het voorstel. Onder de uitdrukkelijke
afspraak dat het klaagschrift de volgende
middag bij de rechtbank in Den Bosch zal
ingediend. Na visie van tassen en papieren
en het achterlaten van personalia mogen de
bestuursleden – waaronder een voormalig
Eerste kamerlid, de vice-president van een
rechtbank en een hoogleraar – het gebouw
verlaten. Nadat de rechter-commissaris zich
drie kwartier over de stukken heeft gebogen
en meent dat er verder niets te halen valt,
wordt het dossier door de directeur officieel
aan de rechter-commissaris overhandigd en
de huiszoeking op het bureau en bij Cornelisse
thuis afgeblazen. Om 22.30 uur mag
iedereen naar huis.
Na een slepende rechtsgang (de vrouw
maakte in 1999 een einde aan haar leven,
maar de zaak is in eerste instantie geseponeerd)
wordt Martine Cornelisse in juni 2003
door de rechtbank ’s-Hertogenbosch vrijgesproken
van al het haar ten laste gelegde. ■
POSTCODE WOONPLAATS
Stuur deze bon naar:
NVVE Postbus 75331 1070 AH Amsterdam
OF BEL 0900 – 606 06 06 (€ 0,20 p.m.) en meld u aan als lid!
DE TOEKOMST
De euthanasiewet die in 2001 werd aangenomen,
was een belangrijke mijlpaal in de
geschiedenis van de NVVE. Toch meenden
de NVVE-leden en bestuur dat de vereniging
er met deze wet nog lang niet is. Dit vertaalde
zich in wijziging van de naam: de Nederlandse
Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie
werd de Nederlandse Vereniging voor
een Vrijwillig Levenseinde. Centraal staan
niet langer alleen euthanasie en hulp bij zelfdoding,
maar álle keuzes rondom het levenseinde:
van palliatieve sedatie, het weigeren
van (verdere) behandeling, stoppen
met eten en drinken, tot het afzien van (verdere)
behandeling.
Daarnaast vergeet de NVVE ook de groepen
hulpvragers niet die nog steeds buiten de
boot vallen: de chronisch psychiatrische patiënten,
dementen met een wilsverklaring
en mensen die hun leven voltooid achten en
voor de “laatstewilpil” in aanmerking willen
komen. De komende jaren zal de NVVE zich
voor deze groepen hulpvragers extra gaan
inzetten.
In de euthanasiewet staat dat een patiënt
ondraaglijk en uitzichtloos moet lijden om
voor euthanasie of hulp bij zelfdoding in aanmerking
te komen. De NVVE wil dat daarnaast
ook verlies van waardigheid als criterium
gaat gelden om voor hulp bij het zelfgewilde
sterven in aanmerking te komen. In
september 2007 is het EMGO Instituut van
het VU Medisch Centrum in Amsterdam in
opdracht van de NVVE gestart met een
onderzoek naar het begrip waardigheid.
Daarnaast is er een Wetenschappelijke
Raad samengesteld, onder voorzitterschap
van Govert den Hartogh. Hij is hoogleraar
ethiek aan de Universiteit van Amsterdam
en lid van een regionale toetsingscommissie
euthanasie en lid van de Gezondheidsraad.
Ook worden er vier werkgroepen ingesteld
die de nota Perspectieven op waardig
sterven met (daarin alle speerpunten die
het bestuur in 2015 gerealiseerd wil zien)
gaan uitwerken en doorvoeren. Naar verwachting
zal in 2008 ook de NVVE-leerstoel
euthanasie ingevuld worden.
En natuurlijk blijft de NVVE zich onvoorwwardelijk
inzetten voor individuele leden en
artsen die steun, bemiddeling, informatie en
persoonlijk advies vragen rondom het vrijwillige
levenseinde.
✁