Samenvatting 4 Wetenschapsvisies en Ethiek Colleges - Sirius

Wetenschapsvisies: Aantekeningen nav
slides
College 1: inleiding wetenschapsfilosofie
Logica
Als p, dan q Welnu , p Dus q.
× Als p, dan q Welnu, q Dus p
Als p, dan q Welnu, niet-q Dus niet-p
Inductivisme
Accepteert logisch probleem door er vanuit te gaan dat grote reeks waarnemingen, universele
uitspraken rechtvaardigt
Hypothetisch-deductivisme
Karl Popper (kritisch rationalisme)
Probeer hypothesen te formuleren en deze te falsifiëren: Wetenschap streeft er naar om
feitelijke beweringen te weerleggen
Vragen:
Hoe lang moet je door gaan met falsifiëren en wanneer mag je een theorie accepteren?
Wanneer moet je een theorie verwerpen? Hoeveel negatieve cases moeten er zijn?
Kun je empirie onafhankelijk van de theorie analyseren?
Kuhn’s paradigma begrip.
paradigma een samenhangend stelsel van modellen en theorieën die een denkkader vormen
waarmee de 'werkelijkheid' geanalyseerd wordt. Paradigma’s geef je niet zomaar op.
Feilbare wetenschap
Verschillende zoekstrategieen zijn nu mogelijk….
Maar hoe dan te weten wat waar is?
Kwaliteit van feilbare wetenschap
Ontwikkeling van praktijken en disciplines

Ontwikkeling van vaardigheden: onderzoeksmethoden. Bijvoorbeeld interviewtechnieken,
questionnaires, historische analyse, Verstehend lezen van beleidsdocumenten
Inference to the best explanation: Er wordt toegeredeneerd naar verklaringen, die
gebaseerd zijn op stelsel van (eerdere) bevindingen, conclusies, vooronderstellingen etc.
Forum theorie
Consensustheorie van de waarheid. Waar is wat voor waar wordt gehouden.
Mits:
De consensus tussen deskundigen tot stand is gekomen. Zijn pseudo deskundigen geweerd?
Zijn er geen deskundigen vergeten?
Het Forum goed functioneerde.
De mits is ook de achilleshiel van de theorie: wie zegt wat een goed functionerend Forum is, en
wie de deskundigen zijn.
Wetenschapsethiek
Merton: CUDOS. Goede wetenschap vereist:
Communalisme: wetenschappelijke resultaten en wetenschappelijke kennis zijn
gemeenschappelijk bezit van de gemeenschap en moeten vrijelijk uitgewisseld kunnen
worden
Universaliteit: iedereen kan participeren, onafhankelijk van nationaliteit, culturele
verschillen, etc.
Belangenloosheid: Wetenschappers moeten de resultaten presenteren op een wijze alsof
zij geen persoonlijk belang hebben bij de acceptatie.
[Originaliteit]: Onderzoeksclaims moeten nieuw zijn.
geOrganiseerde Scepsis: Alle claims moeten onderworpen (kunnen) worden aan kritisch
onderzoek en niet op basis van autoriteit worden geaccepteerd.
College 2: Wat zijn feiten?
Vier kwaliteitscriteria
Generaliseerbaarheidscriterium: is de kennis reproduceerbaar
Ontologisch criterium: Verschaft kennis over de realiteit
Pragmatisch criterium: “Werkt het”
Ethische kwaliteit, met als kernvraag: “zijn de consequenties van de kennis ethisch
verantwoord”.
Hoe weten we dat wetenschappelijke kennis overeen komt met de
werkelijkheid?
1e antwoord: Dankzij systematische observatie van feiten. (empirisme: zie vorig college)
[Realisme]
2e antwoord: Alles wat we zeggen over de objectieve werkelijkheid is gebaseerd op
subjectieve waarnemingen, al dan niet bemiddeld door instrumenten.
3e antwoord: Wat wij werkelijkheid noemen is het resultaat van wetenschappelijke
processen. [Constructivisme]

In het 3e antwoord is een voorbeeld van (sociaal) constructivisme: daarin wordt onderscheid
gemaakt tussen wetenschappelijke kennis die af is (klare wetenschap), en wetenschap in
actie
Janus over wetenschap
Klare wetenschap
Zorg dat de feiten kloppen
Zorg gewoon dat je de meest doeltreffende methode/machine hebt
Als dingen waar zijn houden ze stand bij volgende experimenten
Wetenschap in actie
Zorg dat je alle nutteloze feiten kwijtraakt
Wat doeltreffendheid is moet je nog beslissen
Als dingen stand houden beginnen ze waar te worden
Laboratorium
Twee uitspraken:
Ian Hacking: “Lab science is great but it is about the lab world”(1992)
Bruno Latour: “Give me a laboratory and I will raise the world”
Afstand tussen laboratorium en buitenwereld door controle
Object van onderzoek hoeft niet te zijn wat het is, maar kan gereduceerd worden tot
“essentiële” componenten
Object van onderzoek hoeft niet te zijn waar het is, maar kan bestudeerd worden buiten
“natuurlijke omgeving”
Object van onderzoek hoeft niet te zijn wanneer het is, maar kan gestart, gestopt en herhaald
worden door onderzoeker.
Constructivisme
Wetenschappelijke kennis als resultaat van interactie en van onderzoekswerk waarin feiten
geconstrueerd worden
Gematigde versie:
Wetenschappelijke kennis is afhankelijk van de bredere maatschappelijke, politieke en
culturele context waarin wetenschappers opereren.
Wetenschap kan verklaard worden uit sociale structuren en belangen.
Radicale versie
Niet alleen wetenschappelijke kennis maar ook de maatschappelijke verhoudingen zijn een
resultaat van wetenschapsbeoefening
Realisme vs Sociaal constructivisme
Drie basisvragen
1. Is onze wetenschappelijke kennis afhankelijk van toevallige factoren? (onvermijdelijkheid
vs. contingentie)
2. Zijn de concepten gedetermineerd door de werkelijkheid of krijgt de werkelijkheid vorm in
‘naamgeving’? (ontologisch gestructureerd vs. nominalisme)
3. Waarom is kennis stabiel? (interne redenen vs. externe factoren)

Sociale feiten: kind making en looping effect
Hacking: Kindermisbruik.
Kindermisbruik is een relatief nieuw sociaal feit, met scala van praktijken, regels, afspraken,
handboeken etc.
En onderwerp van criminologisch, medisch, psychologisch, sociaal etc. onderzoek
Kindermisbruik als een nieuw “kind” en als voorbeeld van “kind-making” en uiteindelijk als
“world-making”
Looping effect: sociale categorieën/ kinds creëren gedrag en begrip in overeenstemming met
die categorieën.
Ethische dimensie: Je kan slachtoffers niet meer weg-definiëren
Weer de feiten en wetenschappelijke kennis
Er is verschil tussen wetenschappelijke feiten en wetenschappelijke kennis
De “feiten” zijn onderdeel van een “arrangement” van observaties, metingen geaccepteerde
beweringen, instrumenten, toepassingen.
De vraag of wetenschappelijke kennis overeenkomt met de realiteit moet zich niet richten op
losse feiten, maar op hoe arrangementen tot stand komen en wat ze doen.
College 3: kennisproductie in de sociale wetenschappen
Realisme vs Sociaal constructivisme
Drie basisvragen
1. Is onze wetenschappelijke kennis afhankelijk van toevallige factoren? (onvermijdelijkheid
vs. contingentie)
2. Zijn de concepten gedetermineerd door de werkelijkheid of krijgt de werkelijkheid vorm in
naamgeving? (ontologisch gestructureerd vs. nominalisme)
3. Waarom is kennis stabiel? (interne redenen vs. externe factoren)
Voorbeeld: meervoudige persoonlijkheid
(nu: dissociatieve identiteitsstoornis)
Hacking: vraag is hier niet of het bestaat, maar hoe is het als feit onstaan.
Laboratorium onderzoek gaat maar over deel van de ervaring: MPV/ DIShangt samen met
hersenfuncties (vgl. Pasteur volgens Latour)
Daarnaast claim dat MVP/DIS veroorzaakt wordt door kindermisbruik
Claim komt voort uit een therapie die vooral in VS en Nederland gebruikt wordt. In VS en
Nederland daarom meer MVP/DIS, en meer processen tegen daders.
Relatie tussen MVP/DIS en kindermisbruik betrekt ook andere actoren: ouders, familie,
kennissen en “maakt” deze tot daders.
Kindermisbruik is een relatief nieuw sociaal feit, met scala van praktijken, regels, afspraken,
handboeken etc. Geen systematische experimenten!
Wel:
Systematische observatie in de kliniek: 1962: jonge kinderen met oude botbreuken.
Verzamelen van “facts and figures”
Juridische, politionele, zorgpraktijken

Dynamisch nominalisme
De ontwikkeling van MVP / DIS is niet een ontwikkeling van de erkenning van een stoornis
die er altijd was, maar van het ontstaan van een soort persoon (“kind”) tegelijkertijd met het
creëren van de soort.
Met het creëren van de soort ontstaan ook wetenschappelijke en maatschappelijke
praktijken die de soort bevestigen, “waar maken”. Hacking spreekt van ‘making up people’,
of in andere publicaties van “kind making”.
Daarnaast nog een tweede dynamiek. Mensen zijn reflectief en gebruiken kennis om
betekenis te geven aan situatie. Het creeren van MPV / DIS als soort persoon, maakt het
mogelijk dat mensen zichzelf duiden als MPV /DIS. Hacking: er is sprake van een “looping
effect.”
Aanvullende opmerkingen
Let op het belang van classificatie en zie dat deze niet ‘neutraal’ zijn voor nominalisten.
(waarom kan een realist wel neutraliteit van classificaties claimen?)
Herken verschillende vormen van kennisproductie: classificatie, laboratorium,
therapeutische kennis, …
NB: Hacking claimt dynamisch nominalisme niet als algemene beschrijving van
wetenschappelijke kennis, maar als beschrijving van sommige wetenschappelijke kennis.
NB2: we kunnen nu een nieuw kwaliteitscriterium voor kennis invoeren. Ethische kwaliteit,
met als kernvraag: “zijn de consequenties van de kennis ethisch verantwoord”.
Van wetenschap naar wetenschappen
Wetenschappelijk onderzoek heeft eigen “praktijken”
Praktijk: Samenhangende en doorgaande (productieve) activiteiten van een set van actores
waarvoor regels gelden.
Verschillende vormen van wetenschap hebben eigen praktijken ontwikkeld.
Geldige kennis:
Systematisering van kennisverwerving opdat er enige garantie is dat verworven kennis op andere
tijden en plaatsen geldig is
Toetsing van kennis om relatie tussen werkelijkheid en kennis te verbeteren
Pragmatisch criterium voor geldigheid: Kennis biedt mogelijkheden voor nieuwe handelingen gericht
op nieuwe kennisverwerving of gericht op realiseren van doelen
Sociale feiten
Zijn sociale feiten hetzelfde als natuurwetenschappelijke feiten?
Is sociaal-wetenschappelijke kennis (incl kennis uit gezondheidswetenschappen,
bedrijfskunde, bestuurskunde) hetzelfde als bijvoorbeeld kennis over de zwaartekracht?
Eerste wedervraag is: Wat betekent “hetzelfde”?
Bedenk mogelijke antwoordstrategieën op basis van eerste twee colleges
o (1) in sociale wetenschappen moet dezelfde redenering gevolgd worden (bijv.
inductief of deductief ) om tot geldige kennis te komen.
o (2) Analyseer of in de sociale wetenschappen dezelfde zoekstrategieën productief
zijn.
o (3) Kijk of de sociale wetenschappen het Forum van even groot belang is.

o (4) Kijk of in de sociale wetenschappen feiten op dezelfde manier gemaakt als Latour
beschrijft voor het lab.
Laboratorium
Latour:
1. Haal een enkel element uit de wereld naar het lab;
2. Breng element onder controle (causaliteit)
3. Maak de wereld een verlengde van het laboratorium, zodat element onder controle blijft
(rationaliteit)
1 is vaak al direct herkenbaar is bijvoorbeeld statistische analyses, 2 en 3 minder.
Natuurlijke historie
Onderzoeken van fenomenen “zoals ze zich voordoen”
Kennisproductie: vergelijk welke “bewegingen” er gemaakt worden.
Idee van onderzoeks site, of veldstudie, waarin fenomenen niet gereduceerd worden (itt
laboratorium)
Verwerking van gegevens in classificaties, modellen, patronen etc.
o Bijvoorbeeld Denk aan verzamelingen, musea, dierentuinen.
Items worden niet willekeurig getoond, maar geordend => Patronen. Bijvoorbeeld Linnaeus
taxonomisch systeem, met daarin ontwikkeld idee over natuurlijke ordening van planten.
o Moderne voorbeelden:
milieu- en aardwetenschappen, inclusief normering en monitoren van milieukwaliteit.
Stadssociologie: begrijpen van het functioneren van maatschappij en groepen
Gebruik van patronen om werkelijkheid te begrijpen, maar vaak zonder causale verbanden
Causaliteit: controle over object
Regressie analyse kenmerken van subsidieaanvragen en honorering.
Let op dat we “subsidieaanvraag” en “honorering” nu meer worden dan reëel bestaande
fenomenen.
Betekent dit dat er een causale relatie is tussen kenmerk en honorering? “Onderzoeker X
heeft aanvraag gekregen omdat hij deze kenmerken heeft.”
Causaliteit is nooit direct waar te nemen.
Causaliteit is inductieve eigenschap gebaseerd op veel waarnemingen
Veronderstelling van causaliteit
Rationaliteit: naar instrumentele kennis I
We veronderstellen in sociale wetenschappen dat actoren rationeel handelen.
Weber: “meaningful social actions”
1. Traditionele handelingen: omdat ze gebruikelijk zijn
2. Affectieve handelingen: op basis van emotie
3. Waardebepaalde handelingen: omdat ze onze waarden realiseren
4. Praktisch handelen: omdat ze onze doelen realiseren
3 en 4 zijn rationele handelingen. Wat betekent dat?
Rationeel gedrag biedt mogelijkheid voor causale relatie

Rationeel gedrag biedt mogelijkheid kennis de wereld in te brengen: omdat dit de meeste
rationele optie is moet je zo handelen.
Wil je je subsidieaanvraag gehonoreerd krijgen dan moet je zorgen dat de aanvraag aan deze
kenmerken voldoet.
Bedrijfsstrategieën (zie reader)
Vergelijk: Mintzberg (strategie als emergent verschijnsel) vs Ansoff (management by design:
strategie kan systematisch ontworpen worden op basis van analyse)
Systematische analyse van succesvolle en niet succesvolle bedrijven leert welke factoren
bijdragen aan goede innovatie. Die kan je dan ook gebruiken om bedrijven beter te laten
presteren. Strategie als resultaat van rationele analyse.
Bedrijven moet je begrijpen in hun eigen complexe situatie. Strategie als natuurlijk fenomeen
met locale componenten, maar wel patronen die ontstaan en kunnen worden herkend.
Voorbeeld: ex-post rationalisering van op dat moment toevallige innovatie beslissingen.
Beperkte mogelijkheid tot rationalisering
Sociale wetenschappen als laboratoriumkennis?
Ja, maar dan is het lab niet het ideaaltypische lab van het plaatje, maar de manier van
kennisproductie waarin de drie bewegingen van Latour herkenbaar zijn.
Cruciaal in deze vorm van sociale wetenschappen zijn de begrippen causaliteit en rationaliteit.
Strategiedebat Mintzberg/Ansoff laat zien dat niet alle sociale wetenschappers deze
“laboratoriumaanpak” (willen) volgen.
College 4: Wetenschapsvisies: Modellen en voorspellen
Van locaal naar algemeen geldende kennis:
Als je kennis gebruikt is er meer aan de hand dan de verplaatsing van de kennis naar de wereld:
Drie algemene componenten
1. Circulatie:
resultaten van onderzoek moeten uit de locale onderzoekspraktijk de wereld in.
Via mensen, voorwerpen, teksten, afbeeldingen etc.
2. Aggregatie
Samen nemen en verbinden van resultaten van verschillende praktijken
Benoemen en categoriseren van gevallen
Generalisatie en abstractie in theorie
3. Inferentie
Terugredeneren naar consequenties voor nieuwe situaties
Ontwikkeling van “regels en heuristieken” voor goede locale praktijk
Kwaliteit CPB
Adrienne van den Bogaard: verwevenheid van beleid en praktijk in ”vertoogcoalities”: Politici en
economen gaan allebei de ’modeltaal’ spreken.
Kwaliteit van kennis: vier criteria die onderzocht kunnen worden.
- Ontologisch criterium: relatie met de werkelijkheid

- Generalisatie criterium: relatie met onderzoeksobjecten (systematisering?) praktijk?
- Pragmatisch criterium: relatie met handelingsmogelijkheden
- Ethisch/normatief criterium: relatie met normen (zijn handelingen wenselijk,
legitiem?)
College 5: Kennis, beleid en management
Rollen van wetenschappers
Ellemers (pag 105/106 reader) : welke rol moet sociale wetenschapper spelen:
1. “engineering”: ontwerpwetenschap.
Denk bijv. aan het ontwerpen van beleid op basis van wetenschappelijke kennis
2. “klinische” : idee van klinische wetenschap
Denk bijv. aan interventies om sociaal systeem te verbeteren; “evidence based policy”
3. “verlichtende” (Erklärung).
Analyse van de werking van sociale fenomenen
Clegg er al.: Management consulting als “noise”
Lastige tekst, maar centrale claim is: “rather than using theory as a means of representing or
predicting possible organisational realities we suggest that the role of theory [about organisations]
should be to disturb organizational realities such that they might be changed. (p 132 reader)
4. “consultancy” als disorganisatie, vergelijk met “kritische rol” van intellectuelen.
Voorbeeld: evaluatie van innovatieprogramma
Naar een maatschappelijk geaccepteerde landbouw
Doel: ontwikkelen en testen van nieuwe veehouderijsystemen die voldoen aan (nieuwe)
maatschappelijke waarden
Hoe te evalueren:
Verlichtende rol: heeft het programma tot die innovaties geleid die aan het begin tot doel
waren gesteld? Zijn er nieuwe veehouderijsystemen gekomen? Typische
verantwoordingsevaluatie.
Klinisch: Hoe werkt het programma? Hoe zijn innovaties tot stand gekomen? Kan dat beter?
Lerende evaluatie maar vanuit expert positie
Engineering rol: Hoe moet een nieuw programma eruit zien? Analyseer relatie tussen nieuwe
doelen en huidige situatie en ontwerp nieuwe interventie (bijv. subsidieschema,
onderzoeksprogramma, regulering etc.) Evaluatie is hier maar een klein deel van!
Ontwerpende evaluatie.
Disorganisatie: Onderzoek hoe actoren over het programma denken, confronteer ze met
verschillende realiteiten door constructies en data te verbinden en creëer zo conceptuele
ruimte voor een nieuwe programma. Participatieve lerende evaluatie
Evaluatie van beleid en organisaties
“Klassieke evaluatie” via meten van effecten. Laten zien hoe de werkelijkheid er uit ziet en
toeschrijven aan beleid.

Klinische rol: analyseren hoe het werkt en “genezen” van beleidsfouten. Dit veronderstelt
wel dat er een beeld is van optimale (gezonde) situatie. Evaluatie om werking van beleid te
begrijpen
Engineering: Evaluatie als input voor ontwerpproces van goed functionerend beleid.
Evaluatie om manipuleerbare variabelen te vinden.
Disorganisatie van orde: Evaluatie om nieuwe realiteiten mogelijk te maken
Kennis en beleidsproblemen