Probus afdeling Hengelo (pdf) - Provincie Overijssel

Lezing ‘de provincie naar de toekomst’ voor Probusafdeling Hengelo door
Commissaris van de Koningin drs. Ank Bijleveld-Schouten op 23 juni 2011.
Dames en heren,
Bedankt voor uw uitnodiging om vanmiddag een lezing
te verzorgen over ‘de provincie naar de toekomst’.
Een boeiend onderwerp!
Een onderwerp wat we vanuit verschillende
invalshoeken kunnen bekijken. Ik heb ervoor gekozen
om drie aspecten te behandelen: de nabije toekomst
van de provincie, de toekomst van de democratie en de
vergrijzing.
Dames en heren,
Politiek Nederland was lange tijd voorspelbaar.
De grote partijen maakten de dienst uit. Nu eens was
de één groter, dan weer de ander.
De variëteit werd getemperd door het midden als
constante.
Die situatie is het afgelopen decennium veranderd.
Zowel rechts als links zijn er stevige stemmentrekkers
gekomen. Bovendien is het electoraat wisselvallig.
Mensen maken niet meer automatisch dezelfde keuze
als de vorige keer dat zij in het stemhokje stonden.

Het populisme, een stroming die kritisch staat
tegenover de politieke elite en die de ‘stem van de
gewone man’ wil laten horen, is in trek.
Deze stroming is ook onder jongeren populair.
Dat vergroot de kans dat populisme ook in de toekomst
een belangrijke rol speelt.
Hoe ziet de toekomst van de democratie eruit?
Vanmiddag gaan we even in de glazen bol kijken.
Overigens wel wetenschappelijk onderbouwd, want
mijn verhaal is gebaseerd op studies van het
Trendbureau Overijssel.
Een andere ontwikkeling is dat Nederland vergrijst, en
Overijssel ook.
De reacties op vergrijzing zijn vaak nogal
eendimensionaal.
Pessimisten hebben het snel over hoge zorg- en
pensioenkosten en de tekorten op de arbeidsmarkt.
Optimisten wijzer erop dat ouderen rijker en fitter
worden.
Bovendien zijn zij ervan overtuigd dat door nieuwe
technologieën de kwaliteit van leven van ouderen nog
meer verbetert.

Deze reacties doen de werkelijkheid geen recht.
Vergrijzing verandert de samenleving op verschillende
manieren.
In 2030 is 30 procent van de bevolking in veel
Overijsselse gemeenten ouder dan 65 jaar. Overheden,
maatschappelijke organisaties en bedrijven moeten nu
al nadenken over de veranderingen die vergrijzing
teweeg brengt.
Tenslotte neemt het aantal ouderen ook nu al toe.
Ongetwijfeld zijn er ook nieuwe kansen voor
Overijsselse bedrijven.
Na de pauze zullen we ingaan op dit onderwerp.
Maar eerst wil ik met u de nabije toekomst van de
provincie Overijssel bekijken.
A. De ‘nabije toekomst
Dames en heren,
U heeft ongetwijfeld meegekregen dat de provincie
twee maanden geleden het Hoofdlijnenakkoord ‘de
Kracht van Overijssel’ heeft gepresenteerd.

Wat mij betreft is dit akkoord een belangrijke
bouwsteen voor de toekomst van de provincie.
Ik wil u graag de grote lijn hiervan schetsen.
De coalitie heeft er bewust voor gekozen een
hoofdlijnenakkoord op te stellen. In de huidige
samenleving kun je niet meer aankomen met een
akkoord dat helemaal dichtgespijkerd is.
De input vanuit de samenleving en van mede-
overheden vinden wij heel belangrijk.
We willen een open oog en oor naar de samenleving
hebben.
De nieuwe coalitie maakt in het akkoord de keuze om
alle aandacht naar de kerntaken van de provincie te
laten gaan.
Daarmee kiezen wij richting de toekomst voor een
andere overheid. Een kleinere overheid, die minder
regels voorschrijft.
Vrijheid, verantwoordelijkheid en rentmeesterschap zijn
voor ons belangrijke basiswaarden.

Wij willen niet iedereen op elk terrein een beetje
tevreden houden, maar ‘met volle kracht vooruit’ onze
kerntaken waarmaken.
Dat zijn niet alleen mooie woorden. Met behulp van het
geld dat de provincie verdiend heeft aan de verkoop
van de Essent-aandelen gaan we de komende vier jaar
fors investeren.
Bijvoorbeeld in de bereikbaarheid van Overijssel, zo’n
466 miljoen euro.
We willen de regionale economie een flinke impuls
geven.
Maar daarvoor moet die economie wel bereikbaar zijn.
Dat is een belangrijke randvoorwaarde!
U vraagt zich af: levert die focus op de kerntaken dan
geen ‘kille’ provincie op?
Ik denk van niet. Het ‘noaberschap’ zie je duidelijk
terug in het akkoord.
Dit betekent dat de coalitie bij het uitwerken van de
kerntaken zich inzet om sociale effecten in positieve zin
te realiseren of om negatieve sociale effecten te
voorkomen of verminderen.

Ook voor mijzelf zie ik de toekomst positief tegemoet.
Ik mag nu bijna een half jaar het mooie ambt als
Commissaris van de Koningin vervullen en dat doe ik
met ontzettend veel plezier.
Zo heb ik inmiddels een vijftal ambtsbezoeken afgelegd
en allerlei inspirerende mensen ontmoet. Ondernemers,
politici en burgers die betrokken zijn bij hun omgeving,
goede ideeën hebben en hun verantwoordelijkheid
willen oppakken.
En dat is ook één van mijn belangrijkste ambities.
Om het gesprek aangaan met de inwoners. De
uitdaging voor ons als provincie is om vooral open te
zijn.
Ik zie het namelijk als de taak van de provincie – en
ook als mijn persoonlijke taak - om de inwoners nauwer
bij besluitvorming en het belang van democratie te
betrekken.
Inwoners hebben het gevoel dat wij op afstand staan.
Terwijl de invulling van de leefomgeving in Overijssel
iedereen raakt.

Daarom vind ik het waardevol om tijdens dit soort
bijeenkomsten van gedachten te wisselen over de
toekomst van de provincie.
B. Toekomst van de democratie
1. Vier scenario’s
Dames en heren,
Er zijn verschillende scenario’s denkbaar voor de
toekomst van de democratie. Het Trendbureau
Overijssel onderscheidt er vier.
Scenario A: Project Europa
Hoofdrolspelers
De overheid, met name de Europese overheid. Het
Europese beleid wordt trapsgewijs vertaald naar
nationaal, provinciaal en lokaal niveau.
Kenmerken

Met name op de terreinen milieutechnologie,
zorgtechnologie en landbouw voert Europa een krachtig
economisch beleid.
Politieke partijen winnen vertrouwen terug. De politiek
voert weer de regie en dat zorgt voor duidelijkheid.
Nationale overheden hebben veel bevoegdheden
verlegd naar de Europese Unie. Zo hopen de lidstaten
grootmachten als China, India, Brazilië en de Verenigde
Staten tegenwicht te bieden.
Opvallend
Er is een duidelijke hiërarchische sturing tussen
overheden.
De landelijke politiek inspireert lokale politici. Lokale en
regionale media worden financieel ondersteund door de
overheid. De politiek geeft richting aan de
maatschappij. Dat schept duidelijkheid voor burgers,
maar er is ook minder ruimte voor eigen initiatief.
Typisch Overijssel
De provincie zorgt voor afstemming tussen
verschillende samenwerkingspartners. Als regio heeft
Overijssel een sterkere band gekregen met andere
Europese regio’s net over de grens. De Europese

investeringen van Overijssel van profiteert, spelen
daarbij een belangrijke rol.
Scenario B: Een samenleving van netwerken
Hoofdrolspelers
Publiek-private samenwerking tussen maatschappelijk
middenveld en bedrijven. Burgers ontmoeten elkaar via
sociale netwerken op internet. Het publieke debat
speelt zich af in de media.
Kenmerken
Het maatschappelijk middenveld neemt het voortouw,
politieke partijen spelen geen rol meer. De overheid is
veel kleiner geworden. De overheid faciliteert of doet
mee aan initiatieven die maatschappelijke organisaties
of groepen burgers nemen. Internet is een
samenbindende factor, daar worden contacten gelegd
en onderhouden. Burgers hebben veel eigen

verantwoordelijkheid. De EU is verantwoordelijk voor
Defensie en financieel-economisch beleid.
Opvallend
Het bewaken van de kaders waarin het maatschappelijk
middenveld opereert, is een belangrijke taak van de
overheid.
De representatieve (indirecte) democratie is
opgeheven. De overheid draagt zorg voor mensen die
niet vertegenwoordigd zijn in maatschappelijke
organisaties.
Typisch Overijssel
Netwerken waarin doelgroepen en dienstverleners
samenwerken worden gefaciliteerd door de provincie en
Overijsselse gemeenten. Overijsselse bedrijven komen
met allerlei initiatieven die de lokale gemeenschap
ondersteunen. Zo zorgt de overheid niet meer voor
natuurbeheer, maar nemen bedrijven en
maatschappelijke organisaties dat voor hun rekening.

Scenario C: De klant is koning
Hoofdrolspelers
Het individu.
Kenmerken
Nederland is op zichzelf gericht. De Europese Unie heeft
minder macht. Solidariteit tussen de lidstaten is er niet
meer.
De overheid is vooral een leverancier van diensten,
bijvoorbeeld in de zorg, het onderwijs en de directe
leefomgeving. Burgers zijn klanten. Politieke partijen
zijn zieltogend; hun enige functie is nog het selecteren
van bestuurders.
Opvallend
Terwijl de nationale media nauwelijks meer een rol
spelen, maken lokale en regionale media een
comeback. Veiligheid en leefbaarheid zijn belangrijke
thema’s. Politieke bestuurders zijn tegelijk hoofd van

een ambtelijke dienst. Ze moeten de toegezegde
dienstverlening aan burgers waarmaken.
Typisch Overijssel
De provincie is een dienstverlener geworden die zich
bezighoudt met bovengemeentelijke diensten zoals
bijvoorbeeld hoger onderwijs, een gespecialiseerde
bibliotheek en infrastructuur.
Scenario D: Onder bondgenoten
Hoofdrolspelers
Georganiseerde groepen burgers. In de gepolariseerde
samenleving staat eigenbelang centraal. Iedereen gaat
‘voor zijn eigen groep’. Multinationals bepalen de
economische mogelijkheden van de samenleving.
Internationale maatschappelijke organisaties vormen
een tegenwicht voor het bedrijfsleven.

Kenmerken
Er komen meer politieke partijen omdat elke groep een
eigen politieke partij wil. Tegelijk is een grote groep
mensen niet meer geïnteresseerd in politiek. Beide
ontwikkelingen maken de politiek vleugellam. Burgers
verwachten weinig meer van de overheid en van
maatschappelijke instellingen. Wie iets wil, moet daar
samen met andere belanghebbenden zelf voor
zorgen.
Opvallend
De overheid staat aan de zijlijn. De publieke sector is
flink gekrompen, met name de rijksoverheid. Provincies
zijn samengevoegd, vaak samen met waterschappen.
Kranten bestaan niet meer, via internet selecteren
burgers de informatie waarin ze geïnteresseerd zijn.
Typisch Overijssel
Het noaberschap herleeft op een eigentijdse manier. Er
is een sterke onderlinge verbondenheid en eigen
initiatief.

2. Trends
Dames en heren,
De vier scenario’s die u net gezien heeft, zijn onder
andere gebaseerd op een aantal trends. Dat zijn
ontwikkelingen waarvan we redelijk zeker zijn, en die
van invloed zijn op de wijze van besluitvorming in
Overijssel.
Trend 1: Crises en transitie
Het politieke debat verandert inhoudelijk. In plaats van
sociaaleconomische onderwerpen staan nu
‘glokaliseringsvraagstukken’ centraal. Problemen op
lokaal en regionaal niveau die het gevolg zijn van
mondiale ontwikkelingen. Voorbeelden zijn immigratie,
landbouw en de energiecrisis.
Trend 2: Van hiërarchie naar ’bottom-up’
We zijn in transitie van een industriële naar een
informatiesamenleving. Daarmee verandert ook de

hiërarchische manier van sturen. Decentrale
initiatieven, die vaak organisch ontstaan, zijn de
nieuwe maat der dingen.
Voorbeelden van deze ontwikkeling zijn decentralisatie
en vermaatschappelijking van overheidstaken.
Trend 3: Individualisering
Traditionele maatschappelijke verbanden (dorp, kerk,
politieke partij) hebben een minder belangrijke rol dan
in het verleden.
Zo zijn er steeds minder mensen lid van een politieke
partij.
Burgers hebben nu meer ruimte om het leven naar
eigen inzicht en behoefte in te richten. Veel
organisaties zijn hiërarchisch en bureaucratisch
ingericht, en dat sluit slecht aan op het uitgangspunt
van burgers.
Nu relaties met organisaties functioneler en anoniemer
zijn, worden organisaties meer een (virtueel) netwerk
dat faciliteert.
Trend 4: Bewegelijk stemgedrag

Traditionele partijen kunnen minder dan vroeger
rekenen op een vaste aanhang.
Dit komt door maatschappelijke ontwikkelingen. Hier
kan op worden ingespeeld door een andere manier van
politiek bedrijven, bijvoorbeeld door een grotere rol
voor tussentijdse toetsing van de meningen van
burgers, of een directere betrokkenheid van burgers bij
de ontwikkeling van het beleid.
Trend 5: Polarisatie
Door polarisatie worden tegenstellingen niet alleen
groter, maar ook scherper.
In het stemgedrag valt op dat Nederlanders steeds
minder op middenpartijen stemmen.
Daarnaast neemt de kloof tussen hoog- en
laagopgeleiden toe. Laagopgeleiden hebben veel
minder vertrouwen in de politiek. Ook blijkt de sociale
mobiliteit laag.
Nederland verspilt veel talent. Uit onderzoek blijkt dat
op scholen met veel hoogopgeleide ouders
kinderen het uitzonderlijk goed doen. Op scholen waar
kinderen laagopgeleide ouders hebben, doen kinderen
het veel slechter.

Trend 6: Andere bevolkingssamenstelling
Het aantal ouderen neemt toe. Ik kom daar in het
tweede gedeelte van vanmiddag op terug.
Tegelijk zijn er minder jongeren.
Daarnaast stijgt het opleidingsniveau en zien we in
Overijssel een stagnatie en in sommige gebieden zelfs
een lichte krimp van de bevolking.
Het aantal allochtonen neemt toe, maar dit gebeurt met
name in de Randstad. Deze veranderingen in de
bevolkingssamenstelling hebben gevolgen voor de
relatie burger-politiek. Vooral het feit dat er steeds
minder politiek actieve bewoners zijn, springt in
het oog.
Trend 7: Internetsamenleving
Door de versnippering van informatie hebben politiek
en overheid minder vat op de nieuwsverspreiding.
Ook het verdwijnen van de traditionele rolverdeling
tussen zender en ontvanger speelt een rol. Het gebruik
van internet neemt toe. Social media worden steeds
belangrijker. Steeds meer politici maken er gebruik
van.

Tegelijk hebben regionale kranten het zwaar. Het
aantal abonnees daalt, redacties worden steeds kleiner.
Een gevolg is dat bij veel raads- en
statenvergaderingen er geen pers meer aanwezig is.

3. De agenda voor de toekomst
De richting waarin de democratie zich ontwikkelt heeft
gevolgen voor veel onderwerpen die in Overijssel
spelen.
Welke ontwikkelingen hebben aandacht nodig van
burgers, politieke partijen, bestuurders of anderen in
Overijssel? Ik noem er een aantal.
1 Veranderingen
Hoe de politieke besluitvorming zich de komende jaren
ontwikkelt, is niet helder. De scenario´s maken
duidelijk dat de toekomst nog lang niet vastligt.
Polarisatie, individualisering maar ook meer sociale
cohesie behoren tot de mogelijkheden.
Duidelijk is dat de politiek een belangrijke rol heeft.
Het is een opgave om zo in te spelen op veranderingen
in de samenleving dat de ontwikkelingen in uw ogen de
goede kant op gaan.

2 Spelregels
Ook wanneer het vertrouwen in de politiek afbrokkelt is
er democratische besluitvorming. Misschien is die
besluitvorming dan wel het meest nodig. Politiek is ten
slotte een poging om met meningsverschillen of
tegengestelde belangen samen te leven. Een opgave
voor de toekomst is om spelregels voor het
gepolariseerde debat te formuleren en na te leven.
3 Netwerksturing
Met de opkomst van netwerksturing wordt de
hiërarchische sturing vanuit de overheid minder
effectief.
Initiatief van onderop moet meer ruimte krijgen.
Dat vereist een andere manier van overheidshandelen.
4 Waarden
Een aanbeveling van de Raad voor het Openbaar
Bestuur:
Politieke partijen moeten zich meer met waarden en
minder met concrete maatregelen bezig houden.

Politieke partijen kunnen zich opnieuw profileren. Er
komen veel nieuwe vraagstukken op Overijssel af.
5 Glokalisering
Het lijkt de tijd van glokalisering: lokale overheden
worden geconfronteerd met vraagstukken die met
globalisering samenhangen. Voorbeelden zijn energie,
voedsel, verbrokkeling van de sociale samenhang en
migratie.
6 Stemgedrag
De verwachting is dat groepen waar de binding met de
overheid klein is zullen toenemen.
Het is goed mogelijk dat het stemgedrag en de
politiekbestuurlijke cultuur binnen de provincie hierdoor
verandert.
Het is een opgave voor overheden om adequaat met
verschillende groepen burgers te communiceren en in
te spelen op hun wensen.

7 Hoog- en laagopgeleid
De kloof tussen mensen met een hoge en mensen met
een lage opleiding groeit.
Laagopgeleiden hebben minder vertrouwen in de
politiek.
Hoogopgeleiden zijn oververtegenwoordigd in het
openbaar bestuur. Het is een opgave om
laagopgeleiden te blijven betrekken bij de maatschappij
en polarisatie tussen hoog- en laagopgeleiden tegen te
gaan.
8 Media
Door de inzet van social media doen meer nieuwe
mensen mee aan het politieke debat.
Internet kan fragmentatie van de samenleving in de
hand werken doordat mensen alleen hun eigen
informatie- en discussiesites bezoeken.
Tegelijk is het contact tussen burgers en politici
laagdrempelig.
Het is een opgave om evenwichtig met de invloed van
nieuwe media op de politiek om te gaan.

9 Regionale kranten
De oplages van regionale kranten dalen. Het
abonneebestand vergrijst, jongeren kiezen andere
informatiekanalen.
De vraag is of andere media de lokale en regionale
politieke verslaggeving overnemen. Kan je burgers bij
de politiek betrekken en informeren?
Dat is een vraag voor politici. Social media kunnen een
positieve, informerende rol spelen.
10 Volksvertegenwoordiging
Als meer taken gedecentraliseerd worden, wordt het
werk voor Provinciale Staten en gemeenteraden
ingewikkelder.
Er is slechts een klein aantal mensen politiek
actief. Ook het aantal vrijwilligers in dorps- en
wijkraden is beperkt.
Het is een uitdaging om deze mensen te faciliteren.

C. De toekomst van de Vergrijsde samenleving
1. Drie scenario’s
Dames en heren,
Als het gaat om de toekomst van de vergrijsde
samenleving, dan onderscheidt het Trendbureau
Overijssel drie scenario’s.
Scenario A: Synergie
Hoofdrol
De bloeiende economie. Oud en jong leven en
werken samen. De arbeidsmarkt en de sociale
zekerheid zijn hervormd. De sociale cohesie is hoog.
Kenmerken
Burgers hebben duidelijk regie over hun levensloop.
Arbeidsmarkt en pensioenen zijn flexibel. Onderwijs
speelt een centrale rol. Perioden van werken en leren
wisselen elkaar af, zowel voor jonge als voor oudere
werknemers. Mensen hebben de mogelijkheid om

met een overheidslening een periode voor hun
kinderen te zorgen. Ze zijn heel bewust met hun
gezondheid bezig, want wie gezond leeft heeft recht
op financiële voordelen.
Opvallend
Er is een grote diversiteit aan leefstijlen. De
verschillen tussen oud en jong zijn niet belangrijk.
Nederlanders hebben meer vrije tijd. Moderne ICT-
toepassingen maken het mogelijk dat ouderen lang
zelfstandig kunnen wonen. Bovendien zijn
ouderdomskwalen als doofheid en slechtziendheid
geen belemmering meer door die ICT-toepassingen.
Er zijn meer culturele voorzieningen en sporten is
populair. In veel sectoren is sprake van een Europese
arbeidsmarkt.
Typisch Overijssel
Overijssel is een echte woonprovincie. Door de
bevolkingskrimp zijn huizen in Overijssel relatief
goedkoop. Er is sprake van een nieuw noaberschap.
Via internet worden allerlei diensten uitgewisseld,
waarbij oud voor jong zorgt en andersom.

Scenario B: Zwitserleven
Hoofdrol
De herstelde economie. De sociale zekerheid is in
stand gebleven en er is krapte op de arbeidsmarkt.
Oud en jong leven langs elkaar heen. De sociale
cohesie is laag.
Kenmerken
Gepensioneerden vormen de grootste
bevolkingsgroep. Zij profiteren van goede pensioenen
en een relatief lage pensioenleeftijd. Om de
oplopende kosten voor AOWen zorg te kunnen
opbrengen, betalen jongeren veel belasting en flinke
sociale premies. Daardoor is de verhouding tussen
ouderen en jongeren gepolitiseerd. De krapte op de
arbeidsmarkt zorgt voor een lerarentekort. Scholen
investeren in efficiëntie. Toetsing en beoordeling zijn
bijvoorbeeld uitbesteed aan het CITO. Ouderen
volgen onderwijs voor hun plezier. Veel woningen zijn
aangepast aan de wensen van ouderen. Domotica, de
integratie van technologie en diensten in huis, maakt
wonen comfortabel.

Opvallend
Om tekorten op de arbeidsmarkt tegen te gaan,
werven werkgevers personeel in het buitenland. De
regels rond arbeidsmigratie zijn soepel. Zorg voor
ouderen richt zich met name op geriatrische
aandoeningen als doofheid, slechtziendheid,
incontinentie, mobiliteitsproblemen en dementie. Veel
ouderen zijn depressief. Een groeiende groep
ouderen is op zoek naar een partner. Ook in de
vrijetijdsindustrie en toerisme voeren ouderen de
boventoon. De opeethypotheek is populair. Ouderen
zien geen noodzaak om hun kinderen met erfenissen
in de watten te leggen.
Typisch Overijssel
De Overijsselse economie richt zich op beleving nu de
maakindustrie en de landbouw bijna helemaal zijn
gemechaniseerd. Binnenlands toerisme geeft een
sterke impuls aan de lokale economie. De zorgsector
profiteert van de toenemende vraag naar slimme
hulpmiddelen. De Universiteit Twente specialiseert
zich in biomedische technologie.

Scenario C: Zelfredzaamheid
Hoofdrol
De langdurige economische recessie. Ouderen en
jongeren vormen aparte groepen. De arbeidsmarkt
en de sociale zekerheid worden niet hervormd. De
sociale cohesie is laag.
Kenmerken
De inkomensverschillen tussen rijk en arm zijn
aanzienlijk toegenomen. Alleen mensen die werk
hebben, weten zich staande te houden. Door de
economische recessie zijn er spanningen tussen
etnische groepen. Er is veel werkloosheid, de
pensioenleeftijd is verhoogd en de pensioenen zijn
lager dan verwacht. Er zijn ouderen die na hun
pensioen een bijbaantje hebben om rond te kunnen
komen. Er is sterk bezuinigd op de zorg en de sociale
voorzieningen. De kwaliteit van het onderwijs
verslechtert. Er is geen geld om de leraren die
gepensioneerd zijn te vervangen.

Opvallend
Nu de verzorgingsstaat nauwelijks meer bestaat,
worden familiebanden weer belangrijk. Zorg is
schaars en duur. Ouderen zijn op elkaar aangewezen
en steunen elkaar in informele zorgcollectieven. Rijke
ouderen nemen een illegale verzorgster uit het
buitenland in dienst. Ouderen vermaken zich vooral
met nostalgische televisieprogramma’s omdat cultuur
buitenshuis voor de meesten te duur is.
Typisch Overijssel
Gepensioneerden trekken weg uit de Randstad en
vestigen zich in goedkopere gebieden zoals
Overijssel. Door de bezuinigingen is de leefbaarheid
van veel wijken achteruitgegaan. Als reactie daarop
komen er gated communities. Jongeren trekken juist
naar de Randstad, omdat daar werk is. Overijssel
krijgt te maken met twee soorten ouderen.
Vermogende ouderen uit de Randstad en kansarme
ouderen uit de provincie zelf.

2. Trends
Dames en heren,
Ook rondom dit onderwerp zijn een aantal interessante
trends te noteren.
Trend 1
Ouderen leveren langer een maatschappelijke bijdrage
De maatschappij krijgt steeds meer oog voor de
verschillen tussen ouderen. Vitale ouderen (65-79 jaar)
hebben andere wensen en mogelijkheden dan 80-
plussers.
Bovendien zijn ouderen mondiger, gezonder en hoger
opgeleid dan vroeger. Een grote groep ouderen heeft
een goed inkomen.
Sommigen werken door na hun pensioen, anderen
worden actief als mantelzorger voor oudere ouderen.
Bijna de helft van het aantal uren vrijwilligerswerk in
Nederland wordt ingevuld door ouderen. Dat is een
interessante ontwikkeling. Misschien komen er meer

vrijwilligers die bijspringen op terreinen waar de
overheid zich terugtrekt.
Trend 2: Thuis wonen; langer en anders
Veel mensen hebben een eigen huis, en willen daar zo
lang mogelijk in blijven wonen. Domotica, de integratie
van technologie en diensten in huis, maakt wonen
comfortabel. Zulke voortschrijdende techniek en
aangepaste woningen maken zelfstandig wonen tot op
hoge leeftijd steeds makkelijker.
Trend 3: Nieuwe zorg
De zorg staat op een omslagpunt. Door technologische
innovatie is steeds meer mogelijk. Tegelijk wordt zorg
steeds duurder, vooral in de laatste levensjaren. Met
een ouder wordende bevolking en een kleinere groep
jongeren die de kosten moet opbrengen, lijkt
het huidige zorgsysteem onbetaalbaar te worden. De
zorg richt zich meer op preventie en minder op
genezing. Ouderen worden zelfredzaam. Ze willen de
regie in eigen hand houden; de groep tussen 55-79 jaar
is actief in informele mantelzorgorganisaties.

Trend 4: Gevoel van onveiligheid en onzekerheid
Onzekerheid heeft te maken met de sociaal-
economische positie van ouderen. Ook mensen die zich
goed voorbereid hebben op hun pensioen zijn niet meer
zeker van hun inkomen. Ook over de waarde van hun
huis maken ze zich zorgen. Het gevoel van
onveiligheid speelt vooral in de openbare ruimte. Uit
criminaliteitscijfers blijkt dat de samenleving steeds
veiliger wordt, maar veel mensen houden een onveilig
gevoel. Sommige ouderen durven hun huis niet meer
uit. Anderen willen meer camera’s en politie op straat.
Trend 5: Groter verschil tussen have’s en have-not’s
Er zijn signalen dat de middenklasse kleiner wordt en
de verschillen tussen arm en rijk extremer.
Die verschillen gaan niet alleen over inkomen, maar
bijvoorbeeld ook over sociaal kapitaal en toegang tot
netwerken.
Er is een kloof tussen hoog- en laagopgeleiden. Voor
ouderen worden de verschillen tussen arm en rijk ook

zichtbaar in sociale contacten, sportfaciliteiten en
aangepaste woningen.
Trend 6: Silver Economy
Veel bedrijven zien ouderen als een doelgroep waar je
veel geld aan kunt verdienen. Voorbeelden zijn
bedrijven in de zorg, de communicatie, de
beleveniseconomie en de bouw. Een grote groep
ouderen is immers vermogend. Bovendien hebben
ouderen veel vrije tijd.

3. Agenda voor de toekomst
De vergrijzing biedt Overijssel kansen en bedreigingen.
Op basis van de toekomstverkenning komen we tot een
aantal opgaven
1 Verschillen in Overijssel
Dorpen in het landelijk gebied vergrijzen sneller dan de
steden. In sommige gebieden spelen krimp, vergrijzing
en weinig economische dynamiek tegelijk. Deze regio’s
hebben extra aandacht nodig om te voorkomen dat
kansrijke bevolkingsgroepen wegtrekken.
2 Rijk en arm
Er is een groeiende groep welvarende ouderen.
Overijssel kan daarvan profiteren, bijvoorbeeld door in
te spelen op nieuwe vormen van vrijetijdsbesteding van
ouderen. Tegelijk is er een groep ouderen die het niet
breed heeft. Zij hebben een laag inkomen én hebben
minder makkelijk toegang tot netwerken en opleiding.

3 Noaberschap
Er moet worden nagedacht over nieuwe vormen van
mantelzorg. De komende jaren zijn er veel
mantelzorgers nodig. Zij moeten niet overbelast raken.
De inzet van sociale media kan een manier zijn om
mantelzorgers te verlichten. Belangrijk uitgangspunt
blijft een hechte, vertrouwde relatie.
4 Dementie
Tot 2030 stijgt het aantal dementerenden in Overijssel
tot 25.000 mensen. Dit is een toename van 60 procent.
De stijging van de vraag naar intramurale zorg kan
gedempt worden door systeemaanpassingen, zodat
dementerenden langer kunnen functioneren in de
maatschappij. Hiervoor is een andere manier van
financiering nodig, en moet ook het denken over
vergrijzing veranderen.
5 Zorg

De ontwikkeling naar een preventieve gezondheidszorg
is onvermijdelijk. Zorg kan voor Overijssel ook
economisch interessant zijn. De ontwikkeling van
kleinschalige, hoogstaande zorgvoorzieningen biedt
kansen.
6 Onderwijs
De vraag naar ouderenonderwijs neemt toe,
‘intergenerationeel leren’ doet zijn intree.
7 Arbeidsmarkt
Ouderen blijven langer actief. Hiervan kan Overijssel,
met een krimpende beroepsbevolking, profiteren. Maar
er zijn ook andere maatregelen op de arbeidsmarkt
nodig. Arbeidskrachten van buiten, flexibilisering en
meer gebruik van technologie zijn daar voorbeelden
van. Beleid als gevolg van vergrijzing hoeft niet altijd
ouderenbeleid te zijn. Overheid en bedrijfsleven zullen
samen actie moeten ondernemen.
8 Verhuizende ouderen

Er zijn ouderen die vanuit de Randstad naar het oosten
van het land verhuizen. Dit is een kleine groep.
De meeste ouderen verhuizen pas als ze op zeer hoge
leeftijd door beperkingen hun woning moeten verlaten.
Er is een beperkte vraag naar specifieke ouderen-
woningen.
Ook al is de vraag gering, toch is het verstandig om
hierover na te denken. Voorlopig worden vooral de
woningen waar ouderen al wonen aangepast aan hun
wensen. Dit kan een hoge kostenpost betekenen.