Handleiding Handleiding deel 2 - Erfgoed à la Carte Den Helder

Twee decennia later begonnen ook de sterftecijfers te dalen. In de periode tussen 1870 en 1910 nam de
kindersterfte aanzienlijk af. In 1870 stierf nog 25 % van de zuigelingen binnen een jaar en in 1910 was dit nog
11 %. Het hoge sterftecijfer onder zuigelingen kwam vooral door besmet drinkwater. Doordat meer moeders
borstvoeding gingen geven, daalde de zuigelingensterfte.
Besmetting kon ook via de lucht plaats vinden. Het hoge sterftecijfer werd ook veroorzaakt door de
infectieziekten griep, roodvonk, pokken en tuberculose. Deze ziekten kwamen vanwege de grotere
bevolkingsdichtheid vaker in de stad voor dan op het platteland. Het terugdringen van deze ziekten kwam
vooral door de toegenomen aandacht voor hygiëne, betere voeding en verbeterde huisvesting.
De sterfte aan pokken en roodvonk nam af door de inenting van zuigelingen tegen deze ziektes. Tegen
tuberculose had men aanvankelijk nog geen medicijnen. Wel had Robert Koch in 1882 de tuberkelbacterie
ontdekt en wist men nu dat het om een infectieziekte ging. De bestrijding van de ziekte vond echter nog plaats
door de patiënt in een betere lichamelijke conditie te brengen. Medici lieten hun patiënten in sanatoria op
nemen, waar zij voldoende goede voeding en ‘frisse lucht’ kregen om de nodige weerstand op te bouwen. In de
jaren dertig van de 20 ste kwam penicilline in gebruik om infecties te bestrijden.
Voedsel Voedsel
Voedsel
De hogere standen in de samenleving hadden nooit gebrek gehad aan voldoende voeding. De middengroepen
hadden tijdens periodes van economische crisis, niet zo veel te eten. In de 19 e eeuw hadden de onderste
lagen van de bevolking, meestal arbeiders, altijd de grootste moeite gehad om voldoende voeding op tafel te
krijgen. Vanaf 1890 verbeterde hun situatie, vooral onder invloed van sociale wetgeving.
Omstreeks 1900 was de aardappel nog het belangrijkste onderdeel van de voeding, maar langzaam
veranderde dat. In de jaren twintig aten arbeidersgezinnen al tweemaal daags tarwebrood, met weinig beleg.
Soms alleen boter of ook wel met boter en suiker of stroop. Op zaterdag werd in de jaren twintig en dertig soms
een plakje worst, bloedworst of leverworst, op het brood gegeten. Vis was goedkoop. Er werd schol of bot
gekocht en die werden op het oliestel gebakken. Vooral garnalen waren goedkoop. Grote gezinnen kochten
soms een emmer te gelijk. De garnalen moesten natuurlijk wel zelf gepeld worden. Op het brood namen
garnalen dan de plaats van suiker in. Een enkele keer werd gerookte aal gekocht. Dat was toch alweer een
behoorlijke uitgave.
De warme maaltijd werd ook gevarieerder. Aardappels en bonen stonden nog wel veel op tafel, maar ook
groentes werden steeds vaker gegeten. Groentes werden meestal als stampot bereid. Deze bestond dan uit
aardappelen met witte of bruine bonen of groentes zoals andijvie, koolraap, boerenkool en zuurkool. Bieten en
kapucijners werden ook gegeten. Vlees kwam slechts één of twee keer per week op tafel. Het bestond uit een
doorregen varkenslap of een rookworst. Die moest dan door het hele gezin van soms zes tot acht leden
gedeeld worden. Een heel enkele keer was er voor iedereen een klein balletje gehakt.
Fruit werd, al naar gelang de beurs het toeliet, één of enkele keren per week gegeten. Het hing van de tijd van
het jaar af welk fruit dat was. Rond de kerstdagen waren het vaak mandarijnen en in de herfst appelen en
peren. Deze laatste vruchten waren veel kleiner dan ze nu zijn.
In de avond kochten arbeidersgezinnen wel eens pinda’s, dadels of een zure bom van een langs de deuren
gaande venter. In het gebruik van genotsmiddelen kwam een belangrijke verandering. Pruimtabak werd steeds
minder gebruikt, maar men ging steeds vaker van los gekochte shag zelf gedraaide sigaretten roken. Jenever
en bier bleven de belangrijkste
alcoholische dranken.
Een enkele keer werden er
pannenkoeken gegeten of was er
een pudding na het eten. Met oud
en nieuw bakte iedereen thuis
oliebollen. Hier was men trots op en
iedereen die ze at moest dan ook
een oordeel geven over de gebakken
bollen.
Voedingsmiddelen werden over het
algemeen in buurtwinkels gekocht of
aan de deur. Venters liepen nog hun
klanten af. Met vis, melk, fruit en Melk werd met paard en wagen langs de huizen uitgevent.
noten gingen de venters van deur tot
deur, zoals melkslijter P.J. Lengers uit de Kroningdwarsstraat. In 1925 woedde onder de melkslijters zelfs een
melkoorlog. Venters waren melk voor tien of twaalf cent per liter gaan verkopen. Dit was lager dan de door de
14