HET EINDE VAN HET JODENDOM - Politieke Boeken

Inleiding
2. EEN VERLOREN WERELD, HET DUITSE JODENDOM
Er helpt geen lieve moeder aan, -in tegendeel een lieve moeder heeft er mede
voor gezorgd -, ik ben en blijf wat men in Israël noemt een “Yecke”. Dat wil
zeggen, ik ben me nog steeds bewust dat ik een in Duitsland geboren jood ben die
door en door gevormd is door de waarden die het Duitse jodendom vanaf de
tweede helft van de 18 e eeuw heeft gekarakteriseerd, vanaf het optreden van
Moses Mendelssohn. Hij werd ook ver buiten joodse kring als verlichtings-filosoof
beroemd. Op deze waarden van het Duitse jodendom en op de rol die
Mendelssohn bij het ontstaan ervan heeft gespeeld wordt vrij uitvoerig ingegaan in
het laatste essay in deze bundel, “Het einde van het jodendom”. Voor nu beperk ik
mij tot de volgende observaties over de sociale religieuze en familiare
omstandigheden waarbinnen ik tot mijn 14 e levensjaar ben opgegroeid.
Sociale omgeving
In tegenstelling tot de situatie in Nederland, bestond er sinds de laatste
decennia van de 19 e eeuw tot aan de komst van Hitler geen joods proletariaat van
enige betekenis in Duitsland. Zowel qua inkomen als qua ontwikkeling en opleiding
lagen, statistisch gezien, de joden in Duitsland niet onaanzienlijk boven het
gemiddelde van de gehele bevolking. Deze situatie wordt aardig geïllustreerd door
het volgende. In de stad waar ik geboren ben, Bielefeld, was tussen 1870 en
1933, 2% van de bevolking joods. Gedurende dezelfde periode was het
percentage joodse leerlingen op het gymnasium dat ik, (N.B. nog tot en met
8 november 1938) bezocht, doorgaans 10%. Over het misbruik dat antisemitische
demagogen van deze statistische feiten hebben gemaakt wordt in hoofdstuk 5
bericht. Hier volsta ik met te vermelden wat dit milieu, deze omgeving voor mij
persoonlijk heeft betekend.
• GROOTOUDERS, OUDERS EN FAMILIE
De oorsprong van mijn familie kan tot het einde van de 17 e eeuw worden
nagegaan. Beide kanten blijken vanaf minstens die tijd in Westfalen te hebben
gewoond. Toen mijn moeder negen jaar was (geboren te Dortmund) ging mijn
21