De Verleiding-definitieve versie.pdf - Lize

driehonderd PVV-stemmers en nog eens driehonderd overige stemgerechtigden. ‘Allemaal
willen ze dat de immigratie stopt en assimilatie wordt afgedwongen.’ Bij de twintigste verjaardag
van Lize is de agenda van de populistische beweging in Nederland sterk in opkomst: voortgaande
immigratie is uit den boze en reeds gevestigde immigranten moeten vertrekken of zich
zo snel mogelijk onzichtbaar maken.
Handen nodig
In de jaren vijftig van de vorige eeuw kampten belangrijke economische sectoren als de mijnbouw,
metaal, scheepsbouw en textiel met een serieuze onderbezetting. In een aantal bedrijven
kon de productie wel eens tot stilstand komen als niet snel ergens personeel vandaan gehaald
werd. Nederlanders emigreerden op vrij grote schaal, gestimuleerd door de overheid die vreesde
voor overbevolking. En de blijvers voelden niet veel meer voor zwaar werk in kwijnende branches.
Als de productiebedrijven en zware industrie geen personeel konden vinden, zou de
concurrentie uit het buitenland een deel van het nationale bedrijfsleven wegvagen. Alternatieven
waren niet populair. De techniek maakte weliswaar een stormachtige ontwikkeling door,
maar automatisering en mechanisering vereisten een ingrijpende ombouw van fabrieken en
werkplaatsen. Dat kostte tijd, maar vooral ook geld. En kapitaal was tijdens de wederopbouw
schaars. Kredieten waren moeilijk te krijgen en dan nog slechts tegen hoge rentes. Daar voelden
ondernemers niet veel voor, want ze moesten nog maar zien of die investeringen op korte
termijn tot een winst- en omzetverhoging zouden leiden.
De komende jaren is de cruciale vraag: krijgen immigranten in Nederland de tijd en ruimte om
zich een volwaardige maatschappelijke positie te verwerven? Of wordt de sociale en politieke
druk zo opgevoerd dat het hen te heet onder de voeten wordt en een deel van hen genoodzaakt
zal zijn om zich te vestigen in het land van herkomst of dat van hun ouders? Zuid-Europese
arbeidsmigranten en hun nakomelingen zullen zich niet zo snel opgejaagd voelen. Hoewel de
ervaring van de hiervoor geciteerde Spaanse Nederlander leert dat in het verleden behaalde
resultaten geen garantie bieden voor de toekomst, gelden zij in het algemeen als voorbeeldig
geïntegreerd. Maar misschien kunnen migrantengemeenschappen die nu als problematisch te
boek staan - Marokkanen en in mindere mate Turken, Antillianen, asielzoekers en vluchtelingen
van uiteenlopende nationaliteit - en toekomstige nieuwkomers iets hebben aan de recente ervaringen
van Zuid-Europeanen.
De veelal verouderde bedrijven moesten de productie in aftandse fabriekshallen dus wel gaande
houden, zodat ze nog wat winst konden peuren uit het afgeschreven machinepark. Het is een
De rede en het woord zijn eigenlijk geen wapens tegen populisme. Populisten stellen doelen
oude economische wetmatigheid dat ondernemers een deel van hun winst investeren in uitbrei-
4 (‘Nu assimileren!’) en resultaten (‘Het afgelopen jaar kwam geen enkele immigrant Nederland
ding van de productie. Daardoor groeit de behoefte aan personeel nog. Het kwam goed uit dat 5
binnen’) centraal. De weg ernaartoe is daaraan ondergeschikt. Een rationeel betoog, met een
enkele honderdduizenden Indische Nederlanders, Molukkers en andere oud-KNIL-militairen
historische aanloop en een ontrafeling van maatschappelijke en politieke verantwoordelijkheden
tijdens en na de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd gedwongen naar Nederland kwamen.
voor een vreedzame toekomst, is in de strijd tegen populisten als parelen voor de zwijnen. Maar
het allergrootste gevaar van populisme is dat je het gaat bestrijden door de redelijkheid en
rechtvaardigheid terzijde te plaatsen en je te vergrijpen aan de wapens van de tegenstander. Als
je met monsters vecht, moet je oppassen er zelf geen te worden, hield de negentiende-eeuwse
filosoof Friedrich Nietzsche ons al voor.
Maar er waren meer handen nodig.
De uitnodiging van de jarige Lize om een essay te schrijven, grijp ik graag aan om nog eens
terug te blikken op de naoorlogse immigratie en de integratie die daar direct mee verbonden
is. Hoe is het allemaal ook alweer begonnen? Voor een antwoord op die vraag keren we terug
naar de jaren vijftig, zestig en zeventig. Waarom dringt Nederland sinds enkele decennia op het
panische af aan op ‘aanpassing’ of ronduit ‘assimilatie’ van immigranten? Daar past een kort
uitstapje naar de jaren tachtig en negentig. Tot slot: is het niet eerder tijd voor een moderne
variant van ‘integratie met behoud van eigen identiteit’ dan voor stoere taal uit de mond van
populisten die hun hand overspelen? Het antwoord op die vraag ligt verscholen in het heden
en de toekomst.
De Limburgse mijnen kenden een vooroorlogse traditie van arbeidsimmigratie. Polen, Slovenen
en Italianen waren geen ongebruikelijke verschijningen in de zuidelijke mijnstreken. In 1930 was
één op de drie Limburgse mijnwerkers een buitenlander. Tijdens de crisisjaren en bij het begin
van de Tweede Wereldoorlog vlogen ze als eersten de straat op, maar eind jaren veertig zaten
de kolenmijnen alweer ernstig verlegen om personeel. Buurland België had goede ervaringen
met Italiaanse mijnwerkers. In 1949 sloot ook Nederland een wervingsverdrag met Italië, dat er
na de oorlog als een ruïne bij lag. Het overbevolkte Nederland kampte in die jaren met ernstige
woningnood. Om optimaal gebruik te kunnen maken van buitenlandse arbeidskrachten zonder
schaarse woningen te hoeven aanbieden aan hun gezinnen, legden de Nederlandse en Italiaanse
overheden in de wervingsovereenkomst vast dat alleen ongehuwde Italianen van negentien tot
dertig jaar welkom waren. Zij werden ondergebracht in pensions en kosthuizen, zodat ze nauwelijks
beslag legden op de krappe woningvoorraad.