De Verleiding-definitieve versie.pdf - Lize

De Spaghettiflat
We zitten sinds het begin van het nieuwe millennium met het beeld dat het minderhedenbeleid
in het laatste kwart van de twintigste eeuw van een onwaarschijnlijke domheid is geweest. De
eerder geciteerde Gerrit Komrij vertolkte in zijn NRC-column de gedachte van veel Nederlanders:
we hebben ze vertroeteld en geliefkoosd en nu keren ze zich tegen ons. We hadden ze
nooit de ruimte moeten laten om te integreren met behoud van eigen identiteit, is sindsdien de
dominante opvatting. Laten we om te beginnen de voortgaande entree van immigranten zo snel
en zo volledig mogelijk stopzetten. En laten we de immigranten die zich hier al gevestigd hebben
desnoods dwingen tot assimilatie, met een eufemisme ‘inburgering’ genoemd. Immigranten
moeten ondergedompeld worden in de Nederlandse samenleving, snel Nederlands leren, hun
nationaliteit het liefst opgeven en zonder voorbehoud proberen te leven als Nederlanders. Voor
een eigen etnische identiteit is geen ruimte meer, die leidt maar tot radicalisering en polarisatie.
We hebben behoefte aan historische continuïteit en gemeenschapszin, aldus publicist Paul
Scheffer. En als die niet vanzelf ontstaan, dan moeten we de gemeenschappelijke normen en
waarden en de gedeelde geschiedenis maar van bovenaf opleggen. Maar zelfs Hare Koninklijke
Hoogheid prinses Máxima der Nederlanden wist de Nederlandse identiteit niet zodanig te
formuleren dat de natie zich erachter kon scharen. We moeten het nu doen met een historische
canon waar minder consensus over bestaat dan over de uitgesproken bescheidenheid die Neder-
dan de eerste generatie. We zijn er nog lang niet en met sommige - relatief kleine - subgroepen
gaat het de verkeerde kant op, maar de tussenstand is eerder reden om te juichen dan om te
treuren. En dat succes is geboekt dankzij en niet ondanks de gelegenheid die immigranten in
Nederland lange tijd kregen om te integreren met behoud van eigen identiteit of eigen cultuur.
Mijn idee is het nooit geweest, integratie met de harde hand of het opdringen van sociale
cohesie. Het socialiseren van mensen gaat beter via verleiding dan met dwang. Concrete voorbeelden
geven telkens weer aanleiding om vast te stellen dat ‘integratie met behoud van eigen
identiteit’ eigenlijk helemaal niet zo’n beroerd concept was. Laten we nog eens kijken hoe het de
Italianen in Nederland vergaan is, de eerste substantiële groep arbeidsmigranten die in de fase
van de naoorlogse wederopbouw als redders in de nood naar Nederland kwamen.
In het voorjaar van 2009 werd in het Zaans museum het boek ‘De Spaghettiflat’ van Daniela
Tasca ten doop gehouden. Enkele tientallen Italiaanse werknemers van de Amsterdamsche
Droogdok Maatschappij (ADM) kregen vanaf halverwege de jaren zestig van hun werkgever
woningen toegewezen in een flat in de Zaanse wijk Poelenburg. Dat ze überhaupt via hun
werkgever een fatsoenlijke en betaalbare woning aangeboden kregen, was voor die tijd al een
enorm privilege. Maar dat ze ook nog eens zo dicht bij elkaar konden wonen, dat was toch wel
zo ongeveer de droom van iedere Italiaanse gastarbeider die besloten had zich voor langere tijd
20 landers altijd sierde als het over patriottisme of nationale trots ging.
of zelfs blijvend in Nederland te vestigen.
21
Langzaam maar zeker is het standpunt dat ‘ze’ zich maar moeten aanpassen, dat de grenzen
dicht moeten en dat ‘we’ het moslimgevaar niet moeten onderschatten in brede kringen salonfähig
geworden. In heel Europa proberen gevestigde politieke partijen extreemrechtse en populistische
bewegingen de wind uit de zeilen te nemen door fermere standpunten in te nemen over
immigratie en integratie. Die partijen komen al te makkelijk in de verleiding om het xenofobe
electoraat aan zich te binden door uitspraken over ‘snelle aanpassing’ van immigranten. ‘Snelle
aanpassing’ is een contradictio in terminis. Integratie kost nu eenmaal tijd. De vraag moet ook
helemaal niet zijn of immigranten onzichtbaar zijn opgegaan in de Nederlandse samenleving
of dat ze zich honderd procent loyaal verklaren aan Nederland, omdat ze de nationaliteit van
hun land van herkomst hebben ingeruild voor een Nederlands paspoort. De vraag is of ze zich
als groep en als individu staande kunnen houden in de Nederlandse samenleving. De ene groep
slaagt daar nu eenmaal beter en sneller in dan de andere. Het criterium moet zijn of de tweede
generatie in sociaal-economisch opzicht vooruitgang boekt ten opzichte van de eerste en of
de derde generatie het weer beter doet dan de tweede. Vooralsnog geldt voor alle migrantengroepen
in Nederland dat de tweede generatie gemiddeld hoger is opgeleid, betere posities op
de arbeidsmarkt inneemt en minder afhankelijk is van arrangementen van de verzorgingsstaat
De Spaghettiflat staat model voor de vlotte, relatief probleemloze integratie van vrijwel alle
Italiaanse en overige Zuid-Europese gastarbeiders en hun nakomelingen, zonder hun eigen
identiteit op te geven. In de Limburgse mijnbouwdorpen, in de Twentse textielgemeenten, in de
Utrechtse en Noord-Hollandse staalfabrieken of in de Rotterdamse en Amsterdamse scheepsbouwwerven
- overal zochten buitenlandse werknemers vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw
op de tast naar een aangenaam verblijf in Nederland, zonder de streek of het land van herkomst
te verloochenen. Ze hadden zich voorgenomen een paar jaar hard te werken en dan terug te
keren. Van dat laatste kwam bij velen niets terecht. Ze trouwden een Nederlandse vrouw of
lieten hun echtgenotes en kinderen overkomen naar Nederland. De kinderen ‘vernederlandsten’
weliswaar, maar zijn tot op de dag van vandaag vaak heel wel in staat om zich in het Italiaans
of in een Italiaans dialect verstaanbaar te maken en tevens uiteenlopende cultuurpatronen,
normen en waarden te combineren.
De overgrote meerderheid van de Italianen heeft haar voordeel kunnen doen met de ingrijpende
beslissing om te emigreren. Vraag arbeidsmigranten overal ter wereld naar de reden waarom
ze hun heil elders zijn gaan zoeken en hun antwoord zal luiden: omdat mijn kinderen het beter