Iedere ambtenaar zijn eigen milieubeleid - Vno Ncw

28 XXXXXX Achtergrond Tekst: Roel Smit, Tekst: foto’s: Roel Smit, Shutterstock foto’s: Shutterstock
Minister Cramer moet knoop doorhakken
over financiële zekerheden
Iedere ambtenaar
zijn eigen
milieubeleid

Hoe groot kan een klein land zijn? Vraag dat maar eens
aan ondernemers die hun brood verdienen met het
verwerken van afval en met recycling. Zij hebben de
laatste jaren ontdekt dat het voor de toepassing van landelijke
milieuregels veel uitmaakt in welk deel van het land
je gevestigd bent. Voor de winstgevendheid scheelt het een
slok op een borrel of je toevallig onder Gelderland of onder
Flevoland valt. Deze verschillen zijn het gevolg van het Besluit
Financiële Zekerheid, of beter gezegd van de ambtelijke
en politieke willekeur bij de toepassing daarvan.
Heb je een onderneming in Gelderland dan is de kans reëel
dat het provinciebestuur, die de milieuvergunning voor zo’n
bedrijf moet afgeven, daarbij een financiële zekerheid eist.
Zo’n zekerheid (bijvoorbeeld in de vorm van een bankgarantie)
is bedoeld om risico’s af te dekken als het bedrijf failliet
gaat en niet meer kan voldoen aan zijn milieuverplichtingen.
Met dat geld kan de overheid dan bijvoorbeeld de ingezamelde
afvalstoffen of eventuele bodemverontreiniging
opruimen.
Rechtlijnig Voor een recyclingbedrijf loopt zo’n zekerheidsstelling
al gauw in de miljoenen euro’s en dat gaat direct ten
koste van het vermogen om investeringen te kunnen doen.
Gerd Gerdes, directeur Bedrijven bij Rouwmaat in het Gelderse
Groenlo, kan ervan meepraten. Rouwmaat verwerkt
onder andere bouw- en sloopafval tot materiaal dat opnieuw
gebruikt kan worden. Hij is al een paar jaar in onderhandeling
met de provincie Gelderland (van wie hij de milieuvergunning
krijgt) over de financiële zekerheid die de provincie
verlangt.
“De provincie redeneert heel rechtlijnig”, zegt Gerdes. “Volgens
onze vergunning mogen wij maximaal 280.000 ton afvalstoffen
opslaan, een hoeveelheid die hier overigens in de
praktijk nooit zal liggen. De kosten van het afvoeren van die
maximale hoeveelheid worden becijferd op 3 tot 3,5 miljoen
euro. Voor dat bedrag wil men een bankgarantie. Het staat
nu eenmaal in de vergunning en zo moet het gebeuren. Of
we het bedrag maar even willen reserveren. Wat dat betreft
kunnen we beter verhuizen naar Overijssel, daar verlangt de
Ambtelijke willekeur, bestaat het nog in Nederland?
Wel bij de uitvoering van het milieubeleid, zeggen
ondernemers. De ene provincie hanteert voor
afvalverwerkers namelijk heel andere regels dan de
andere, terwijl gemeenten ook weer hun eigen koers
varen. Binnenkort moet milieuminister Jacqueline Cramer
de knoop doorhakken: gaan we zo door?
provincie van een collega-concurrent in een situatie als deze
géén financiële zekerheid. In Gelderland kiezen ambtenaren
voor de supervoorzichtige koers, zodat het eigen straatje in
elk geval schoon blijft.“
In Overijssel is het dus blijkbaar anders, maar bijvoorbeeld
ook in Noord-Brabant, Flevoland en Drenthe. Daar doen de
provinciebesturen net alsof er geen Besluit Financiële Zekerheid
bestaat. En ondernemingen die (vanwege hun beperkte
omvang) bij gemeenten aankloppen voor een milieuvergunning,
hebben in de praktijk ook geen last van gedoe met
financiële zekerheden.
Dat kán allemaal omdat provincies en gemeenten die milieuvergunningen
verlenen het Besluit Financiële Zekerheid, dat
in 2003 werd ingevoerd, mógen toepassen, maar ze zijn daar
niet toe verplicht. De één doet het wel, de ander niet. En wie
het wel doet, hanteert zo zijn eigen criteria om te beslissen
of van een bedrijf een financiële zekerheid wordt gevraagd
en hoe hoog deze moet zijn.
Het vragen van financiële zekerheid door vergunningverleners
is dan ook zeer omstreden.
Het bedrijfsleven is er vanaf het begin fel tegen geweest.
Ondernemers vinden het onzin dat de overheid naast het
instrument van vergunningverlening en controle op de
naleving daarvan óók nog eens een zekerheid vraagt. Het is
volkomen dubbelop. Wie financiële zekerheid vraagt, hoeft
eigenlijk niet meer te controleren én omgekeerd.
Miljoenenschade Een paar jaar geleden was er nogal wat te
doen rond het afvalbedrijf Oldenburger in Leeuwarden. Dat
bedrijf liet de aanvoer van afvalstoffen doorgaan, zonder
deze af te voeren. Bij controle bleek vijftig (!) maal zoveel
afval op het terrein te liggen als volgens de vergunning was
toegestaan. Toen Oldenburger in 2000 failliet ging, kwamen
de kosten van verwijdering (2,3 miljoen euro) op het bord
van de provincie te liggen.
Zie je wel, zei het provinciebestuur, juist voor dit soort gevallen
moet je als vergunningverlener een bankgarantie kunnen
eisen. Onzin, zei het bedrijfsleven, als je goed controleert,
kun je zulke incidenten gemakkelijk voorkomen. De e
FORUM 6 SEPTEMBER 2007 29

30
FORUM 6 SEPTEMBER 2007
‘ Het verlangen van een bankgarantie brengt
goedwillende afvalbedrijven in diskrediet’
provincie heeft alle instrumenten in handen: ze kan precies
weten welke afvalstoffen op een bedrijf aanwezig zijn (dat
wordt namelijk allemaal netjes geregistreerd), ze kan het bedrijf
bij overtredingen een dwangsom opleggen, ze kan het
desnoods laten sluiten of aangifte doen van strafbare feiten.
“Het verlangen van een bankgarantie brengt goedwillende
afvalbedrijven alleen maar in diskrediet en beknot hun
financiële ruimte”, zo luidde het verweer van de branchevereniging
van afvalbedrijven.
Gerd Gerdes van reclyclingsbedrijf Rouwmaat denkt er ook
zo over. Hij vindt dat ambtenaren vaak een verkeerd beeld
hebben van de werkelijke kosten van zekerstelling. Men
zegt dan bijvoorbeeld dat de kosten van een bankgarantie
niet hoger zijn dan een paar duizend euro per jaar. “Dat zijn
alleen de administratieve kosten. Wat echt geld kost, is dat
wij een bedrag van 3 miljoen euro aan onze bedrijfsvoering
FoTo: SHuT TeRSTock
moeten onttrekken. Gewoon opzijzetten, dood geld dat niet
rendeert. Dat kost per jaar al gauw een procent of tien, zeg
maar drie ton. Het vreemde is bovendien dat de provincie
hier alleen wil kijken naar de schade die een bedrijf bij faillissement
kan veroorzaken. Dat er ook nog opbrengst kan
zijn, bijvoorbeeld in de vorm van verwerkt afval, dat we hier
ook op het terrein hebben staan, wordt niet meegenomen.
En dan de káns dat er iets met ons gebeurt… dit bedrijf bestaat
al sinds 1948. Ze kunnen uit onze boekhouding afleiden
dat ons financiële situatie kerngezond is.”
Illegaliteit Nog even terug naar de veel aangehaalde zaak-
Oldenburger, het bedrijf dat de provincie Friesland miljoenen
heeft gekost. Die zaak toont nog iets anders aan. Het
echte probleem zit bij de malafide bedrijven en dan schiet
het Besluit Financiële Zekerheid tekort. “Illegaliteit kan alleen
met goede handhaving worden aangepakt”, schrijft ook
het ministerie van vrom op zijn eigen website. Immers, als
een afvalbedrijf toestemming heeft voor de opslag van 20
ton aan autobanden en het heeft 40 ton staan, dan kan de zekerheid
alleen gebruikt worden om die 20 ton op te ruimen.
Gevestigde, gezonde bedrijven die zich keurig aan de regels
houden, kunnen te maken krijgen met de eis van financiële
zekerheid, terwijl het illegale circuit de dans ontspringt.
Het Besluit Financiële Zekerheid is vanaf het begin omstreden
geweest. Bij de invoering ervan zette de Raad van State
al vraagtekens bij de rechtvaardiging van het middel. Met
uitzondering dan van de zaak-Oldenburger doet zich jaarlijks
maar een beperkt aantal incidenten voor. Destijds ging
het om een schadepost voor de overheid als geheel van nog
geen 200.000 euro per jaar. De uitvoering van het besluit
leidt echter voor het bedrijfsleven alleen al tot administratieve
lasten die een veelvoud zijn van dit bedrag. De Raad
van State vond het besluit slecht beargumenteerd. Vanuit de
Tweede Kamer kwam soortgelijke kritiek. Veel van de gevallen
waar de overheid in het verleden voor de milieukosten
heeft moeten opdraaien, waren illegale situaties, waarvoor
financiële zekerheid géén oplossing geboden zou hebben.
Rian de Waaij, een juriste die in 2006 onderzoek deed naar
de totstandkoming van het Besluit Financiële Zekerheid, zet
“dikke vraagtekens bij het bestaansrecht van het besluit in
zijn huidige vorm”.
Wie heeft het besluit dan toch doorgedrukt? En waarom
schaffen we het niet af? Het antwoord is simpel: het ministerie
van vrom wil het graag. Terwijl een groot deel van
de uitvoerende overheden zegt helemaal geen behoefte te
hebben aan financiële zekerheden, houdt dit departement
vast aan de eenmaal gekozen lijn. Ze vinden daar op het ministerie
dat het instrument voor de overheid een belangrijke
“vangnetfunctie” kan vervullen. Onder het motto je kunt
niet voorzichtig genoeg zijn.
Zo kun je het natuurlijk zien, maar nota bene de Vereniging
van Nederlandse Gemeenten zegt glashard dat vergunningverlening
en handhaving toereikend zijn en dat gemeenten
daarom géén gebruik zullen maken van het instrument
financiële zekerheid. Van de twaalf provincies zeggen er
zeven het instrument wél te hanteren (maar vaak elk op hun
eigen manier), de rest is er nog niet aan toegekomen of lijkt
er niets voor te voelen. Een poging van de provincies om een
soort van gezamenlijk beleid te formuleren, heeft nog weinig
resultaten opgeleverd. Dat zegt ook iets. Blijkbaar was de
echte behoefte aan dit instrument minder groot dan vrom

‘Illegaliteit kan alleen met
goede handhaving worden
aangepakt’
had gedacht. Het ministerie zelf vindt het nog te vroeg om
dit soort conclusies te trekken.
Keuzes Binnenkort moet Jacqueline Cramer, sinds kort minister
op dat departement, beslissen of het Besluit Financiële
Zekerheid in deze vorm moet blijven bestaan. Feitelijk heeft
zij drie keuzes.
De eerste optie is het besluit afschaffen. Dan komt ze het bedrijfsleven
tegemoet en – als provincies en gemeenten hun
taak als vergunningverlener goed uitvoeren – lopen overheden
ook nauwelijks enig financieel risico.
De andere optie is het invoeren van een wettelijke plicht tot
het stellen van een financiële zekerheid bij elke milieuvergunning
van enige omvang. Dat maakt weliswaar een einde
aan de ongelijkheid in Nederland, maar zou toch een slechte
zaak zijn voor het bedrijfsleven. Een ruwe berekening van
de branchevereniging recycling, breken en sorteren (brbs),
wijst uit dat alleen al van de bedrijven die afvalstoffen verwerken
voor hergebruik dan voor een half miljard euro aan
zekerheden gevraagd moet worden. En dat terwijl de echte
risico’s voor de overheid daarmee niet ondervangen worden.
Het lijkt onwaarschijnlijk dat minister Cramer deze keuze
zal maken, want aan zulke vergaande voorschriften bestaat
in de dagelijkse vergunningenpraktijk geen behoefte.
De ambtenaren van minister Cramer kiezen daarom voor
een andere oplossing: nog maar een tijdje verder modderen
op de ingeslagen weg. In een concept-beleidsstandpunt
stellen ze voor het Besluit in stand te houden en “over een
periode van drie jaar opnieuw te evalueren”. Reden: er is de
afgelopen drie jaar nog te weinig ervaring opgedaan om definitieve
conclusies te trekken.
Voor sommige mensen is het altijd te vroeg om conclusies
te trekken. y
Scheer
Zonzeker
Dankzij de ‘MioMio’, zoals wij onze routeplanner liefkozend noemden,
hadden wij de afgelopen vakantie in Frankrijk nauwelijks
navigatieproblemen. We kregen helaas wel te maken met een klimaatprobleem.
Het is in deze barre tijden blijkbaar niet meer mogelijk
om op de bonnefooi (spreek op z’n Frans uit als ‘bonnefwah’) op vakantie
te gaan. Een uitgebreide weeranalyse vooraf lijkt onontbeerlijk.
We wilden naar Bretagne en negeerden waarschuwingen uit de omgeving
dat het daar kon spoken qua weer. Het was immers onze ervaring
dat het mooi weer werd zodra wij arriveerden op de plaats van bestemming.
Dus wij naar Bretagne. Daar was het inderdaad een paar dagen best
aardig weer. Maar ‘s avonds werd het frisjes en overdag gingen er steeds
meer wolken hinderlijk voor de zon hangen.
Via de Wereldomroep (alert zijn, want anders mis je het Europese weeroverzicht
van half 9 of half 10) en internet in de bar van de camping probeerden
we uit te vissen waar er nog wel zonzekerheid was aan de Franse
westkust. Zodoende belandden we op Île de Ré, een supertoeristisch
eiland 300 kilometer zuidelijker. Met havenstadjes die zo pittoresk ogen
dat je het vermoeden krijgt dat de Franse Anton Pieck ze in opdracht van
de plaatselijke vvv heeft ontworpen.
Ook daar was het een paar dagen best aardig. Maar weldra klonk weer het
getik op het tentdoek. In plaats van de geplande vijf nachten hielden we
het er na drie voor gezien. Want ja, je kunt wel tochtjes met de auto gaan
maken in afwachting van droge periodes, maar dat doet iedereen al op
de enige doorgaande weg die het eiland telt. En is er iets troostelozer dan
een kustplaats in de regen? Niet alleen gedachten over de zin van zo’n
plaats, maar ook over die van het bestaan komen dan spontaan op.
In een recordtijd van anderhalf uur braken we op. Nog een geluk dat de
nieuwe tent nat ingepakt kon worden. De campingbeheerder hief zijn
armen ten hemel toen ik ons vertrek aankondigde. Ik wees op diezelfde
(dondergrijze) hemel bij wijze van uitleg. We hadden het over het klimaatprobleem
en hij sprak de hoop uit dat deze zomer een uitzondering
zou zijn. Toen hij begon over een “problème industriel”, besloot ik dat het
tijd werd om te vertrekken. Ik bedoel: je bent toch op vakantie.
Als troost en om de goede man toch nog enige omzet te gunnen, hebben
we een fles Chardonnay van het eiland in de campingwinkel gekocht.
Met een beetje mazzel, als de wijnoogsten gaan mislukken als gevolg van
het klimaatprobleem, wordt die fles nog aardig wat waard.
Paul Scheer
FORUM 6 SEPTEMBER 2007 31