GRATIS - DJBroadcast

IS TECHNO ORANJE?
DE VISIONAIRE MUZIEK VAN DICK RAAIJMAKERS
Het STRP Festival (zie pagina 6) eert de grondlegger van de
electronische popmuziek, de Nederlandse componist Dick
Raaijmakers (Maastricht, 1930). Deze muzikant en veelzijdige
kunstenaar, opgeleid aan het Haagse Conservatorium,
werkte van 1956 tot 1960 in het Natuurkundig Laboratorium
– kortweg het Natlab - van Philips. Op 2 oktober 1957, twee
dagen voor de lancering van de Russische Sputnik satelliet:
het begin van het space tijdperk, produceerde Raaijmakers
het nummer Song Of The Second Moon, een compositie van
circa 3 minuten en de allereerste electronische poptrack
ooit gemaakt. Daarmee kan Raaijmakers – alsook Philips en
Eindhoven – claimen de techno te hebben uitgevonden.
Door Alfred Bos
Raaijmakers maakte in de jaren vijftig in kamer 306 van het Natlab
‘lichte’ muziek, zoals dat toen werd genoemd, met behulp van
state-of-the-art apparatuur van Philips makelij. Na de Tweede
Wereldoorlog brak er een nieuwe tijd aan, ook in de kunsten, maar
de eerste experimenten met electronische klanken concentreerden
zich volledig op ‘klassieke’ of ‘serieuze’ muziek, niet op pop.
Ter vergelijk: Pierre Schaeffer en diens assistent Pierre Henry
(Symphonie Pour Un Homme Seul, 1950) maakten met behulp van
electronica zogeheten musique concrète; Karlheinz Stockhausen’s
Gesang Der Jünglinge (1955-56) is streng serieel; Edgar Varèse’s
Poème Electronique (ook tot stand gekomen in het Natlab, ter
gelegenheid van de Expo 1958 in Brussel) is musique concrète
gemaakt met electronica; Kaïn En Abel van Henk Badings (eveneens
vervaardigd in het Natlab, in 1956) is balletmuziek. Raaijmakers’
Song Of The Second Moon is uniek en zonder precedent. Autobahn
van Kraftwerk zou pas zeventien jaar later volgen, in 1974.
Hoewel Philips aanvankelijk enthousiast reageerde op Song Of The
Second Moon, ging de geplande uitgave op 45 toeren single niet
door. Saillant detail: omdat de naam van Raaijmakers als ‘eenvoudige
laborant op de Philips loonlijst’ niet op de hoes mocht, bedacht hij
het – nog steeds modern klinkende pseudoniem – Kid Baltan, een
omkering van zijn bijnaam Natlab Dick. Philips gebruikte het plaatje
als promotievehikel annex relatiegeschenk, ‘with compliments of
Philips Electron Tube Division’.
En langs die weg kwam de wereld, zij het indirect, toch in aanraking
met Raaijmakers’ visionaire muziek. Je durft er overigens niet te
denken aan wat er zou zijn gebeurd als Philips de single wél had
uitgebracht voor de massamarkt – de geschiedenis van de populaire
muziek zou anders zijn verlopen, meer electronisch ook, met een
opvallende Nederlandse inbreng. Het miskende meesterwerk
Fantasy In Orbit (Philips album uit 1963) van Raaijmakers’ studio
collega Tom Dissevelt, een avontuurlijk ingestelde jazzmuzikant, zou
meer zijn opgevallen dan het (niet) deed. En het verhaal gaat dat
regisseur Stanley Kubrick aan Raaijmakers heeft gevraagd om de
soundtrack bij zijn science fiction epos 2001: A Space Odyssee te
verzorgen – Raaijmakers weigerde. Stel je eens voor…techno was
meer oranje geweest.
STER
Diverse radiostations, inclusief radiopiraat Veronica, verwerkten
Song Of The Second Moon vanwege het futuristische geluid in
hun jingles. In 1966 maakte Raaijmakers enkele tunes voor de
STER; het fenomeen televisiereclame werd op 2 januari 1967 in
Nederland geïntroduceerd. De Franse synthesizer pionier Jean-
Jacques Perrey werd zo gegrepen door Raaijmakers’ werkstuk
dat hij zijn studie medicijnen afbrak om met electronische muziek
te gaan experimenteren; in 1966 bracht hij in samenwerking met
Gershon Kingsley (de man achter de novelty hit Popcorn uit 1972)
het baanbrekende synthesizer album The In Sound From Way Out
uit. Perrey heeft nooit onder stoelen of banken gestoken dat het
werk van Kid Baltan zijn oren heeft geopend.
Hoe modern het werk uit de jaren vijftig van Dick Raaijmakers nog
steeds klinkt, is te horen op de 4CD box Popular Electronics: Early
Dutch Electronic Music from Philips Research Laboratories 1956-
1963, die in 2004 via de te Aalsmeer gevestigde platenmaatschappij
Basta Music is verschenen. De box verzamelt het pionierswerk van
Raaijmakers en diens alterego Kid Baltan, Henk Balings en Tom
Dissevelt. Foto’s uit de zeer uitvoerige documentatie bij de box tonen
Raaijmakers als eigentijdse DJ – maar dan met bandrecorders in
plaats van draaitafels.
Het STRP Festival eert onder de noemer RE: het pionierswerk van
Raaijmakers op het gebied van electronische popmuziek – en wel op
de plek waar dat werk zo’n vijftig jaar geleden plaatsvond, de locatie
van het voormalige Philips Natlab. Op zaterdag 25 maart geeft Kees
Tazelaar – componist, docent aan het Instituut voor Sonologie en
bezorger van de Popular Electronics box - een lezing over het werk
van Raaijmakers en de eerste electronische experimenten in het
Natlab. Op vrijdag 24 maart wordt de documentaire die het NOS
programma Het Uur Van De Wolf over Dick Raaijmakers maakte, Op
zoek naar een vergeten toepassing, opnieuw vertoond.
Vuurpijl
Als klap op de vuurpijl brengt STRP het compilatiealbum STRP 1
uit, met remixes van de eerste electronische popexperimenten van
Raaijmakers door een jongere generatie producers. Aan STRP 1
werken ondermeer Atom Heart (Uwe Schmidt), Beautyon (Akin
Fernandez), Jason Forrest, David Grubbs, Isolée (Rajko Müller),
Kettel (Reimer Eising), Thurston Moore (van rockband Sonic Youth),
Vert (Adam Butler) en het Duitse duo Mouse On Mars mee. Het
remix project is gecureerd door Jamie Hodge. Het album STRP 1
wordt uitgebracht door Basta Music en is ook tijdens het festival
verkrijgbaar.
Op vrijdag 24 maart treedt een aantal van de remixers die hebben
meegewerkt aan STRP 1, tijdens het festival op: Atom Heart,
Beautyon, David Grubbs, Mouse On Mars en Vert zullen live
electronica brengen op de plek die gerust de geboortekamer – het
Bethlehem – van de techno mag worden genoemd.
De laatste jaren begint, ook in het buitenland, het besef door te
dringen dat er eind jaren vijftig in Eindhoven iets bijzonders heeft
plaatsgevonden. Dick Raaijmakers heeft de deur geopend naar een
compleet nieuw, virtueel muziekuniversum. Hij was ook de eerste die
dat universum betrad. Hij is de Neil Armstrong van de electronische
popmuziek, de virtuele vader van techno, een van de belangrijkste
kunstenaars van de 20 ste eeuw. De Mondriaan van de muziek.
Zelf kan Dick Raaijmakers alle eerbetoon in Eindhoven niet
meemaken; zijn gezondheid staat het niet toe. En al wilde hij niet
zijn zegen geven aan de organisatie van het STRP Festival omdat
hij hen op geen enkele wijze wilde beïnvloeden, hij was niettemin
enthousiast over het voornemen. En benadrukte vooral in te zoomen
op zijn werk als Kid Baltan. Want met zo’n pseudoniem ben je ook in
de 21 ste eeuw nog steeds heel hip.
info
STRP 1 wordt gelanceerd op het STRP Festival en ligt vanaf
maandag 27 maart in de winkel, distributie via Basta Music. De
4CD box Popular Electronics (Basta) is nog steeds leverbaar,
evenals de 3CD box The Complete Tape Music of Dick
Raaijmakers (Donemus).
www.bastamusic.com
feature 41