queeste zomer 2011 - Steinerschool Antwerpen

thema:
tijd
Schoolkrant Steinerschool Antwerpen
zomer 2011

Yoga Form organiseert yoga- en meditatielessen voor
- jonge kinderen
- tieners
- volwassenen
Yoga Form organiseert eveneens evenementen en
trainingen met nationale en internationale leraars.
Kom en ervaar de kracht van yoga voor het omgaan
met dagelijkse stress en vind een evenwichtig leven.
Pierebeekstraat 13A - Wilrijk (Antwerpen)
T: +32 494 66 45 26 - www.yogaform.be - info@yogaform.be

Colofon
De Queeste is het berichtenblad van de Steinerschool Antwerpen,
Volkstraat 40, 2000 Antwerpen.
De redactieraad van deze Queeste was samengesteld uit:
Chantal Ernens, Yolanda Habraken, Annemie Morbee, Lut Van Daele
en Karolien Van Dinter
Lay-out: Lindsay Geens
InHoUD
De keuze van de artikels gebeurt vanuit de relatieve autonomie van de redactieraad.
Meningen of standpunten die verkondigd worden in de bijdragen lopen niet noodzakelijk
parallel met de visie van het schoolbestuur, het pedagogisch college of de
redactie zelf, maar blijven voor rekening van de auteur.
Werkten extra mee aan dit nummer: Elisa, Danny, Timur, Sabine, Trijn, Sophie,
Florin, Ingrid Van der Heyden, Enya, Annemie Wauters, Mirjam Roosens, Luc Cielen,
Wilbert Lambrechts, Rieke Cooiman, Noah, Lander, Lukas, Hannes, Bavo, Siebrand,
Els De Puydt, Juf Ilse, Tomek, Kes, Thor, Zigi, Marie De Schutter, Nikki, Juf Ietje,
Radhika, Manolia, Juf Hannelore, Patricia Roux, Koen De Ceuleneer, Ural, Juf Marlies
Leerlingenraad, ouderraad, VSK 4
Oud-leerling: Johannes Genard 6
De handwerkgroep 8
Eindtoneel twaalfde klas 10
De Wondere Pluim 12
Extramuros in het middelbaar 19
Opendeurdag 28
Schoolreis zesde klas 30
Toneel achtste klas 32
Warmonderhof 33
Une rencontre entre Flamnds et Wallons 34
Thema: tijd 36
Abonnees
Een abonnement op DQ kost 25 euro
per jaar (vier edities, inclusief verzendingskosten).
Overschrijven op
rekeningnummer 001-0786770-79
van vzw Driesprong met vermelding:
Abonnement DQ + naam
eI kwIjt?
Wie zijn ei kwijt wil, maar hiervoor
geen plek vindt, kan wellicht in
De Queeste terecht.
Gedachten, gedichten, ideeën,
overwegingen ... van leerkrachten,
ouders én kinderen.
Mailen naar Annemie Morbee:
annemie@deformulering.be
3

De ouderraad
Met stip noteren: zaterdag 1oktober 2011
Het is vakantietijd. Onze koffer staat klaar, ik bedoel: onze koffers
staan klaar. Het lijkt wel of we hebben en houwen hebben
ingepakt, en dan nog een grote tas met verzekeringspapieren
en landkaarten en … want ja, je zult ze maar nodig hebben.
Twee maanden een ander ritme, geen dagelijks strijd om op
tijd te vertrekken, even geen school aub.
“ Papa ik wil dat het morgen al 1 september is, kan ik naar de
1ste klas, naar juf Lies?”
NEEN, EVEN GEEN SCHOOL.
Ook onze koffer van de ouderraad hebben we gepakt. Klaar
voor volgend schooljaar.
We hebben een fijn jaar achter ons. Het was niet altijd makkelijk,
maar met de inzet van velen hebben we er een mooi
schooljaar van gemaakt.
Wil jij volgend schooljaar onze koffer mee open maken,
en er mee invliegen als actieve ouder? We zoeken nog
ouders om de ouderraad mee te ondersteunen. We zoeken
voor de stuurgroep nog enkele ouders om de vele ideeën en
projecten die leven in de school, mee vorm te geven. Interesseert
het je om aan de school mee te werken, ze verder uit te
4
De leerlingenraad
Vele jaren volgde ik trouw de leerlingenraad en probeerde er
nieuw leven in te blazen. De laatste maanden heb ik mij teruggetrokken
om plaats te ruimen voor diegene die volgend jaar
het heft in handen nemen.
Ik hoop dat de goede ideeën die de leerlingen hebben eindelijk
eens verwerkelijkt worden en ik denk dat de nodige energie
daarvoor in mijn mede-studenten van de volgende jaren nog
borrelt.
Het leuke aan de leerlingenraad vond ik ook dat je in contact
bleef met de lagere jaren en je te weten kwam wat de gedachten
waren uit de andere klassen. Het ging telkens gepaard
met veel humor, wat ik zeer apprecieerde. Een leerlingenraad
was een plek waar ik mijn mening durfde te zeggen omdat ze
werd aanvaard. Ik denk dat ik er veel heb uit kunnen leren; het
bevordert ook de capaciteit om te kunnen spreken in groep en
het leren omgaan met mensen.
Volgend jaar wil ik sociaal cultureel werk gaan studeren en
ik denk dat daar ook een aansluiting in zit. De omgang met
mensen en mensen te helpen, beschouw ik dan ook als mijn
verdere levensweg waar ik mij nu al op verheug. Dit is mijn
laatste berichtje voor de Queeste en ik heb bij het schrijven
toch een beetje spijt.
Maar mijn opvolger zal het ook geweldig doen, daarvan ben ik
overtuigd.
Elisa Eberlein
bouwen, ze te ondersteunen? Laat het me weten. Je bent van
harte welkom.
Onze koffer voor volgend schooljaar zit al aardig vol.
Toch al even mee geven:
- woensdag 7 september: feestelijke opening van het schooljaar
- zondag 18 september: Zuiderzinnen met een actieve deelname
van onze school
En zaterdag 1 oktober moet je met stip in je agenda noteren,
want dan organiseren we een zinderende ontmoeting met
… , ach hoor mij nu bezig, het is vakantie, dat vertellen we je
volgend schooljaar wel.
Dank je wel voor jullie inzet en hulp het voorbije schooljaar,
geniet van jullie vakantie en zorg dat je er op 1 september met
frisse ideeën terug bij bent.
“Papa, hoeveel nachtjes slapen nog?”
Ouderlijke groeten,
Danny Meylemans (Voorzitter ouderraad)
ouderraad@steinerschoolantwerpen.be

VSK
Vrienden en schoolgenoten,
Deze keer heb ik jullie iets voor te schotelen vanuit
de bron zelf.
Vanuit Brussel en het hoofdkwartier van de Vlaamse
Scholierenkoepel kwamen enkele dagen geleden de resultaten
van onze grote enquête van dit jaar mijn mailbox binnen.
Ik zal ze hierbij even aan jullie voorleggen.
Ziehier het artikel dat op onze website hierover is verschenen:
“Veel vrienden op school, maar weinig vertrouwen in leerkrachten”
“Hoe schiet jij op met je medeleerlingen? Heb je een goede
band met je leerkrachten en directie?” Dat waren de grote
onderzoeksvragen in de enquête over relaties op school die
de Vlaamse Scholierenkoepel (VSK) onlangs afnam.
4200 scholieren uit 132 verschillende secundaire scholen
uit Vlaanderen en Brussel vulden de enquête in.
Relaties tussen leerlingen onderling
97 procent van de leerlingen heeft vrienden op school, blijkt
uit de resultaten. Al geeft 60 procent onder hen toe dat er wel
eens geroddeld wordt in de klas. In 1 op 5 klassen wordt er
gepest.
Ook al hebben ze er veel vrienden, scholieren vragen toch
dat er nog meer gewerkt wordt aan de sfeer in de klas en op
school. “Er is opvallend veel vraag naar gezamenlijke activiteiten
met andere klassen, andere studierichtingen en andere
leerjaren. Leerlingen hebben dus duidelijk nood aan momenten
waarop er kan gewerkt worden aan de relaties in de klas en
in de school. Een les lichamelijke opvoeding zou je perfect
kunnen organiseren met klassen uit verschillende richtingen
of leerjaren samen. En een speeltijd is veel aangenamer als
alle richtingen samen zitten, in plaats van bijvoorbeeld aparte
ruimtes voor aso en tso. Het zijn misschien maar kleine
dingen, maar ze kunnen wel veel veranderen aan de algemene
sfeer op school”.
Relaties met leerkrachten
1 op 4 heeft geen of weinig vertrouwen in de leraar en hetzelfde
aantal zegt dat ze niet bij leerkrachten terecht kan met
problemen. Die cijfers liggen hoog. Het is belangrijk dat er voldoende
vertrouwen is binnen de schoolmuren zodat leerlingen
ook op school met grote en kleine problemen terecht kunnen.
Daarenboven geeft 1 op 5 leerlingen aan geen goed contact
te hebben met leerkrachten en 40 procent heeft wel eens een
meningsverschil met de leerkracht. “Leerkrachten zijn vaak
het eerste aanspreekpunt van leerlingen. Met hen hebben
scholieren het vaakst contact. Neem als leerkracht een open
en geïnteresseerde houding aan. Maak je les persoonlijk, en
zorg dat je op de hoogte bent van onze leefwereld, dan voelen
we ons meer met jullie verbonden.”
Voor de scholieren die aangeven wel een goede band te
hebben met leerkrachten, is het onderling contact los een
aangenaam. Al is het belangrijk dat er een gezonde afstand
behouden wordt. “Uit de enquête blijkt dat bijna geen leerlingen
in hun vrije tijd contact hebben met leerkrachten. Ze zijn
geen vriendjes op sociale netwerksites en chatten ook amper
met hun leerkrachten. Scholieren zijn zeker geen vragende
partij om dat te veranderen. In onze vrije tijd hebben we geen
nood aan contact met leerkrachten”.
Relaties met de directie en leerlingenbegeleiding
7 op 10 geeft aan geen goede relatie te hebben met de directie.
Maar dat getal moet niet overdreven worden. “Leerlingen
hechten meer belang aan de relaties met medeleerlingen en
leerkrachten dan aan hun relatie met de directeur”. Ongeveer
de helft van de scholieren heeft het gevoel dat ze met problemen
bij de leerlingenbegeleiding terecht kan. “Het is vaak
moeilijk om de stap te zetten naar de directeur of leerlingenbegeleider.
Kleine en veelal informele gebaren, zoals een deur
die openstaat of de fysieke aanwezigheid op de speelplaats,
doen al veel.”
Scholieren geven scholen tips over hoe het beter kan:
1. Werk aan een goede sfeer in de klas en op school.
2. Stel een straf anti-pestplan op en snoer pesters en roddelaars
de mond.
3. Werk aan de relaties tussen alle leerlingen op school door
groepsbevorderende activiteiten te organiseren.
4. Bouw als leerkracht een vertrouwensband op met je leerlingen
door een open en geïnteresseerde houding aan te
nemen.
5. Maak de les persoonlijk, maar zorg voor een gezonde
afstand.
6. Investeer in een beter contact tussen leerlingen en de
directeur en leerlingenbegeleiders.”
Tot zover het artikel.
Wat vinden jullie ervan?
Het zou interessant zijn om op de leerlingenraad te
bespreken in hoeverre de resultaten afwijken van de feiten
op onze school ...
Met vriendelijke groeten aan allen,
Timur Michelashvili
Leerling en VSK-voorzitter
5

Een oud-leerling kijkt terug: Johannes Genard
Johannes Genard studeerde af op onze school in
2007. Zijn kleutertijd bracht hij door in de klas
van juf Agnes in de Transvaalstraat. Tijdens de
lagere schooltijd was juf Titia Fagot zijn klasjuf. Op
Hibernia (dat toen nog zo heette) was Bert Willems
klastitularis van 7 tot 9, nadien kwam hij in de
klas van Guy Steegmans en later bij o.a. Wilbert
Lambrechts terecht.
Ondertussen zit hij in zijn derde bachelorjaar Filosofie
aan de Universiteit Antwerpen. Doordat zijn
muziekcarriëre met zijn groep ‚School is Cool‘ een
hoge vlucht neemt, splitste hij dit derde jaar op,
zodat de combinatie muziek maken en filososfie
studeren, haalbaar blijft. Ondanks de drukke
examenperiode vond ik hem toch bereid tot een
interview.
Als je terugblikt op je schooltijd, welke herinneringen
komen dan boven drijven?
Er komen niet meteen specifieke gebeurtenissen boven,
maar er zijn in elk geval geen slechte herinneringen bij. Ik
herinner me mijn schooltijd als een opgewekte en leuke tijd.
De laatste twee jaren van het middelbaar, dat is me het
meeste bijgebleven. Na zoveel tijd in dezelfde klas wordt die
een hechte bende. Na die jaren in 7 en 8, van het stoere
pubergedrag en subculturen van strevers, nerds en stoeren,
het afzetten tegen leraren, is deze fase helemaal bekoeld in
de laatste twee jaren. De leerstof komt dan echt binnen, dan
vind je ze ook belangrijk, de regels op school zijn vanzelfsprekend
en losser geworden, de klasgroep wordt een hechte
groep.
Maar als je toch echte concrete voorbeelden wil, dan zijn
er de verhalen van kabouters en kobolten die juf Agnes in
de kleuterschool vertelde voor het middagdutje, me zeker
bijgebleven.
De mythologische verhalen uit de lagere school wekken nog
altijd mijn enthousiasme, zeker de Germaanse mythologie uit
de 4de klas.

Uit mijn middelbaar blijft vooral de periode esthetica me bij
van mevrouw Roux. Ik merk ook bij het verder studeren dat
mijn kennis van de kunstgeschiedenis groter is dan gemiddeld.
Aan de biologieperiode over de evolutieleer uit de 12e klas
heb ik veel gehad... en de periodes van mijnheer Lambrechts
waren legendarisch. Het onderwerp was vaak mysterieus,
meer een vraagstelling, een soort socratisch gesprek ...
iedereen komt tot zijn eigen conclusies.
Ik heb daar veel aan bij het filosofie studeren. Meestal hingen
die periodes ook samen met de vorming van die hechte
vriendschapsband binnen de klas. De reis naar Chartres in de
11de klas was daar zeker een basis voor.
En niet te vergeten: de geschiedenislessen van mijnheer
Willems waren zo interessant, dat ik besloot na de 12de
klas geschiedenis te gaan studeren. Maar hij had me op het
verkeerde been gezet. Aan de universiteit leek het allemaal
lang zo boeiend niet meer. Daardoor maakte ik de overstap
naar filososfie.
Jullie groepsnaam ‘school is cool’; mag de steinerschool
dit als compliment beschouwen?
Dat heeft er echt niets mee te maken, het is een willekeurige
naam, eerder sarcastisch bedoeld als verwijzing naar een
hypothetische campagne van de overheid, die zo’n slogan op
broodtrommels had kunnen zetten.
Maar mijn muziek mag je wel als een indirecte ode aan de
school beschouwen. Mijn muziek zou niet bestaan zonder de
steinerschool.
Zijn er dingen die je meedraagt, die je meegekregen
hebt als extra bagage? Of is er ook extra
ballast?
Zo’n vraag maakt me wat onzeker. Ik heb maar op één school
gezeten en kan daardoor niet vergelijken. Ik wil ook absoluut
niet de kwaliteiten van het ander onderwijs in twijfel trekken.
Als ik een kritiek zou moeten formuleren zou ik zeggen dat er
soms een overheersende underdog-mentaliteit is tegenover
‘de buitenwereld’ waardoor originele standpunten soms worden
verkozen boven redelijke.
Zelf heb ik absoluut geen nadeel ondervonden, wel voordelen:
• Zo ben ik oneindig dankbaar voor de vierstemmige harmoniezang
die we leerden van mijnheer Melaerts. Tijdens
onze verschillende schooljaren werd daar uitgebreid tijd
voor gemaakt en geoefend. Ik kan nog altijd geen noten
lezen, maar ik kan wel instinctief muziek maken, ik ben
veel creatiever in het bedenken van melodieën dankzij de
muziek van Purcell en alle andere barok- en renaissancecomponisten
die we gaandeweg muzikaal verkenden. Ik
ben momenteel erg bezig met dat soort muziek.
• Ik merk bij het filosofie studeren dat ik een uitgebreide
kennis van de geschiedenis en de kunstgeschiedenis heb
meegekregen. Daar ben ik blij om.
• Ik hou van kennis die op het eerste gezicht nutteloos lijkt.
Caravaggio kunnen onderscheiden van Rembrandt bijvoorbeeld.
In de filosofie leerde ik dat dit soort kennis zeer
waardevolle gedachten kan opleveren. De steinerschool
bevordert dit soort kennis en haar mentaliteit verschilt
daardoor volledig van die van o.a. mijn universiteit. Zo zullen
ze daar de ethicus die op emeritaat gaat, niet vervangen
in de faculteit wijsbegeerte, maar ze zullen wel een of
andere TEW’er in de plaats aannemen.
We zien jou en veel andere oud-leerlingen bij
activiteiten regelmatig terug opduiken op school.
Wat doet je/jullie terugkeren?
Een eerste reden is het thuisgevoel. Je vormt er een hechte
gemeenschap waar open gecommuniceerd wordt tussen
leraren en leerlingen. Je blijft er welkom. Iedereen kent je.
Ten tweede worden er ook gewoon heel interessante dingen
georganiseerd. De eindwerken, de toneelstukken. Zo vond
ik bij de laatste eindwerken vele onderwerpen intrigerend.
Ik ben niet naar alles kunnen komen wat me interesseerde,
maar enkele heb ik toch bijgewoond. Een derde reden vind
ik in het feit dat je ook de jongere klassen kent en dat je benieuwd
bent hoe zij het er vanaf brengen. Komt er nog bij dat
mijn vader een groot deel van zijn leven aan de school gewijd
heeft en dat ik daardoor de verbinding met de school met de
paplepel heb meegekregen.
Hoe ziet de toekomst er uit?
In de eerste plaats wil ik graag afstuderen. Volgend jaar doe
ik het tweede deel van mijn derde bachelorjaar en zal ik mijn
bachelorscriptie maken. Of ik aan de master filosofie zal
beginnen is nog een vraag. Waarschijnlijk niet, want de combinatie
met ‘School is Cool’ wordt altijd maar moeilijker. Maar ik
ben er zeker van dat ik de draad van de filosofie ergens terug
opneem.
In elk geval ben ik erg blij met de zekerheid dat muziek mijn
leven zal vullen. Ik wil er graag van kunnen leven. Dit klinkt misschien
erg pragmatisch, maar ik wil gewoon in een situatie
verkeren waar al mijn tijd, die ik niet besteed aan mijn vriendin
of eventueel toekomstig gezin, naar muziek kan gaan. Ik wil
er zoveel mogelijk in bereiken, ik wil zoveel mogelijk mensen
kunnen bereiken. Dit staat los van geld verdienen, het is een
betrachting van elke muzikant. In elk geval ben ik blij met de
zekerheid nu al te weten wat te doen met het leven. Muziek is
in ieder geval nu nog een zegen (misschien later een vloek).
Heb je om af te sluiten nog een wens of een raad
voor de school?
Als wens: dat ze met iedereen die naar school komt, kan doen
wat ze met mij gedaan heeft.
Als raad: richt je niet te veel op jezelf.
Lut Van Daele
7

HANDWERKGROEP GAAT DIGITAAL
Iedereen weet intussen dat er op onze
school een handwerkgroep bestaat.
Ze fleurden de foyer op tijdens de
opendeurdag, het schoolconcert en
Zuiderzinnen. Volledig vrijwillig zetten
ze zich in om zelfgemaakte spullen aan
te bieden tegen een schappelijke prijs.
Telkens gaat de opbrengst naar de
school, onlangs nog werd een gedeelte
afgestaan om de benefiet voor Tia
mogelijk te maken. Het werd bijvoorbeeld
ook gebruikt om een bijdrage
te leveren aan de investering van de
daktuinen. Toekomstgericht blijft de
wens bestaan om de handwerkgroep
uit te breiden en de vaste kern ook te
vergroten.
De handwerkgroep werd zes jaar geleden
opgericht door Sabine Aring en Patricia
Roux. Toen de dochter van Sabine
in de zevende klas zat, was Patricia
haar handwerkleerkracht en daar
kiemde het eerste zaadje. Van bij het
begin zochten ze ouders om mee te
werken, deze wisselen geregeld, omdat
de handwerkgroep samenkomt tijdens
de schooluren en voor veel mensen
8
zijn dat werkuren.... Een drietal ouders
vormt momenteel de vaste kern. Het
tweetal werd twee jaar geleden uitgebreid
met Izumi, haar kinderen Poco en
Mie zitten bij juf Myriam.
De handwerkgroep komt op woensdagvoormiddag
samen op school tussen
9 en 12 uur. Het is natuurlijk een
sociaal gebeuren, waarbij men elkaar
kan ontmoeten en er tijd is voor een
gezellige babbel. Tijdens de bijeenkomsten
wordt er ook aandacht besteed
aan het leren van nieuwe technieken.
Er moet echter een grote bereidheid
zijn om zelf op onderzoek te gaan en
dingen aan te pakken. Het materiaal
wordt door de school aangeleverd en
er wordt gewerkt vanuit een bepaalde
visie. Werken met natuurlijke materialen,
in de sfeer van sprookjes en verhalen,
in aansluiting op de pedagogie.
De handwerkgroep wil een stoffelijke
weerspiegeling zijn van de waarden die
de school wil uitstralen. Het principe
gaat uit van een eerlijke prijs voor
eerlijke producten.
Omdat ouders in de school niet altijd
kunnen aanwezig zijn op de beurzen,
kunnen ze ook op woensdagvoormiddag
in de handwerkklas iets komen
kopen. Je mag gewoon binnenlopen...
Verder gaat de handwerkgroep ook
mee met de TIJD. Sinds kort bestaat er
een WEBSITE. Deze kan men bezoeken
via http://www.yosai.be
Op de site zijn vele artikelen te zien die
ook besteld kunnen worden. Men kan
ook informeren naar zaken die niet op
de site staan en men bijvoorbeeld op
de beurs heeft gezien. Die kunnen dan
opnieuw vervaardigd worden, zoals een
nieuwe pennenzak bij de start van het
nieuwe schooljaar!
Hopelijk blijft de handwerkgroep groeien
en doen nieuwe ouders hun intrede
het volgende schooljaar. Geïnteresseerden
kunnen zich altijd aanbieden
via sabine.aring@telenet.be
Yolanda Habraken
met dank aan Sabine Aring

Geuzenstraat 19 2000 Antwerpen
Klassieke snaarinstrumenten
Verkoop - Verhuur - Huurkoop
Herstellingen
eigen hersteldienst en vioolbouwatelier
GRATIS CATALOGUS
WWW.PROARTE.BE
Info@proarte.be
Harpen 03 / 237.37.18
Snaarinstrumenten 03 / 216.99.28
GRAMMA CONSULTANCY
GRAMMA DESIGN
GRAMMA IMPLEMENTATION
GRAMMA COMMUNICATION
CORPORATE IDENTITY
MATTERS
Elk bedrijf heeft een uniek verhaal, een
aparte geschiedenis, een eigen identiteit.
GRAMMA helpt u om die typische eigenschappen
– die net het verschil kunnen
maken met uw concurrenten – haarscherp
te definiëren en concreet vorm te geven.
Van strategisch advies tot grafische
vormgeving, van communicatieplan tot
projectmanagement, we begeleiden u
bij iedere stap.
Zodat het straks voor iedereen – klanten,
medewerkers en andere stakeholders –
meteen duidelijk wordt waar uw bedrijf
voor staat.
ONE GOAL. MULTIPLE STRATEGIES.
www.gramma.be
GRAM_op_add_A6_ZW-W.indd 1 09-03-2009 11:57:52
9

Eindtoneel twaalfde klas
Zonder meer een must voor iedereen
die benieuwd is naar het slotakkoord
van een steineropleiding.
Dit jaar was het Faust, vertaald en geregisseerd
door Wilbert Lambrechts,
klasleraar van de twaalfde klas.
Of liever: Margarethe, want zij is het
die helemaal alleen achterblijft.
Het toneel vertellen is het onrecht
aandoen.
Iets uit het boek van Wilbert (zie hiernaast)
citeren, al evenzeer.
Ik kan alleen maar een hele dikke merci
zeggen aan Aleksandra, Anaïs, Bas,
Bavo, Caroline, Charline, Charlotte,
Danse, Dominique, Elisa, Ellen, Eva,
Freya, Henri, Jacoba, Kevin, Laszlo,
Laure-Anne, Levi, Lisa, Matthijs,
Maxime, Nele, Rhe, Ruth, Sam, Talia,
William, Quinten en Zino.
10
En dat het jullie goed gaat ....

ISBN: 978 90 77611 14 2
Wilbert Lambrechts
Ik ben het, Faust, uwe gelijke
omdat het Faustverhaal ons allen diep aanbelangt,
omdat we de toneelopvoering gezien hebben en die tekst ons getroffen
heeft,
omdat we het toneel gezien hebben en er meer over willen weten,
omdat we ouders zijn die willen weten waar leerlingen in de twaalfde klas
al generaties lang enthousiast van kunnen worden vlak voor ze de school
verlaten,
omdat we het toneel hebben gemist en dit mankement willen inhalen,
omdat we een van de belangrijkste geheimtips van de steinerschool willen
leren kennen,
omdat we het werk van kunstenaar Wilfried Genard al zolang waarderen,
omdat we het werk van kunstenaar Wilfried Genard nu pas leren kennen,
omdat we de Fausttekst van Goethe eindelijk willen lezen in een taal die
we zelf spreken,
omdat we de Fausttekst van Goethe willen lezen in een taal die recht
doet aan het origineel, zonder stijf of verouderd aan te doen,
omdat we de inzichten niet willen missen van iemand die hier een levensthema
kort samenvat in een reeks notities die misschien ook onszelf tot
denken aanzetten,
omdat, ten slotte, het Faustwerk van Goethe het drama van de moderne
mensheid en van iedere mens afzonderlijk is en daarom het Faust-verhaal
ons allen diep aanbelangt, of we nu willen of niet:
Wilbert Lambrechts
Ik ben het,
Faust,
uwe gelijke
IK BEN HET, FAUST, UWE GELIJKE!
Op school verkrijgbaar voor 15 euro.
Ook via uitgeverij Via Libra:
www.via-libra.be (+ verzendkosten)
ISBN: 978 90 77611 14 2.
Wilbert Lambrechts
Sedert 1979 leraar op school en lesgever over
o.a. Faust in de twaalfde klas. Studeerde Germaanse
filologie, maakte zijn licentiaatsthesis
over Goethes natuurwetenschappelijke methode,
publiceerde ook enkele dichtbundels (“De
Vogels van Orpheus”, “De spreuk van Pianello”,
zie ook: http://pianello.blogspot.com/) en een
tweedelige essaybundel gewijd aan literatuuronderzoek
en levenskunst (verkrijgbaar bij Via
Libra). Samen met Jos Verhulst oprichter van
de Queeste en trouw medewerker aan ons
schoolblad.
11

Reeds voor het derde jaar op rij doen
er kinderen uit onze lagere school mee
aan het literair project De Wondere
Pluim. De Wondere Pluim is een project
van De Veerman vzw en werd dit jaar
voor de negende keer georganiseerd.
Het is een heel bijzonder gebeuren. Het
wil het schrijven bij iedereen stimuleren,
niet alleen bij kinderen die thuis Nederlands
praten. Daarom worden ze ingedeeld
in twee categorieën: Nederlands
moedertaal of andere taal moedertaal.
En omdat De Wondere Pluim het
schrijven wil stimuleren, wordt er niet
beoordeeld op schrijf-, spellings- of
grammaticale fouten. Het is het verhaal
dat telt.
De Wondere Pluim wordt georganiseerd
op school (omdat dat nu eenmaal
gemakkelijk is), maar de kinderen
nemen er vrij aan deel. Ze gaan uit de
klas om in de foyer een verhaal te schrijven.
Zomaar onmiddellijk in het net. Ze
hebben daar natuurlijk op voorhand al
kunnen over nadenken en fantaseren,
maar het neerschrijven, dat gebeurt op
die ene woensdagochtend.
De ouders zijn de eerste juryleden. Zij
bepalen welk verhaal doorgaat naar
de volgende ronde. Zij laten zich leiden
door een pakkend, ontroerend, grappig
verhaal. Ze lezen thuis de verhalen en
12
De Wondere Pluim
komen dan samen om erover te praten.
In de laatste ronde zijn het schrijvers
die kiezen wie de uiteindelijke Wondere
Pluim in ontvangst mag nemen.
Dit jaar waren er 27 scholen waar er
maar liefst 2554 kinderen een verhaal
hebben geschreven.
In die 27 scholen hebben er in totaal
310 ouders verhalen gelezen.
Zij hebben de beste verhalen van hun
school doorgestuurd naar de tweede
ronde.
In de tweede ronde bleven er nog 600
verhalen over. Die werden ook door
ouders gelezen, de ouders van het
organisatiecomité.
Uit die 600 verhalen werden er 75
gekozen om in het Wondere Pluim-boek
gepubliceerd te worden. Daarvan waren
er zes kinderen van onze school. Dat is
ontzettend veel, als je bedenkt dat er
2.554 verhalen geschreven zijn. Je kan
ze hier lezen.
Uit die 600 verhalen werden er 36
gekozen die naar de laatste ronde zijn
gegaan. Die kinderen kregen allemaal
een uittreksel van hun verhaal op een
affiche. En alweer liet onze school zich
opmerken met vijf affiches.
De derde ronde is de moeilijkste. Daar
moeten schrijvers zoals Joke van Leeuwen,
Bernard Dewulf, Noëlla Elpers,
Rachida Lamrabet, Peter Holvoet-Hansen
en nog meer, de knoop doorhakken
en uit drie verhalen De Wondere Pluim
kiezen. Ze doen dat altijd met veel zorg,
want ze weten hoe moeilijk schrijven is.
Op het slotfeest wordt dit alles bekend
gemaakt. Dat feest ging dit jaar door in
onze school. Meer dan 400 bezoekers
hebben we naar vijf voorleesplekken op
onze school rondgeleid. Kwestie van er
een bijkomend opendeurdagje van te
maken ;-). Nadien kwamen ze allemaal
samen in de feestzaal, waar Peter
Holvoet-Hanssen (onze huidige stadsdichter)
vertelde wie er naar de laatste
ronde was gegaan en Joke van Leeuwen
(vorige stadsdichter) de Wondere
Pluimen bekend maakte.
Van de 12 Wondere Pluimen gingen
er drie naar kinderen van onze school.
Proficiat, Deena, Ella en Marieke! En ook
proficiat, Amber, Anaïs en Selle!
En om het met Joke van Leeuwen te
zeggen: Gefeliciteerd als je een prijs
hebt gekregen. En heb je er geen
gekregen, dan heb je wel iets gegeven:
een verhaal uit je hoofd, je hart, je pen.
Volgend jaar weer?
Annemie Morbee

HET REGENDRUPPELTJE
PLENSJE
Een initiatief van lezende ouders
in samenwerking met De Veerman vzw
13

HET MYSTERIE VAN DE RAAF
Rudolf Steiner 150
14
Een initiatief van lezende ouders
in samenwerking met De Veerman vzw

EENDER WELKE WEDSTRIJD
Een initiatief van lezende ouders
in samenwerking met De Veerman vzw
15

DE GEHEIMEN LIGGEN OP DE
VLEUGELS VAN DE NACHT
16
Een initiatief van lezende ouders
in samenwerking met De Veerman vzw

DE WATERHOND
17

18
DE WONDERE PLUIM
Een initiatief van lezende ouders
in samenwerking met De Veerman vzw

Extramuros in het middelbaar
wat, waar en waarom?
Elk jaar opnieuw, tegen het einde van het
schooljaar aan, loopt het middelbaar van de
Steinerschool Antwerpen leeg. Een enkele
klas duikt nog wel elke ochtend op aan de
schoolpoort om van daaruit aan de slag te
gaan, maar de anderen zijn verdwenen.
Uit praktische overwegingen is het meest
aangewezen om alle activiteiten tegelijkertijd
te laten plaatsvinden. De leerlingen leren tijdens
die week op een andere manier, de tijd
wordt op een andere manier ervaren.
Hieronder vindt u een kort overzicht:
• 7de klas:
kamperen in de Ardennen
Het thema van de zevendeklas is ‚de ontdekkingsreizen‘.
Tijdens deze week in de Ardennen verleggen
ze hun grenzen door te kamperen en samen allerlei
avontuurlijke activiteiten te doen.
• 8ste klas:
kamperen in de Ardennen
Ook de achtste klas verkent verder de eigen grenzen
in de Ardennen. Deze keer wordt alles zelf gedragen
en vervoerd. Er wordt ook zelf gekookt.
• 9de klas:
landbouwervaring
In de negende klas staat er een bijzondere ‚landbouwervaring‘
op het programma: per twee of drie leerlingen
meewerken op een biodynamische boerderij
en er ook gedurende meer dan een week verblijven.
De boerderijen liggen verspreid over heel België,
Nederland en Duitsland.
• 10de klas:
landmeten
De tiende klas gaat landmeten in eigen stad.
Deze thuisblijvers starten elke ochtend aan de
schoolpoort. In groepjes trekken ze op pad om hun
wiskundige kennis van de driehoeksmeetkunde om
te zetten in praktische berekeningen van de hoogte
van gebouwen of de hoogteverschillen tussen de
trappen van het museum en de kaairand van de
Schelde.
• 11de klas:
sociale stage
Het Parcivalthema van de 11de klas doet de jongere
zijn positie zoeken tegenover de andere.
Elke 11de klasser zoekt individueel een sociaal werk
uit waar hij/zij gedurende een 10-tal dagen kan
meewerken. Er kan gekozen worden vanuit de eigen
interesse. Zo kunnen de volgende plaatsen aan bod
komen: een bejaardentehuis, een daklozencentrum,
een dagcentrum voor mentaal gehandicapten, een
kleuterschool ....
• 12de klas:
eindreis naar Italië
De eindreis wordt sinds enkele jaren gepland na
de mondelinge presentaties van de eindwerken. Zo
kunnen de leerlingen zonder onrust over wat nog
komen moet, met volle teugen een ‚laatste periode
kunstgeschiedenis‘, ter plaatse bekijken en beleven.
De groepsband die in de loop van de jaren gegroeid
is, wordt er nog extra verstevigd.
19

Extramuros zevende klas
Op een verborgen plek ontmoet
ik een anonieme zevendeklasser.
Graag wil ik te weten komen
hoe hij/zij de extra-murosweek
in de Ardennen ervaren heeft.
Wat vond jij het leukst
in de Ardennen?
De kayaktocht op de Ourthe! We
hebben dikwijls andere boten met
opzet geramd. De boot van mijnheer
Steegmans was ons favoriete doelwit.
Gelukkig kon hij ermee lachen.
Was het niet te koud
's nachts in de tent?
Neen hoor! Ik deed wel drie broeken
over elkaar aan.
Hoe heb je plezier gemaakt
met je klasgenoten?
We zijn dikwijls gaan zwemmen in de
Ourthe. We hebben veel gekaart en
UNO-UNO gespeeld. Het was heel leuk
samen.
Wat heb je nog zoal
meegemaakt?
Mijnheer Abbeloos leerde ons de vossenpas:
op blote voeten door het bos.
Tenen eerst, hielen laatst.
En zagen jullie veel dieren?
Neen! Er was teveel gegil zoals,
'Auw, een doorn!'
Wat deden jullie nog?
We gingen op bezoek bij de Hare
Krishnagemeenschap. We zongen mee
en konden er erg lekkere koekjes kopen.
Ik vond het wel raar, zo'n vreemde
mensen ... dat ze dat echt geloven ...
Wat was de absolute topper?
De deathride was AWESOME, of in
verstaanbare taal: GEWELDIG!
20
een anonieme zevendeklasser

Extramuros achtste klas
21

22
b
o e
a n t r o p o s o f i e
s p i r i t u a l i t e i t
l e v e n s v r a g e n
l i t e r a t u u r
kinder- en jeugdboeken
post- en wenskaarten
p a p i e r w a r e n
t e k e n m a t e r i a a l
m i n e r a l e n
k h a n d e l
Gitschotellei 188 2140 Borgerhout
van dinsdag tot en met zaterdag v a n 1 0 t o t 1 8 u u r
+ 32 / 3 237 97 6 5
boeken.dekleinepr ins@gmail.com
Extramuros negende klas
Boerderijervaring
Er werd heel wat rondgecommuniceerd tussen de kinderen van de 9de klas die
verspreid over heel België en een deel van Nederland op biologisch-dynamische
boerderijen zaten. Maar meer als “hoe is het daar?” of “wij moeten hier echt veel
werken!” of juist niet, kwam er niet uit.
Wat ik wel merkte, is dat wij, Lore en ik, op een van de strengere boerderijen
zaten...Wij zaten op een gezinsboerderij in Wallonië, waar het elke dag, zelfs zaterdag,
om zeven uur opstaan was om dan nog voor acht uur op weg te zijn om koeien
te melken. Wat wel een voordeel was aan onze boerderij was dat ze zowel dieren
als planten hadden, dus dat het werk redelijk gevarieerd was...al heb ik genoeg
melkflessen gewassen voor heel mijn leven.
Het werken bij ons was dus echt wel veel, al was dat langs de ene kant misschien
ook wel een geluk omdat er niet zo veel andere zaken te doen waren. We zaten
in een dorpje met amper twintig huizen en niet eens een bakker. We hadden dus
enkel het gezelschap van elkaar en van de boer en boerin. Er was ook een zoon van
zesendertig...maar daar was iets mis mee.
Ik schrok heel hard hoe veel onze boer, Paul, bezig was met het dynamische deel.
Hij geloofde echt dat die producten, die ik maar raar vond, werkten en dat vond ik
wel straf. Hij roerde bijvoorbeeld een uur in een ton met water en kiezelpoeder om
het licht dat in de plant kwam te helpen...of zo iets. Vooral op dynamisch vlak heb ik
dus wel wat bijgeleerd deze twee weken en ook in doorzetten en echt werken...
Ik vond het best een leuke ervaring...al ik ben blij om terug op de schoolbanken te
zitten. Maar ik ben een van de weinige van de klas, denk ik!
Trijn Nyckees

Extramuros tiende klas
Landmeten
Tussen 23 en 27 mei werden wij, de 10de klassers, niet naar
een Rome-reis of boerderijstage gestuurd, wij kregen landmeetweek.
Het landmeten omvatte verscheidene opdrachten
zoals hoogtemetingen, hoogteverschillen bepalen, terreinmetingen,
terreinbeschrijvingen, afstandsberekeningen en wat
zou een steinerschool nog betekenen zonder een kunstzinnig
verantwoord gedetailleerd plan van het gemeten terrein!
Het was interessant en fascinerend om in de bijna uitstervende
wereld van geodesie te worden ondergedompeld. In
een wereld van lasers en computers is het bijna ondenkbaar
om met een latje of lintmeter elke centimeter handmatig op
te meten en formules te gebruiken als je met één simpele
druk op de knop de volledige afmetingen direct kunt aflezen.
Pure waanzin :D!
Ik persoonlijk, vond het leuk. We werden goed voorzien van
materiaal en informatie en kregen ook regelmatig een checkup
van Mevrouw Schrevens om te zien of we wel braaf waren,
wat we uiteraard altijd zijn! :3 Naast al dat sjouwen en breinwerk,
deden we ook wel eens wat minder hersenoccuperend
werk. Exclusieve chocomelk drinken, frieten en pizza’s eten,
een paar i-pod’s kopen,… Even uitblazen in puberstyle!
De laatste dagen hadden wel enorm raar weer. Stortregen,
koud, donker, veel wind,… gelukkig zaten we al in een routine
en konden we alles vlot en netjes afhandelen zodat we terug
naar school konden gaan en ons opwarmen met thee en
verwarmde ICT-lokalen.
Globaal gezien was landmeten vermoeiend doch boeiend! Er
waren frustrerende momenten en soms ging er wel iets fout,
maar, zoals men zegt: al doende leert men.
Sophie Moons
23

Extramuros elfde klas
Sociale stage
Twee weken in een instelling, voorziening, of ander sociaal
project werken, dat is onze klas tijdens de extramuros
gedaan heeft. Ikzelf heb gekozen om mijn stage te lopen in
de psychiatrie, een keuze waar ik achteraf heel blij mee ben.
Het was in het begin moeilijk om contact te maken met de
mensen en gesprekken te beginnen, maar uiteindelijk voelde
ik mij helemaal op mijn gemak en heb ik mooie, maar vaak
droevige gesprekken gehad en vele mooie momenten beleefd.
Een voorbeeld hiervan is toen de mensen tijdens actua (een
activiteit waarbij er kranten gelezen en besproken worden)
spontaan begonnen te discussiëren over de prijs van hun
psychiater. De ene psychiater rekende € 23 aan, de andere
wel € 65, waar ze niet akkoord mee waren en wat hen erg
verbaasde. Het was net zoals wij over kleren of iets dergelijks
zouden praten, en ik moest moeite doen om mijn lach tijdens
het gesprek in te houden.
Omwille van privacyredenen mochten er enkel foto’s van gebouwen genomen worden
24
Zoals gebruikelijk is, werd er na de twee weken een klassikale
stagebespreking gehouden. Tijdens deze bespreking
is iedereen zijn ervaringen komen vertellen en het bleek bij
iedereen fantastisch te zijn meegevallen. De verscheidenheid
van instellingen was groot, er zijn leerlingen gaan werken in
de psychiatrie, een bejaardentehuis, een ziekenhuis, een asiel,
een centrum voor blinden, en er zijn er die met mensen met
een verstandelijke beperking hebben gewerkt. Iedereen was
heel enthousiast en er waren zelfs mensen die door deze
stage er achter zijn gekomen dat ze later misschien verder
willen in de sociale sector.
Kortom, deze stage heeft ons een stuk zelfstandiger, spontaner
en socialer gemaakt en ik kijk er met een goed gevoel en
tevredenheid op terug.
Florin Meijer

HANDBOEKBINDERIJ
TOON VAN CAMP
Diercxsensstraat 39 2018 Antwerpen
0473/31.46.96
03/237.46.68
toonvancamp@hotmail.com
Voor een uitgebreid overzicht zie:
http://bookworksinprogress.blogspot.com

26
Extramuros twaalfde klas

Italiëreis
We werden uit onze nachtrust getrokken door een vliegtuig
dat ons mee wilde nemen naar de Italiaanse zon. Vanaf dan
gold eigenlijk de regel om niet meer met de ogen te knipperen.
Van ‘s morgens tot ‘s avonds kwam er het ene juweel na
het andere voor het oog. We bezochten Rome, de Vatikaanstad,
Pompeï, Herculaneum, Napels, Stromboli en eigenlijk ook
Sicilië. Wij gingen daarbij onder de grond en meters boven de
grond. Dit allemaal ging gepaard met veel geschiedenis. Het
ene museum na het andere bezochten we met vele beeldhouwwerken,
vazen. We mochten ruimtes betreden die lang
voor ons al door de grootste meesters werden betreden.
Hiermee bedoel ik in eerste instantie het Goethehuis, wat mij
persoonlijk zeer beviel, omdat het daar - in tegenstelling tot
het Vatikaan -rustig was. Het Vatikaanmuseum was natuurlijk
ook indrukwekkend, maar ook een groot schouwspel dat de
massa aantrekt.
We bezochten enkele graven van grote kunstenaars of van
hun familieleden. Op het kerkhof van de niet-katholieken die
in Rome stierven, aan de pyramide van Cestius, liggen o.a.
Keats en de zoon van Goethe (August, Goethe filius genoemd)
begraven en kregen er ook resten van Shelley hun eindbestemming
in een graf.
In het Pantheon zagen we het graf van Rafaël.
Een serieuze wandeling maakten we op Stromboli, waar we
de vulkaan beklommen (918m). Dit was toch een uitdaging
voor de meesten van ons, maar we werden op de top dan
wel verwelkomd met een vuurwerk. Het was denk ik voor ons
allemaal een bijzondere ervaring zo een natuurwonder te
mogen bijwonen.
Al bij al was het, zoals dat geloof ik voor iedere twaalfde klas
is geweest, een reis die ons als herinnering op onze verdere
levensweg zal begeleiden.
Elisa Eberlein
27

0pendeurdag
Als we in onze steinerschool onze deuren
openzetten, dan ontvouwt en toont
onze ziel zich eigenlijk ook.
Iedereen is welkom om te kijken, te
zijn, aan te voelen, te bewonderen, te
genieten en kennis te maken met het
hart van de pedagogie en met wat er
in dat schooljaar leeft en geleefd heeft
bij onze leerlingen in en doorheen hun
lessen.
7 mei was ook een feestelijke gezinsdag
want de leerlingen, en ook oudleerlingen,
en hun ouders waren in grote
getale aanwezig. Antwerpen- Zuid
trakteerde ons dan ook nog eens op
zuiderse temperaturen en dat gaf een
extra glans aan het gebeuren.
28
Het feestbuffet dat onze ouders hadden
bereid was fantastisch lekker,
origineel, gevarieerd, gezond, prachtig
gepresenteerd en vriendelijk bediend.
Iedereen was gezellig met elkaar aan
het praten en eten, in de foyer, op
de speelplaats of aan de tafeltjes in
de Volksstraat (tussen alle vrolijke
fietsen).
Het feest van de basisschool werd
opgedragen aan afscheidnemend
directeur Hans Annoot en dat was de
moeite! De juffen lieten hun kinderen
zingen, voordragen, vormtekenen
uitbeelden, toneelspelen en musiceren.
De leerlingen van de vijfde klas hebben
mijn hart gestolen met hun Orpheus
en Eurydice. De casting was zo goed
dat ik me echt in het Phrygië van
vroeger waande. De herders waren
échte herders met hun grappen en
aardse geneugten en de betovering
van Orpheus en de adel van zijn meisje
Eurydice waren, zoals beschreven bij
Ovidius, betoverend! De moeilijkheidsgraad
van het spiegelen is me nu ook
voor het eerst duidelijk geworden door
de voorbeeldoefeningen van de zesde
klas, maar het zijn de lieve kleine vogelhandjes
die zo mooi zongen, die mij de
hele dag vrolijk hebben gemaakt.

Het thema van de dag was vormtekenen
en wat het vormtekenen bijzonder
maakt in de wiskundige én muzische
ontwikkeling van het kind, maar ook
wat vormtekenen aan kennis en inzicht
levert aan de leerkracht die zijn leerling
wil leren kennen.
In alle klassen prijkten de prachtige en
unieke werkstukken van alle leerlingen
van de eerste tot de 12de klas. Wie
zich aan deze reis heeft begeven en alle
lokalen heeft bezocht, kan echt ‘de boog
‘ van kleuter tot adolescent zien zoals ik
hem dit jaar heb mogen leren kennen,
de ontwikkelingsfasen van het kind en
wat er wordt aangereikt, gestimuleerd
en bovengehaald op de leeftijd dat het
kind er rijp voor is. In het middelbaar zie
je ook goed hoe er een balans en een
eigen weg is in de realisatie van de eindtermen
van het ASO én de muzische
verwerking van dit alles. De leerstof
wordt gegeven en gestudeerd, maar
ook kunstzinnig verwerkt, verklankt,
uniek vormgegeven en de leerling krijgt
de kans bij dit alles tot een persoonlijke
kijk, een kritische vraag, een verwerking,
een uitdieping. Zo komt de leerstof
dieper binnen in de persoonlijkheid en
maakt het hopelijk tot leerstof die ook
bijdraagt aan het leren leven.
We willen dat de leerstof appel doet
op de leerling, dat de vorming kennis
meegeeft, maar tegelijk datgene in de
jonge mens aanspreekt wat wakker wil
worden, appel doet op wat je unieke
plaats in het leven mag zijn en waarvoor
je je wil inzetten in het leven.
Ik was gefascineerd door de vele schriften
waarin de aanpak van de lessen duidelijk
wordt, het niveau van de jaarwerken
van de 9de klas, de zelfgemaakte
historische kaarten, de Parzivalboeken,
de eindwerken, de inzet van de 8ste klas
in het labo en veel meer.
Het was mijn eerste opendeur op onze
school en ik voelde me, zoals waarschijnlijk
ook de leerkrachten en de
leerlingen zelf, heel fier!
Ingrid Van der Heyden
29

Op maandagochtend vertrokken we
gezamenlijk met de bus naar Bouillon.
We bezochten eerst de ARCHEOSCOOP
van Godfried van Bouillon. In een klank-
en lichtspel werd daar het leven en het
verloop van de kruistocht van Godfried
van Bouillon uitgebeeld. De leerlingen
waren enthousiast!
Daarna gingen we het Musee Ducal
30
Schoolreis zesde klas
bezoeken. Hier werden een aantal
typische voorwerpen uit de tijd van de
kruistochten tentoongesteld. Toon, papa
van Marie, wist er de sfeer in te houden.
We sloten ons bezoek aan Bouillon af
met een bezoek aan het kasteel. De
roofvogelshow was een groot succes,
vooral omdat Odrada werd uitgekozen
om de valkenier te assisteren! Na de
show was er tijd om het kasteel te
verkennen. Het beklimmen van de toren,
maar ook vooral de nauwe ondergrondse
gangen en de kerkers, maakte veel
indruk op de leerlingen.
De bus bracht ons naar het verblijf in
Cornimont. Daar aangekomen werden
de kamers verdeeld en werd de avondmaaltijd
klaargemaakt. Nadien was er
tijd voor het verkennen van de omgeving
en vrij spel. De leerlingen vulden
tenslotte hun dagboekje in en gingen
naar bed.
Dinsdagochtend vertrokken we na het
ontbijt, met een lunchpakket op zak,
naar Alle sur Semois. Na een mooie
wandeling maakten we ons klaar voor
de kajaktocht van 12 km. De lage
waterstand en de overvloedig bloeiende
waterplanten zorgden voor een extra
uitdaging! Het kajakken werd daardoor
extra inspannend. Het prachtige weer
en de mooie omgeving maakten echter
veel goed. Na twee uur varen aten we
onze lunch aan de waterkant, waarna
we de tocht weer verder zetten. Vermoeid
maar voldaan keerden we terug
naar Cornimont. Na de avondmaaltijd
maakten we een verkennende wandeling
in het aangrenzende bos.
Woensdagvoormiddag werden er
boodschappen gedaan en kregen de
leerlingen de tijd om hun ‘act’ voor de

onte avond voor te bereiden. Na de
lunch vertrokken we naar Rochehaut.
Hier maakten we een avontuurlijke en
uitdagende wandeling. Het vergde veel
moed en doorzetting van de leerlingen
en de juf. Enige behendigheid en volharding
was nodig.
Na de avondmaaltijd was er een groot
avondspel. De leerlingen (kruisvaarders)
moesten in opdracht van ‘Jonkvrouw
Juffius’ de gevangen genomen Godfried
van Bouillon bevrijden. Daarvoor moesten
zij eerst goudstukken verdienen om
een kaart met aanwijzingen te kunnen
kopen. Die goudstukken moesten zij
halen bij prinses ’Retsina’ in het bos
waar ook gevaarlijke ‘Moren’ ronddwaalden.
Vanuit mijn ‘kasteel’ kon ik
enkel de kreten en het luide gillen horen.
Nadien kwamen er ook enkele ‘kruisvaarders’
met ‘oorlogswonden’ terug
uit het bos. Maar geen wonden die de
‘kasteelapotheek’ niet kon verzachten!
Ook de Moren kwamen niet helemaal
ongehavend uit de strijd. Dit avondspel
was een groot succes. De leerlingen
leefden zich helemaal in en gingen voluit
voor de overwinning. Godfried werd dan
ook bevrijd!
Op donderdagochtend mochten de leerlingen
uitslapen. Na het ontbijt en het
maken van het lunchpakket vertrokken
we naar Bertrix, naar het Domaine de la
Morepire, een leisteenmijn.
Het bezoek aan de mijn was indrukwekkend
en leerrijk. Na de avondmaaltijd
werden eerst de tassen ingepakt en
daarna maakten de leerlingen zich
klaar voor de ‘bonte avond’, ambiance
verzekerd!
Vrijdagochtend werd er eerst ingepakt
en opgeruimd. Rond 11u pikte de bus
ons terug op en reden we naar Han sur
Lesse. Daar bezochten we de Grotten
van Han. Van de gids in de grotten
kregen we een prachtig compliment:
‘een voorbeeldige groep die interesse
toont en de grotten in stilte bezoekt,
dat maken wij zeer zelden mee, dikke
proficiat!’
Ook de buschauffeur maakte een
compliment over het feit dat wij de
‘properste’ groep waren die hij in jaren
had vervoerd. Er lag zelfs geen papiertje
in de bus en het opruimen was dan ook
meteen gedaan, daarvoor wilde hij ons
hartelijk bedanken!
Algemeen was dit een zeer geslaagde
en erg leuke schoolreis. De geplande
uitstappen sloten goed aan bij de leerinhouden
of stelden op andere gebieden
uitdagende opdrachten waarin de
leerlingen zich moesten vastbijten en
doorzetten. De accommodatie was zeer
goed en het weer was geweldig. De
leerlingen hebben zich zeer verantwoordelijk
getoond en voerden de taakjes die
ze kregen steeds erg goed uit. Het dekken
van de tafels, afruimen afwassen,
helpen bij het koken, hierbij hebben ze
zich van hun beste kant laten zien!
Moe maar voldaan strompelden we de
bus af in Antwerpen.
Nogmaals duizend maal dank aan de
begeleidende ouders (Retje, Toon, Koen,
Marc) en collega’s (Koen, Philippe) die
er mee voor gezorgd hebben dat dit een
geweldige schoolreis is geworden!
Juf Lies
31

Toneel achtste klas
Een man die erg verliefd is op een gravin stuurt een boodschapper erop uit om zijn liefdesverklaring over
te brengen. Maar de gravin wordt verliefd op de boodschapper... Zo begon het prachtige toneel van de
achtste klas.
32

Warmonderhof
Om jullie als leerlingen van de middelbare
school een idee te geven van
wat een mogelijkheid zou kunnen zijn
om te doen na je eindexamens, wil ik
jullie graag kennis laten maken met
Warmonderhof.
Warmonderhof is de biologischdynamische
landbouwopleiding. Het is
een MBO niveau 4 opleiding. Je kunt
hiermee boer of tuinder worden.
Warmonderhof is eigenlijk een vierjarige
levensopleiding. Het grootste deel
van de (voltijd) studenten woont, werkt
en leert op ons terrein. ‘s Ochtends
gaan we naar de les, waar we in vier
jaar tijd alles leren wat met landbouw
te maken heeft: van tuinbouw, veehouderij
tot bodemkunde en antroposofie.
’s Middags lopen we stage op de prak-
tijkbedrijven van de Warmonderhof.
Wij hebben een tuinbouw-, fruitteelt-,
akkerbouw- en melkveehouderijbedrijf.
Na het werk komen we thuis in ons
huis waar me met vier, vijf of acht studenten
bij elkaar wonen. Veelal wordt
er samen gegeten en gepraat over
alles wat er op school, in de praktijk
en daaromheen gebeurt. Na het eten
maken we samen huiswerk, doen we
een spelletje, vieren we een feestje of
wonen we een leuke lezing bij.
Het eerste jaar is vooral gericht op
kennismaking. Zowel in de theorie als
in de praktijk worden alle vakgebieden
aangeboden. Zo kun je als student een
goed beeld krijgen van de dingen die je
goed liggen en eventueel minder goed
liggen.
Op de vier praktijkbedrijven word je
tijdens je stage begeleid door de derde
klas.
In het tweede jaar wordt er dieper op
de theorie ingegaan en is er het laatste
half jaar een lange stage die in binnen-
en buitenland gedaan kan worden.
Aan het begin van het derde jaar wordt
deze stage afgerond en is het tijd om
een keuze te maken welke richting je
wil gaan: wordt het tuinbouw of toch
liever koeien melken? Zowel in de theorie
als in de praktijk mag er gekozen
worden.
In de vierde klas wordt het tijd om je
voor te bereiden op het eindwerkstuk.
Na een aantal maanden, waarin vooral
theorielessen gegeven worden, is het
tijd om een eindwerkstuk te schrijven,
in te leveren en een diploma te
ontvangen.
En daarna ben je vrij om te gaan en
staan waar je wilt, een bedrijf te beginnen
of aan het werk te gaan bij een
boer….
We hebben elk jaar enkele opendagen
en ook meeloopdagen. We zijn gevestigd
in Dronten, dat is 70 kilometer van
Amsterdam.
Voor de exacte data kunnen jullie kijken
op www.warmonderhof.nl.
Hier is ook nog meer informatie en
foto’s te vinden over Warmonderhof. Ik
hoop jullie een goed beeld gegeven te
hebben van wat wij hier zoal doen en
leren. Het is een leuke school met veel
mogelijkheden.
Lieneke van Nuil.
Derdejaarsstudent aan de
Warmonderhof
PS. Noot van de redactie: Een oud-leerling
van ons, Maarten Verheyen, heeft deze
opleiding ook gevolgd en woont nu in
Nederland. Hij is te contacteren via
Facebook.
33

Le sanglot de la paix
De la mélancolie des rues environnantes
De la soirée imprévue
De la cohésion avec le monde
et de l’immense fatigue
Des encoches du ciel antique
et des bouches des enfants qui jouent
Du rêve et de l’espace vide
vient
le sanglot de la paix.
Milan Van Overberghe
34
Le monde
Poemes
sur la paix
Le monde n’a jamais connu la paix.
Il paraît que c’est un but impossible.
Un accord pas respecté
peut mener à la guerre
qui laisse des traces ,
des cicatrices dans l’humanité.
Nous devons essayer de faire de notre monde
un meilleur endroit.
Lucas Annoot
Une rencontre entre
Flamands et Wallons
Wat doen mensen? Waarvoor gebruiken ze hun
levensenergie? Waaraan besteden ze hun tijd?
Het antwoord op deze vragen zegt veel over de
persoon, over de mens.
Mevrouw Van Ouytsel schonk haar ‘oude school’ nog eens
meerdere dagen tijd, zomaar.
Zij heeft een ontmoeting mogelijk gemaakt tussen onze
school en een school uit Namen, L’Institut Saint Aubain.
Dankzij haar kon het eerste steentje gelegd worden voor een
uitwisseling tussen jongeren, Wallons et Flamands.
Het thema van de dag was ‘La Paix’: een stadswandeling, een
verwelkoming door de 11e klas, een heerlijke kom soep en
andere hapjes die door de ouders waren klaargemaakt, een
aarzelende poging om met elkaar in contact te treden. En
daarna een gemeenschappelijk bezoek aan de tentoonstelling
‘les enfants cachés’, met zeer ontroerende getuigenissen
van joodse vrouwen. Daar kregen we ook mooie gedichten
te horen die geschreven waren door de leerlingen van de
tiende klas. Het geheel werd afgesloten door een prachtig
lied, gezongen door leerlingen uit de 10e en 11e klas, geschreven
en gecomponeerd door mevrouw Van Ouytsel. Het
thema van het lied? Les Flamands et les Wallons en Belgique.
In naam van alle leerlingen van de 10e en 11e klas wil ik
mevrouw Van Ouytsel danken voor haar gespendeerde Tijd
en Liefde voor de vreemde talen, de leerlingen en de school.
La paix
Annemie Wauters
Je cherche ma voix dans la forêt de paix,
mais la nuit crée une ombre.
Je cherche la lumière,
mais le ciel est sombre.
Je cherche l’espoir et l’amour
mais ils sont noirs et sourds.
Le jour apporte la lumière
et une nouvelle vérité.
Tout est clair et la paix
est notre seule réalité.
Adriana Blasewicz

!"#$%&'%#%(#!)%'*"&(###
#
+!,-./#01234,-56#
#
"#728#9.:./8#;,11278!
#
"#!$%&'!'%(()'!*)'!)+,-+.'!*)!/-!0)&')!).!*1/12'3-&.!
+%&445'!6-4!/-!74&()8!7)439'!6-4!/)'!)-&:#!
$%&'!;5;%+'!/)+.)()+.!'%&'!&+!35)/!.%&&)!-66)/9!I-//%+5)!
/)'!=)+'!'%+.!&1-&!3%)&4!*)!F5+-+.#!
H!K5A=)!).!$-(&4!%&!H+;)4'!).!K%&;-5+!
/)'!-(%&4)&:!,/O+)+.!/-!(-5+!*-+'!/-!(-5+#!
$%&'!+1'%(()'!6-'!.4A'!7)-&:8!+5!.4A'!,%4.'!+5!.4A'!=4-+*'8!
(-5'!+1-5(%+'!6-'!;5;4)!?!.-(7%&4!7-..-+.#!!
!
*?,7@278#A2-3/B/7@#3/@@/#BCB/#3?,7827#
72-8#4-)27#,DD/11/#E1,B,7A8#/@#F,11278G#+H=86##
#
!
!
35

THEMA: tijd
VOORBIJ DE GRENZEN
VAN DE TIJD
Dan is daar een moment dat de
tijd stil lijkt te staan....
Als we proberen de tijd vast te leggen op het moment
dat we dit lezen, is het meteen al verleden
tijd en zitten we in het volgende moment. Het enige
moment dat er iets gebeurt en er iets verandert
is in het 'nu'. Het verleden is geweest en dat kunnen we niet
meer veranderen. Op de toekomst kunnen we wel vooruit
lopen, maar de toekomst realiseert zich pas in het 'nu' dat
voortdurend in beweging is.
De tijd glijdt voort of vliegt soms voorbij. Het is een onophoudelijke
en ongrijpbare opvolging van gebeurtenissen. Het ‘nu’
is daarom meer een proces dan een moment in de tijd.
We proberen met klokken en kalenders vat te krijgen op de
tijd door die in stukjes (maanden, uren, minuten, seconden)
te verdelen. Omdat we dan een gemeenschappelijke kloktijd
hebben, een gelijk referentiepunt. Dan kunnen we met elkaar
afspraken maken voor een bepaald tijdstip, wat soms praktisch
is, maar wat ons soms ook opjaagt.
De kloktijd is objectief, maar onze gevoelsmatige beleving van
de tijd kan er heel anders uitzien! Als we moeten wachten,
kruipt de tijd voorbij en soms, als we druk bezig zijn, is het
plots een stuk later. Onze gevoelsmatige tijdsbeleving loopt
m.a.w. niet volgens de klok, maar toch hebben we na een
aantal gebeurtenissen wel de herinnering van volgorde:
eerst gebeurde dit, daarna kwam iets anders. Alles wat zich
manifesteert, speelt zich af in de tijd en is ook tijdelijk.
In je jeugd ben je niet zo bewust bezig met de kloktijd. Het zijn
de gebeurtenissen in je leven die je een gevoel van tijdsbeleving
geven. Daarom is ritme zo belangrijk in het steineronderwijs.
De kloktijd die ons leven meer en meer beïnvloedt,
moet in overeenstemming gebracht worden met onze
gevoelstijd, of andersom. Want hoe ideaal zou het niet zijn als
de schooluren voorbij vliegen, terwijl je de tijd toch optimaal
hebt beleefd. En hoe mooi zou het niet zijn als de tijd soms
even stilstaat, dat je een tijdloos moment kunt ervaren. Een
moment dat net als ieder moment verstrijkt in de kloktijd,
maar toch tijdloos is? Het is een diepere ervaring die dicht in
de buurt komt van wat we verstaan onder het goddelijke of
het eeuwige. Verbaasd door zo’n moment zonder tijd, nemen
we daarna de draad van ons leven meestal gewoon weer op.
36
Rudolf Steiner onderscheidt in een mensenleven zevenjarige
periodes die elk hun specifieke aspecten hebben. Na iedere
cyclus vindt een verschuiving plaats. Je gaat bijvoorbeeld net
iets anders in het leven staan, je gaat je op andere dingen in
je leven concentreren of je hebt het gevoel dat je in een andere
stroom bent terechtgekomen. Misschien is het boeiend
om dat eens bij jezelf te onderzoeken?
Stel jezelf een tijdslijn voor vanaf je geboorte tot de leeftijd
die je nu hebt. Vervolgens kun je een reis maken langs
de tijdslijn van je leven. Let daarbij op de signalen van de
veranderende zevenjarige cyclus. Hoewel ieder leven uniek is,
kun je aan de hand van onderstaande beschrijvingen nagaan
welke aspecten passen bij jouw levensloop. Al doende word je
je bewust van het zevenjaarlijks ontwikkelingsritme.
Periode 1: 0 - 7 jaar
Dit is de periode vanaf de geboorte waarin zich het
fysieke lichaam vormt. De omgeving waarin je opgroeit
heeft een grote invloed op de herinneringen die je hebt.
Periode 2: 7 - 14 jaar
Waarschijnlijk ging je het leven in deze periode meer
zelf verkennen via school en vrienden of vriendinnen, en
werd je kijk op de wereld ruimer. In deze periode wordt
je denkvermogen meer ontwikkeld en begin je eigen
standpunten in te nemen. De beschermende wereld
blijft in stand, maar de eigen ervaringswereld breidt
zich uit.
Periode 3: 14 - 21 jaar
Het zelfstandig denken wordt sterker. Je begint na te
denken over hoe de wereld in elkaar zit, hoe mensen
zich gedragen ten opzichte van elkaar, en wat je eigen
positie is in dit geheel. De bescherming rondom begint
te vervagen.
Periode 4: 21 - 28 jaar
De volwassenheid is aangebroken en de ouderlijke bescherming
verschuift naar de achtergrond. Je bepaalt
steeds meer zelf je koers.

Periode 5: 28 - 35 jaar
Je creëert meer en meer je plek in jouw wereld. Je bent
bezig met de realisatie van je eigen levensmissie. Kinderen
grootbrengen kan bij deze (of de vorige) fase horen
en heeft dan een grote invloed op je leven.
Periode 6: 35 - 42 jaar
De eigen levensmissie is nu volop zichtbaar in wat je
doet en waar je naar streeft. Het verwerven van
meesterschap in de dingen waarvoor je bent gekomen
kan zich in deze periode ontwikkelen.
Periode 7: 42 - 49 jaar
Dit kan een fase zijn van het volledige gebruik van je
kwaliteiten, waarbij je meester bent over je eigen werkterrein.
Misschien dat je bepaalde dingen in je leven
voltooidt. Je kinderen gaan in deze periode soms al het
huis uit.
Volgende periodes: 49 – 56 jaar en verder
Er kan een ontwikkeling naar meer wijsheid zijn. Dingen
kunnen beter herkend en overzien worden, de geest
VLEMINCKSTRAAT 13
2000 ANTWERPEN
(bij groenplaats
naast Dille & Kamille)
kopie en prints
kleur en zwart-wit
tot 300gr karton
inbinden
plastificeren
digitaal drukwerk
posters
bedrukken
van T-shirts
vanaf 1 ex.
verruimt zich. Tenminste in het ideale geval. Het kan
ook zijn dat je in een herhaling valt waardoor je je leven
niet meer (helemaal) weet te plaatsen in de nieuwe tijd.
Geestelijk groei je dan niet meer mee en verstarring
kan optreden. Blijft je geestelijke ontwikkeling doorgaan,
dan kunnen ook weer nieuwe inzichten ontstaan die een
innerlijke verrijking met zich meebrengen.
Het ontdekken van een grondstructuur in het eigen leven
geeft ons het gevoel opgenomen te zijn in een universeel,
kosmisch ritme. Een ritme dat doorschemert in ons leven, en
in wat we doen. Wie goed kijkt, ziet het ook in het leven om
ons heen. Onthou dat alles staat of valt met je eigen perceptie
van je eigen leven. Luister naar de sturende wil die in elk
van ons aanwezig is.
Yolanda Habraken
ORANTE
Beeldhouwersstraat 46, 2000 Antwerpen
Schilder, beeldhouw en
boetseer op je eigen niveau
en tempo, met individuele
begeleiding.
maandag / zaterdag van 10.00 – 12.00 uur
Gwenny Lotens, kunstzinnig therapeute,
afgestudeerd aan De Wervel te Zeist,
en de Hogeschool Leiden, Nl.
Individuele
kunstzinnige therapie
03 237 19 90 – 0476 66 96 27
gwendolina.lotens @ telenet.be
meer info : www.orante.be
37

THEMA: tijd
Ritme in de
kleuterklas
Er lopen verschillende ritmes doorheen de kleuterklas. Al deze ritmes, die zo steeds weerkeren, dag na
dag, week na week en jaar na jaar, geven het kind zekerheid en vertrouwen, houvast. Het kind verwacht
dat iets bepaalds terugkomt en kan dan ervaren dat het ook inderdaad zo gebeurt. De kleurtjes van het
kleedje op het tafeltje zijn daar een steun bij. Dat wil niet zeggen dat we eens geen uitzonderingen kunnen
of mogen maken, anders zou het star worden. In de muziek is de maat vast, het ritme danst daar
doorheen.
Jaarritme
Doorheen het jaar lopen de seizoenen en daarbij aansluitend de jaarfeesten.
Op 29 september is het Michaëlsdag. Dat valt in de oogsttijd. Het feest staat dan
ook in het teken van de rijke oogst van de herfst. Ook het beeld van Ridder Joris die
de draak verslaat hoort bij dit feest en kracht en moed.
In november hebben we het St. Maartenfeest. Hier is het begin van de donkere
wintertijd, waarin we met lantarens gaan lopen.
Dan volgen de advent en het kerstfeest, Maria Lichtmis als afsluiting van de
kersttijd, Palmpasen een feest van het nieuwe begin, de lente en alles wat kiemt,
Pinksteren en St. Jan met het vuur en spelen in de natuur.
Weekritme
In een schoolweek is ook een ritme te vinden. Elke dag heeft zo zijn specifieke activiteiten
en wat we eten bijvoorbeeld. Bij iedere dag past ook een kleur en daarom ligt
er dan ook telkens een ander kleur tafeldoekje .
Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag
blauw rood geel violet groen
turnen
soep rijstpap broodjes muesli koek
euritmie bakken bijenwas tekenen schilderen
38
Dagritme
De opbouw van de dag ademt als het
ware in en uit, dit wil zeggen dat de
kinderen telkens bij elkaar zijn voor een
geleide activiteit en dan weer uit elkaar
en meer vrij zijn om te spelen. Als beide
bewegingen in evenwicht zijn, gaat het
goed in de klas. Daarom moet ik wel
eens hier en daar wat aanpassen.
Kring en liedjes
Arbeidsspel
Aftelrijmpje
Vrij spel
Vingerspelletjes
Opruimen
Maaltijd
Buiten spelen
Poppenspelletje (specifiek voor de jongere
kinderen, anderen luisteren mee)
Daggebonden activiteit
Middagpauze - eten
Rusten en verhaal (voor de grotere
kleuters)
Namiddagwerk / spel
Mirjam Roosens

1891 – 2011
nooit onderwijzer,’ zei mijn grootvader
me iets meer dan een halve eeuw
geleden, toen onderwijzer nochtans een
‘Word
beroep met aanzien was.
‘Waarom niet?’
‘Omdat je dan altijd in de stank van de kinderen zit. Ze komen
naar school van tussen de beesten in de stal met de mest
nog aan hun klompen, ze laten winden en ze doen alles wat
maar kan om u het vel van onder uw nagels te halen.’ Het was
1891 en de kinderen zaten meer op het veld dan in de klas.
1951. In mijn lagere schooltijd waren de kinderen al wat meer
geciviliseerd, de scholen iets minder. We droegen verplicht
een stofjas en schreven nog met griffels op leien. We zaten
stil in zware dennenhouten banken en zwegen in de klas tot
we ervan zweetten want lijfstraffen waren de regel. De lat
was het meest gehanteerde didactische middel, ook buiten
de lessen meetkunde. De klassen waren overbevolkt. De
kolenkachel stond in het midden; de gele walm van de vette
kolen mengde zich met de landelijke geuren en nestelde zich
onverwoestbaar in het geheugen.
Goed tien jaar later vond mijn moeder het nodig om me
te dwingen – zo ging dat destijds - in dat door haar vader
verfoeide beroep te stappen. De scholen hadden een inhaalbeweging
gemaakt, stofjassen en leien waren verdwenen,
vulpennen domineerden het geschrijf, maar de klassen
waren nog steeds overbevolkt. De tuchtmaatregelen al wat
menselijker. Het personeel 100% mannelijk in de jongens- en
idem dito vrouwelijk in de meisjesscholen.
1966. Vijfenveertig jaar geleden werd voor de eerste keer
een eerste klas aan me toevertrouwd. Het overkwam me
in de loop der jaren nog een zevental keer met de huidige
eerste klas als nakomertje en ‘fermate’.
‘Zijn de kinderen nu anders dan toen je begon als leraar?’
vraagt men her en der. Dan moet ik diep nadenken: ‘Zijn de
kinderen van nu echt anders dan die van 45 jaar geleden? En
wat is er dan anders? Is er verschil in tijd of ligt het meer in
de ruimte: stad of platteland?’ Dat laatste al zeker niet meer
in ons gebetonneerd Vlaanderen.
Ja, ze zijn mondiger, durven de leraar aanspreken, durven
en mogen hun mening zeggen. Maar ligt dat aan de kinderen
of ligt het aan de veranderde mentaliteit bij de pedagogen?
Ik kan alleen spreken vanuit mijn ervaring in de steinerpedagogie
en dan zie ik in de eerste klas nog steeds kinderen
die met overgave luisteren naar sprookjes en er vrijwel op
dezelfde manier over tekenen als zovele jaren geleden. De
kinderen genieten hier nog net als hun voorgangers van kleuren,
van muziek, van toneel, van de jarenoude kinderspelen. In
se zijn de kinderen hetzelfde gebleven.
Wat is er dan veranderd? De boekentassen (om maar iets
te noemen) – destijds van handgesneden en –genaaid
varkens- of kalfsleder (ook bij vegetariërs) - zijn rugzakken
geworden. In groot contrast met vele andere schooltypes, in
deze school gelukkig zonder de schreeuwerige commerciële
drukte van een Studio 100 erop. De leefomgeving is veranderd
door de technologische evolutie. Radio en tv waren de
enige ‘boosdoeners’ in 1966, die voor kinderen echter niet
veel in de aanbieding hadden. Zij waren dus nog niet onderwerp
van de kindergesprekken. Maar het veranderde snel,
het aanbod werd groter en met de digitale revolutie werden
de technische mogelijkheden véél en véél uitgebreider.
En zijn deze kinderen hier en nu mee? Wees maar gerust, al
hoor je er weinig of niets over op school. Maar na een daguitstap
in het Rivierenhof zit er een zevenjarige, moe en verhit
van de wandeling en het spel, op tram 10 en zucht: ‘Als ik
thuiskom ga ik direct in bad met mijn Nintendo’.
Ze leven inderdaad in 2011.
Luc Cielen
39

THEMA: tijd
De dubbele
tijdstroom
Als ik met mijn vriend Jan een wandeling door de Kalmthoutse heide maak, dan is die meestal
lang. We vertrekken voor een zondag erg vroeg. Hij kent de heide op zijn duimpje, dus ik loop
met hem mee.
We zetten er flink de pas in zodat we, als we aankomen, heel wat kilometers gelopen hebben. De eerste
uren zijn altijd het mooist, zeker wanneer dan al de zon schijnt. Ik ben een morgenaanbidder.
We hebben elkaar meestal al een tijd niet meer gezien, dus er valt veel te praten en Jan verstaat de kunst
om een mens uit te vragen. Het is dus ook altijd een peripatetisch genoegen. De filosofen onderweg.
Maar dan zwijgen we plots voor een hele tijd en worden we weer dichters. We kijken niet alleen naar
de weg. We kijken rond. Zelfs omkijken doen we af en toe. Daar sluiten we ons kijken mee af. Het is een
kijken uit respect voor ons kijken. Het geschenk van de wandeling.
De heide is geen licht traject. Je loopt door zandgrond of
soms door drassige stukken. De laatste tien kilometers zijn
vaak echt werken. Meestal moeten we dan nog eventjes
lopen op het eind als we de bus willen halen. Zoniet moeten
we nog een uur wachten. We praten dan weer op de bus of
kijken naar de andere passagiers of ik val eventjes in slaap.
Jan wordt makkelijk joviaal tegen jan en alleman. Hij speelt
dat en hij meent dat. En hij heeft altijd anekdotes in overvloed.
In Antwerpen terug aangekomen wordt dan stappen
vaak een probleem. Het doet plots pijn.
Wil je zo'n wandeling beschrijven of vertellen, dan kun je dat
door de gebeurtenissen op een rij te zetten. Eerst gebeurde
dit, dan gebeurde dat. Tenslotte kwamen we aan. Als je meeloopt
met een gids, zoals in mijn geval, overvalt je de wandeling
een beetje. Tenzij je ze al vele malen hebt gemaakt.
Je kunt zo'n wandeling fysiek beschrijven als een reeks
causale gebeurtenissen. Oorzaak: ik verplaats één been,
gevolg: ik moet met mijn ander been volgen of ik val om. Dan
neemt dat been weer de leiding, het eerste been echter volgt
opnieuw omwille van dezelfde reden. De hele tocht wordt een
keten van oorzaken en gevolgen tot we tenslotte weer bij de
bus zijn. Is de wandeling daarmee beschreven? Welnee, want
dan zou het toeval zijn dat we weer bij die bus aankomen. Het
zou ook een dwaze marteling zijn. Er is ook een doel, al staat
het misschien niet helemaal vast. Je zou kunnen zeggen dat
de mentale wandeling van doel naar oorsprong verloopt. En
dat je telkens, bij elke stap, iets van de doel realiseert. Ook
als je het doel vergeet en je geniet van 360° zuivere lucht
en zuiver licht, ga je bij elke stap niet alleen ergens naar toe,
maar komt er ook iets op je af. Je zou kunnen zeggen dat als
40
die twee in evenwicht zijn, het doel zich niet opdringt, maar
langzaam openbaart, terwijl al je toevallige stappen zich zorgeloos
van oorzaak naar gevolg begeven (Jan noemt me altijd
zijn zorgeloze broeder), de wandeling als kunstwerk geslaagd
is. Te veel naar je doel hollen, is zinloos, het doel moet naar je
toe komen; geen doel hebben, kan het ideaal lijken, maar kan
ook op den duur tot paniek leiden. Iedere wandeling voltrekt
zich in een dubbele tijdstroom. Van bron naar eindpunt én
van eindpunt naar bron. Zo komen we onszelf in de tijd tegen.
Maar zo ook is het bij iedere zin die ik zeg of schrijf. Ik heb
hem niet volledig af vooraleer ik eraan begin. Maar ik begin
ook niet zonder te voelen dat het einde er is of kan zijn. Geleidelijk
openbaart zich in de zin mijn zin en dat terwijl ik moeite
doe om hem te formuleren. Het evenwicht tussen die twee
maakt hem mooi. Het schrijven bevalt me als ik moet zoeken
naar mijn woorden en als tegelijk mijn zin mooi op z'n poten
terecht komt. Het zoeken en het openbaren. Het improviseren
en de organisatie.
Als ik een gedicht schrijf en ik wil op het einde van de regel
een rijmwoord dat rijmt op een woord dat ik halverwege
mijn zin al ga gebruiken, dan moet ik aandachtiger zijn dan
wanneer ik dat niet doe. Dat betekent dat ik een woord ga
gebruiken dat ik misschien niet zou gebruiken, als ik gewoon
als zorgeloze broeder mijn zin zou opschrijven. Hoe kan dat
als ik iets van plan was om te gaan zeggen. Ga ik dan niet
krom praten? Het kan ook zijn dat het een beeld toevoegt
aan wat ik van plan was te zeggen en dat de zaak daarbij
wint. Wanneer begin ik aan dat rijmwoord te denken terwijl
ik in mijn zin onderweg ben? Wanneer begint het zich in
mijn zin te manifesteren? Als ik wacht tot het einde (en

dus een logica van a naar b hanteer tot ik bij z kom) dan zal
het moeilijk zijn om een rijmwoord te vinden of toch zeker
een dat niet geforceerd aandoet, iets dat gebruikt wordt
om te rijmen of omdat het moet rijmen. Mooi zal het alleen
maar zijn als het als vanzelfsprekend uit de rest van mijn zin
tevoorschijn vloeit en het lijkt alsof er geen ander woord voor
in de plaats kon komen. Het rijm krijgt dan iets noodzakelijks,
iets deugddoends. Maar ik schrijf ook niet alleen mijn zin om
twee woorden te doen rijmen, ik wil ook iets zeggen waarvoor
ik in mijn zin op pad gegaan ben. Zo ook zijn er hier weer twee
bewegingen die naar een evenwicht in ieder moment op zoek
zijn. Op een bepaald moment zal in het scheppingsproces van
mijn zin een omkering of omstulping plaats vinden: van a naar
z wordt plotseling van z naar a of omgekeerd.
Wat hier voor mijn wandeling met Jan, voor mijn schrijfzin of
voor mijn dichtregel gezegd is, dat geldt eigenlijk voor ieder
tijdsverloop. Dat geldt voor een muziekstuk, voor een feestje,
voor een les, voor ontmoeting, voor een gesprek, voor een
vakantie, voor een vriendschap, voor een liefde, voor een
levensfase, voor het hele leven. Er zijn altijd twee tijdstromen,
gestuwd door twee tijdsperspectieven, hoe weinig we
dat soms ook beseffen. De tijdstroom van verleden naar
toekomst, de evolutionaire, is de fysieke, de bewuste, de toevallige,
enz.; de tijdstroom van toekomst naar verleden is de
mentale, de involutionaire, de onbewuste, de zinvolle. Zijn die
twee met elkaar in evenwicht, zo mogelijk in ieder moment,
dan wordt de tijd een tijdslichaam dat je een kunstwerk zou
kunnen noemen. De tijd is een kunstmaterie.
Ieder jaar ga ik
met de kinderen
van de elfde klas
het labyrint van
de kathedraal van
Chartres bewandelen
(ongeveer
250 meter lang).
Dat labyrint is een
schitterend beeld
van die dubbele
tijdstroom. Als je
dat labyrint zou
binnenstappen als
onwetende, zonder
zicht op het geheel
-de subjectieve
benadering- en zou
zien hoe de weg
verloopt, dan krijg je het gevoel van voor de gek gehouden te
worden, je wordt heen en weer geslingerd van buiten- naar
binnenkant en omgekeerd, het lijkt chaotisch. Bekijk je het
van bovenaf, zoals je het bekijkt als je de voorstelling bekijkt
of als je terugblikt als je eenmaal in het midden bent aange-
komen en je reconstrueert je weg, dat is alles zeer mooi geordend.
Er zit een kruis in de weg, verdeeld in vier segmenten
waarin zich telkens (drie plus vier is zeven) zeven bochten of
keerpunten bevinden. Het kan zijn dat je in de loop van je wandeling,
begonnen met een gevoel van chaos, kunt gewaarworden
dat die orde zich in de chaos langzaam openbaart. De
dubbele tijdstroom doet dan zijn werking. Dat dit labyrint een
beeld is van de menselijke levensloop, zal iedereen wel van mij
willen aannemen. Er zijn goede argumenten voor. Maar het
staat evengoed voor ieder tijdsverloop.
Het gedicht van Gezelle over de twee zonsondergangen (zie
hieronder), een prachtig staaltje van hoe kinderlijke eenvoud
en verbazing met de diepste zin kunnen vermengd geraken,
krijgt misschien een onverwachte betekenis door deze
beschouwing. Let ook op de twee rijmwoorden per strofe die
elkaar als twee zonnen tegemoet-spreken.
Zonnenondergang
‘k Zie twee zonnen, elk’ heur’ weêrga
tegenvaren, langzaam aan:
de eene rijzen, rechte omhooge,
de ander’ rechte omleege gaan.
De eene komt, uit ‘s hemels blauwten,
neder in den blauwen schoot
van de Leye, en de andere uit heur’
blauwe diepten, rond en rood.
Gaan ze elkander kussen? Gaan ze
wijken uit den weg elkaar?
Gaan ze de eene op de ander’ vallen,
die van hier op die van daar?
Gaat er...? Ei! ‘t is duister schielijk:
zonne en weêrzonne, even gauw,
zijn gedempt en, zoo de Leye is,
zijn des hemels diepten grauw.
Wilbert Lambrechts
41

THEMA: tijd
Het is tijd!
Toen ik vernam dat de laatste Queeste van dit schooljaar over Tijd zou gaan, moest ik in mezelf
lachen. Was dit niet mijn gedachte geweest een half jaar geleden toen ik het boek ‘Stil de tijd’ van
Joke J. Hermsen las, namelijk dat het thema van de tijd aan de Tijd is? Een vraag die dan natuurlijk
opkomt, is waarom het thema tijd belangrijk zou zijn. Zijn er niet veel dringender zaken in de maatschappij
die om aandacht vragen?
Een voor de hand liggend antwoord hierop is dat meer en
meer mensen lijden onder tijdsdruk en onder de versnelling
die het uiterlijke leven sinds meerdere decennia kenmerkt.
Toch kun je bemerken, zoals bij veel dingen, dat je hier ook op
verschillende manieren naar kunt kijken. Vanuit een bepaald
gezichtspunt is de tijdversnelling namelijk een symptoom en
niet een oorzakelijk iets. Naar mijn idee kan de reden om je
met de tijd bezig te houden nog veel basaler zijn, namelijk vanuit
de vraag of we deze eigenlijk wel begrijpen. De verhouding
die de meeste mensen hebben met de tijd, is een redelijk
pragmatische: het is vooral handig om er veel van te hebben.
Tijdverspilling moet vermeden worden en wie z’n dagen
overvloedig en efficiënt vult doet aan ‘timemanagement’. Dit
is goed, want ‘tijd is geld’. Misschien is wel het meest in het
oog springend in onze verhouding tot de tijd, dat we deze willen
beheersen, zelfs tot in het regelen van de momenten van
geboorte en dood toe.
Tijd is dus vooral iets dat
we hebben of meestal niet
(genoeg) hebben. Maar zien we
eigenlijk iets wezenlijks in de tijd
of is het eerder een noodzakelijk
kwaad? En is het niet zo dat
hoe meer we onze hebberigheid
op de tijd loslaten, zoals de
tijdspaarders uit ‘Momo en de
tijdspaarders’ , hoe minder we
ervan over lijken te houden?
Naar mijn idee begint zich in onze samenleving iets af te
tekenen wat met deze vraag naar het wezen van de tijd te
maken heeft. Deze vraag hangt samen met het leren
onderscheiden van wat in het leven te maken heeft met
de ruimte en wat met de tijd. Zonder het in de gaten te
hebben, projecteren we namelijk ons op de fysieke ruimte en
wetmatigheid georiënteerde bewustzijn op de tijd. Dit is op
zich niet verwonderlijk daar tijd zich op aarde kenbaar maakt
vanuit beweging in de ruimte.
42
Aristoteles (384-322 v.Chr.) heeft om die reden het geheel
van zijn filosofische verhandelingen over tijd, rond deze gedachte
opgebouwd . Als ik in de ruimte beweeg van A naar B,
correleert dit met een bepaalde tijdsduur. De tijd loopt daarin
synchroon met de ruimte die overbrugd wordt. Deze tijd is
dus meetbaar en heeft een lineair karakter. In de gewone
kloktijd, de chronometer, vinden we dit terug. De vraag is
echter of we op deze manier het wezenlijke van de tijd waarnemen
of slechts een afschaduwing ervan.
Wanneer we eenmaal het gevoel krijgen dat we in onze
dagdagelijkse tijdbeleving alleen de kwantiteit van de tijd en
dat we in opeenvolgende momenten als ‘cinematografische
afdrukken’ in de tijd, niet het wezenlijke van de tijd bereiken,
kunnen we op zoek gaan hoe we hiermee dan wel een verbinding
kunnen krijgen.
Het eerste inzicht dat dan om de hoek komt kijken, is dat de
tijd als werkelijkheid - en niet als abstractie in onze voorstellingen
- verbonden is met het levende, met alles wat in de
natuur als levend element aanwezig is. Het toont zich daar
in de krachten van groeien, bloeien, vrucht- en zaadvorming
en verwelken. We zien hierin een voortdurende omvorming,
maar tegelijkertijd ook een cyclisch, zich herhalend element.
Goethe heeft deze kracht verwoord in zijn oerbeeld van
de planten, wat eigenlijk niets anders is dan de geestelijke
kracht die werkt in de plantenwereld.
Dit is het beeld van de tijd die zelf onzichtbaar is, maar zich
uitdrukt in de levende werkelijkheid. We kunnen deze kracht
waarin omvorming en het cyclisch zich herhalende samenkomen,
kortweg de tijdstroom noemen.
Het belang hiervan komt ook naar voren in het werk van
Rudolf Steiner. In besprekingen van de Scholingsweg, geeft
hij vaak als eerste oefeningen die gaan over het waarnemen
van de plantenwereld . Interessant is dat mensen als Marco
Pogacnik en Verena Staël von Holstein juist door hun zoeken
naar de geestelijke krachten in de aarde en de natuur, deze
tijdsdimensie zijn gaan herkennen en als belangrijk zijn gaan
zien. Pogacnik wijst er in zijn boek ‘Die Landschaft der Göttin’
ook op dat de subtiele tonen van deze cyclische tijd maar al
te vaak overstemd worden door de lineaire, beeldgerichte tijd
en de werking van onder andere de media. Naast de werking

in de natuur vinden we deze tijdstroom terug in muziek, daar
muziek de wetten van het tijdelijke uitdrukt en niet gebonden
is aan de ruimte.
Een tweede inzicht wat belangrijk is voor een bewustere
verbinding met de tijdstroom, is de wetenschap dat deze
ook in onszelf aanwezig is en in voortdurende wisselwerking
staat met onze ziel. Dat de ervaring van de tijd sterk beïnvloed
wordt vanuit onze ziel, uit zich in het bestaan van een
objectieve en subjectieve tijd. Wanneer we in een bezigheid
opgaan of door een groot enthousiasme gegrepen worden
lijkt het of de tijd omvliegt, terwijl als we worden opgehouden
en moeten wachten, het bij dezelfde tijdsduur kan lijken of de
tijd niet vooruit te branden is. Dit is een uitdrukking van de
subjectiviteit van onze tijdsbeleving. Vanuit de antroposofie
kunnen we zeggen dat dit zijn oorzaak vindt in het feit dat de
mens een tijdslichaam heeft, ook wel etherlichaam genoemd
welke verbonden is met de ziel ofwel het astrale lichaam. De
fysieke grondslag hiervan vormt het ritmische systeem van
hart, longen en bloedsomloop en dan met name de ademhalingsbeweging
daarin . Deze verbinding betekent echter
tegelijkertijd dat het ook mogelijk is bewust invloed uit te
oefenen op de tijdsbeleving. Ieder van binnenuit ‘grijpen’ van
de ziel, dat wil zeggen zich in zichzelf concentreren en rust
brengen, beïnvloed de beleving van de tijd. Hierbij is het ook
zo dat dit tot rust komen kan leiden naar een verbinding met
de tijdstroom die buiten onszelf werkt. Als we de tijdstroom
vinden in het levende, dan vinden we een verbinding hiermee
in het bezinnen. Bezinnen betekent immers: zich overgeven
aan een indruk die vanuit de buitenwereld ontvangen wordt.
De indruk vanuit de zintuigen (zinnen) laat je in jezelf na-
klinken, omvat je als het ware van binnen (het Be- van bezinnen).
Zo kunnen we zeggen dat de mens een verbinding kan
krijgen met de tijdstroom vanuit het bezinnen.
Wanneer we het van buiten bezien, drukt de tijdstroom zich
uit in wording.
Overal waar het wordende voor het voetlicht treedt, is de tijdstroom
aanwezig. Zo kun je kijken naar het grootse gebeuren
als een vrouw een kind ontvangt en zwanger wordt. Op dat
moment wordt er iets in haar tot een mens, dat wil zeggen;
het verschijnt in de tijd. Daarvoor was het er al, als geestelijke
wezenskern, maar in een bovenzinnelijke dimensie, in het
eeuwige. Op het moment dat de geestelijke kern mens wil
worden en daar een mogelijkheid toe vindt, verschijnt het in
de tijd. En dit is dan vervolgens de gehele biografie te vervolgen
tot het moment van sterven.
Zo maakt de tijdstroom wording mogelijk.
Voor wie het voorgaande nog niet genoeg is om het belang te
doen inzien van de levende stroom van de tijd, wil ik tot slot
nog wijzen op het volgende. Er is een manier waarop de mens
de tijd tot ruimte kan laten worden. Deze ruimte in de tijd
heeft niet te maken met het creëren van meer tijd - hoewel
ik moet toegeven dat moderne apparaten zoals een afwasmachine
en een droger in drukke, moderne gezinnen een niet
te onderschatten functie hebben -, maar wel met wat je het
vinden van de juiste poort zou kunnen noemen. Deze ‘enge
poort’ is de levende kosmische werkelijkheid in de tijd. Deze
vind je terug - en op steinerscholen is deze zeker goed beleefbaar-
in het jaarverloop en de jaarfeesten. Kosmisch gezien
hangt ze samen met de werking van de dierenriemtekens. Zo
vormt het teken maagd (eind augustus en begin september)
de poort naar de krachten van vruchtrijping en zaadvorming,
wat tot uitdrukking komt in het beeld van de jonkvrouw met
de korenaar. Ook Allerzielen, wat begin november valt in het
teken Schorpioen, bevindt zich in een specifieke poort. Het
teken Schorpioen laat de krachten van dood en opstanding
op de voorgrond treden en leidt de mens dus naar een sterkere
verbinding met de wereld van de gestorvenen.
43

THEMA: tijd
Ook vinden we in de Graalsage, het
verhaal van Parcival, deze tijd die tot
ruimte wordt terug. Wagner laat in zijn
versie van de legende het moment dat
Parcival onder leiding van Gurnemanz
in de buurt van de graalsburcht komt
dit door de enscenering en het gesprek
tussen beiden duidelijk worden:
Parcival zegt:
‘Ik schrijd nauwelijks-
Toch dunkt mij, ben ik reeds ver.’
En de graalleraar antwoordt hem:
‘Gij ziet mijn zoon,
Tot ruimte wordt hier de tijd.’
Daarnaast is het veelbetekenend dat
Parcival, na op de graalsburcht geweest
te zijn en de helpende vraag niet
gesteld te hebben, op een zeer bepaald
tijdstip bij de kluizenaar Trevrizent aankomt.
Parcival, er midden-doorheengaand,
is zo in samenklank met de
kosmos, dat hij daar op Goede vrijdag
arriveert. De les die hij op dat moment
leert en die te maken heeft met zijn
beeld van het goddelijke, vindt hij in het
gebeuren van Goede vrijdag en Trevrizent
is degene die hem dat overbrengt.
Parcival ervaart met andere woorden
juist een doorchristelijking op Goede
vrijdag.
We kunnen hieruit opmaken dat het
mysterie van de graal sterk verbonden
is met het tot ruimte worden van de
tijd en dat de tijd als het ware het oog
van de naald vormt waar we doorheen
moeten gaan. Ook in de Apocalyps van
Johannes vinden we dit motief terug
waar het getal zeven dat samenhangt
met de tijd, meer en meer overgaat in
het getal twaalf wat samenhangt met
de ruimte. Het is echter belangrijk om
zich te realiseren dat dit alleen mogelijk
is vanuit een verbinding met de
levende tijd. Van hieruit kunnen we ons
verheffen boven de lineaire, eendimensionale
tijd die in de fysieke wereld de
klok slaat.
Rieke Cooiman, 8 juni 2011
Rieke Cooiman is getrouwd met Guy Steegmans, klastitularis van de zevende klas. Samen hebben zij drie kinderen: Johannes (5), Pieter (4) en
Jorinde (bijna 2). Rieke is muziektherapeute met een praktijk aan huis en schoolt zich sinds jaren verder op het gebied van zang en zangtherapie.
Verder is zij bezig aan een boek over de tijd waarvan in dit artikel enkele grondgedachten zijn verwerkt.
44

TIJD bij leerlingen en leerkrachten
Drie vragen kregen ze:
1. Als je op school de tijd zou kunnen stilzetten – op welk moment zou je dat doen?
2. Als je elke dag wat tijd zou kunnen stelen op school, wat zou je dan willen dat er gebeurt?
3. Stel: je bent gedurende één hele dag baas over de tijd. Hoe ziet jouw dag eruit?
1. Wanneer juf Ilga (oefenjuf) me
over de bijen vertelt. Het is super
interessant . Dat vind ik superleuk.
2. Ik zou het liefst mijn mama een
moment in de klas willen. Dat zou
echt perfect zijn.
3. Het zou fijn zijn moest de school
alvast starten tijdens de namiddag.
Dan kan ik uitslapen en ‚s ochtends
alles rustig aan doen. Het zou fijn
zijn dat alle mama‘s en dieren mee
mogen genieten in de klas. Dan wil
ik de dieren en mama‘s voorstellen
aan de kinderen. Nadien mogen
de dieren en mama‘s in de school
rondwandelen om alles over school
te weten te komen. Dit moet eindigen
in een leuk speelmoment om
vervolgens samen te gaan handwerken
en te schilderen. Tijdens het
handwerken en schilderen moeten
er mooie dingen worden gemaakt
om de mama‘s eens in de watjes te
leggen en te verwennen. Ondertussen
mogen de dieren buiten spelen
en geknuffeld worden door andere
kinderen. Op het einde van de dag
drinken we samen lekkere thee.
Noah (tweede klas)
1. Op het moment dat ik gelukkig ben.
2. Als ik iets zou mogen stelen, dan steel ik de speelplaats en neem ik die mee
naar de klas. Ik wil ook een bos naast de klas. En een glijbaan waar je van af kan
gaan en dan in het bos kan komen.
3. ‘s Morgens gewoon opstaan en rustig aan doen. Naar school gaan als ik klaar
ben. Dan wat rekenen en taal. Daarna spelen. Handwerk en turnen heel de middag
en op het laatst een verhaal om naar te luisteren. Ik wil ook nog leren over
de dieren, want ik wil boswachter worden.
1. Aankomende tijd
2. Alarm!
3. Kort en snel!
Lukas
(vijfde klas)
Tweede klas
Lander (eerste klas)
1. Tijdens de turnles
2. Dat de Franse en Engelse les maar 30 minuten
duurt in plaats van 50
3. Iedereen mag doen wat hij wil!
Hannes (vijfde klas)
45

THEMA: tijd
TIJD bij leerlingen en leerkrachten
Drie vragen kregen ze:
1. Als je op school de tijd zou kunnen stilzetten – op welk moment zou je dat doen?
2. Als je elke dag wat tijd zou kunnen stelen op school, wat zou je dan willen dat er gebeurt?
3. Stel: je bent gedurende één hele dag baas over de tijd. Hoe ziet jouw dag eruit?
46
Geschiedverhalen lopen nooit terug.
Maar een mens kan wel teruglopen,
zoals het leven soms terugloopt,
al lijkt het dit juist niet te doen,
om weer een dageraad, een gezicht
of een nacht te ontwerpen
die niet de tijd kreeg om te dagen.
Nog altijd hebben wij er geen vrede mee
dat de tijd in talloze richtingen afloopt
en zoals liefde en denken
in ten minste twee bewegingen verloopt.
Zelfs de metafoor die elke kalender is
roept om een nieuwe lezing,
want elk moment of elke datum is als een nul
en bij elke nul vangen twee jaartellingen aan
of mogelijk veel meer.
Datzelfde gebeurt met de punt:
elk punt is het zaad van een bloem
die naar alle richtingen openbloeit,
ook naar het verleden,
ook naar zichzelf.
Robert Juarroz, Undécima poesia vertical.
vert. Guy Posson, p.77 (uitg.P)
1. Als de kleuters zo helemaal in hun fantasie zitten en
een prachtig groot bouwwerk hebben gemaakt waar
iedereen op of in kan (boot, eiland, circus, zwembad,...)
2. Een uurtje niets praktisch of pedagogisch doen, maar
gewoon naar de kleuters kijken.
3. Mijn ontbijt duurt ongeveer een uurtje, bus en tram
gaan razendsnel om me naar school te brengen, zodat ik
op een tiental minuutjes in de klas ben. Dan krijg ik rustig
de tijd om mijn bakspullen, rijstpap en fruitschalen klaar
te zetten. De kindjes komen vlotjes binnen en dan zingen
en dansen we een uurtje, waarna het vrije spel enkele
uurtjes duurt. Ze mogen ook in onze inmiddels miraculeus
snel volgroeide tropische tuin, een duikje nemen in
de zwemvijver of in de bomen klimmen, wel opletten voor
de nesten van de papegaaitjes uiteraard.
Onze honger stillen we met het fruit en de rijstpap. We
bakken heerlijk brood en laten het voldoende rijzen,
zodat het smakelijk weghapt de volgende dag.
Dan maken we een wandeling in onze alsmaar groter
wordende tuin, die alsmaar meer uitnodigt tot het
maken van boomhutten, schommels aan de tak van de
appelboom en zandkastelen bouwen op het strand(je).
Wanneer we op de middag in de schaduw van de
citroenboom van onze meegebrachte lunch genoten
hebben, leggen we ons even neer voor het oneindige verhaal,
en daarna vilten we met z’n allen tot we weer iets
moois mee naar huis kunnen nemen. Dan brengen tram
en bus me weer snel thuis, waar het avondmaal staat te
pruttelen en ik op m’n terras kan genieten van een van
de mooiste avonden ooit...
Juf Mirjam

Tweede klas
1. Ik zou graag de tijd stilzetten
tijdens de speeltijd of tijdens de
turnles (als ik mag kiezen wat ik wil
doen)
2. Naar het parkje gaan en baseball
spelen en gewoon spelen!
3. Iedereen mag doen wat hij wil.
Bavo (vijfde klas)
Als ik baas was over de tijd ....
1. Als er telefoon is, iemand aan de
deur klopt en ik eigenlijk aan mijn
bureel in gesprek ben met iemand die
voor me staat en terwijl mijn handen
op het toetsenbord klaar staan om te
schrijven… Dan zou ik even alles willen
stopzetten en de tijd in schijfjes delen.
2. Eventjes rustig rechtop zitten, mijn
ogen sluiten en de tijd nemen om te
ademen en mijn adem te voelen van
top tot teen. Naar buiten kijken en wat
dromen zou me ook ontspannen. Wat
me ook fantastisch lijkt is met de hele
school elke dag een kwartier samen te
zingen en als het echt te gek mag zijn,
samen dansen op heerlijke muziek.
3. Ik zou heel gewoon doen en intens
van genieten. ’s Ochtends rustig wakker
worden en heerlijk de tijd nemen
om te voelen wat ik wil doen en dat
dan doen. Zeker niet alles op voorhand
plannen! Mijn lievelingsingrediënten
zullen dan zeker zijn:, een wandeling
maken in de stad (met ontbijt in de
stad) of in de natuur, schilderen of iets
creëren, iets huiselijks doen, gezellig
samenzijn met wie me dierbaar is. En
als ik in mijn tuin veel dieren had: voor
de beesten zorgen, maar … ik ben een
stadsmens en hou het dan maar op
katten en bloemen.
Ingrid Van der Heyden
‘s Ochtends als ik in bed lig en ik ben nog moe, verleng ik de tijd. Dan ga ik naar
school en naar de klas. Het is toets. Dan kort ik de tijd in, want dan is de toets voorbij.
Dan is het periode. Daar laat ik de tijd met rust. Maar als we gaan tekenen, verleng
ik de tijd, wantik ben namelijk dol op tekeken. Dan is het speeltijd. De speeltijd
verleng ik HEEEEL lang (tenzij ik mij verveel). Daarna is het Franse les, daar verkort
ik de tijd HEEL veel. Dan is het computerklas, die verleng ik ook HEEL lang. Dan gaan
we eten. Daar laat ik de tijd ook met rust.
Siebrand (vijfde klas)
47

THEMA: tijd
TIJD bij leerlingen en leerkrachten
Drie vragen kregen ze:
1. Als je op school de tijd zou kunnen stilzetten – op welk moment zou je dat doen?
2. Als je elke dag wat tijd zou kunnen stelen op school, wat zou je dan willen dat er gebeurt?
3. Stel: je bent gedurende één hele dag baas over de tijd. Hoe ziet jouw dag eruit?
1. Soms zou ik de tijd willen stilzetten
vlak voor het einde van een les om nog
iets mooi te kunnen afronden zonder
tijdsdruk.
2. Dat er elke dag door zowel leraren
als leerlingen tijd wordt genomen
voor een gezamenlijke feestelijke en
gezonde maaltijd. In de zomertijd zou
dit een korte wandeling, gevolgd door
een picknick buiten kunnen zijn. Weg
met ‘hap en slik weg’. Weg met leraren
die ‘s middags zelfs niet toekomen aan
een hap eten. Weg met verveling op de
speelplaats en speelwachten.
3. Als ik een dag de baas was over
de tijd dan had die dag geen strakke
tijdsindeling. Ik zou opstaan wanneer
ik wakker word (vermoedelijk bij het
eerste ochtendlicht). Daarna zou ik wat
eten, drinken en andere nuttige spullen
in mijn rugzak steken en op pad gaan in
de natuur. Het liefste zou ik de bergen
op en over trekken. Na een lange dag
vol ontmoetingen en natuurbeleving,
kijk ik op een hoge bergpas nog naar
de ondergaande zon en dan spoed ik
mij in het schemerdonker naar het dal.
Ik neem een warme douche en daarna
kook ik iets lekkers, maar eenvoudigs.
Ik kruip moe en voldaan in mijn bed of
slaapzak.
Els De Puydt
1. De speeltijd (want die is te kort)
2. Lezen (want dan kan je je boek
uitlezen)
3. De hele dag tekenen
48
Tomek (derde klas)
Graag had ik tijdens het vrije spel van de kleuters tijd beschikbaar om gewoon te
kijken en te genieten van het kleuterspel, hun fantasie, hun verhaal, hun zorg voor
elkaar, hun wil om een hoog en stevig bouwwerk te maken, hun zoeken naar oplossingen
voor gestelde doelen ...
Derde klas
juf Ilse
1. Dat doe ik op het mooiste moment van de dag op school, om tien over acht ’s
morgens. Het is stil in de klas, er zijn nog geen kinderen; alles staat klaar: bord,
muziek, werkbladen. Het is als het moment in het theater, vlak voor het doek opgaat:
spanning, verwachting. Dit mooiste moment loopt naadloos over in tien over
drie, de laatste kinderen zijn buiten. Was het goed?
En de uren daartussen? Die vlogen voorbij.
2. Dan zou ik met de kinderen musiceren. Niet met één klas, maar met twee of
drie tezamen en waarom niet de hele school? Hen laten zingen, instrumenten
bespelen en eindeloos variëren en improviseren.
3. Ik zou hem naar mijn hand zetten zoals ik onlangs deed: de hele dag pedagogische,
filosofische of andere boeken lezen, studeren en zelf ook een en ander
schrijven. Maar op een schooldag zou ik iets van de Egyptische god Tod willen
hebben: de kracht om de dag – al was het maar een uurtje – langer te laten
duren.
Luc Cielen

Wat als de negende klas de
tijd zou kunnen stilzetten?
Meer tijd om ‘s middags
te eten ‘zonder dat een
leerkracht je de klas
uitjaagt’, tijdens P.O,
tijdens een test (dan
is er tijd om rustig
na te lezen), tijdens
handwerk (om zelf
kleding te verzinnen),
één seconde na de
laatste bel, tijdens
Frans, tijdens M.O.
Wat zou de negende klas met
gestolen tijd doen op school?
Architecturale vorming, audiovisuele
vorming, iets grappigs (bijvoorbeeld
strafstudie voor de hele school), kledingontwerp,
koken, huiswerk maken
voor de lessen beginnen, extra P.O.,
meer L.O., tijd om een instrument te
leren spelen of oefenen.
Wat als Nathan (negende klas)
een dag baas is over de tijd?
‘s Ochtends gaat de tijd heel traag.
Je hebt alle tijd om rustig wakker te
worden en te doen wat je wilt. Afspreken
met vrienden, zonder dat je je hoeft
te haasten. Wanneer het schooltijd is,
gaat die plots heel snel. In een mum
van tijd is de dag om en wordt het donker.
Nu komt de tijd weer tot stilstand
en heb je weer alle tijd om te gaan feesten
(meerdere achtereen). Uitkijken
naar het weekend heeft geen zin meer,
want een schooldag is toch zalig.
Acchtste klas
Wanneer zet de tiende klas de tijd stil?
Tijdens een gezellig gesprek in de middagspeeltijd, vlak voor de LO-les, tijdens
P.O., tijdens zo’n moment in de klas dat er een gezellige sfeer is, met de poëzieavond,
vlak voor een test, of ook nog: ‘net als de les begint, tijdens het eerste
uur, zet ik de tijd stil om uitgebreid te gaan ontbijten in de biobakker. Wanneer ik
genoeg heb, ga ik terug naar de les’.
Wat doet het tiende met de gestolen tijd?
Een schooluitstap, M.O., meer klasgesprekken, meer praten over literatuur, leren
over kunst, iets met schrijven, toneel, woord, en ook: ‘Als er niemand meer aan
het opletten is, met de hele klas gezelschapsspelletjes spelen en daarna samen
koken’.
Wat gebeurt er als de tiende klas baas is over de tijd?
De leerstof voor die dag wordt minimaal samengevat tot 2 u, de uren droge
leerstof worden versneld, de mooie momenten vertraagd, lange pauzes met
groepsactiviteiten, en ook:
‘Ik beleef een schooldag als een gewone schooldag. Op het moment dat mijn
schoolwerk af is en het bijna 23.45 u is, laat ik het weer ochtend zijn op dezelfde
dag. Dan zou ik mijn dag als een toekomstvoorspeller beleven en alles ontwijken
wat fout is gebeurd. ’s Avonds is mijn huiswerk al lang af en kan ik doen wat ik wil.’
49

50
KLEDING MET AANDACHT VOOR MENS EN MILIEU
Wij bieden u een uniek assortiment van natuur- en mensvriendelijke kleding.
Voor baby’s, kinderen en volwassenen.
SPEELGOED
Het speelgoed dat wij aanbieden is met zorg uitgekozen, zowel qua materiaal, vorm en
kleur.
BOEKEN
Kartonnen boekjes voor de allerkleinsten, de mooiste prentenboeken , boeken voor
beginnende lezers en boeken rond opvoeding.
SCHOOL- EN KNUTSELGRIEF VAN MERCURIUS , verf, potloden, krijtjes, papier,
kaartjes en nog veel meer.
DE BROODDOOS
belegde broodjes enzo.
Scheldestraat 68
2000 Antwerpen
open maandag tot vrijdag
van 7u30 tot 17u

THEMA: tijd
TIJD bij leerlingen en leerkrachten
Drie vragen kregen ze:
1. Als je op school de tijd zou kunnen stilzetten – op welk moment zou je dat doen?
2. Als je elke dag wat tijd zou kunnen stelen op school, wat zou je dan willen dat er gebeurt?
3. Stel: je bent gedurende één hele dag baas over de tijd. Hoe ziet jouw dag eruit?
1. Tijdens de speeltijd – ik vind het leuk
als ene groepje kinderen een show
opvoert
2. Handwerk: even rustig op mezelf
zijn, dat is altijd fijn. Rustig naaien,
breien of haken.
3. De eerste twee uur handwerk, dan
drie uur turnles, dan vier uur voorlezen
en dan vijf uur knutselen.
Derde klas
1. Tijdens een heel mooi
lied op de fluiten
2. Een verwen-je-juf-uur
3. Ik zou willen terugkeren
in de tijd om sommige
dingen nog een
keer over te doen en ik
zou eens op vijf mooie
plekken willen komen,
tegelijkertijd!
Juf Hannelore
Zigi (derde klas)
Als de twaalfde
klas tijd zou
kunnen stelen,
zou die gaan
naar:
een culturele film,
een boek, lessen
over foto en/of film,
les over Engelse
literatuur, meer
uitstappen waarbij
je zelf dingen kan
ontdekken, meer
sport, zwemmen,
groepsgesprekken
met de klas.
Tweede klas
1. Het moment waarop een klas net toneel
heeft gespeeld. Ze staan met z’n allen op
het podium, je ziet de ontlading en de trots
over wat ze samen hebben gemaakt.
2. Ik zou een moment van tijdloosheid invoeren. Een moment
waarop iedereen even stil staat, waarop iedereen even niets moet
en waarop alles kan. Gewoon even genieten van niets of alles. Alleen
zie ik het in mijn gedachten als een grote groene zonovergoten
weide zonder stadsgeluiden en dat is natuurlijk vrij utopisch in onze
stadsschool.
3. Ik zou lekker uitslapen (er is toch tijd genoeg), samen met mijn
gezin uitgebreid ontbijten, gaan fietsen, ergens buiten op een
terrasje iets eten, een siësta houden, gaan zwemmen met de
kinderen, mij tegen een boom installeren met een goed boek en
dan tegen de avond weer heerlijk tafelen. Eigenlijk lijkt het wat op
het stelen van de tijd, het gevoel van tijdloosheid, geen werk, geen
school voor de kinderen, geen verplichtingen, geen gehaast. Gewoon
tijd om te praten, te genieten, te zijn.
Patricia Roux
51

THEMA: tijd
TIJD bij leerlingen en leerkrachten
Drie vragen kregen ze:
1. Als je op school de tijd zou kunnen stilzetten – op welk moment zou je dat doen?
2. Als je elke dag wat tijd zou kunnen stelen op school, wat zou je dan willen dat er gebeurt?
3. Stel: je bent gedurende één hele dag baas over de tijd. Hoe ziet jouw dag eruit?
1. Ik zou op school de tijd stilzetten
op een van die momenten
die het verschil maken. Af en
toe gebeurt er immers iets
waarvan ik denk: “dus daarom
doe ik deze job!”
2. Ik zou graag tijd stelen
op school om samen aan de
school te bouwen. Samen met
kinderen plannen maken die de
inhoud van de lessen, de kwaliteit
van het onderwijs en de
sfeer op school verbeteren. De
gestolen tijd is vooral nodig om
die plannen te verwezenlijken.
3. Als ik baas was over de tijd
zou elke minuut oneindig lang
duren.
52
Koen De Ceuleneer
1. Rekenen, want ik kan dat goed
2. Rond de school lopen, want ik wil de school verkennen
3. De schol duurt één minuut (want ik hou van het weekend).
.
Derde klas
Ural (derde klas)
1. Wanneer ik, voordat mijn lesuur begint, door de gangen loop en uit de
klaslokalen flarden opvang van Engels, Duits, Fysica, Muziek ... Ook nog: een stil
moment tijdens de les, wanneer de leerlingen volledig opgaan in iets zoals het
lezen van een Franse of het vertalen van een Latijnse tekst.
2. Ik zou elke dag, als een vlieg op de muur van het klaslokaal, de kunst gaan
afkijken van een andere leerkracht.
3. Het is een dag die eindeloos duurt, waarop ik een mooi boek in één ruk kan
uitlezen.
Karolien Van Dinter

1. Mooie momenten volgen elkaar
in zo’n sneltempo op - het ene
spruit op vaak onverklaarbare
wijze voort uit het andere - dat ik
het zonde zou vinden om die beweging
stil te zetten en zo heerlijke
momenten verloren te zien gaan.
Mag ik de tijd oprekken, in plaats
van stilzetten ook?
2. Een extra individueel moment
met élk kind van mijn klas: om
bij te werken, op te volgen, voor
een vraag, verhaal, lach of traan;
momenten die in de drukte van alle
dag niet verloren mogen gaan.
3. Vroeg opstaan, om niets te
missen van al wat er te gebeuren
staat, om vervolgens de hele dag
lang geen klok een blik waardig te
gunnen!
Tweede klas
juf Marlies
Vijfde klas
53

THEMA: tijdLe temps, de tijd
Toen we met de twaalfde
klas tijdens de Italiëreis
op het vulkaaneiland
Stromboli waren, had ik
de tijd willen stil zetten.
Het was daar WON-
DERLIJK. Samen met de
kinderen op een eiland,
middenin de elementen,
middenin de zee, onder
de hemelen de mythologische
poorten van
de hel vlakbij. Zooo’n
schone dag mocht van
mij gerust langer duren.
54
Marie
De Schutter
Il y a les âges de la vie, des temps dans le temps, des moments suspendus,
des moments longs et des moments trop brefs.
Il y a des temps qui font rire et d’autres qui font pleurer,
des temps légers et des temps lourds.
Il y a des temps qui te donnent des ailes et qui te le fait oublier,
ce maudit temps qui en même temps est si souvent ton beau souci.
Oh, ce temps dévorateur et dévastateur, ce temps qui n’est plus et qui n’a jamais
été, ce temps qui sera ou ne sera jamais, qui était et qui n’est plus ou qui sera
encore ...
Une photographie, une lettre jaunie, une armoire de souvenirs, de pensées, de
couleurs, une chanson dans l’air, un parfum soudain.
Le temps des rêves et des cerises, le temps de la vie et de la mort et des millénaires
d’avant la vie et d’après la mort.
Le temps: il se cache partout sur cette terre, tapi dans tous les recoins des êtres
et des choses, et parfois, surgissant des profondeurs, il revendique son premier
rôle, son rôle de jeune premier. Ou il devient roi, ou mendiant, ou sorcier ou fou du
roi; le carrousel tourne, peu importe, il tient tous les rôles à la fois.
Et puis il y a l’enfant: il regarde ce jeu avec ses yeux grand-ouverts, étonnés et
sérieux. Il ne le reconnaît pas encore, le temps.
Il l’est, tout simplement, l’instant, l’éternité, toujours et encore ...
Annemie Wauters
1. Op zondagochtend wanneer ik in
mijn klas zit te midden van alle werken
van de kinderen. Dan bereid ik mij voor,
doe hier en daar wat herstelwerkzaamheden
of maak kleurenpakketjes en
verlies mezelf in allerlei mogelijkheden.
Of ik bestudeer nog eens aandachtig
het werk van ieder kind om, zoals nu,
de getuigschriften te kunnen schrijven.
De ramen staan open, het ruikt naar
wol en frisse lucht en het is stil!
2. Lange wandelingen maken met de
kinderen.
3. Ik zou graag eens een hele dag
met een klas werken in de vorm van
een workshop. Vroeg opstaan. Een
schaap gaan scheren bij een boer. De
wol wassen en terwijl die in de zon
ligt te drogen maken wij onze lunch.
Aan grote tafels eten wij buiten in het
weiland de pasta met salade (zonder
wijntje spijtig genoeg). Daarna kaarden
en spinnen we de wol. Er zijn mama’s
die dat allemaal kunnen om te helpen.
Terug op school breien we met de wol
een dekentje.
juf Ietje

9.00 – 12.30 en 14.00 – 18.30
W
A
R
M
T
E
P
O
M
P
www.apsollie.be
hall
Apotheek Sollie
Kasteelpleinstraat 24
2000 Antwerpen
Apotheek Sollie
Open Kasteelpleinstraat van maandag t/m vrijdag 24
9.00 – 12.30 2000 Antwerpen en 14.00 – 18.30
Open van www.apsollie.be
maandag t/m vrijdag
9.00 – 12.30 en 14.00 – 18.30
www.apsollie.be
Technics
Zonnepanelen + warmtepomp
= GRATIS koelen en verwarmen
Totaal concept voor plaatsing
zonnepanelen
Eigen installatiedienst
Hoog kwalitatieve Europese merken
Gratis en vrijblijvend offerte en advies bij u thuis
uw contactpersoon Erik Keppens
Vlaamse Kaai 89 Antwerpen - tel 03/247.89.12 - fax 03/247.89.89
www.brabotechnics.be - erik.keppens@braboimmo.be
Z
O
N
N
E
P
A
N
E
L
E
N

ABS
KOPIEERCENTRUM
printen in kleur tot formaat A0
inbinden
abskopie@skynet.be
inktpatronen
en nog veel meer ...
meer inlichtingen?
03/216 98 99
www.abskopie.be
Amerikalei 91, 2000 Antwerpen