queeste zomer 2011 - Steinerschool Antwerpen

THEMA: tijd
Het is tijd!
Toen ik vernam dat de laatste Queeste van dit schooljaar over Tijd zou gaan, moest ik in mezelf
lachen. Was dit niet mijn gedachte geweest een half jaar geleden toen ik het boek ‘Stil de tijd’ van
Joke J. Hermsen las, namelijk dat het thema van de tijd aan de Tijd is? Een vraag die dan natuurlijk
opkomt, is waarom het thema tijd belangrijk zou zijn. Zijn er niet veel dringender zaken in de maatschappij
die om aandacht vragen?
Een voor de hand liggend antwoord hierop is dat meer en
meer mensen lijden onder tijdsdruk en onder de versnelling
die het uiterlijke leven sinds meerdere decennia kenmerkt.
Toch kun je bemerken, zoals bij veel dingen, dat je hier ook op
verschillende manieren naar kunt kijken. Vanuit een bepaald
gezichtspunt is de tijdversnelling namelijk een symptoom en
niet een oorzakelijk iets. Naar mijn idee kan de reden om je
met de tijd bezig te houden nog veel basaler zijn, namelijk vanuit
de vraag of we deze eigenlijk wel begrijpen. De verhouding
die de meeste mensen hebben met de tijd, is een redelijk
pragmatische: het is vooral handig om er veel van te hebben.
Tijdverspilling moet vermeden worden en wie z’n dagen
overvloedig en efficiënt vult doet aan ‘timemanagement’. Dit
is goed, want ‘tijd is geld’. Misschien is wel het meest in het
oog springend in onze verhouding tot de tijd, dat we deze willen
beheersen, zelfs tot in het regelen van de momenten van
geboorte en dood toe.
Tijd is dus vooral iets dat
we hebben of meestal niet
(genoeg) hebben. Maar zien we
eigenlijk iets wezenlijks in de tijd
of is het eerder een noodzakelijk
kwaad? En is het niet zo dat
hoe meer we onze hebberigheid
op de tijd loslaten, zoals de
tijdspaarders uit ‘Momo en de
tijdspaarders’ , hoe minder we
ervan over lijken te houden?
Naar mijn idee begint zich in onze samenleving iets af te
tekenen wat met deze vraag naar het wezen van de tijd te
maken heeft. Deze vraag hangt samen met het leren
onderscheiden van wat in het leven te maken heeft met
de ruimte en wat met de tijd. Zonder het in de gaten te
hebben, projecteren we namelijk ons op de fysieke ruimte en
wetmatigheid georiënteerde bewustzijn op de tijd. Dit is op
zich niet verwonderlijk daar tijd zich op aarde kenbaar maakt
vanuit beweging in de ruimte.
42
Aristoteles (384-322 v.Chr.) heeft om die reden het geheel
van zijn filosofische verhandelingen over tijd, rond deze gedachte
opgebouwd . Als ik in de ruimte beweeg van A naar B,
correleert dit met een bepaalde tijdsduur. De tijd loopt daarin
synchroon met de ruimte die overbrugd wordt. Deze tijd is
dus meetbaar en heeft een lineair karakter. In de gewone
kloktijd, de chronometer, vinden we dit terug. De vraag is
echter of we op deze manier het wezenlijke van de tijd waarnemen
of slechts een afschaduwing ervan.
Wanneer we eenmaal het gevoel krijgen dat we in onze
dagdagelijkse tijdbeleving alleen de kwantiteit van de tijd en
dat we in opeenvolgende momenten als ‘cinematografische
afdrukken’ in de tijd, niet het wezenlijke van de tijd bereiken,
kunnen we op zoek gaan hoe we hiermee dan wel een verbinding
kunnen krijgen.
Het eerste inzicht dat dan om de hoek komt kijken, is dat de
tijd als werkelijkheid - en niet als abstractie in onze voorstellingen
- verbonden is met het levende, met alles wat in de
natuur als levend element aanwezig is. Het toont zich daar
in de krachten van groeien, bloeien, vrucht- en zaadvorming
en verwelken. We zien hierin een voortdurende omvorming,
maar tegelijkertijd ook een cyclisch, zich herhalend element.
Goethe heeft deze kracht verwoord in zijn oerbeeld van
de planten, wat eigenlijk niets anders is dan de geestelijke
kracht die werkt in de plantenwereld.
Dit is het beeld van de tijd die zelf onzichtbaar is, maar zich
uitdrukt in de levende werkelijkheid. We kunnen deze kracht
waarin omvorming en het cyclisch zich herhalende samenkomen,
kortweg de tijdstroom noemen.
Het belang hiervan komt ook naar voren in het werk van
Rudolf Steiner. In besprekingen van de Scholingsweg, geeft
hij vaak als eerste oefeningen die gaan over het waarnemen
van de plantenwereld . Interessant is dat mensen als Marco
Pogacnik en Verena Staël von Holstein juist door hun zoeken
naar de geestelijke krachten in de aarde en de natuur, deze
tijdsdimensie zijn gaan herkennen en als belangrijk zijn gaan
zien. Pogacnik wijst er in zijn boek ‘Die Landschaft der Göttin’
ook op dat de subtiele tonen van deze cyclische tijd maar al
te vaak overstemd worden door de lineaire, beeldgerichte tijd
en de werking van onder andere de media. Naast de werking