MARTERPASSEN VII - Nieuw in de Zoogdierwinkel

MARTERPASSEN VII

MARTERPASSEN VII
Jaarbrief over 1998 van de
Werkgroep Boommarter Nederland
van de
Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming
Henri J W Wijsman
redactie
met inbegrip van een
BIBLIOGRAFIE VAN DE BOOMMARTER
Laren, maart 1999

INHOUD (1)
OPENING
Eind goed, al goed
redactie
De opmaat van een slot - op weg naar het einde
K.J. Can/ers
VERGADERINGEN EN EXCURSIES
Excursie naar het Kuinderbos op 7 maart
Henri Wijsman en fnge Verhaar
Excursie in het Speulderbos op 28 maart
Monique Bes/man
Excursie naar het Kroondomein op vrijdag 8 mei
Kees Con/ers
Excursie naar 's-Graveland op 5 juni
Henri Wijsman
Excursie naar Smilde op 3 october
Si/van Puijman
Verslag van de 2e bijeenkomst van nestboom-observeerders op 24 januari
Hans Kleef
HISTORIE
Hoe het groeide (redactie)
interview met Peter van der Leer
Dick Klees
Kees Canters
Sim Broekhuizen en Gerard Müskens
Vilmar Dijkstra en Ad van Roosendaal
Henri Wijsman
Hans Kleef
FAUNISTIEK
Het project BOOMMARTER INVENTARISATIE NEDERLAND:
De boommartersituatie in 1998
Eindrapport Boommarter Inventarisatie Nederland
Henri Wijs man
OECOLOGIE
Wodan's eik
R. van 'I Zelfde
Veldwaarnemingen 1988
Chris Ach/erberg, Vilmar Dijks/ra, Hans Kleef, Henri Wijsman
BIJLAGEN:
- Boommarterfamilie belaagd door bijen
Hans Kleef
- Belevenissen bij de nestboom Imbosch 1998
Vi/mar DijksIra
- Klimmende jonge boommarters, het is vallen en optillen
Chris en Bram Achlerberg
- Twee nachtdieren in conflict overdag
Henri Wijsman
- Bosuilpredatie in de omgeving van Gees, 1995
Si/van Puijman
4 • [MARTERPASSEN VII, 1999
7
8
12
13
13
15
15
17
18
19
20
22
24
25
27
28
33
37
38
41
42
43
44
45

- De dappere koolmees
Chris Achterberg
Een oude waarneming van verhuizen
redactie
Bezoek van Johnny Birks & Rachel Brooks
Henri Wijsman
Versnippering in Utrecht
Henri Wijsman
De marterklopper
redactie
Boekbespreking
Henri Wijsman
De boommarter in de Nederlandse media
Kees Canters
Gebruikte literatuur
redactie
INHOUD (2)
INTERNATIONAAL
BESCHERMING
MEDIA, LITERATUUR
BIBLIOGRAFIE VAN DE BOOMMARTER
Kees Canters, Hans Vink en Henri Wijsman
HUISHOUDELIJK
Jaarverslag WBN
secretaris WBN
Financiëel verslag, Balans per 31 december 1998 en Begroting 1999
penningmeester WBN
Ledenlijst WBN
redactie
Het allerlaatste woord
COLOFON
lijst van vrijwilligers en correspondenten van de BIN
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
46
50
46
47
49
51
52
54
56-71
72
73
75
77
36
5

6 • [MARTERPASSEN VII, 1999

Eind goed, al goed
Dit is nu de zevende en laatste
MARTERPASSEN, om de eenvoudige reden
dat de Werkgroep Boommarter Nederland­
VZZ in de loop van 1999 opgeheven wordt.
Taak volbracht!
Nu ja - volbracht? Ja, met de ons ter
beschikking staande mogelijkheden is er
veel bereikt. In dit nummer zult U een reeks
interviews lezen met zeer actieve leden,
waaronder menig lid van het eerste uur. In
1991/1992 bestond er werkelijk bezorgdheid
dat de boommarter het lot van de otter zou
gaan delen. Die was in minder dan dertig
jaar uitgestorven, maar dat bleek pas toen
opeens het aantal verkeersslachtoffers nul
werd. Het is daarentegen nu volkomen
duidelijk dat er nog in sommige streken van
Nederland nog voldoende boommarters
voorkomen. Of ze ook zullen leren zodanig
om te gaan met het toenemende autoverkeer
dat ze ooit weer één samenhangende
gezonde populatie gaan vormen is toch wel
een heel andere vraag.
Maar de grens van onze mogelijkheden is
bereikt. Ontbindingsverschijnselen dienen
zich aan: dalende belangstelling, minder
meldingen, minder contributies ... En de
resterende vragen vergen steeds gedetailleerder
onderzoek. De pioniersfase is
voorbij en alleen de geroepenen gaan
verder. Om aan te geven in wat voor geest
de nestboomwaarnemingen nu worden
opgezet is in deze MARTERPASSEN een lange
rubriek "veldwaarnemingen" opgenomen.
In MAR TERP ASSEN VII is een lange
literatuurlijst over de boommarter opgenomen.
Het was een oud ideaal van Kees
Canters, die met behulp van Hans Vink de
nodige artikelen heeft verzameld. Hij wilde
nu eenmaal dat van elk artikel dan meteen
ook een samenvatting van de inhoud
beschikbaar zou zijn, en dat is dus nu
gelukt. Wel veroudert zo een lijst helaas
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
zeer snel, maar op dit moment hebben we
toch een belangrijke lijst bijeen kunnen
brengen.
Veel goede gevoelens hebben de activiteiten
en het succes van onze WBN onder de
leiding van zijn altijd even actieve en
inspirerende voorzitter Kees Canters bij de
deelnemers achtergelaten. (We zouden hem
graag een zilveren boommarter aanbieden als
hem al niet in 1996 door de VZZ de Zilveren
Otter uitgereikt was). De WBN is echt een
genootschapje geweest van intensief met
elkaar meelevende personen. Zo herinner me
hoe ik van de boommarters die ik leerde
kennen aan onze fotografen altijd foto's heb
gevraagd en gekregen; zoiets geeft een sterk
c1ubgevoel.
Dit is de plaats om van onze erkentelijkheid
te gewagen jegens het Staatsbosbeheer en het
IBN, namens de WBN en namens de redactie.
Onze MARTERPASSEN rolden elk jaar weer
van de pers, eerste in Arnhem, later in
Driebergen . Samen met het SBB produceerden
we onze prachtige vouwfolder
Boommarters die al bijna uitverkocht is. De
bossen van het SBB speelden in veel gevallen
een hoofdrol in ons boommarterwerk. Wij
willen vandaag graag het Staatsbosbeheer
feliciteren met het IOO-jarig bestaan. Ga zo
door!!
Voor dit nummer spreek ik graag een woord
van dank jegens Kees, Sim en Willemien
voor hun correcties en Dennis voor de
productie.
Zeven vette jaren zijn voorbij. Aan U allen
de zorg om nu niet zeven magere jaren te
laten volgen!!
Henri JW Wijsman
redacteur MARTERPASSEN VII
7

8
DE OPMAAT VOOR EEN SLOT
- OP WEG NAAR HET EINDE -
Sinds eind 1991 is binnen de VZZ de
Werkgroep BOOIrunarter Nederland actief.
Wat door de leden van deze werkgroep in
de afgelopen jaren is verricht zal uitgebreid
aan de orde komen in een aan boommarters
gewijde aflevering van het VZZ-tijdschrift
LUTRA (te verschijnen aan het eind van
het lopende kalenderjaar). Ook in deze
laatste MARTERP ASSEN staan weer vele
nieuwe onderzoeksresultaten en verse
impressies. Op deze plaats kan en moet
aandacht gegeven worden aan hetgeen de
werkgroep was, en aan het proces van wat
in het tegenwoordige jargon "projectmatig
werken" genoemd wordt.
De leden
De WBN bestaat uit enthousiastelingen die
niet alleen een interesse gemeen hebben
maar ook de behoefte om met die
belangstelling in min of meer georganiseerd
verband iets te doen. Peter van der Leer
heeft, samen met Dick Klees, daartoe het
bindmiddel aangedragen, een VZZwerkgroep.
Elders in deze MARTERP ASSEN
valt te lezen wat voor een aantal leden de
aanleiding was om lid te worden van deze
werkgroep. Hier kan worden volstaan met
te constateren dat we elkaar regelmatig
schreven, belden en ontmoetten, kortom:
achter de vodden zaten en daarmee
stimuleerden om verder te gaan.
Natuurlijk moet de bijzondere positie van
Sim Broekhuizen en Gerard Müskens
worden genoemd: WBN-leden enJof WBNadviseurs?
Hoe dan ook, in ieder geval
beroepsmatig sterk bij de boommarter
betrokken en met een eigen motivatie. Een
motivatie die waarschijnlijk ontstond tijdens
hun eerdere IBN-werk, in de jaren '80,
rond de steenmarter in het Nijmeegse. Voor
de WBN was het contact met Gerard en
Sim niet alleen om inhoudelijke redenen
•
van groot belang - zij wisten reeds ontzettend
veel! -, we konden ook min of meer
geruisloos gebruik maken van de reeds
bestaande contacten in het veld en van de
"infrastructuur" van het IBN, zoals een
onderkomen om materiaal op te slaan en te
bewerken, maar ook voor regelmatig
terugkerende werk- en bestuursvergaderingen.
De combinatie van het
enthousiasme van vrijwilligers en de
zekerheid en continuïteit via een instituut was
steeds ideaal. Misschien een "werkrnodel "
voor de volgende eeuw ...
Van de meer in het oog springende leden
moeten natuurlijk ook Hans Kleef en Henri
Wijsman worden genoemd. Hans bleek zich
al snel te profileren als een zeldzaam
voorbeeld van een volwaardig, vrijwillig
onderzoeker en ontwikkelde niet alleen een
inventarisatiemethode, maar kwam in hoog
tempo ook tot een aanpak om met behulp van
temperatuursondes waarnemingen te kunnen
doen in boommarternesten - er kan nu ook
binnen " gekeken" worden: de woning is
gekraakt! Henri sloot zich, samen met
Willemien, weliswaar iets later aan, maar
bezet inmiddels alle sleutelposities binnen de
WBN en maakt daarvan optimaal gebruik om
de WBN-doelen te realiseren, met het oog
steeds gericht op de boommarter in
Nederland èn ver daarbuiten.
En zo zijn er meer te noemen: Vilmar
Dijkstra en Ad van Roosendaal die onder
meer een tijd samen het BIN-project trokken
en vooral in het veld actief waren, zoals op
de Veluwe en elders in den lande bij het
doen van waarnemingen bij de vele mede
door henzelf gevonden nestbomen. En Adrie
Nieuwenhuizen, die door het gelukkige en
uitzonderlijke geval van een nest onder het
dak van haar huis zich wel op een heel
directe wijze door de boommarter liet
enthousiasmeren en uiteindelijk zelfs de
[MARTERPASSEN VII, 1999

officiële status van opvangplaats wist te
verwerven. Ook Hans Vink moet genoemd
worden, onder andere als middellaar bij het
drukken van de zeven jaargangen van
MARTERP ASSEN en het attenderen op
literatuur.
Er waren ook randfiguren. Ze doken één
keer in op de ledenlijst in MARTERPASSEN
en soms zelfs dat niet eens. Toch leverden
ook zij vaak een bijdrage, büvoorbeeld
door een onbekend bosje eens door te lopen
(en hun negatieve waarnemingen niet door
te geven?!) of door een waarneming in te
sturen of door achter een vage waarneming
van derden aan te gaan en deze een iets
minder vage status te bezorgen -. Deze
bijdragen waren toch zinvol!
Het WBN -bestuur heeft steeds benadrukt
alleen te willen en kunnen werken met
actieve leden. En dat hebben we geweten:
een groot verloop in het ledenbestand was
ons deel. (Gelukkig werd dit steeds
gecompenseerd door een minstens even zo
grote aanwas van het ledenbestand). Per
saldo schommelde het ledental rond de ruim
40 (niet gering op een totaal aantal VZZleden
van ruim 800). Tot slot moet ook de
rol van anderen genoemd worden die niet
als lid actief waren maar wel waarnemingen
wilden verrichten enlof doorgaven aan de
WBN: boswachters, terreinbeheerders,
kantonniers en weggebruikers en ... en ....
(teveel om op te noemen).
Succes? Zo ja, waarom? Zo nee,
waarom niet?
Zoekend naar een verklaring van het
relatieve succes van de WBN, kan op een
aantal factoren worden gewezen. In de
eerste plaats zijn dat een aantal mensen met
enthousiasme en doorzettingsvermogen,
gekoppeld aan de onbekendheid van de
boommarter zelf. Dit had het onmiskenbare
voordeel dat met relatief geringe (sic)
inspanning al relatief veel kon worden
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
ontdekt. Dit gold ook voor de publiciteit, die
daardoor relatief makkelijk te verkrijgen was.
De meest stimulerende impuls, the thrill, was
natuurlijk het met eigen ogen zien van een
soort die tot ver in de jaren '90 nog maar
door weinigen in Nederland ooit was
waargenomen. We ontdekten dat een
zichtwaarneming toch niet helemáál
onmogelijk was, sterker nog, door het
investeren van veel uren is de kans op een
waarneming tot 100 % op te schroeven.
Hieruit resulteerden als aanvulling op de
ontdekking van boommarternestbomen andere
ontdekkingen, bij voorbeeld dat de
boommarterwijfjes als ze jongen hebben niet
echt schuw zijn en dat de jongen, zeker
wanneer in nestbeuken gehuisvest, redelijk
kwetsbaar zijn. Overigens wordt binnen de
WBN op dit moment voor spmmige regio's
hard gewerkt aan het (ooit?) completeren van
de "Lijst van Nestbomen van de
Boommarter" .
De karakters, wijzen van' werken,
vaardigheden en specifieke interesses vulden
elkaar haast als vanzelfsprekend aan, een
gelukkige combinatie. De min of meer
toevallige combinatie van personen had
echter ook tot gevolg dat er soms misschien
meer geplozen werd dan aan maatregelen
werd gewerkt: de kunde overheerste de
bescherming, zeker in het begin. Het
braafheidsgehalte was daardoor redelijk
hoog. Het had misschien anders gekund,
meer gestructureerd en meer gericht op het
ontwikkelen van toepasbare resultaten. Maar
dan had de groep een andere moeten zijn,
minder vrijblijvend en ook minder
nieuwsgierig! De vrijblijvendheid was echter
ook wel leuk en zelfs stimulerend; de
nieuwsgierigheid hield ons bij elkaar want je
hoorde nog wel eens wat.
Ook is het (vooralsnog?) niet gelukt om het
beleid permanent en structureel voor de
boommarter geïnteresseerd te krijgen. De
WBN is inmiddels al ver gevorderd met het
9

10
schrijven van een goed doortimmerde
notitie voor het maken van een plan ter
beschenning, behoud en vergroting van het
leefgebied van de boommarter in
Nederland. Waar we echter tegen aanlopen
is het schaalniveau waarop zo'n plan moet
worden uitgewerkt, mede omdat we
vooralsnog het aantalsverloop van de
boommarter in Nederland niet kennen en
zeker niet per regio uitgesplitst. Wat we
echter wel weten is dat de aantallen uiterst
klein zijn - en één levensvatbare populatie
in heel Nederland is eigenlijk al voldoende
reden voor het ondernemen van concrete en
gerichte maatregelen. Concreet denken we
daarom nu aan een cover of handreiking
voor de provincies. De provincies kunnen
dan zelf een of meer regionale
boommarteractie-plannen opstellen, waarbij
het Mergellandplan van de WBN als
voorbeeld kan dienen.
Succes kan worden uitgedrukt in wat
bekend of ontdekt werd. De verspreiding is
daarvan het duidelijkste voorbeeld (of
anders gezegd het tegenwoordig vrijwel
ontbreken van de boommarter in grote
delen van bebost Nederland: Noord­
Brabant, Limburg, Achterhoek, Salland en
Twente). Ook zijn er nu onderbouwde
veronderstellingen over de aantallen
boommarters die in Nederland voorkomen
(300-500 stuks). Aantallen die klein zijn -
en die door zorgvuldig en gericht
terreinbeheer moeten worden beheerd -,
maar aantallen die wellicht ook groter
zouden kunnen worden door het nemen van
"verbindende" maatregelen in de genoemde
regio's.
Nieuwe vragen
Voor ogen is komen te staan wat nog niet
duidelijk is. Er kunnen nu meer
"diepgravende" onderzoeksvragen worden
gesteld, vragen die wellicht op
onderzoekbaarheid binnen de huidige
maatschappelijke kaders kunnen worden
•
getoetst. Daarbij is de verwachting dat naast
toegepast onderzoek (denk aan beheer en
maatregelen) ook meer fundamentele vragen
aan de orde zullen gaan komen, waarbij via
de verwantschap met de steenmarter ook
steeds op vergelijkende en daannee
bevruchtende wijze naar aanverwante soorten
gekeken zal worden.
Een fundamentele vraag zou verband kunnen
houden met het voorkomen van de
boommarter in Europa, dat wil zeggen, in op
het eerste gezicht sterk verschillende
biotopen. Wat is de overeenkomst in deze
gebieden waardoor de boommarter er toch
steeds voorkomt? De WBN is benieuwd wat
hierbij nog aan moois tot stand zal komen; ze
heeft er alle vertrouwen in dat het onderzoek,
hoe dan ook, wel verder zal gaan.
Gerezen vragen - die misschien in de nabije
toekomst nog zullen worden beantwoord -
zijn bij voorbeeld: is het werkelijk zo dat de
boommarter die nu zo sterk van de nesten
van de zwarte specht afhankelijk lijkt te zijn,
vóór 1940 in Nederland in hoge mate
afhankelijk was van de groene specht? Hoe
zal het gaan met de boommarter als het
(binnenkort?) de steenmarter lukt om zich
aan de andere kant van de IJssel te vestigen?
En waarom ontbreekt de boommarter
tegenwoordig in het bosgebied van Salland,
waar hij vóór 1960 nog wel voorkwam?
Waar komen die enkele (moederziel alleen
ronddolende?) exemplaren in Noord-Brabant
en Limburg vandaan en waar gaan ze naar
toe? Wat is er aan de hand in de duinen van
Holland? Hoe de antwoorden ook zullen
luiden, er is nog veel niet bekend rond de
boommarter in Nederland.
Dankwoord
Wat is een slot zonder een dankwoord?
Daarom ook op deze plaats dank aan:
het IBN-DLO voor de genoten zaken,
immaterieel en materieel, en het drukken
van de eerste drie MARTERPASSEN;
[MARTERPASSEN VII, 1999

Staatsbosbeheer, o. a. voor frequent
onthaal in verschillende boswachterijen,
voor medewerking in het veld en voor
het drukken van de laatste vier
MARTERPASSEN;
.. andere (terreinbeherende) instanties voor
medewerking bij uiteenlopende
activiteiten;
- het Staatsbosbeheer, het ministerie LNV,
de Zuidhollandse Milieufederatie, het
Prins Bernhardfonds en Fonds voor
Onderzoek der Natuur (FONA) , voor
subsidiëring van de werkgroep;
de "adviseurs" Sim Broekhuizen en
Gerard Müskens: "zonder wie we nooit
zover hadden kunnen komen";
het VZZ-bestuur, dat ons jaarlijks uit
zijn beperkte middelen een ruimhartige
financiële ondersteuning leverde en,
minstens zo belangrijk, stimuleerde door
te onderkennen dat het in georganiseerd
verband actief zijn binnen de VZZ tot de
"kernactiviteiten" van de vereniging
behoort;
- en - last but not least - de leden van de
werkgroep, zonder wie het bestuur nu
met lege handen had gestaan.
Continuïteit? ... overdracht!
lruniddels is de WBN begonnen met het
opmaken van de boedel en het bedenken
van een mogelijke verdeelsleutel voor de
"erfenis". Uitgangspunt hierbij is dat de
erfenis binnen de VZZ blijft. Er zijn dan
naast de voortzetting van het onderzoek,
vier velden te onderscheiden. De beoogde
"opvolgers" , die iruniddels benaderd zijn,
zijn er direct bijgezet:
op peil houden van inzicht in de
aantalsontwikkelingen -
Zoogdiermonitoring
er zijn iruniddels methoden beschikbaar;
aangezien de boommarter een ITZ-soort
is mag op financiële ondersteuning voor
een monitoringsprogramma gerekend
worden;
- aandacht vragen voor beheer leefgebieden
Jaarbrief WBN-vzz over 1998] •
- Werkgroep Zoogdierbescherming
er zijn voorstellen voor een externe en
interne beheersmaatregelen in, langs en
tussen leefgebieden van de boommarter;
een WBN-notitie is hiertoe binnenkort
beschikbaar;
creëren en instandhouden van draagvlak
- Werkgroep Voorlichting
de bekendheid van de boommarter is
veel groter geworden; het is zaak deze
bekendheid nog groter te maken;
aandacht vragen voor internationale
aspecten - Werkgroep
Internationaal
voorstellen voor zodanige
maatregelen dat de boommarter
zonder onderbreking vanuit België en
Duitsland Nederland kan bereiken
betreffen b.v. het instellen van een
jachtvrije zone en de aanleg van
wildviaducten en van ecologische
verbindingszones in daarvoor geschikt
geachte grensstreken.
Het voortzetten van activiteiten binnen de
VZZ op deze manier is nieuw en heeft
gevaren, zoals van versnippering en de kans
dat zaken niet worden opgepikt en niet
worden voortgezet. De ervaringen in de jaren
'90 hebben echter geleerd dat de boommarter
een zeer dankbaar object is. Aan het
voortbestaan in Nederland kan iedereen zijn
steentje bijdragen.
Het onderzoek zal in ieder geval worden
voortgezet: een aantal èchte enthousiastelingen
uit de WBN gaat in kleine kring
verder met speuren naar sporen. Zij met
elkaar staan garant voor het op peil houden
van de kennis poot maar tevens voor alert-zijn
rond de boommarter vanuit de kring van de
particuliere natuurbescherming in Nederland .
Namens het WBN-bestuur,
Kees J Canters , voorzitter.
11

EXCURSIES EN BIJEENKOMSTEN
noot van de redactie: op de WBNvergadering op de Slangenburg (1995) heeft de WBN besloten om niet meer te
spreken van "keutels" voor marters (dat zijn immers onderling identieke uitwerpseitjes van planteneters). Maar
men doet het altijd. De redactie heeft het woord afgewisseld met uitwerpselen, excrementen, drollen, mest,
poepjes, etc.
Op 7 maart toog een klein aantal deelnemers
naar het Kuinderbos; klein, omdat het de dag
tevoren zó enorm had geregend dat zelfs Ad
van Roosendaal zich maar afmeldde. De
thuisblijvers hadden ongelijk. Het weer klaarde
(bij ons althans!) helemaal op en het werd
prima. Aanwezig: RoeI Hoeve, Henri Wijsman,
Jan Jonker, Ton Bode, Inge Verhaar, Jeroen
Breedenbeek en SBB-boswachter Harco
Bergman, die één en al medewerking was.
In het bos zijn enige malen dode marters
opgepikt, ook een steenmarter [3]. Vooral de
auto's van de ASO waren de boosdoener. Onder
de ASO ligt een tunneltje [20] waar we zijn
gaan kijken. Het ligt bij paal 20,0 en begint bij
het watertje ten noorden van de benzinepomp.
Dan gaat het onder de oostelijke rijbaan door
en komt uit in de bijzonder brede middenberm,
waar ook een watertje ligt. De passage is in de
mioddenberm helemaal ingerasterd tot ook
onder de tweede rijbaan doorgegaan wordt.
Dan eindigt de tunnel in de oever van de
Lemstervaart, die daar ter plekke een heel
diervriendelijke oever heeft, namelijk alleen
een gras berm. Er lagen sporen van een
registratiesysteem in de tunnel, dus
Rijkswaterstaat was paraat. (zie ook de
commentaren in [4]).
Excursie naar het Kuinderbos op 7 maart
Het Kuinderbos heeft een eigenaardige
opbouw. Bijna vijftig jaar oud, dus geen dikke
bomen. Geen eekhoorns, geen groene of zwarte
spechten. Wel vindje overal huisjesslakken. De
grond is immers kleiachtig, en in de zomer met
een dichte mat van brandnetels en bramen
bedekt. Op de grote stenen voeten van een
hoge mast van Defensie vonden we de grootste·
12 •
zanglijstersmidses die we ooit hadden gezien.
Bergman vertelde dat in een deel van het bos
de roofvogels het moeilijk hadden omdat ze
misschien door een zeker persoon belaagd
werden. Toch mislukten ook in een ander deel
van het bos de meeste broedsels; en in dat stuk
werd nu de boommarter verantwoordelijk
gehouden. Daarom gingen we onder allerlei
horsten en uilenkasten zoeken naar
boommartermest. Per slot is hier twee jaar
geleden in een buizerdhorst een enorme latrine
ontdekt; onderzoek door Hans Kleef toonde
definitief aan dat het toen om boommruter
gmg.
Onder één uilenkast lag een poepje! Dat is naar
Hans Kleef gestuurd, maar bleek geen "eigen
haren" te bevatten die voor determinatie
konden dienen. (Met dank aan Hans). Of op dit
ogenblik dus de boommarter nog steeds tot de
vaste bewoners van het Kuinderbos behoort
kon niet worden bevestigd. Het vinden van
echte aanwijzingen valt niet mee; we zullen het
waarschijnlijk moeten hebben van vogel inventariseerders.
Wij van de WBN hebben gedaan wat we
konden. Het is in elk geval een heel interessant
bos, met heel aantrekkelijke hoekjes.
(Op 30 juni heeft Ton Bode het terrein van
Defensie nog nader op sporen van
boommarters onderzocht. Maar vergeefs).
Henri lW. Wijsman en Inge C. Verhaar­
Loeber
[MARTERPASSEN VII, 1999

Aangezien deze WBN-bijeenkomst aangekondigd
was in Natura, het huisblad van de
KNNV, hadden we op deze mooie voorjaarsdag
ook circa 10 KNNV -ers in ons midden.
Tijdens de excursie werd door Kees en Henri
dus wat meer uitleg gegeven dan normaal. De
laatste dook als de Hollandse variant van David
Attenborough (hij reed op de fiets) telkens
weer op bij de demonstratieplekken op. Zijn
mooiste presentatie deed hij vanaf een
omgevallen boom bij de nestboom van vorig
jaar. Het verhaal over de geur van boommarterkeutels
ging er in als koek. Viooltjes,
geparfumeerde zeep (vanille heb ik ook
gehoord) ... ondergetekende gelooft er allemaal
niets van (dit was geschreven vóór zij haar
eerste boommarter zag, vandaar; en ondanks
niemand minder dan IJsseling en Scheygrond
hoofdst.V, p.34 (1950), Red.). Maar aangezien
het toch geen 1 april was deden de KNNV -ers
hun best en inhaleerden omstebeurt uit de
poeptrommeltjes die werden doorgegeven. Er
werd dankbaar gebruik gemaakt van de
toestemming om voor de gelegenheid buiten de
paden te mogen lopen. Het was namelijk de
bedoeling om tijdens de excursie naar verse
Op de eerste fraaie dag na een aantal weken
nattigheid en somber koud weer verzamelen
zich tegen tien uur een man of elf op de
parkeerplaats van het restaurant de Echoput.
Onder leiding van boswachter Trachsler gaan
we op zoek naar (sporen van) boommarters of,
nog beter, boommarternesten. De fraaie en op
het oog zeer geschikte beukenopstanden van de
Kroondomeinen, die altijd zo ontoegankelijk
ter weerszij van de paden liggen, zijn vandaag
voor ons geheel ontsloten. Trachsler vertelt nog
Excursie in het Speulderbos op 28 maart
uitwerpselen te zoeken. Het eerste gevonden
poepje (het lag mooi op een stronkje) bleek
echter van een hermelijn, ook leuk. De tweede
keutel bleek wèl van een boommarter. Maar de
vinder, Dick, liep toen net in zijn eentje, dus
hij heeft dit heugelijke gegeven pas achteraf
met anderen kunnen delen. In het "boombos"
(toch een verwarrende naam) werd slechts één
verse drol gevonden. Eén van de
belangstellenden bleek meteen al een verwoed
verzamelaar van marterkeutels. Hij heeft ze
allemaal meegenomen naar huis (voor tussen
het linnengoed?). Het laatste onderdeel van de
excursie werd gevormd door een beuk waarop
het wemelde van de krabsporen. Onderaan de
buurboom werd zowaar een verse drol
gevonden en vervolgens nog één in de eerste
vork boven het zwarte spechtengat. Ons geluk
kon niet op en zo vormde deze afsluiting het
hoogtepunt van de excursie. Op de terugweg
werd nog een keutel gevonden en gaf Gerard
uitleg bij een havikhorst. De excursie werd
afgesloten met een stuk appeltaart van zeker
één kubieke decimeter op het café-terras bij de
werkschuur. Het was een welbestede dag.
Monique Bestman
Excursie naar het Kroondomein op vrijdag 8 mei
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
dat daar nooit van die latrines gevonden waren.
Wel zag hij in het grote beukenperceel in het
Wieselsche bos elk jaar wel vanuit de auto een
boommarter over de grond weghuppelen,.
Nadat we het wildrooster gepasseerd zijn ligt
direct aan onze rechterhand een oude beukenopstand.
In een mum verspreiden we ons over
het perceel en al snel hebben we de eerste
spechtenholen ontdekt. Bij een van de eerste
bomen liggen meteen al veel (bos)uilenballen.
Her en der staan we in groepjes te delibereren;
13

af en toe zie je mensen gebogen over een stam
staan of kijkend naar de grond om mogelijke
krabsporen of uitwerpselen aan een nader
onderzoek te onderwerpen.
We willen graag de "viooltjes-lucht"
(mond.med. Henri & Willemien Wijsman)
opsnuiven en zitten als Chinezen met stokjes
een marterdrol op te pakken (of op te prikken)
om er aan te kunnen ruiken en ècht voor de
boommarter door de knieën gaan. In dit vak
vinden we verder geen aanwijzingen voor een
nestboom. We speuren verder en komen langs
enkele niet-meer-in-gebruik-zijnde leemkuilen,
prachtige drinkplaatsen voor dieren. Wanneer
we door een zeer open, oude beukenopstand
lopen en denken dat we op weg zijn naar een
volgende dichte beukenopstand, meldt
Trachsler dat er juist in dit open stuk met veel
jonge ondergroei (en een wild zwijn), veel
spechtenholen in de laatste beuken zitten en
dus wellicht ook een boommarternest ... ?
En ja hoor, wij er op af en Willemien
en Chris zien in de oksel van een solitair
staande beuk een latrine liggen; er zit ook een
spechtenhol in de boom. Aan de voet van de
boom ligt wijd en zijd verspreid boommartermest,
ook enkele verse drollen. Het lijkt er op
dat de stam van de beuk door de meer vrije
ligging (meer regenwater en meer licht)
aantrekkelijker is voor epifyten: veel algen en
(korst)mossen, waardoor er geen krab sporen
zichtbaar zijn. Het is bekend dat krab sporen
juist op de nestbomen zelf vaak ontbreken,
maar voor deze boom lijkt de boommarter geen
andere keus te hebben, want het nest is alleen
via de grond en langs de stam van de nestboom
zelf bereikbaar. Allemaal gegevens die voor
ons zeer ongebruikelijk zijn en die opnieuw
laten zien dat zich, ondanks het voortdurend
kritisch zijn, toch een zoekbeeld heeft
gevormd. De werkelijkheid wijkt er weer eens
flink van af. Chris Achterberg meent nog een
moment iets te zi·en bewegen in de opening,
maar kan er nog net geen marter van maken.
(Jan Veen heeft die avond de marter inderdaad
zien afdalen). Dit moet wel een nestboom zijn
geweest.
En verder gaat het, door prachtige
14 •
beukenopstanden en langs fraaie laanbeuken.
We vinden zeer regelmatig boommarterdrollen
en zien af en toe wat onduidelijke krabsporen.
We gebruiken de lunch op een punt met een
prachtig uitzicht op een wildweide, vroeger
jaarlijks ingezaaid met een graanmengsel tegenwoordig
alleen gefreesd (al of niet met
assistentie van wilde zwijnen). Het is inmiddels
echt warm geworden en, zeer uniek, we maken
het mee dat Henri alleen met een overhemd
aan rondloopt, zonder het gebruikelijke colbert
en een aantal pullovers.
Aan het einde van de excursie lopen we nog
extra opmerkzaam door een paar beukenlanen.
Trachsler heeft namelijk het vermoeden dat er
in dit gedeelte van de Kroondomeinen een nest
moet zitten omdat er juist hier veel verkeersslachtoffers
vallen, dat wil zeggen op het
vlakbij gelegen deel van de Amersfoortseweg -
de dodenweg voor de boommarter in
Nederland [5]. Aangezien het terrein aan de
overkant niet echt optimaal is als nestbiotoop,
is zijn veronderstelling dat het eventuele nest
aan deze kant van de weg moet liggen. We
splitsen ons in twee groepjes om het terrein
efficient af te zoeken. De opstand die het
groepje doorzocht waarin ik zat, lijkt echter net
iets te jong voor de zwarte specht; dus
nauwelijks spechtengaten, laat staan
boommarternesten. Ook het andere groepje
blijkt, wanneer we terugkomen bij de Echoput,
niets gevonden te hebben. De verkeersslachtoffers
op deze plek blijven daarmee vooralsnog
onverklaard. Misschien toch eens kijken of hier
de ondergroei dicht tot aan de weg komt?
Kees J Canters.
[MARTERPASSEN VII, 1999

Het enthousiasme wordt minder, zoals al is
aangegeven op pagina 7 van deze
MARTERPASSEN. Er namen maar liefst vier
boswachters van Natuurmonumenten deel,
tegen slechts drieWBNers. Zelfs Ad liet
verstek gaan. Terwij I onze landgoederen er
toch zó mooi bij stonden! Sinds de gegevens
zoals gepubliceerd in [22] was er alleen nog
één boommarteruitwerpsel bij gevonden, in het
laatst van 1997 op de plek op Hilverbeek waar
er met tussenpozen al eerder aangetroffen
waren. Ook de boswachters hebben sinds 1997
geen boommarters gezien. Op onze excursie
werden alle plekjes weer eens langsgelopen
Om 13.45 h vertrekken we vanaf de
parkeerplaats van het Biologisch Centrum te
Haren met negen auto's in kolonne naar de
SBB-boswachterij Smilde. In het ochtendprogramma
hadden we beelden bekeken
van een boommarternest uit Smilde. Hans
Kleef heeft de uitkomsten van ZIJn
temperatuur sonde-onderzoek in grafiek laten
zien en vanmiddag zal dit alles tijdens de
rondleiding meer gestalte krijgen. Om 14.30
arriveren we bij het eerste excursiepunt: we
staan onder de lariks die op de film te zien
was. Op zichzelf zou je geen nestholtes van de
zwarte specht hier verwachten, maar deze
lariks heeft er twee; ze staan niet met elkaar in
verbinding. Hans geeft aan dat ook deze boom
door systematisch zoeken gevonden is. Het
moertje is met de jongen vertrokken terwijl één
jong nog niet klimvaardig was. Het is niet
onwaarschijnlijk dat dit vroegtijdige vertrek
veroorzaakt IS door een teveel aan
Excursie naar 's·Graveland op 5 juni
waar ooit een uitwerpsel lag, en alle holle
bomen. Net deze ochtend bleek er zomaar een
forse beuk omgevallen op Boekesteyn. Maar er
is niets gevonden. Noch op Schaep en Burgh,
noch op Boekesteyn, noch op Spanderswoud,
Hilverbeek, Schoonoord; noch op de
terugwandeling door enige wilde natuurbospercelen
van het Spanderswoud van het
Goois Natuur Reservaat). Regen beëindigde de
excursie voortijdig.
Zou de boommarter nu ook dit gebied verloren
hebben?
Henri Wijsman
Excursie naar Smilde op 3 october
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
belangstelling. Er wordt tevergeefs gezocht
naar verse sporen nabij de nestboom. De
Amerikaanse vogelkersstruiken in dit perceel
vallen goed op, ze dragen volop bessen.
Op naar de volgende bezienswaardigheid! We
zullen bomen gaan bekijken waar de
marterfamilie aansluitend op de nestboom
verbleef. Tijdens onze tocht worden op de
paden en wegen diverse marter keutels
gevonden. Er zit een groot aandeel onverteerde
bessen in. Sim bekijkt een zeer waterige keutel.
"Zou de marter aan de diarrhee geraakt zijn
door het eten van vuilboombessen?" wordt
gesuggereerd. (Vroeger waren deze bessen
alom in gebruik als laxeermiddel).
Gerard berekent de afstand tussen de nestboom
en deze lariks met zijn handige GPSinstrument.
Hemelsbreed staan we nu op een
afstand van 620 m. Wederom een lariks met
maar liefst vijf zwarte spechtengaten. De
grootste gaten waren nimmer in gebruik bij de
15

marters, die werden door een bijenvolk
bewoond. Hans is getuige geweest van een
fraai maar zorgwekkend schouwspel. De
boommarters kregen het aan de stok met het
bijenvolk doordat het vrouwtje de kritische
afstand overschreed. Met veel pijn en moeite
werden de jongen door het moertje naar weer
een andere nabij gelegen lariks gebracht. Het
laatste jong heeft een half uur aan de voet van
de boom op het moerje moeten wachten (zie
elders in deze MARTERPASSEN). Tot besluit van
het relaas van deze familie is ook deze lariks
bekeken.
De lucht wordt al aardig donker en bij enkelen
ontstaat de vrees dat we nat zullen worden.
Hans en collega Peter nemen ons mee naar een
andere nestboom van dit jaar. Onderweg zien
we tal van stobbes met haksporen van de
zwarte specht. De nestboom, voorzien van
sonde, is een beuk temidden van een prachtig
voorbeeld van een ouder wordende
beukenopstand. Kees verdiept zich in de
paddestoelenwereld. Onder machtige beuken
zijn amethystzwammetjes ofwel rodekoolzwammetjes
aanwezig. De resultaten van vele
jaren noest hakwerk door zwarte spechten zijn
duidelijk te zien en Hans vertelt dat ze ook dit
jaar weer gebroed hebben in dit perceel maar
de marter heeft de jongen gegrepen. Er is
recent geblest in dit perceel. De vrees dat de
verkeerde bomen geoogst zullen worden wordt
geuit. Staatsbosbeheer heeft Hans echter juist
gevraagd om een oogje in het zeil te houden,
hij mag dan een bles met een spuitbus
ongedaan maken. Het begint nu toch echt te
regenen.
Gerustgesteld wat de blesmerken betreft
vertrekken we naar een voormalige nestholte
van een steenmarter. Deze bevond zich in een
eik langs een bospad op 3 Y2 meter hoogte.
Hans merkt op dat vooral steenmarters
gevoelig zijn voor een holtecontrole in de
middag. Ze schijnen ochtendinspecties snel
16 •
weer te vergeten. Vilmar merkt op dat de
holten hier in Drenthe zo veel lager zitten dan
op de Veluwe en vraagt of hier ook dode
bomen als dagrustplaatsen in gebruik zijn,
zoals op de Veluwezoom. Hans verlaart dat ze
niet erg in trek zijn.
Kees bedankt namens alle aanwezigen Hans en
Peter voor de geslaagde dag. Hij hoopt ons bij
de volgende werkvergadering te begroeten. Als
we weer bij de auto ' s zijn aangekomen wordt
geregeld dat ook de mensen die (heel wijs) met
het openbaar vervoer naar het noorden zijn
afgereisd, weer thuis komen. Om 16.45
vertrekken we met veel gespreksstof als bagage
huiswaarts.
Silvan Puijman
[MARTERPASSEN VII, 1999

Verslag van de 2e bijeenkomst van nestboom·observeerders op 24 januari
Op initiatief van Sim Broekhuizen is op 13
december 1997 een eerste bij eenkomst
gehouden van WBN-Ieden die zich
bezighouden met het vinden van nesten en het
intensief observeren van boommarters in de
voortplantingsperiode. De bijeenkomst kreeg
een vervolg op 24 januari 1998 van 10.30 tot
15.00, wederom ten huize van de familie
Nieuwenhuizen te Nieuw-Milligen. Aanwezig:
Bram Achterberg, Chis Achterberg, Monique
Bestman, Sim Broekhuizen, Kees Canters,
Vilmar Dijkstra, Hans Kleef, Dick Klees, Peter
van der Leer, Johan Metselaar, Gerard
Müskens, Adrie en Martin Nieuwenhuizen, Ad
van Roosendaal, Henri en Willemien Wijsman.
Kees opent de bijeenkomst en introduceert de
nieuwe boommarter-brochure, uitgegeven door
de WBN-VZZ. Dick heeft een pakket van deze
brochures meegenomen waarover de
deelnemers ter verdere verspreiding kunnen
beschikken. Sim geeft in het kort een
inhoudelijk resumé van de eerste bijeenkomst.
Het voorlopige waarnemingsprotocol dat is
opgesteld op basis van de toen afgehandelde
punten wordt besproken waarna het besluit valt
het tweede, nog resterende deel van de
aandachtspunten af te handelen dat zich richt
op de uiteindelijke vorm van het protocol.
Sommige punten van dit tweede deel zijn
interpreterend van karakter, terwij I andere
betrekking hebben op het gedrag van het
moertje en de jongen, min of meer afhankelijk
van het tijdstip op de dag en het moment in de
nestfase waarop de waarneming plaatsvindt.
Een enkel punt wordt voorlopig op een
zijspoor gerangeerd, andere krijgen nadere
specificatie.
Peter heeft een groot aantal ne stomgevingsvariabelen
opgenomen in zijn waarnemingsformulier.
Aan de hand van dit
formulier wordt vervolgens bekeken welke
variabelen in het waarnemingsprotocol kunnen
worden opgenomen.
De vraag doet zich nu voor hoe een en ander
tot één samenhangend waarnemingsprotocol te
smeden. Het
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
idee het protocol op te splitsen in drie delen:
een nestprotocol, een gedragsprotocol en een
omgevingsprotocol lijkt daarom een goede
optie.
Het nestprotocol geeft informatie over o.a. de
aard van de nestplaats, ontwikkelingsstadium
en binding van de jongen aan de nestplaats,
route van het moertje bij benaderen en verlaten
van het nest, plaats en gebruik van de latrine.
Voor een deel betreft het waarnemingen die
slechts eenmaal worden genoteerd.
Het gedragsprotocol betreft meer tijdsafhankelijke
informatie over moertje en jongen.
Informatie die sterk kan vaneren per
waarnemingsdag en naarmate de ontwikkeling
der jongen vordert.
Het omgevingsprotocol tenslotte geeft een
eenmalige beschrijving van de directe
omgeving van het nest in termen van
alternatieve nestlocaties en habitattype.
De bjjeenkomst werd afgesloten met het besluit
dat Sim, Gerard en Chris uiterlijk 1 maart een
definitieve versie van het protocol in deze
vorm opstellen. De ervaringen met dit protocol
zullen vervolgens aan het eind van dit jaar
worden geëvalueerd.
Hans Kleef
17

Hoe het groeide
Een reeks interviews met leden van de WBN over de boommarter en henzelf in de afgelopen
zeven jaar.
Hoe werd je interesse in boommarters gewekt?
"Als kind ging ik elk jaar met mijn ouders op
vakantie naar 'Rabbit-Hill', toen nog een klein,
primitief bungalowparkje bij Nieuw-Milligen.
Toen al was mijn grootste wens het zien van
een boommmarter. Waarom het mysterie van
de boommarter mij toen al bezighield kan ik
eigenlijk niet verklaren.
In 1986 bezocht ik een lezing van Sim Broekhuizen
over steen- en boommarters in Friesland.
Van de boommarter werd met name
besproken waar en wanneer de verkeersslachtoffers
in de Friese Wouden waren gevonden.
Vervolgens zei Sim dat het interessant zou zijn
te weten of het hier om zwervers ging of om
een autochtone populatie". (Een vraag die
inmiddels met een positieve uitslag is beantwoord;
vergelijk ook [11]).
"Mijn interesse was gewekt en ik bood aan in
de Drents-Friese Wouden iets aan boommarterinventarisatie
te gaan doen.
Mijn kennis over boommarters was echter
nihil. En een zoekbeeld had ik evenmin. Met
drie IVN-ers uit Roden werd de Werkgroep
Marterachtigen Noord -Neder land opgericht. Op
het toenmalige Rijksinstituut voor
Natuurbeheer (thans IBN) was door Gerard
Muskens een boommarterkast ontwikkeld. Van
deze kast werden er 32 in de Drents-Friese
Wouden opgehangen. (met uitzondering van
Berkenheuvel was het succes van de kasten
gering). In de boswachterij Appelscha zag ik
voor het eerst
krassen op een boom staan, waarvan ik toen
meteen dacht: dit moeten krabsporen van een
boommarter zijn. Achteraf bezien was het het
traditionele beeld: een beuk met zwarte
spechtengaten krab sporen op het onderste deel
van de stam en mest verspreid rond de stam.
De keutels waren echter oud en hadden hun
karakteristieke vorm door de vele regen
Interview met Peter van der Leer
18 •
verloren. Het was overigens dezelfde boom
waaronder Hans Kleef in 1996 een jonge
boommarter vond. Later vonden we op enkele
daken van de nestkasten op Berkenheuvel
latrines. Op de grond onder de kasten troffen
we regelmatig prooiresten aan. Geleidelijk aan
werd een zoekbeeld ontwikkeld. In 1989 moest
ik voor mijn werk naar Breda verhuizen". De
'Werkgroep Marterachtigen Noord-Nederland'
is enkele jaren daarna opgeheven.
"In 1988 ben ik met Harm van de Veen gestart
met boommarter-inventarisatie op de Imbos.
Dit onderzoek werd uitgevoerd op verzoek van
Natuurmonumenten die de uitgangspositie
wilde weten van flora en fauna, voorafgaand
aan de uitbreiding van het begrazingsonderzoek
door Schotse hooglanders. De samenwerking
met Harm was een zeer leerzame ervaring en
het enorme enthousiasme van hem werkte erg
aanstekelijk. We hadden vergaande plannen
voor een uitgebreid boommarteronderzoek,
waarvan de resultaten uiteindelijk zouden
moeten leiden tot een soortbeschermingsplan.
Helaas overleed Harm veel te vroeg en zeer
onverwacht in januari 1991".
Tijdens een VZZ-dag op de Schothorst in
Amersfoort (najaar 1990) hield Dick Klees een
dialezing met de titel "Zoogdieren voor de
lens". In de diapresentatie zaten ook enkele
boommarteropnames. Dick bleek een
marterkenner en -freak, het kontakt was snel
gelegd. Beiden maakten ze zich zorgen over de
toekomstverwachting van de boommarter. De
otter was inmiddels, vrijwel geruisloos, in
Nederland uitgestorven. Aandacht voor de otter
kwam er pas toen het te laat was. Dit wilden
ze voor de boommarter zien te voorkomen. Het
idee bestond een stichting op te richten van
waaruit onderzoek kon worden gedaan en
beschermende maatregelen konden worden
vastgesteld. Op advies van Sim werd dit
[MARTERPASSEN VII, 1999

uiteindelijk een werkgroep binnen de VZZ.
Hetgeen leidde tot een oproep in "Zoogdier"
[12] teneinde te komen tot de oprichting van
een Boommarterwerkgroep. Kort daarna zag de
WBN het levenslicht.
Wat is er sinds 1992 bereikt?
Er is een zoekbeeld ontwikkeld, met behulp
van de spechtenholenllatrine-methode kan een
ieder die het echt wil zelf boommarters gaan
vinden, deze methode is door Peter ontwikkeld
en beschreven in Huid & Haar, overgenomen
in [13]. Met behulp van telemetrie is het
terreingebruik van de boommarter onderzocht
op de zuid-oost Veluwe.
Peter heeft ook de hypothese ontwikkeld dat
boommarters wel graag in beuken nestelen,
maar dat de gladde stam van de beuk voor
jonge boommarters een groot probleem
oplevert bij het in- en uitklimmen van de
nestholte; het nest moet dan verhuisd worden
naar een beter beklimbare lokatie [15],
Maar er is nog veel te doen.
Wat weten we van andere nestplaatsen dan van
zwarte spechtenholen, hoe vaak worden
bijvoorbeeld konijnenholen als nestplaatsen
gebruikt?
Hoe zit het met de belasting van PCB's en
dioxines bij boommarters en hebben hoge
concentraties PCB' s en dioxines effecten op de
worpgrootte bij boommarters?
Hoe ik bij de WBN verzeild raakte? Dick heeft
altijd een geweldige interesse voor de
Marterachtigen gehad en heeft bijna alle
"Marderkolloquia" bijgewoond. Dat leverde
hem contacten in het buitenland op, o.a. met
Christa Grabmeyer die zelf marters hield; soms
kwamen daar wilde steen- of boommarters uit
de omgeving op af, zodat je ook die kon zien
en soms fotograferen. Zo ontwikkelt zich je
zoekbeeld. Dick's dia's brachten hem met Peter
in contact en zo ontstond de WBN.
Interview met Dick Klees
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
Blijf je meedoen?
"Tja, het is me eigenlijk te druk geworden
binnen de huidige werkgroep. Vooral met
mensen die wel een boommarter willen zien,
maar geen bijdrage leveren aan het onderzoek
en de bescherming van de boommarter. Maar
een doorstart met een kleine groep, waarbinnen
je op individuele manier boommarters kunt
bestuderen, dat lijkt me uitstekend".
Wat was een onvergetelijk hoogtepunt?
Eigenlijk is iedere waarneming van een
boommarter een hoogtepunt. Maar de
ervaringen op Berkenheuvel waren fantastisch.
De vondst van de eerste krabsporen op de beuk
in Appelscha waren ook heel bijzonder, bij het
idee dat ik zo'n zeldzaam en heimelijk dier zo
dicht op het spoor was, gaf me een heel spannend
gevoel.
Waarom ik in de boommarter geinteresseerd
ben? Dick wijst op de elegantie van een
boommarter in zijn bewegen, en op hun
verborgen leven. Dat intrigeert. Roofdieren
leven heel intens, hun gedrag is te beinvloeden
via omgevingsfactoren; ze zijn zo afhankelijk
van alles; ze zijn onzeker van hun toekomst,
want ze worden door hun prooidieren
gereguleerd. En dan: een boommarter toont zo
duidelijk "lef' in vergelijking met een
steenmarter! En ze zijn zeldzaam.
19

Wat er bereikt is sinds 1992: het zoekbeeld is
bij bijna iedereen enorm aangescherpt, zodat er
nu een paar mensen rondlopen die als het ware
"meteen" zien waar een boommarter zit, of
waar zij huist. Er is een methodiek ontwikkeld
om nesten in boomholten te vinden en de
verspreiding in Nederland is duidelijk geworden.
Het is toch nog niet geheel zeker of we in
Nederland nu een ook op de lange duur
levensvatbare populatie hebben of niet.
Mijn speciale bijdrage? Het terreingebruik
door boommarters werd onderzocht in het
"Rozendaal" -onderzoek met boommarters met
een zenderje om. Het draaide vanaf het begin
op Gerard en Dick, met hulp van Peter, en
werd tenslotte vooral door Gerard voltooid. Het
maakte duidelijk hoe divers het
boommarterbiotoop eigenlijk is. Het oude beeld
was: "leeft in oude, rustige bossen", maar het
is geheel anders. Voorts heeft hij zeer veel
dia' s van boommarters gemaakt, die anderen
weer enthousiast maken kunnen. Hij heeft zich
intensief bemoeid met de opvang en het loslaten
van gerehabiliteerde martertjes.
Dick was het die bedacht om nu eens al
vroeger te gaan kijken bij de boom die als
nestboom herkend was maar waar alsmaar geen
marter verscheen - en voilà, meteen werd een
boommartermoertje gezien nabij haar
nestboom, waar Peter tot dan toe altijd in de
Hoe ik bij de WBN verzeild raakte? "Ik was
een van de leden van de VZZ die reageerde op
de oproep door Peter van der Leer gedaan in
Zoogdier, 1991 [12]. In de jaren '80 was ik
zeven jaar bestuurslid van de VZZ geweest,
actief onder andere in de Veldwerkgroep en de
Werkgroep Zeezoogdieren. Men vroeg mij
voor het voorzitterschap, dat ik begon met het
opstellen van een huishoudelijk reglement en
het verslaan, voor MARTERPASSEN, van de
eerste excursie".
Interview met Kees Canters
20 •
schemer placht te zitten zodat ze al weg was
en hij niets te zien kreeg. Dát was die eerste
keer die door Koos van Zomeren in de NRC
vereeuwigd is. Nu kennen we het dag-en-nachtritme
van boommarters veel beter.
Wat er nog te doen is? "De methode van
uitzetten zou nog veel verbeterd kunnen
worden. We weten te weinig van zwarte
spechten af; vaak beginnen ze een hol maar
maken ze het niet af. Je overschat dan het
aanbod van potentiële nesten. (Er komen er in
elk geval geregeld bij)". Ook Dick gelooft wel
in de nieuwe aanpak met een klein groepje bijzonder
geinteresseerden in het onderzoek van
nesten; Dick zal daar zeker geinteresseerd aan
mee blijven doen. Dat is toch weer iets anders
dan eventueel als trekker te willen blijven
fungeren van een groep van alleen maar
belangstellenden die zelf weinig bijdrage
leveren.
Een onvergetelijk hoogtepunt waren de acht
dagen rond de nest-eik in Berkenheuvel: een
mooie boom, goed zichtbaar, met vier jongen
die heel actief speelden. De meest aangrijpende
doodvondst op de weg was die van het
martertje dat op de ASO vlak vóór het
wildviaduct eenvoudig de route langs een
boomsingel had voortgezet en zo op de weg
was beland; hij was daar door een auto geraakt
maar nog heel gaaf.
Waarom ik in de boommarter geinteresseerd
ben? "Dat
is wonderlijk gelopen. Op grond van het werk
in de Veldwerkgroep wilde ik inzicht
verkrijgen in de aantallen bosmuizen en rosse
woelmuizen in verschillende bostypen en de
dichtheden van dat voorkomen of de
seizoensfluctuaties daarin en invloeden daarop.
Dat maakte me geinteresseerd in de betekenis
van de muizenstand voor hun predatoren: de
(algemene) vos en de (zeldzame) boommarter;
[MARTERPASSEN VII, 1999

de laatste had iets intrigerends. En ik had als
Apeldoorner het idee dat ze in mijn achtertuin
rondliepen". In die tijd sprak ook Kees wel
eens met Harm van de Veen en die attendeerde
hem op krabsporen, ook als middel om
amateurs uit heel Nederland nu eens te laten
letten op de aanwezigheid van boommarters.
Ook waren ze het erover eens dat het
ministerie van LNV geen geld
in boommarters wilde steken, toen ook al niet.
Voorts speelde Harm al met het plan om (met
Peter) te onderzoeken of nestgelegenheid
beperkend was, door marterkasten te plaatsen
op delen van de Imbosch waar verondersteld
werd dat er geen boommarters voorkwamen, en
telemetrisch marters te volgen in een ander
deel waar ze wel voor leken te komen.
Wat er bereikt is sinds 1992: de kennis van de
boommarter is met sprongen vooruit gegaan en
dit is ook internationaal opgemerkt; de
verspreiding in Nederland is goed bekend
geraakt, zelfs redelijk in kwantitatieve zin;
vervolgvragen (nestonderzoek en terreingebruik)
dienden zich aan waarbij de
kwantificering van de uitkomsten nu nog een
probleem is. Er is veel gepubliceerd, van groen
tot grijs en van zwart tot wit; met grotere
bekendheid in natuur-Nederland en het ontstaan
van een draagvlak bij terreinmensen als
resultaat; er zijn een paar goede ideeën voor
maatregelen boven water gekomen (zie bijvoorbeeld
het Mergellandrapport) en er is een
club personen ongeveer zeven jaar op leuke
wijze met elkaar opgetrokken. De VZZ heeft
overigens steeds laten blijken hoezeer de
activiteit van de WBN gewaardeerd werd.
Wat de WBN bijdroeg was vooral de
Boommarter Inventarisatie Nederland en
MARTERPASSEN. Dat moest een verslag van
het wetenswaardige zijn dat de leden hadden
meegemaakt, van zeer wisselende stijl en
niveau, vooral een bindmiddel, met daarnaast
informatie
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
zonder wetenschappelijke pretenties.
Mijn bijzondere bijdrage? Kees stond er voor
om van de WBN een actieve groep te maken.
Organisatie en continuïteit, taken verdelen.
Kees redigeerde MARTERPASSEN in de
eerste jaren en probeerde zoveel mogelijk
liefhebbers ertoe te brengen iets bij te dragen
in geschreven vorm. Regelmatig bij elkaar
komen (halfjaarlijks) en de touwtjes strak in
handen houden. Aldus verspreidde zich een
enthousiasme en aldus kregen we toch van her
en der bijval. Vervolgens het werk in de
redactie van "Wat doen we met de
boommarter" en van de marterspecial van De
Levende Natuur.
Een zo actief mens als Kees is toch wei' in de
activiteit van de leden teleurgesteld. Veel leden
verdwenen weer even snel als ze gekomen
waren, veel mensen waren toch niet zo erg enthousiast
te krijgen. Op het beleidsniveau is
weinig bereikt. We waren terughoudend, steeds
weer hoorde je dat we nog te weinig weten van
de boommarter; de groep bestaat niet genoeg
uit "milieujongens" , denk aan de mentaliteit
van: "dat ik met een auto rijd maakt toch niets
uit voor de boommarter in Nederland!".
De toekomst? "Een bewoner van
climaxvegetaties kan van de huidige trend in
het bosbeheer alle goeds verwachten". Een
klein groepje gaat door met het nestboomonderzoek,
precies die mensen die niet
verdwenen maar het opbrachten om door te
gaan met onderzoek zoals ze het zelf willen.
Maar zonder Kees. Nieuwe uitdagingen
wachten hem: de (ecologisch verantwoorde)
stad van over een halve eeuw.
Tenslotte: wat onvergetelijk was? "De sfeer op
de werkvergaderingen, de inzet, de enthousiaste
reacties". De reactie, denkt Uw interviewer,
van een mens-gericht mens.
21

Dubbelinterview met Sim Broekhuizen en Gerard Müskens
Jullie als professionals, hoe zijn jullie in het
boommarterwerk verzeild geraakt?
"Ooit maakte het Ministerie zich zorgen over
de vangst van kleine marterachtigen. Dat was
de impuls voor het bunzingonderzoek van het
toenmalige RIN (=IBN) in de
Ooijpolder bij Nijmegen. In de vallen werd
ook een steenmarter gevangen, en vervolgens
van een zendertje voorzien. In de vroege jaren
'70 was de steenmarter een zeldzaam dier, de
toename begon in de periode 1975/1980. Later
werd het steenmarteronderzoek naar de stad
Nijmegen verplaatst. Ondertussen was het
verzamelen van verkeersslachtoffers op gang
gekomen, compleet met het onderzoek naar de
voortplanting en de maaginhoud. Onder de
gemelde steenmarters bevond zich af en toe
een boommarter". Gerard werd bij het
marteronderzoek betrokken in 1981. Het
te Ie metrisch steenmarterwerk was aanvankelijk
vrij abstract, die liepen 's nachts door de
polder, je kon ze peilen en inschatten welke
landschapselementen belangrijk waren, maar je
zag ze nooit. Later, vanaf 1986 in Nijmegen,
werd een goed inzicht in de sociale structuur
van de steenmarter verkregen. Gerard legde
toentertijd ook contacten met boswachters (met
name op de Veluwe) die informatie hadden
over het voorkomen van die soort in hun
terreinen. Ook werden met name ten behoeve
van de Atlas van de Nederlandse Zoogdieren
de museumcollecties doorgenomen, enige
determinaties herzien en een lijst van
onderscheidende kenmerken van steen- en
boommarter opgesteld. Het steenmarteronderzoek
raakte verzadigd: er wordt altijd een punt
bereikt waarop je meer van het zelfde krijgt Of
aan het onderzoek een echte uitbouw moet
geven; maar daar is dan geld voor nodig dat
vaak niet voorhanden is. Sim zag zijn eerste
boommarter op Gerven, en Gerard de zij ne in
de Kaapse Bossen, dit alles kort voor de
oprichting van de WBN. Daar was Sim, zoals
beschreven in het interview met Peter,
trouwens nauw bij betrokken. Voor het
telemetrisch onderzoek leunde de WBN zwaar
22 •
tegen het IBN aan; sowieso voor de zenders
zelf, dan voor het verdoven van de gevangen
marters en omdoen van de zender, vervolgens
en tenslotte ook voor het peilen, dat grotendeels
door Gerard gebeurde, op weg naar het
werk zoals dat toen nog aan de
Kemperbergerweg in Arnhem plaats vond. In
die tijd deden Sim en Gerard trouwens ook
heel wat aan dassen. Het IBN beschikte over
een videocamera met infrarood belichting en
een video-recorder om permanent te registreren
met zo nodig slecht enkele beeldjes per
seconde. Deze apparatuur werd in 1995 bij
twee door WBNers ontdekte nestbomen
geplaatst, beide maar voor korte duur. In de
winter bedachten Gerard en Sim dat de gok
maar gewaagd moest worden om de camera. bij
een andere door een WBNer gemelde nestboom
te plaatsen in de boswachterij Kootwijk, waar
al twee maal een nest was geweest. "Die boom
is namelijk ideaal gelegen voor zulk werk,
want je moet netspanning hebben voor de
apparaten en een zeker toezicht".
Welnu, alles zat mee. De boommarter wierp
waarschijnlijk al voor de derde keer in dezelfde
boom jongen, het waren er liefst vier, er kwam
een stroom gegevens en registraties bijeen,
vooral ook doordat er een student (Arno
Kurvers) was om het een en ander uit te
werken.
Terugziend op het onderzoek, is er iets
bijzonders aan boommarters waardoor je daar
speciaal graag onderzoek aan doet?
Echte wetenschappers als ze zijn vinden Gerard
en Sim dat eigenlijk elke diersoort waar je je
intensief in verdiept interessant wordt. Het
onderzoek van de parallellen tussen steen- en
boommarter was wel het leukst. Gerard haalt
enthousiast herinneringen op aan het verkregen
inzicht in de leefwijze van steenmarters: "je
kunt nu mensen gefundeerde adviezen geven;
bij de boommarter hebben we op dit ogenblik
nog veel open vragen, we moeten er meer van
te weten zien te komen". Ik vraag hen of ze
wat subjectiever willen worden maar veel meer
[MARTERPASSEN VII, 1999

komt niet op tafel; Sim vindt de boommarter
leuk om te zien, een dier met een steelse
levenswijze, met (Gerard) "veel intriges in zijn
mars".
Wat is er sinds 1992 zoal bereikt? Wat droeg
de WBN bij?
Ze vinden dat er in 1992 toch al heel wat
bekend was van het voorkomen van de
-boommarter in Nederland; immers, als in een
gebied regelmatig slachtoffers gemeld werden,
dan is het feit dat ze zich daar ook
voortplanten eigenlijk voor de hand liggend.
Toegegeven, al die nestsbomen zijn wel een
finaal bewijs. In het gebeuren rond de nesten is
wel enorm veel duidelijk geworden (zie Lutra
1999!). De WBN heeft voor de "high tech"
benadering van het IBN waarnemingen
aangeleverd, zoals al genoemd. Sim heeft ook
weer gestuurd, bijvoorbeeld geadviseerd het
zenderonderzoek niet op de Imbos maar in de
boswachterij Rozendaal op te zetten, waar een
auto veel gemakkelijker rond kan rijden. De
grote bijdrage van Dick en Peter aan het
telemetrisch werk wordt dankbaar gereleveerd.
Wat ontbreekt er nog aan onze kennis?
In bepaalde delen van Nederland is ondanks
alles nog te weinig precies veldwerk verricht:
bijvoorbeeld in de Achterhoek, Noord-Brabant
en Limburg. Beheersmaatregelen vragen
kennis, met name over het sociale systeem
(dispersie, territoria, positie subadulten) en de
voedselbehoefte. Extrapolatie van buitenlandse
gegevens loopt veelal mis. Anderzijds moet
ook met het reeds verkregen materiaal opgepast
worden: als voorbeeld noemt Sim het
onderzoek van N.Stier in kleine bossen, waar
de verhouding man/vrouw 1: 1 is en niet 1:2 of
1 :3, en in Nederland zijn nu eenmaal meer
kleine dan grote bospercelen. (Al is het ook
duidelijk dat de grote bossen de gebieden zijn
waar de boommarter in de tijd van vervolging
heeft weten te overleven). Waarschijnlijk lopen
"voorpostvestigingen" in ons land een groot
risico van tijd tot tijd weer uit
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998) •
te sterven. Een ander voorbeeld is het verschil
tussen voortplantingsbiotoop (oude loofbomen)
en voorkeursbiotoop Uonge coniferen) en het
risico dit verschil over het hoofd te zien.
De gebruikelijk vraag welke rol ze nog willen
spelen in verder boommarteronderzoek laat ik
maar weg; het is bekend dat de Rijksoverheid
daar geen geld voor over heeft. Wel is
gelukkig een aanvraag voor een stukje
financiering bij enkele provincies lopende, en
de tegenwoordige onderzoeker heeft dan de rol
die financierder achter de broek te zitten!
Tenslotte: wat was het hoogtepunt?
De beuk bij Kootwijk met de vele
geluksfactoren, de vier jongen, het verhuizen,
het terugvinden van het gezin in een andere
boom, dan weer terugkeren, weer verhuizen ...
Gerard voegt daar het ochtend aan ochtend
volgen aan toe van de beide marters van het
zenderonderzoek. Je leerde een beest zo echt
persoonlijk kennen.
23

Dubbelinterview met Vilmar Dijkstra en Ad van Roosendaal
Hoe raakten jullie in boommarters
geinteresseerd? Vilmar liep al vanaf 1985 op
de Imbosch rond - "je kunt daar dagen zwerven
zonder iemand te zien en dat werkt een beetje
verslavend". Hij houdt van bezig zijn met
lastige dieren en toen hij hoorde
van de WBN benaderde hij Peter van der Leer
net toen die zijn eigen pionierende onderzoek
op de Veluwezoom beëindigd had. Vilmar nam
het onderzoek naar het gebruik van holle
bomen daarna van Peter over. Vilmar meent
trouwens dat je bij zo een onderzoek ook goed
op al het andere moet letten dat je ondertussen
tegenkomt. Ad had Harm van de Veen als
studiebegeleider gehad in de tijd dat Harm al
met Peter marterkasten aan het ophangen
gegaan was op de Imbosch, Ad was altijd vol
van boommarters. Ad en Vilmar woonden
beiden (toen) op de Veluwe. Het geheimzinnige
dier intrigeerde Ad. Toen hij begon had
Vilmar al ervaringen als student bosbouw met
bevers, het beveronderzoek zette hij voort maar
jonge bevertjes worden pas eind mei geboren,
zodat je heel goed in het voorseizoen met
boommarters kunt bezig zijn. Het duurde een
tijdje voor je echt op al de sporen van boommarters
leerde letten, ook bijvoorbeeld op die
hoog in de boom. Op de Imbosch is altijd een
goed contact geweest met de opzichter van
Natuurmonumenten. Vilmars onderzoek wordt
nu op Hagenau al overgenomen door Natuurmonumenten
zelf (zie MP VI: 36). Men is
in de Imbosch al toe aan een beheer van "niets
doen" en derhalve zal zich het aantal holle
bomen wel aanzienlijk gaan uitbreiden - tot
voordeel van de boommarter.
Wat is er bereikt? De verspreiding is duidelijk
geworden en vooral is er de methode
ontwikkeld om nestbomen te vinden.
Oorspronkelijk is er veel tijd in gestopt om
krabsporen op bomen te vinden, maar dat heeft
niet veel opgeleverd. De WBN ontdekte tal van
nestplaatsen die bewijzen dat er daar ter plekke
van voortplanting sprake is en sprake van de
24 •
boommarter als standwild. Verder de keus van
de nestboom: ze bleken daarvoor van die "flatbomen"
te prefereren. Het dagrustplaatsenonderzoek
leerde welk biotoop een
boommarter verkiest. Voor Nederland is het uit
de beuken vallen van jonge boommartertjes en
(daarmee samenhangend?) het verhuizen heel
specifiek. Er zijn zeer veel goede foto's
gemaakt.
Wat leverde jij voor speciale bijdrage aan de
WBN? Vilmar nam het inventariseren van de
Imbosch en Hagenau over en stootte op de
zogenoemde "vroege latrines", grote latrines in
februari onder bomen die later géén nestbomen
worden. Vilmar en Ad coordineerden de BIN,
Vilmar twee jaar, Ad al de vijf BIN-jaren. Er
kwamen heel wat telefoontjes; Ad herinnert
zich nog die mevrouw uit Santpoort die gezien
had hoe een eekhoorn besprongen werd door
een soort kastanjebruine kat met een grote
staart ... Ad maakte tal van dia' s en een
klankbeeld dat veel vertoond werd.
Wat er nog gedaan moet worden is invullen
van de verspreiding in Noord-Holland, Zuid­
Limburg en Twente; het hoe en waarom van
het betrekken van bomen in het vroege
voorjaar door wijfjes; en nagaan of zich nietvoortplantende
wijfjes en mannetjes ook
overdag actief zijn in mei/juni (Zalewsky moet
dat met behulp van marters met zender om
inmiddels wel weten, voegt Vilmar filisofisch
toe ... ). Zie elders in deze MARTERPASSEN.
Vilmar zet het Imbosch-onderzoek voort en wil
onder andere geinspireerd door Hans Kleef de
holten in zijn bomen gaan opmeten. Het wordt
dan echt een onderzoek naar de mate van
benutting van holle bomen door de
boommarter. Ad wil blijven meedoen met de
kleine club van nestboomwaarnemers en
blijven functioneren als doorgeefpunt, en stelt
zich ook voor altijd weer foto's te blijven
maken van boommarters.
[MARTERPASSEN VII, 1999

Onvergetelijke ervaringen?
Vilmars eerste keer was er een, toen hij eerst
verse uitwerpselen en prooiresten vond en dan
de volgende dag om vier uur s'middags, wat
komt er uit het hol? Het kopje van een
boommarter, even er uit, dan weer terug, dan
weer éven er uit, dan komt het hele dier en
Hoe ik bij de WEN kwam? "Je las wel eens
over de boommarter en dacht altijd: dat is niet
voor gewone mensen weggelegd. Via Hans
Vink kreeg ik de eerste MARTERPASSEN. Ik
begreep toen dat er een systematische
wetenschappelijke werkwijze was die ertoe kon
leiden dat je het dier van nabij kon leren
kennen. Peter van der Leer leerde me door de
telefoon hoe het nu zat met die krabsporen. Al
spoedig vonden we een prachtig nest met een
reuzenlatrine. En ik had al steeds tegen
Willemien gezegd: we drijven hem (met onze
systematische aanpak) in de hoek en op een
gegeven moment kan hij geen kant meer op -
en dan hebben we hem en zien onze eerste
boommarter" .
Maar waarom nu juist de boommarter?
"Zoogdieren bieden een perfecte mogelijkheid
tot identificatie, alleen al als je een emotionele
rilling door hun vel ziet lopen of ze oplettend
met de oortj es bewegen - net mensen. Een rol
speelt ook wel dat de boommarter door zijn
zeldzaamheid appelleert aan de boswachters,
waardoor je sneller vergunning krijgt om het
dier te mogen bestuderen. In elk geval is de
boommarter zeldzaam en daardoor is er weinig
van bekend, een echte uitdaging, en als snel en
schuw nachtdier, vocaal niet opvallend, is hij
ook moeilijk te doorgronden. Je belandde in
een romantische pioniersfase van
wetenschappelijk onderzoek. Hij is prachtig,
snel, superieur, een elitaire koning van het bos.
En hij is er ook niet zonder bos, en ik ben in
het bos opgegroeid en wil in het bos leven.
Daarom is het vrij door het bos mogen gaan zo
Interview met Henri Wijsman
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
schiet omhoog langs de stam. Die boom moet
wel een nestboom zijn geweest. Misschien als
aangrijpend dieptepunt ook wel het martertje
dat uit de boom is gevallen: zie elders in deze
MARTERPASSEN. Voor Ad was de beste
boommarterervaring toen hij in het Cronebos
het moertje een muis zag apporteren.
belangrijk voor mij, te meer in ons land dat
allang vol is, VOL. De vergunning om
boommarters te bestuderen krijg je omdat de
beherende organisatie maar al te graag
vermeldt dat "de uiterst zeldzame boommarter"
in hun terrein "gesignaleerd" is, en met de vergunning
mag je weer normaal doen, dat wil
zeggen gewoon dwars door het bos slenteren
zoals ik het als jongen deed zonder gezemel
over paden. Voeg daarbij de romantiek van
nachtelijke speurtochten naar een mysterieus
dier dat jou wèl ziet. De techniek van het
inventariseren van spechtenholten kon ik, op de
fiets, met Willemien in het bos uitvoeren ook
al vèr voor je een vergunning had".·
Wat is er bereikt sinds 1992? "De verspreiding
is duidelijk geworden. Het leek ooit alsof in
Drenthe en Utrecht geen boommarters
voorkwamen en in Overijsel en Noord-Brabant
wèl. Maar in ons laatste BIN-kaartje, wat een
zekerheid omtrent het grote centrale gebied met
boommarters her en der en de satelliet in het
noorden waar ze zich goed handhaven - alweer
enige jaren. En leegte verder. Was dat inzicht
nu niet verkregen zonder BIN? Het kaartje is
weliswaar voor een aanzienlijk deel gebaseerd
op de verkeers-slachtoffers van het IBN, maar
toch heeft de BIN daaraan belangrijke eigen
waarnemingen toegevoegd en dat zijn vooral
nestbomen. Het werk op de Veluwezoom, in de
bossen rond Baarn en rond Amerongen, het
werk van Hans Kleef, zonder BIN was er niet
die typische stimulans geweest die er van een
"netwerk" uitgaat. Het lijkt nu wel alsof het
BIN resultaat het voornaamste was, maar in de
25

genoemde periode is ook het zenderonderzoek
en ook het sensoronderzoek van Hans Kleef via
de WBN opgezet. Het zenderwerk heeft veel
opgeleverd, en met name gegevens over
dagrustplaatsen en biotoopgebruik die je niet
maar even uit het buitenland had kunnen
copiëren. En tenslotte werkte Sim het idee van
Peter uit dat moertjes met jongen verhuizen.
Daaromtrent moeten we blijven observeren. We
weten nu veel meer af van de dagkalender van
boommarters, wanneer ze overdag jagen en
wanneer niet".
Onze speciale bijdrage? Ik kwam in het nieuws
door het samen met Willemien ontdekken van
nestbomen, in en om het Gooi, later in heel
Utrecht. Hulp bij het organiseren van de boommarterdag
in Arnhem in 1996 zette me aan het
helpen schrijven van het blauwe boekje. Zo
viel ik al gauw in allerlei organisatorische
activiteiten: BIN, Marterpassen, bestuur WBN,
bestuur VZZ, maar het buitenwerk behield
prioriteit.
Voor de toekomst: doeje dan mee? Ik denk dat
er een kleine kring van experts zal blijven bestaan
zonder Marterpassen, zonder halfjaarlijkse
vergadering, met alleen de VZZ als
bindmiddel, die alleen ad hoc werkt en waarbij
de opgebouwde boommarterexpertise in goede
handen is. Het gaat om het bestuderen van de
nesten om twee redenen. Ten eerste: kennelijk
is er gewoon over de omgang van de moer met
haar jongen nog veel uit te zoeken. Ten
tweede: nesten zijn de beste indicatie voor
aantallen en dichtheden. Daaraan doen wij
graag nog een paar jaar mee. Wat er dan nog
is blijven liggen? Bepaling van dichtheden, en
monitorren. Van sommige terreinen kregen we
geen gegevens door gebrek aan medewerking
van weerbarstige beheerders. Daar moet het
dan maar zonder toestemming, maar dan is er
toch een beetje een handicap.
En nu heel subjectief iets dat onvergetelijk was,
een echt hoogtepunt? "De eerste keer. Op het
uur van volle middag die boommarter in de top
van een beuk nog vóór de ontplooiing van het
26 •
blad, dus de zon scheen recht op haar bolletje.
Daar zit ze heel hoog in de beuk op haar
latrine. En Willemien die haar ogen eigenlijk
niet geloven kan en tegen ons stamelt: maar
kijk, kijk daar dan toch, is dat 'r??!! Zo een
buitenkans is uiterst zeldzaam, normaal is dat
ze wel elke dag een keer op de latrine zitten
maar dan in het halfduister van de bebladerde
beuken".
[MARTERPASSEN VII, 1999

Hoe ik bij de WBN verzeild raakte? Interesse
in de boommarter had Hans al sinds zijn jeugd,
maar in de armzalige natuur van Nederland had
hij nooit actief contact met de boommarter
kunnen maken. Hij gaf echter gehoor aan de
oproep uit 1991 van Peter van der Leer en al
doende, als je ze beter leerde kennen, werd de
fascinatie door zowel steen- als boommarter
steeds groter. Daar komt bij dat de boommarter
een moeilijk te traceren soort is.
Wat er bereikt is sinds 1992: We hebben
bereikt dat we weten waar ze zitten. Zelf heeft
Hans daarbij die steenmarters in nesten in holle
bomen ontdekt die door vluchtige observators
wel altijd voor boommarters zullen worden
uitgekreten. Hij is met de microscoop aan het
werk gegaan om de "eigen haren" in
uitwerpselen van de beide soorten te bestuderen
en te onderscheiden. Wel heeft Hans nu een
heel precies inzicht verkregen hoeveel territoria
er waarschijnlijk in de boswachterijen Smilde
en Appelscha en op Berkenheuvel zitten, maar
landelijk gezien weten we toch nog niet om
hoeveel dieren het nu gaat. Hans gaat op stap
met een ladder op het dak van zijn auto en
klimt bij het marternest om direct al het aantal
jongen te kunnen tellen. Hij had het idee om
sensors te plaatsen in potentiële nestbomen;
daarvoor leende hij sensors van zijn
laboratorium (waar hij de platvis in de
Waddenzee bestudeert), maar al spoedig heeft
de WBN zich een aantal eigen sensors
aangeschaft, die goed werk hebben gedaan.
Dan heeft Hans ook nog zelf sectie' s van
verkeersslachtoffers op zich genomen. Maar het
echte inventariseren van nog onbekende
gebieden komt er niet meer van. Met name in
Friesland is echt nog wel werk te doen, maar
iemand anders zou dat moeten overnemen.
Wat is er nog te doen? Wat ga jij bijdragen?
Het onderzoek boeit Hans dermate dat hij in
Interview met Hans Kleef
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
elk geval doorgaat. Hij meent nu een zeer
preciese kaart van alle holten te hebben, en het
onderzoeksgebied zal niet veel groter meer
kunnen worden. De hele interactie van steenen
boommarter, het biotooponderzoek, het
bezetten van het nest, werpen van de jongen,
verhuizen van de jongen ... veel waarvan een
ander droomt behoort bij Hans tot de realiteit.
Jij kent zowel de steenmarter als de
boommarter goed. Is er een verschil in
belevingswaarde tussen deze beide soorten? Ja,
eigenlijk wel. Een boommarter is al
geheimzinnig maar een steenmarter is nog veel
moeilijker om te doorgronden; het is een totaal
nachtdier en ze zijn véél schuwer dan boommarters.
Je zou kunnen zeggen dat steenmarters
daardoor nog intrigerender zijn!
Was er iets in je boommartertijd dat je echt als
het hoogtepunt beschouwt? Nee, niet echt; het
is een hoogtepunt als je merkt dat je je nog
meer kunt verplaatsen in de huid van de
boommarter, als je bijvoorbeeld een al verhuisde
moer met jongen weer terugvindt
gewoon door te "raden" waar ze zit. Ja, het
localiseren van de nesten, en het vaststellen
hoe het daarbinnen zit en hoe de nestfase verloopt,
dat is elke keer weer een hoogtepunt.
27

BOOMMARTER INVENTARISATIE NEDERLAND
De boommartersituatie in 1998.
Het aantal interessante meldingen over de
landelijke verspreiding van de boommarter liep
in 1998 duidelijk terug. Toch kwamen er nog
enkele vondsten uit atlasblokken die tot nog
toe niet onderzocht waren. Het inmiddels
uitgekristalliseerde beeld veranderde niet meer:
er is een centraal boommartergebied op
Veluwe en Utrechtse Heuvelrug met een
kleinere populatie in het Drentse. De situatie in
Twente, in het Kuinderbos, het Oosten van
Friesland en rondom Santpoort is onduidelijk,
en verder treden er diverse zwervers op die
merendeels als verkeers-slachtoffer gemeld
worden.
VERSPREIDING
Noorden
In 1998 rapporteerde Hans Kleef wederom 5
nestbomen uit het grensgebied van Friesland en
Drenthe en het "Drents-Friese Woud". Enige
hiervan zijn voorzien van een thermo-element
dat meet of een boom- of steenmarter het hol
gebruikt [9]. Het ging om Ravenswoud (min.
1 juv.) , Veenhuizen (drie juv.), Smilde (twee
nesten, ieder drie jongen), Berkenheuvel (drie
jongen). Daarnaast was er een opmerkelijk
geval in Eernewoude. Tj .de Jong heeft daar een
martertje in de hand gehad, vermoedelijk
geboren onder het dak van een weekendhuisje;
de determinatie boommarter is zeker. In het
hart van het plassengebied! Dit lijkt echt aan te
geven dat er in het zuid-oosten van Friesland
meer boommarters (beamatters) zitten.
Flevoland
Van het Kuinderbos is ondanks de excursie
WBN niets te melden geweest (zie elders in
deze MARTERPASSEN).
Gelderland: Graafschap, Liemers.
In 1998 is als interessante vondst een van
Hoog-Keppel afkomstige boommarter naar het
IBN gebracht die een wijfje met blastocycten
28 •
bleek te zijn. De ontwikkeling van jongen is
dan dus nog niet begonnen; toch zou je denken
dat het wel om een gevestigd exemplaar zal
gaan. Dat wijst op voortplanting nabij
Doetinchem, en tezamen met het verkeersslachtoffer
nabij Zevenaar (1995) kan het
betekenen dat de boommarter over de IJssel
getrokken is en een satellietvoorkomen ten
oosten van de Veluwe nog steeds bestaat of
opnieuw is gaan bestaan, net zoals dat rondom
Olst vermoed wordt [16]. Trouwens, in het
oude rapport van Willems [19] werden heel
wat boommarters vermeld uit de omgeving van
Hummeloo en Laag-Keppel: tussen 1938 en
1952 acht gevallen, ook nog in 1963, 1966,
1968. (Van de vermelding van een latrine met
boommarterharen (in Dijkstra, [7]) ontbreekt
een BIN-formulier, en ook de mondelinge
overlevering blijkt onduidelijk te zijn).
Gelderland: Veluwe
Interessant waren ook andere "vakken die we
konden vullen": atlasblokken waar nog geen
waarnemingen van op het laatste kaartje
stonden. Eén lag in het Kroondomein, vanwaar
geen nestvondsten ooit bekend zijn geworden.
Op excursie op 8 mei ontdekten Willemien
Wijsman en Chris Achterberg een geïsoleerd
staande beuk met een grote latrine; in de avond
zag Jan Veen de marter inderdaad naar
beneden afdalen, want er was immers geen
krooncontact. Het zal wel een nestboom
geweest zijn; helaas werden verder waarnemingen
niet toegestaan. Als er geen jongen
gezien zijn wordt zo een boom volgens de
huidige strenge criteria van IBNIBIN toch niet
als nestboom geboekt. Op landgoed Voorstonden
tussen Eerbeek en Zutphen zijn in
1997 jongen gezien; maar ongelukkigerwijs is
juist daar in voorjaar 1998 een dode
boommarterman de autoweg gevonden ... In
het Edese Bos blijkt in 1997 een nestboom
bewoond te zijn geweest (evenals in 1994), wat
al vermoed kon worden nadat een lacterend
[MARTERPASSEN VII, 1999

wijfje was doodgereden op de weg naar Otterlo
[16]. In de Wolfhezer bossen is een nest gezien
in een eik, met drie jongen (zie elders in deze
MARTERPASSEN). Op het kaartje zoals het in
1998 was gepubliceerd was nog een open
vierkantje in de Loenermark; de waarneming
van een boommarter nabij de Zilvense heide
vult een van de laatste lacunes op de Veluwe.
Nestbomen waren er verder op de Veluwe in
de Imbosch (min. 2 jongen), waar Vilmar
Dijkstra ook het verhuizen van de jongen
waarnam (zie elders in deze MARTERPASSEN),
op de Onzalige Bossen (min. 1 jong), en op de
Ossenberg bij Beekhuizen (vier jongen) waar te
laat in het seizoen beuken gesnoeid werden.
Opeens bevond de snoeier zich oog in oog met
een boommartermoertje in de opening van haar
hol. Later is hier een jong gevonden dat ter
reconvalescentie naar Das en Boom is
gebracht, alsmede een dood jong dat
vermoedelijk door een hond is doodgebeten.
Een van onze oudste en trouwste contacten is
de boswachter van het Speulder- en
Sprielderbos (SBB), E. Borgers (zie interview
[6]. Hij meldt al jaren de nestbomen alsmede
de zichtwaarnemingen; de laatste raken
ondergesneeuwd in ons BINbestand omdat ze
niet meer opvallen naast al die gevallen van
voortplanting. Dit jaar meldde hij een
nestboom met 2 en een nestboom met 3 jongen
(op 2900 meter van elkaar); en waarnemingen
van jonge boommarters met een adult (samen
drie) en een los jong. De laatste kunnen we
volgens de strenge critaria van de BIN niet als
een geval van voortplanting meerekenen, de
datum is niet precies bekend noch is er een
beschrijving. Als je de nestbomen van 1995-
1998 projecteert op één kaart zie je per saldo
vijf territoria ontstaan in 2600 ha bijna
aaneengesloten bos.
Dit jaar wil ik eens aandacht vragen voor de
terloopse waarnemingen van boommarters
zoals Borgers ze al jarenlang meldt. In 1998
werd 14-maal een boommarter in het terrein
gezien, in 1997 eveneens. Alleen deze twee
jaren al vullen het gehele enorme terrein bijna
geheel: ze lopen overal. In het interview sprak
Borgers al uit dat de marters alleen in de
30 •
voortplantingstijd in het hoge beukenbos zitten,
buitendien in de coniferen. Op de excursie van
maart 1998 werd echter een teleurstellend klein
aantal marteruitwerpselen gevonden.
Tenslotte meldde Borgers nog de doodvondst
van een volwassen ram langs de doorgaande
weg naar Garderen.
Van de boswachterij Nunspeet werd ons eerst
de vondst van een nestboom bericht. Informatie
leerde echter dat een zwarte spechteninventariseerder
op een boommarter in een
holte-met-latrine-eronder gestoten was ... en
toen om deze niet te verstoren er later niet
meer is gaan kijken. Volgens onze criteria géén
nestboom dus.
Vanuit het oogpunt van de bescherming was
een belangrijke vondst die van een verkeersslachtoffer
100 meter westelijk van het
nieuwe ecoduct "Harm van de Veen" in
augustus, toen het vermoedelijk nog niet
functioneel was. Zou de volgende boommarter
over het ecoduct lopen?
Ten zeerste verwarrend was een steenmarter
gevonden ten westen van de IJssel, nabij
Voorst. Het schijnt niet de eerste te zijn daar
(en in 1997 zat er al een bij Apeldoorn). Lastig
voor de boommarteronderzoekers, maar een
normalisering van onze fauna, omdat tenslotte
de steenmarter vroeger ook in centraal
Nederland voorkwam.
Heel belangrijk was de vondst van een
verkeersslachtoffer tussen de Veluwe en
Utrechtse Heuvelrug in ten noorden van
Scherpenzeel. Op zichzelf wijst dit op
mogelijke uitwisseling tussen de Veluwe en
Utrecht, en daarmee op een garantie voor het
voortbestaan van de Utrechtse populatie.
Bovendien echter ging het om een lacterend
wijfje dat bij sectie bleek geen jongen te
hebben gehad (schijnzwangerschap). In een
atlasblok met zó weinig aaneengesloten bos
(allemaal fragmentjes) is dat helemaal
wonderlijk. De marter had een ei in de bek
toen zij aangereden werd. De marter past
tussen de vondsten van 1994 (lacterend wijfje)
en 1995 op de A 12 ten Noorden van Overberg,
[MARTERPASSEN VII, 1999

en de vondst ten zuiden van kasteel Renswoude
in 1997.
Utrecht
Bij Austerlitz was een nest 80 meter van dat
van 1997 vandaan, weer in een groenespechtenhol
op het noorden, met tenminste één
jong. Het was hetzelfde wijfje. Waarom dat zo
zeker gezegd kan worden? Omdat zij in het
rechteroor een scheurtje had, en de marter van
dit jaar had precies dat scheurtje op precies
dezelfde plek. Opmerkelijk was de waarneming
van een andere marter op 25 m van dit nest,
een groot beest, ogenschijnlijk een ram. Ons
project rond de Amerongse Berg was een
kassucces. Chris Achterberg en Monique
Bestman maakten daar een spechtenholenkaart
in de afgelopen winter en vonden dan ook drie
boommarternest,en in april. Bij twee ervan
hoorde Chris de jongen direct al. Bij het nest
op Prattenburg (2 jongen) plaatsten Sim en
Gerard een video-camera van het IBN waarmee
de gehele nacht het in- en uitgaan van het
moertje gevolgd kon worden. De afstanden
tussen de nesten waren 1550 en 2200 meter; op
de Hazenberg drie jongen, bij het Berghuis
aantal onbekend. In juni ontdekten ze nog een
nest op Het Hek met tenminste één jong, en in
augustus op Zuylestein een boom met een
grote latrine, die best wel een nestboom zal
zijn geweest. Je komt zo uiteindelijk uit op een
territoriumgrootte van ± 300 ha bos.
De vondst van een dode boommarter nabij de
Leeuwenburgh is alweer een geval van
uitbreiding van hun gebied naar de lage bossen
op klei langs de Kromme Rijn. Als ze daar
aarden zouden ze ook in Flevoland passen.
In de Betuwe werd een zwervende boommarter
(uit het Amerongse?) overreden nabij Tiel.
Voor elke marter die zo dood gevonden wordt
zou er best ook wel een kunnen zijn die het
haalt en doorloopt tot in Noord-Brabant.
Noord-Holland
In 1998 was er weer een nest in het Cronebos,
enige bomen verwijderd van het nest van 1995.
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
Direct na ontdekking kon de boom al tot
nestboom verklaard worden omdat de jongen te
horen waren (tenminste twee). Met het nu
bekende beeld van nestbomen met maar weinig
mest eronder is het heel aannemelijk dat in de
boom die tussen deze beide in staat in 1997
ook genesteld is. Het nest van 1998 is echter
verongelukt, de moer is vermoedelijk op de
A27 doodgereden. Onbegrijpelijkerwijs bleek
het nest toch leeg toen het door Johan
Metselaar onderzocht is. In het najaar woei de
top uit de veel gefotografeerde nestboom 1995,
net boven het "duimpje" die dit jaar een bosuil
had gehuisvest (zie elders In deze
MARTERPASSEN).
Verder kwamen vroeger boommarters
voor in ' s-Graveland, maar daar zij n nu al 1 Y2
jaar lang geen sporen meer aangetroffen.
Daartegenover is in dec. 1997 een geloofwaardige
waarneming gedaan in het Bikberger
Bos tussen Bussum en Huizen, waar vroeger
wel boommarters gezien zijn; maar het laatste
spoor in die contreien was een schedel uit
1993.
Van de binnenduinrand zijn enige gegevens
verkregen in de loop van vele jaren, net teveel
om ze te durven afschrijven, net te weinig om
te kunnen geloven dat er een levensvatbare
populatie voorkomt. Toch is in sept. 1997 weer
een boommarter-achtig dier bij de Velsertunnel
gezien en iets dergelijks in Duin en Kruidberg
in aug. 1998.
In Limburg tussen Reuver en Belfeld ten
noorden van Roermond werd een dode boommarter
gevonden, de doodsoorzaak is onduidelijk.
Het was een tamelijk jonge ram met
in de maag jonge vlaamse gaaien. Uit Midden­
Limburg (of waar dan ook in Limburg) is bijna
niets over het huidige voorkomen van boommarters
bekend; je mag hopen dat het hier om
immigratie uit Duitsland gaat.
Per saldo zijn er dus in 1998 19 gevallen van
voortplanting bekend geworden plus 2 uit 1997
die niet eerder gemeld waren; plus het geval
van het wijfje met nog onontwikkelde jongen.
31

Deze twintig gevallen zijn toch echt iets om
heel trots op te zijn als je het vergelijkt met
wat er in 1990 van de boommarter bekend
was.
Een vergelijking van een aantal van deze
nestbomen leert dat ze wel iets gemeen hebben:
die in het Cronebos, en de Utrechtse van
Austerlitz, Hazenberg, Berghuis, Prattenburg,
en ook Bato's Erf bij Speulde alsmede Smilde­
Oost liggen alle in een oud beuken"vak"
temidden van jonge coniferenaanplant; in het
beukenvak zijn wel tien holle bomen
beschikbaar; daarvan kiezen ze veelal maar
NIET altij d een boom met meer openingen.
Het is soms bijzonder moeilijk gegevens
binnen te krijgen. Zo hoorde ik van een
aangereden boommarter bij Maartensdijk. De
vindster bracht die naar een preparateur; ik
hem bellen of dan de "bout" naar het IBN
mocht voor onderzoek. Prima!, dat wel. Alleen
... de preparateur kreeg vervolgens een
inzinking en nu na 1 Y2 jaar is de marter nog
steeds niet geprepareerd en de bout nog niet
opgestuurd.
In bossen waarvan niets bekend is, is verder
onderzoek noodzakelijk. Vluchtige excursies
hebben geen zin. De boommarter heeft een
onderzoeker nodig die om te beginnen alle
holle bomen in kaart brengt en vervolgens ook
in de sneeuw klaar staat en regelmatig rondes
loopt en in april/mei dag en nacht beschikbaar
is. Alleen als er iemand te vinden is die dat
voor een bepaald gebied wil doen kun je
nagaan of daar boommarters zitten. En
inderdaad, als ze er NIET zitten is het geen
dankbaar werk!
Op ons laatste kaartje blijkt nu wel prachtig de
samenhang tussen de gebieden op de Veluwe
en in Utrecht. Hier en daar lijkt de boommarter
een bruggehoofd over de IJssel te bevolken.
Het centrale gebied is omgeven door een
puntenwolk van verkeersslachtoffers - alsof het
gebied overkookt. Dus ondanks de ontzaglijke
tol die het verkeer heft lijkt het wel alsof de
boommarter in opmars is. In het Noorden zit
32 •
de boommarter nog steeds en ook daar geldt
dat als hij het tot NU toe heeft uitgehouden,
het perspectief gunstig is.
De aantallen boommarters
Wat de aantallen betreft, wij hebben een
schattingswijze gehanteerd waarbij in de loop
der jaren het aantal steeds iets groeide als er
weer een atlas blok bij kwam. In elk geval is nu
de aantalsberekening gebaseerd op zeer
nauwkeurige gegevens - met de nodige
aannames, zoals dat in een model nu eenmaal
gaat.
Allereerst zat er een tikfout in de schatting van
MARTERPASSEN VI [21]: het totaal aantal
marters klopt, maar het aantal nesten op de
Veluwe had 64 moeten zijn; totaal 100 in
Nederland. Dit is ook na 1998 nog steeds het
aantal. Weliswaar zijn er enige atlasblokken bij
gekomen, maar volgens de regels die het model
eigen zijn betekent dat niet noodzakelijkerwijs
dat er dan meer boommarternesten zullen
komen - het is tenslotte maar een model.
(schoolmeester-achtig nootje: je kunt best méér
blokken bezet vinden terwijl het aantal
boommarters gelijk blijft: stel een blok A met
2000 ha bos en modelmatig 7 marters en een
uitlopertje van het bos (100 ha) in het
aangrenzende blok B, modelmatig zonder marters.
Als een moertje haar nest nèt in blok B bouwt
krijg je blok B erbij, maar één nest minder in A;
het totale aantal marternesten blijft gelijk.)
Van dit geschatte aantal is dit jaar gevonden 19
nesten, 19%. Dat wijkt nu wel niet significant
af van de 22% van vorig jaar, maar er is toch
duidelijk een afvlakking rond 20 %.
Dus is dit het ideale moment om op te
houden!! Zuiver statistisch verwacht je immers
een afvlakking van de toename, en het blijkt
dat nu al de toename tot stilstand is gekomen.
Henri JW Wijsman
[MARTERPASSEN VII, 1999

Eindrapport van de BOOMMARTER INVENTARISATIE NEDERLAND 1992-1998.
Tegenwoordig is de uitvoering van het soortenbeleid gelegd in handen van de provincies. Daarom
leek het passend om de eindstand van het project Boommarter Inventarisatie Nederland te
publiceren per provincie. Deze is gebaseerd op alle meldingen uit de periode 1992-1998,
gedurende welke periode de Werkgroep Boommarter Nederland met dit project actief bezig was.
Wij zenden dit eindrapport tevens toe aan allen die ooit hebben meegewerkt aan de BIN, al was
het maar met een klein meldinkje. Jaarlijkse tussenstanden (met grotere detaillering) zijn al
eerder gepubliceerd in onze periodiek MARTERPASSEN. Over de verspreiding van de
boommarter zal in het eind van 1999 een artikel verschijnen in het tijdschrift LUTRA.
Groningen. In deze provincie komt de
boommarter alleen als zwerver voor. Gezien de
aanwezigheid van boommarters in Drenthe is
dat op zichzelf niet verwonderlijk.
Friesland. In deze provincie is de situatie niet
geheel duidelijk. In elk geval is de boommarter
standwild in het gebied rond en in Nationaal
Park Drents-Friese Woud, maar hoeveel
boommarters er nu elders voorkomen is
onzeker, met name omdat de steenmarter in het
oostelijk deel van Friesland steeds talrijker is
geworden. Enige vondsten her en der zouden
kunnen wijzen op een grotere verspreiding, met
name ook een geval van voortplanting in 1998
nabij Eernewoude.
Drenthe. De vondsten van nesten door Hans
Kleef gedaan wijzen op voorkomen van de
boommarter in het westen (Drents-Friese
Woud) en langs de Hondsrug (nabij Gieten).
Of via centraal-Drenthe contact bestaat tussen
deze twee gebieden is onduidelijk. Of via de
jonge bossen rond Ruinen een verbinding zou
kunnen bestaan met de eveneens jonge bossen
rond IJhorst in Overijssel is zeer twijfelachtig.
Op de Hondsrug werd in 1997 voor het laatst
een nestboom ontdekt en een eventuele kleine
populatie daar is vermoedelijk zeer kwetsbaar
en heeft verbinding met de rest van de
provincie nodig.
Overijssel. Over de laatste jaren leek alleen
rondom Singraven bij Denekamp voortplanting
op te treden (laatstelij k
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
1996). Het voorkomen van boommarters hier
zou kunnen samenhangen met immigratie uit
Duitsland. Anderzijds bestaat het relatief
dichtbij gelegen Bentheimer Wald weliswaar
uit prachtig bos met veel holle bomen, maar de
omvang is toch maar gering. Er liggen nog
enige oude waarnemingen van nabij
Ootmarsum en meer onderzoek ter plekke blijft
dringend gewenst.
Enige meldingen uit Salland doen de hoop
herleven dat misschien de Sallandse Heuvelrug
ooit weer bevolkt wordt. Daar is verder
onderzoek beslist nodig. De waarneming van
een jong dier bij Olst (1997) lijkt op
voortplanting te wijzen. In de kop van
Overijssel zijn twee dode boommarters
gevonden in 1997, waarbij een interessante
vraag is waar deze marters vandaan kwamen.
Flevoland. Hier zijn nu al enige malen
boommarters als verkeersslachtoffers
aangetroffen, zowel bij en in het Kuinderbos in
de Noordoostpolder alsook in Oostelijk en
Zuidelijk Flevoland. Het is onze hoop dat in
het relatief vele bos in deze streken op den
duur holle bomen zullen ontstaan die behuizing
aan marters kunnen bieden. Op dit moment is
het eerlijk gezegd wel waarschijnlijk dat hier
en daar al een solitaire boommarter zich
pro beert te handhaven.
Gelderland. In Achterhoek en Lijmers is het
aantal waarnemingen vrijwel nihil. Gelukkig is
dit jaar voor het eerst iets dat op voortplanting
in de Achterhoek wij st gevonden; verder en
intensief onderzoek is vereist.
Maar de Veluwe is de kern bij uitstek van het
33

oommartervoorkomen, tot Hattem toe. Elk
jaar waren er nesten op de Veluwezoom (soms
wel drie) en Speulde (idem) , soms rond
Nunspeet (een enkele). In 1998 kwamen er
aanvullingen vanuit Apeldoorn, Voorstonden,
Ede (plus een dood lacterend wijfje in 1997)
en Wolfheze. Dat de boommarter standwild op
de Veluwe is blijkt helaas ook uit het constante
en grote aantal verkeersslachtoffers. Ook in het
landgoederenlandschap naar de IJssel toe nabij
Leusveld, Leuvenheim en Voorstonden, waar
de relatief kleine bossen elk hun boommarters
bevatten. Ook in de driehoek Nijkerk-Putten­
Voorthuizen zitten nog boommarters.
Nieuwbouw rond Amersfoort dreigt enigerlei
verbinding van deze marters met Utrecht
OIunogelijk te maken.
De boommarterstand op de Veluwe ziet er
veelbelovend uit en is onze hoop voor expansie
naar elders in Nederland. Toch loeren ook op
de Veluwe op veel plaatsen bedreigingen door
het verkeer. Zo vond langs de ASO kantonnier
Rouwenhorst in juni, juli en augustus 1998 op
een traject van 7 km tussen Apeldoorn en
Hattem elke maand één dode boommarter.
Verzameld is er niets, maar het is redelijk om
te veronderstellen dat het inderdaad om
boommarters ging. Je durft een dergelijk
gegeven nauwelijks te extrapoleren naar enige
jaren lang ... En inderdaad rapporteerde hij op
20 oct. opnieuw een dode boommarter, toen
vlak bij Hattem.
Utrecht. Rond Amerongen komen de hele eeuw
al boommarters voor, en nu komen ze er talrijk
voor, een van de beste gebieden om van
boommarters een persoonlijke
levensgeschiedenis te leren kennen. In het
aangrenzende Leersumse Veld zijn geregeld
boommarters gezien, maar van voortplanting is
nog niets gebleken. Dan waren er in andere
jaren altijd nestvondsten in de Kaapse Bossen
en vorig jaar zijn jongen gezien nabij Huize
Maarsbergen. In Noordhout was ook in 1998
alweer een flinke latrine bij een nauwe eik,
waar toch geen dier meer bij gezien is; ook
van Moersbergen zijn latrines bekend. Rondom
34 •
vliegveld Soesterberg komen boommarters voor
en zijn ze bezoekers van de daar in vrij groot
aantal aangebrachte marterkasten. In de Vuurse
Bossen is de boommarter standwild.
In Utrecht is versnippering een groot gevaar.
Tussen de gebieden in het noordwesten en in
het zuidoosten waar nogal wat boommarters
voorkomen is de verbinding precair, bedreigd
door hogesnelheidslijn en doorsneden door
rijkswegen A 12, A28, A27, die dan ook alle
voor slachtoffers zorgen. In het gebied tussen
N234 en A 12 leven maar WeInIg
booommarters. (In bepaalde kleine percelen
van particulieren, defensie of van het Utrechts
Landschap zouden hier en daar misschien
boommarters kunnen huizen). Ook het
zuidoostelijke deel van Utrecht herbergt per
saldo maar een kleine populatie, die voor een
blijvend voortbestaan afhankelijk is van
verbindingen met name naar de Veluwe. De
doortocht van de Gelderse Vallei is voor
boommarters moeizaam en ook hier vormt
nieuwbouw een bedreiging.
Noord-Holland: In het Gooi plachten op Einde
Gooi (NM) altijd boommarters voor te komen,
maar een nest is er nimmer gevonden. Wel is
het Cronebos (NM) een klassieke vindplaats,
heel geschikt voor boommarters. Uit
sneeuwsporen bleek dat ze in de winter het uit
exoten (coniferen) opgebouwde naburige
Smithuyser Bos (part.) frequenteren. Wat
noordelijker is in het Gooi een verschuiving
geconstateerd van 's-Graveland naar
NaardenlHuizen. Om veel dieren kan het
beslist niet gaan, maar de boommarter leefde te
lang in 's-Graveland (tenminste zeven jaar) om
van een zwerver te kunnen spreken. Het zou
wel een solitair kunnen zijn geweest [22].
In de binnenduinen tussen Bennebroek en
Castricum zijn regelmatig marterachtige dieren
gezien, zelden of nooit met een duidelijke
omschrijving van het waargenomen dier erbij.
Afgezien dan van een viertal vondsten van
omgekomen boommarters (de laatste uit 1992)
is sinds een samenvattend artikel uit 1993 de
situatie nauwelijks duidelijker geworden. [18].
[MARTERPASSEN VII, 1999

Noord-Brabant. Twee boommarters die in 1992
en 1998 in de Betuwe het leven lieten op een
autoweg waren misschien op weg naar Noord­
Brabant. In elk geval komen daar van tijd tot
tijd zwervers voor; en misschien toch hier en
daar een geval van voortplanting? Steenmarters
zijn (hoewel heel spaarzaam) opgerukt tot in
het westen van de provincie (doodvondst bij
Dongen, 1996), dus goede identificatie is bij
terloopse waarnemingen dringend nodig.
Limburg. In deze provincie komen zoveel
steenmarters voor dat precies onderzoek nodig
is om met zekerheid een boommarter vast te
stellen. De zekere waarnemingen zijn er maar
enkele (1996, 1998 ). Langs de A 76 werden
eenmaal in 1994 en tweemaal in 1996
stoffelijke resten aangetroffen die de annalen in
zijn gegaan als die van een boommarter, maar
verzameld is er niets. Gezien de grote
overmacht aan steenmarters in Zuid-Limburg
lijkt het echter zo bijzonder dat er juist
boommarters worden overreden dat de BIN
heeft gemeend dit gegeven verder niet te
mogen gebruiken.
Perspectieven.
Nationaal gezien kun je aannemen dat
boommarters met een redelijke kans op succes
de weg wel zullen vinden naar de nieuwe
bossen in Flevoland (er zijn doodvondsten
gedaan in de polders ten westen van het
Veluwemassief en in de Eempolders in het
noorden van Utrecht, die boommarters waren
al op weg) en naar de Sallandse Heuvelrug.
Via West-Salland en Noord-West-Overijssel
zou dan een verbinding tot stand kunnen
komen van het centrale boommartergebied met
Drenthe. Daarnaast zou misschien vanaf de
Sallandse Heuvelrug via Vorden contact
mogelijk zijn met het Doetinchemse. Misschien
dat Montferland wat te bieden heeft aan
boommarters en dat ze Zevenaar kunnen
bereiken (verkeersslachtoffer 1995).
De verbinding tussen de Veluwe en Utrecht
blijft een heikel punt.
Een eventuele oversteek van de grote rivieren
zal wel een flinke barriere blijven: niet zozeer
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
het water zelf, maar veeleer de kale
uiterwaarden. Misschien dat het lukt van het
Montferland via het Reichswald (als de
boommarters daar niet gevangen worden) naar
het Noordlimburgse en dan Noord-Brabant in.
En daar zouden deze boommarters misschien
soortgenoten kunnen ontmoeten die vanuit het
Amerongse de Betuwe zijn doorgestoken dan
wel vanuit ver in België zijn geïmmigreerd.
Dan, maar dus echt alléén als dit allemaal zou
gelukken zouden we op weg zijn naar één
nationale boommarterpopulatie.
Henri J W Wijsman
met dank aan GDJM Müskens (IBN-DLO) en
AJJM van Roosendaal.
TENSLOTTE:
hartelijk dank aan allen die aan de
BOOMMARTER INVENTARISATIE
NEDERLAND hebben meegewerkt in enigerlei
vorm!!
Wij noemen hen hieronder, met excuses aan de
velen die wij onvermijdelijk moeten hebben
vergeten te vermelden!
35

VRIJWILLIGERS EN CONTACTPERSONEN VAN DE BIN .
G.Achterberg, P.Aldes, W.F.Alleijn,
T.Baarspul, N.Barlo, e.M.Barneveld, RBerends, W.v.d Bergh, N.Beuken, GJ Blankena,
H.Blessing, F.de Blom, B.Boekes, N.Boers, N.Boesjes, M. Boland, W. Bomhoff, J.Bonenberg,
E. Borgers, B.Born, H.van den Bos, G.Bosch, Fr. Bosch, G.H.Bosman, H.Bovenkerk, Fam
vdBraak, J Bronneberg, Ch Brosens, O.de Bruijn, A. Mörzer Bruijns, Z.Bruyn, B.Budding, FG
Buisman, D.Buitenhuis, AvdBurg, G.van den Burg, J Busger op Vollenbroek, J Burgers,
RBijlsma, H.van de Bijtel,
e.F.Calis, Jo van der Coelen, ACox,
H. Danker, J.van Diermen, J.Donker, H.van Diepen, ADiepenveen, M.e. Dorrestijn,
J.Dubbelhuis , ADulos, J.van Dijk, N.Dijkshoorn,
Rvan Eekelen, G.J.Elbers, B.Engelen, Mevr. I.Ernst,
J.Fossen,
H.van Gelder, WFvGenen, W.Gerritsen, N.Grobbé, A. Groen, J.de Groot, G. Groot Bruinderink,
AHaan, S. Haantjes, F.Hagen, N.Hartendorp, H.Hees, F.vdHelm, Aten Hoedt, AHoeve,
F.Hollander, AHolleman, H.Hoogeveen, M. Hoogeveen, H.W.M.Hoogewerf, M.van den Hoorn,
M.Huijser, W.H.Huijsman,
K.Janmaat, AJ.Jansen, G.B.Jansen, S.Joosten DA.Jonkers, JA de Jong, A. de Jong, J.Jonker,
B.Jurgens,
N.van de Kamp, H.Kaniok, H.Kerssen, A Kerssies, H.G.Ketelaar, AKiewiet, AJ.vKlaveren,
J.Klomp, LJ Kies, J.Koeman, T&B van der Kolk, A Kooi, B. van Kuik, A Kurvers, J.H.Kuyper,
N.Kwint,
V.van Laar,.W.Lamers, H.Langemaat, P.Leonards, H.Liekers, AL.Liekens, M van Lieshout, J.
Loggen, Tj.Lubach,
L. Maarse, B Mabelis, H.Marinus, N.Marra, R.v.d.Mars, J.AMekel, W.Mekelenkamp,
M.Melchers, L.Meeuwissen, G.J.van Mourik
J.Mulder,
HW Niewerf, C. Nieuwelink, W.G.Nijlant, R.Noordhuis, B Noort,
Mevr Oelderik, JGH Oldenkote, M.van Oosten, P. van Oosterom, J.Otter, R.Oudega,
A van Paassen, T Pauwels, J.W.Pellicaan, B.Portegies,
H.Quader,
Avan Raalte, E.S.Raatjes, H Raaijmakers, N.Rademakers Ravensbergen P,
T.Renssen, P.Roozing, H.Rijksen, L.Rondeboom, H.Ruiter, J.Rijken,
J.Schoppers, W.Schurenman, H.Schuurmans, J.H.ten Seldam, F.W.Smeding, H.Smit, T.vd Spek,
G.Spijker, S.Stumpel, N.Steynen, J.String,
M.Tamminga, R.Terlouw, G.Timmermans,
N.bijde Vaate, L.ter Velde, N.Venema, G.Verhoeven, N.Vogt, P.Voskamp, H.Vonk, C.Vree,
E.van de Werf, J.Willems, L.Witte, J.M.de Woord,
K.Ypma,
M.zijlstra, J.Zwier.
36 • [MARTERPASSEN VII, 1999

"WO DANS EIK"
Langs een laantje met oude eiken en beuken
bespied ik op 3 juni nabij Wolfheze een
grote bonte specht die haar jongen voert met
rupsen. Het regent en de jongen hangen zo
nu en dan helemaal buiten de nestholte,
klaar om uit te vliegen. Het geluid rechts
van mijn aanzit doet denken aan jonge
spreeuvven die geen geduld kunnen
opbrengen met het vvachten op een van hun
ouders. Als het vvater langs de beuk in mijn
kraag loopt stap ik op en laat de specht
verder alleen met haar vraatzame jongen.
Het "spreeuvvengekrijs" houdt aan en mijn
aandacht gaat naar een eik die rechts van
het laantje in het open bos staat. Het krijsen
blijkt te "hangen" onder aan de oude eik.
Het bevveegt snel omhoog, richting een oud
gat op ongeveer acht meter hoogte. Het is
oorspronkelijk gemaakt door een groene
specht en gelegen tussen tvvee andere gaten,
ontstaan door inrotting en blikseminslag.
Mijn verbazing is groot: drie jonge
boommarters en hun moeder, die als ze mij
ziet uit de boom op de grond springt en
verdvvijnt in de Douglas-dekking. De jongen
kijken verbaasd
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
naar dat vvat zich onder hun nest bevveegt.
Voorzichtig zoek ik dekking tussen prunus en
fijnspar. Op een dikke dvvarstak onder het
eerste gat bevindt zich een latrine die veel
gebruikt vvordt door de jongen. Na ongeveer
tvvee uur komen de jongen naar de latrine en
doen om de beurt hun behoefte. Er ligt heel
vvat mest op de grond en veel prooiresten van
vogels: grote bonte specht, spreeuvv, enz. De
eik staat nogal geïsoleerd en er is nauvvelijks
krooncontact met andere bomen. Er zitten
nogal veel krabsporen op.
Drie dagen heb ik de jongen kunnen
observeren, het moertje zie ik niet meer.
Daarna zijn de boommarters verhuisd. Ook de
bonte spechten uit het nest vlakbij de
marternestboom (op 30 m afstand) zijn
heelhuids uitgevlogen (en trouvvens ook de
haviken op 125 m afstand). Pas een maand
later vind ik bij toeval op 30 meter afstand
een andere eik vvaar behoorlijk vvat mest en
prooiresten onder liggen (vveer van bonte
specht) en dat zal de nieuvve behuizing vvel
gevveest zijn.
Rob van 't Zelfde.
37

VELDWAARNEMINGEN 199B
Die leden van de WBN die vergunning hebben om in een bepaald gebied vrijelijk rond te
snuffelen en boommarters te bestuderen beleven van allerlei. Meestal noemt men dat
"anecdotische ervaringen" en de betekenis van wat zo toevallig een keer in het veld is gezien
voor systematisch onderzoek is betrekkelijk gering. Toch zie je in dergelijke gevallen keer op
keer dat het er achteraf op neer komt dat toen en toen precies is waargenomen (en niet
begrepen) wat pas jaren later als normaal gedrag verklaard is.
Vandaar dat de redactie aan hen vroeg om hun veldervaringen te boek te stellen in één
samenvattend artikel. Bram Achterberg en Monique Bestman droegen ook het hunne bij.
38
Herkenbare individuën.
Nabij de Hazenberg bij Amerongen had in
1997 een moertje een nest in een beuk.
Ongeveer 50 meter verder in hetzelfde vak
had ze opnieuw een nest in 1998; het betrof
hetzelfde dier, want ze is relatief groot, de
keelvlek op de talrijke dia's die er in beide
jaren gemaakt zijn vertoont grote gelijkenis,
en ze is heel tolerant voor waarnemers. Ze
ligt vaak lange tijd met haar kop in het gat
te slapen en ze vertoont weinig of geen
aarzeling als ze de boom verlaat. Zowel
wijfje als jongen (1998: drie) volgden het
opbouwen van de gebruikte schuiltent
belangstellend (Chris, Bram).
In Austerlitz had in 1997 een marter een
nest in een boom met één op het noorden
gelegen hol van een groene specht. In 1998
heeft precies dezelfde marter een nest gehad
80 meter verder in dezelfde laan; ertussen
zijn veel geschikte bomen. Weer zat ze in
een boom met één op het noorden gelegen
opening, gemaakt door een groene specht.
Tenminste dat leek zo. Groot was de
verbazing toen ze naar de latrine ging via
een tot dan toe nog niet ontdekte opening,
namelijk een ingerotte ooit eens afgezaagde
takbasis die kennelijk met de interne holte
in verbinding stond. Deze boommarter heeft
een scheurtje in het rechteroor en is daaraan
herkenbaar als de boommarter "Aussie"
(Henri).
In het Cronebos bij Hilversum bevond zich
in 1998 een nestbeuk op ongeveer tien
•
meter van de nestbeuk 1995. (Er tussenin
staat een beuk die vermoedelijk in 1996 als
nestboom heeft gediend). Het moertje had
van opzij gezien een vlek in de bef zoals die
precies zo terug te vinden is op een foto
gemaakt door Peter van der Leer in 1995. In
het nerveuze gedrag kwam 1998 ook overeen
met 1995; conclusie: hetzelfde dier. Vermoed
wordt dat het nog niet onderzochte
verkeersslachtoffer 1998 op de nabij gelegen
A27 helaas ditzelfde martertje is geweest
(Henri en Willemien).
In Drenthe was het bijzondere nest in de larix
zowel in 1997 als in 1998 bewoond; "dat het
om hetzelfde dier ging bleek uit het
karateristieke keelvlekpatroon. Aardig is in
dit verband dat een van de jongen - ook een
vrouwtje een vrijwel identiek
keelvlekpatroon heeft als de moeder" (Hans).
- Dit betekent dus dat je op zou moeten
passen als je na een paar jaar denkt met
hetzelfde dier te maken te hebben terwijl het
dan misschien om een kind gaat.
Ook het nest in de beuk in Smilde-oost werd
in 1998 hoogstwaarschijnlijk door hetzelfde
moertje als in 1997 bewoond. Dit leidt Hans
af uit het identieke gedrag. (Ten aanzien van
het nest op een havikshorst in een
larixopstand op Berkenheuvel bestaat er een
gerede kans dat het moertje in 1997 en 1998
identiek is - gezien de uitzondelijke aard van
het nest. Maar dit blijft speculatief). (Hans).
[MARTERPASSEN VII, 1999

Uit het nest vallen en verhuizen.
Op 3 juni zagen Hans, Luc Enting en Henri
en Wille mi en hoe om half vier 's middags
een jong bij zij n eerste klimoefeningen naar
beneden viel; zijn broertje wilde namelijk
ook uit het hol komen en duwde de pootjes
van nummer één weg. In een stromende
regenbui viel hij neer; Enting heeft alles
gefilmd. Als de wiedeweerga snelde de
moer naar de grond en haalde het jong terug
naar de opening waar de rest van het kroost
zat - proppen om het erin te krijgen! Maar
om vier uur ging het moertje op voedsel uit.
Het is alsof ze er dan zeker van kan zijn dat
de jongen zich niet buiten het hol zullen
wagen. Een en ander speelde zich af bij de
larix die een paar dagen later verlaten werd
en die een rol speelt in de bijlage door Hans
Kleef.
Vilmar vond een jong onder een nestboom
op de Imbos. Hij liet het liggen en de
volgende ochtend was het weg. Zie de
bijlage. Peter vond een dood jong. Vilmar
haalde het op .... zie bijlage.
Een nestboom werd verlaten (door toedoen
van bijen, zie onder) maar Vilmar vond de
martertjes op 85 meter verder terug in een
ander hol in een beuk. Daar hebben ze nog
een aantal dagen gehuisd. Zie de bijlage.
Hans bevond het nest in de larix leeg op 7
juni om 2.00 h in de morgen; meteen dacht
hij aan de dichtsbij zij nde boom met
spechtenholen. Dat is een holle Douglasspar.
Maar gelet op voorkennis van het gebruik
van holle bomen in het betreffende
territorium ging Hans naar een larix en
inderdaad, daargekomen bleken moeder en
alle drie de spruiten, die nog niet goed
konden klimmen, daarheen verhuisd te zijn.
Deze nieuwe behuizing (wéér een larix) ligt
690 meter weg! Daar heeft hij enige dagen
later waargenomen hoe bijen de moeder
zowel als de jongen staken, de marters
piepten luid. De moeder en twee jongen
liepen heen naar een op 80 meter gelegen
Jaarbrief WBN-vzz over 1998] •
larix met (kleine) holte; het derde jong bleef
onder de boom liggen en trok zich van Hans
niet veel aan; later kwam de moeder en nam
het mee in de bek. Zie bijlage.
Chris en Bram zagen hoe een jong uit de
boom bij de Hazenberg viel. Het moertje
probeerde een jong terug te trekken, dit
mislukte en het jong viel uit de boom. Korte
tijd later verliet het moertje de nestholte, ging
via de kronen naar de beuk direct naast de
nestboom, daalde daar af en liep naar het
jong. Ze nam het jong in de bek, ging de
boom naast de nestboom weer in, daar
omhoog en dan naar het bovenste gat. Ze
probeerde het tegenstribbelende jong naar
binnen te duwen, maar dit lukte niet.
Vervolgens ging zelf naar binnen en trok het
nog steeds tegenstribbelende jong aan een
poot het nest in. Acht dagen later was Chris
om 18.30 op weg naar dezelfde ne:Stboom en
hoorde een jonge boommarter roepen die op
de grond onder de nestboom bleek te liggen.
Bijna op hetzelfde moment verliet het wijfje
de nestboom, net als een week eerder ging ze
via de kronen naar de beuk . naast de
nestboom en daarlangs naar beneden. Ze nam
het jong niet in de bek; ze liep een stukje van
hem weg en dan weer terug, een aantal malen
tot het jong haar volgde. Chris ziet beide
weer als het wijfje met het jong in haar bek
tegen een schuinstaande larix klimt, 40 m van
het nestboom verwijderd (in dit beukenvak
staan enkele larixen). Om half zeven komt
het wijfje via de kronen de nestboom weer in
en gaat de nestholte binnen. Het jong blijkt in
de platte kroon van de larix te zitten, waar
waarschijnlijk een oud vogelnest zat. De
beide andere jongen zaten nog steeds in de
nestboom. Om 22.00 verliet het wijfje de
nestboom. Dit is de laatste keer geweest dat
Chris moertje en jongen heeft gezien. Drie
dagen later bleken de boommarters
verdwenen te zijn. Zie bijlage.
Wintervestigingen
Reeds in februari had Vilmar op de
39

40
Veluwezoom al menige beuk met een latrine
eronder (d.w.z. meer dan twee drollen): elf
op de Imbosch, waarvan er uiteindelijk twee
als "nestboom" zijn gebruikt, één als
geboorteboom en één als verhuisboom);
voorts twaalf op HagenauJOnzalige Bossen,
waarvan één als nestboom. Het verschijnsel
van vestiging in een boom als het nog
winter is, is van elders niet bekend. Hans
merkte dat de wijfjes in zijn nestbomen pas
vlak voor de bevalling het nest betrokken.
Boommarters en bijen
Vilmar vond dat een boomholte (die
mogelijkerwijs al in 1996 en 1997 als
nestplaats had gediend) door wilde bijen
bewoond was; in deze holte had eerder in
het seizoen 1998 een worp jonge
boommarters gezeten, die er waarschijnlijk
ook waren geboren. Je krijgt dan de indruk
dat deze bijen de boommarter actief
verdrijven uit haar woning. Meer hierover is
ook te vinden in de bijlage van Vilmar waar
hij beschrijft hoe een bommarter haar boom
had verruild voor een ander; in de eerste
boom bleken nu bijen te huizen.
Hans beschijft in een andere bijlage hoe een
boommartermoertje zich vestigde in een
boom waar in een ander hol, zonder interne
verbinding, al bijen woonden. Door het
steken van de bijen moest de boommarter
vluchten, maar twee dagen later was ze
terug.
Hans zag ooit een steenmarter met jongen
die zich niet liet verjagen door bijen die min
of meer hardnekkig belangstelling
vertoonden in de nestholte. Wel heeft Hans
Kleef enkele keren waargenomen dat bijen
een nestholte bezetten nádat de
marterfamilie het hol had verlaten.
Chris attendeert op de stukken bijenraat als
prooirest die in 1998 onder de nestboom
van Prattenburg lagen.
Aanvallen door vogels.
Voor een aanval door een bosuil zie
het artikeltje van Henri samengevat elders in
•
deze MARTERPASSEN: de bosuilmoeder viel de
boommarter wekenlang aan, opeens was het
bosuilkuiken verdwenen en misschien heeft
de marter het wel te grazen genomen.
Hans Kleef en Peter Tydeman zagen
hoe een volwassen zwarte specht, die een nest
had niet ver van een boommarter-nestboom,
schijnaanvallen en duikvluchten uitvoerde op
de opening waarachter de marter zat te
wachten tot de kust veilig was, maar dat was
maar tijdelijk. En in een later stadium volgde
predatie door de boommarter van de jonge
spechten ...
Bram Achterberg zag bij de nestboom op de
Hazenberg hoe een zwarte specht aanvloog op
een gat waaruit een der jonge boommarters
zat te kijken. Het moertje verliet de nestholte,
ging naar de beuk naast de nestboom en
verjoeg de zwarte specht die in die boom
was gaan zitten. Bij dezelfde nestboom werd
bij een andere gelegenheid een luid
schreeuwend jong opgemerkt door een van de
in de buurt broedende kraaien. Deze ging in
de boom naast de nestboom zitten waarna
ook de partner arriveerde. De jonge marter
werd meteen teruggetrokken door het moertj e.
De kraaien bleven ongeveer een kwartier
"rondhangen" bij de nestboom.
Voor een andere interactie vogellboommarter
zie over de dappere koolmees elders in deze
MARTERPASSEN.
Vinden door gepiep van jonge boommarters
Iets nieuws van 1998 was de aandacht voor
het geschreeuw. Hier zie je weer eens
duidelijk hoe een zoekbeeld gevormd moet
worden. Chris stelde van enige bomen met
latrine meteen vast dat het nestbomen waren
door registratie van het geschreeuw van de
jongen; in de tweede helft van april hoorde
hij de jongen piepen op Prattenburg zowel als
op de Hazenberg voordat hij de boommarter
zelf gezien had. Op 30 april zat Chis voor het
eerst bij de nestboom nabij het Berghuis. Om
12.16 kwam het wijfje terug, bijna direct
nadat ze de nestholte was binnengegaan
weerklonk het gepiep van de jongen. Henri
[MARTERPASSEN VII, 1999

verging het evenzo (zie bijlage) en hij
tekent aan: als je het geluid kent hoor je het
al van verre dwars door al het vogelgezang
heen. Ook Vilmar hanteerde deze methode
dit jaar, hoewel eigenlijk niet bewust; hij
had het nooit eerder gehoord hoewel hij er
wel op verdacht was.
Hans heeft ons allen waarschijnlijk als
eerste op dit geroep geattendeerd. Het is
goed te onderscheiden van onder andere het
piepen van jonge spechten. Jongen kunnen
luidruchtig zijn met name in de vroege
zoogperiode kort na het vertrek van het
moertje. Is het moertje in het nest dan
heerst er over het algemeen rust. In een
latere fase kan er heel wat lawaai optreden,
ook bij aanwezigheid van het moertje en
vooral als er net prooi is binnen gebracht.
Chris Achterberg, Vilmar Dijkstra, Hans L
Kleef, Hemi JW Wijsman
Heel eerlijk gezegd hoopt de redactie dat de
nieuwe kleine en tamelijk onofficiele "groep
boommarteronderzoek" zal voortgaan met
dergelijke waarnemingen te verzamelen.
Gezamelijk vormen ze immers een beeld van
het leven van een boommarter.
Voorlopige conclusies: bepaalde
boommarters zijn individueel herkenbaar,
wat in de ethologie meestal het begin is van
belangrijke reeksen waarnemingen; enige
marters lijken in opeenvolgende jaren in
dicht bij elkaar gelegen bomen te huizen of
zelfs in precies dezelfde. Bij conflicten met
medebewoners van boomholten, zoals bijen
en vogels, zouden misschien de eerste een
boommarter wel kunnen verdrijven (al is het
geval nog niet duidelijk). De aanvallen van
de vogels op een volwassen boommarter
zijn hinderlijk, maar ze schaden het beest
wellicht niet echt. Kleine boommarters
vallen soms uit hun boom in diverse delen
van het land - zelfs uit een larix. Als je
maar echt al je holten in kaart hebt gebracht
Jaarbrief WBN-YZZ over 1998] •
MOET je een verhuisde boommartermoer
terug kunnen vinden (althans vóór ze buiten
op takken gaan slapen, waarbij Dick Klees
aantekent dat hij bij Berkenheuvel het groepje
van de vier jongen inderdaad in het bos
teruggevonden heeft (na een ruime week) en
de jongen van Beekhuizen ook tot in augustus
toe regelmatig in het bos zag lopen, ieder
voor zich). Iedereen blijve geattendeerd op
het gekrijt van de jongen.
Bijlagen:
Uit Zoogdier 9 (2) 1998, p.16-19.[23]
Boommarterfamilie belaagd door bijen [101
Na vertrek uit het geboortenest heeft de familie
domicilie gekozen in een oude lariks. De drie jongen
zijn negen weken oud. Een van de jongen klimt reeds
aardig, de andere twee zijn nog niet zover. De gehele
familie zit in een holte van een zwarte specht
waarvan de. enige toegang door dichtgroeing smaller
is geworden. Circa 1,5 m daar beneden bevinden zich
nog eens drie ruime gaten; achter de middelste
herbergt de holte een bijennest. De bijen vliegen af
en aan. Alles is rustig.
Om 12.15 klimt het moertje naar buiten. Bij het
afdalen glijdt ze vlak langs het bijennest alvorens het
onderste gat binnen te gaan. Een aantal bijen raakt
nogal geagiteerd en zwermen wat heftiger uit. Als
het moertje haar kop naar buiten steekt wordt ze in
de snuit gestoken. Ze schrikt hevig. In paniek vliegt
ze het hol uit, naar boven richting haar jongen,
waarvan er twee op elkaar gestapeld naar buiten
kijken en zich tot aan het heupgewricht hebben
vastgezet in de nauwe opening. Ze kunnen vooruit
noch achteruit.
Onder hevige pogingen de jongen naar binnen te
drukken wordt het moertje enkele malen gestoken
door bijen die haar zijn gevolgd. In toenemende
paniek geeft ze haar pogingen op, daalt razendsnel af
en steekt haar kop abusievelijk in het bijennest.
Terwijl ze weer naar boven vliegt breekt de hel pas
goed los. Onder de stekende aanvallen van steeds
meer bijen lukt het haar een van de jongen, inmiddels
41

42
ook doelwit, los te rukken. De aanvallen zijn te
hevig, ze laat het jong vallen. Nu aarzelt ze tussen
beide jongen. De beslissing wordt haar ontnomen
want het tweede jong heeft zich naar buiten
gewerkt, luid gillend door de pijnlijke bijensteken,
verliest het houvast en valt. Het moertje snelt
ogenblikkelijk de twee gevallen jongen na. Over de
grond leidt ze de twee jongen naar een holle boom
die ongeer 80 meter verderop staat. Het laatste
jong wil niet alleen achterblijven en werkt zich naar
buiten, zich daarmee blootstellend aan de nog
steeds geirriteerde bijen. Haar gegil verstomt als ze,
hangend aan de voorpoten, krampachtig poogt haar
kop, waarop een drietal stekende bijen ziten, tussen
stam en borst te klemmen. Ook zij valt.
Pas na ongeveer 25 minuten keert het moertje
terug om haar laatste jong op te halen. Na een
klein uur bezoek ik de boom waarin ik de familie
verwacht. Op een enkel geluidje na verkeert alles in
diepe rust. Wie schetst mijn verbazing als ik twee
dagen later de gehele familie weer aantref in boom
en hol waarin de hele actie zich afspeelde. Diepe
indruk heeft het kennelijk niet gemaakt.
Hans L Kleef
Belevenissen bij de nestboom Imbosch 1998
In de winter al inspecteerde ik het terrein. Op 23
dec. 1997 lag er geen mest onder de latere
nestboom, wel onder en in de boom schuin er
tegenover (op ongeveer 25 m afstand). Op 21
februari lagen er honingraten en enkele oude
keutels onder de latere nestboom. Op 7 maart
lagen er nu juist keutels onder de bomen recht
tegenover en schuin tegenover de latere nestboom.
Op 27 maart lagen er ongeveer 10 verse keutels
onder de boom; op 7 april was er niets veranderd
en op 10 april lag er één verse keutel onder. Maar
op 18 april lagen er verse extra keutels en waren
er om 12.00 h jongen te horen . het klinkt als het
gepiep van jonge fretten. Op 22 april keek het
moertje 's avonds uit de boom.
Op 11 mei vond dan het volgende plaats. De boom
heeft waarschijnlijk eén centrale holte met twee à
drie uitgangen op ongeveer 15 tot 20 m hoogte. Ik
•
arriveerde om 19.30 h bij de nestboom, waar grote
aantallen bijen uit de zelfde opening kwamen als
waaruit het moertje gekeken had. (De boom is
waarschijnlijk ook in 1996 en 1997 als nestboom
gebruikt en in mei door bijen overgenomen). Na enig
zoeken werd het moertje inderdaad gezien, maar nu
zat ze in een beuk 85 m verderop in de laan. De
nieuwe boom is een oude bekende, al van de tijd af
toen Peter van der Leer de controles op de Imbosch
uitvoerde; deze nam achteraf aan dat er in 1991 al
een nest in heeft gezeten. In elk geval is de boom
jaarlijks in gebruik geweest bij boommarters als
rustplaats.
Bij de nieuwe boom ben ik om 20.00 gaan
observeren. Om 20.30 viel een jong echt als een
zoutzak uit het onderste gat, op 6 m hoogte (deze
nieuwe boom bevat 10 openingen). Het jong, van 5
weken oud, lag enkele seconden stil; het leek er op
alsof het op een dikke tak was terechtgekomen.
Daarna begon hij op zijn rug te bewegen en te piepen
en krijsen. Het moertje keek omlaag naar Willeke en
mij en stootte harde chimpansee·achtige geluiden uit,
zoiets als oe·oe·oe·oe. Wij meenden dan ook er goed
aan te doen om op 60 m afstand verder te
observeren, verscholen achter een wortel kluit. Toch
bleef het moertje regelmatig onze kant op kijken; af
en toe keek ze ook wel naar het bewegende en af
en toe roepende jong. Volgens ons was er geen wind,
maar we besloten toch om 20.50 om nog verder af
te gaan zitten en wel op 300 m. Om 21.00 en
21.30 ga ik vanaf 80 m nog eens kijken; het jong
ligt nog steeds te spartelen op de rug. Het moertje
kijkt weer regelmatig mijn kant op en als ik weer
terugloop blijkt dat er toch wel wat wind staat
omdat ik Willeke's sigaret tot op 100 m kan ruiken.
Dus ruikt de marter ons ook, en waarschijnlijk durft
ze daarom het jong niet te halen. We besluiten om
maar eens wat te gaan wandelen tot we om tien uur
van de andere kant de boom weer benaderen; in de
diepe schemering ga ik onder de boom kijken. Het
jong ligt er opgerold onder de boom en uit de jonge
opstand ernaast is een geluid te horen, waarschijnlijk
van het moertje, dat blijkbaar nu toch het jong wil
ophalen. We besluiten het jong te laten liggen want
het heeft met vijf weken al een eigen
temperatuursregulatie en het is een relatief warme
nacht. Na overleg met Dick Klees ben ik de volgende
[MARTERPASSEN VII, 1999

morgen om 6.15 gaan kijken: het jong is weg en op
de plek waar het lag ligt een verse breiige keutel
(waarschijnlijk van het jong). Ik vermoed dat het
alsnog door het moertje is opgehaald, al is het
natuurlijk niet uit te sluiten dat een ander dier het
heeft meegenomen. Echter, op 25 mei vond Peter
een volgens hem vrij vers kadaver van een jonge
boommarter onder de boom. Hij hing het op een tak
zodat geen ander dieren het mee zouden nemen,
maar toen ik op 29 mei kwam op het op te halen
leek het ver heen te zijn, een leeg huidje, en het
leek me al enkele weken dood te zijn. Waarschijnlijk
is het hetzelfde jong dat we uit de boom hebben
zien vallen. Mogelijk is het toch teveel onderkoeld
geraakt of is het inwendig gewond geweest door
de val op de tak. Maar toen ik het dode jong
ophaalde lagen er onder de boom ook nog de resten
van een zeer verse muis, waaruit ik concludeer dat
in die tweede boom op dat moment nog tenminste
één jong aanwezig was.
Vilmar Dijkstra
Klimmende jonge boommarters, het is vallen en
optillen
Op 23 april vonden Monique Bestman en Chris
Achterberg opnieuw een nestboom op 50 mafstand
van de nestboom 1997 nabij de Hazenberg in de
boswachterij Amerongse Berg (Marterpassen VI:32). De
nieuwe nestboom heeft vijf zwartespechtengaten
die onderling in verbinding staan. In de kroon van
de beuk bevond zich een latrine, uit de onderste
opening staken duivenveren en in het middelste gat
lag een konijn. Uiteindelijk bleken zich drie jongen
in de nestboom te bevinden.
Bram Achterberg zat op 31 mei 's middags bij de
nestboom. Tussen 20.00 en 2021 verliet een der
jongen l±. 8 weken oud) tot tweemaal toe een van
de openingen; de eerste keer kwam een jong uit
het middelste gat (lOm hoogte) en ging uit zichzelf
weer de boom in, de tweede keer kwam er één uit
het bovenste gat (12 m), maar werd er door het
vrouwtje weer ingetrokken. Zij verliet de boom op
20.21 maar keerde om 20.37 weer terug. Om
20.45 verliet een van de jongen het tweede gat.
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
Het moertje probeerde het jong terug te trekken, dit
mislukte en het jong viel uit de boom. Zo een halve
minuut na deze val van 9 m bleef het jong voor dood
liggen, dan begon hij weer te bewegen en geluid te
maken. Korte tijd later verliet het moertje de
nestholte via het bovenste gat, ging via de kronen
naar de beuk direct naast de nestboom, daalde daar
af tot enkele meters voven de grond en stiopte daar.
Hier begon ze te roepen, ging naar de grond en liep
naar het jong. Het jonge martertje loopt haar
tegemoet. Ze neemt het jong in de bek en gaat de
boom naast de nestboom weer in, daar omhoog en
dan naar de nestboom. Zij draagt het jong met enige
moeite mee, ze heeft het vast net achter de nek, en
het jong hangt grotendeesl tussen de voorpoten. Ze
heeft ongeveer vier minuten nodig om via de kronen
weer bij het bovenste gat te komen. Ze probeert het
tegenstribbelende jong naar binnen te duwen, maar
dit lukt niet. Vervolgens gaat ze zelf naar binnen en
trekt het nog steeds tegenstribbelende jong aan een
poot het nest in.
Op 4 juni blijkt dat de jongen binnen in de boom al
wel vlot kunnen klimmen. Het moertje komt om
21.40 via de kroon met een jong konijn in de bek
naar de nestboom. Op het moment dat ze haar kop
door het bovenste gat steekt is duidelijk te horen hoe
de jonge marters in de holte omhoog klimmen. Vrijwel
onmiddelijk is er gegrom en gepiep te horen van de
jongen die bovenin de holte om het konijn vechten.
Even later kun je achter de op een na bovenste
opening een jong zien kauwen op een stuk konijn.
Het vrouwtje kijkt al hijgend uit het vovenste gat en
verlaat om 21.43 de boom weer. Nog verschillende
malen zijn er jonge boommarters te zien voor een van
de gaten, trekkend aan een stuk konijn. Dit gaat
gepaard met gegrom en gepiep van de marters en
gekraak van de botten van het konijn.
Op 8 juni is Chris om 18.30 op weg naar dezelfde
nestboom en hoort een jonge boommarter roepen die
op de grond onder de nestboom blijkt te liggen. Bijna
op hetzelfde moment verlaat het wijfje de nestboom
via het bovenste gat; net als een week eerder gaat
ze via de kronen naar de beuk naast de nestboom en
daarlangs naar beneden. Voor het moertje zit de stam
van de nestboom tussen haar en het gevallen jong en
ze zoekt dan ook duidelijk naar het jong. Het jong
43

44
zelf loopt in de richting van zijn moeder.
Zij neemt het jong ditmaal niet in de bek, maar
loopt een stukje van hem weg en dan weer terug.
Dit herhaalt zich een aantal malen tot het jong haar
volgt. Chris ziet beide weer als het wijfje met het
jong in haar bek tegen een schuinstaande larix
klimt, 40 m van het nestboom verwijderd (in dit
beukenvak staan enkele larixen). Om 18.38 komt
het wijfje via de kronen de nestboom weer in en
gaat de nestholte binnen. Het jong roept ergens uit
de boomkronen in de buurt van de larix waar hij
omhoog is gebracht. Om 18.41 verlaat het vrouwtje
wederom de nestbboom en gaat door de kronen
richting roepend jong. Kort daarna is het jong stil.
Om 19.08 komt het vrouwtje zonder jong terug in
de nest boom waar de beide andere jongen zich nog
steeds bevinden. Een kleine twintig minuten later
vertrekt ze weer, om 45 minuten later weer terug
te keren. Het is dan 23.11, tussen 21.15 en 21.39
vertrekt ze in totaal vier maal uit de nestboom om
na maximaal 9 minten weer terug te keren.
Het jong blijkt in de platte kroon van de larix te
zitten, waar waarschijnlijk een oud roofvogelnest
zit. Hij klimt ijverig maar onzeker rond in de
kroon.Om21.45 valt er iets groots uit de larix: een
half konijn (kop en voorpoten). Blijkbaar jheeft het
moertje een verse prooi aan haar jong gebracht. Om
22.00 verlaat het wijfje de nestboom. Dit is de
laatste keer geweest dat moertje en jongen zijn
gezien. Drie dagen later bleken de boommarters
verdwenen te zijn.
Chris Achterberg en Bram Achterberg
Uit Zoogdier 9 (2) 1998, p.16·19.[23]
Twee nachtdieren in conflict overdag
Onder een beuk in de buurt van Hilversum met
enkele door spechten gehakte holten erin, lagen op
28 maart van dit jaar nog geen marteruitwerpselen,
Bij de volgende inspectie echter, op 15 april, lagen
er een stuk of tien op de grond en nog enkele
andere op knobbels en takken van de boom. Gezien
dit aantal keutels veronderstel ik dat omstreeks 5
april een wijfjesboommarter zich hier een
kraamkamer heeft gekozen, dus de gedachte dat er
•
inmiddels jongen zouden kunnen zijn lag voor de hand.
Op 19 april observeerde ik 's ochtends vroeg bij de
boom, verwachtend dat de boommartermoeder allang
met zonsopgang van de jacht huiswaarts gekeerd
was om de dag bij de jongen door te brengen, zoals
boommarters met kleine jongen dat doen. Om
halfnegen zag ik echter opeens een glimp van een
boommarter, nog in de lichte wintervacht, in de nog
on bebladerde beukentakken boven een Douglasbosje
verderop waarin ze daarna verdween. Enige niet al te
opgewonden vogelgeluiden leken de plaats waar ze
zat aan te duiden, maar vervolgens werd het stil. Om
vijf voor negen zat de marter "opeens" een stuk
hoger in de grote opgaande beuken waar ze
achtervolgd werd door een bosuil! Keer op keer
streek de uil met ver naar voren uitgestrekte en wijd
gespreide klauwen vlak langs de marter, die zich dan
drukte tussen de vele fijnste uitlopers van de
beukentakken. Geen geluid werd gehoord behalve dat
van twee bonte spechten die luid "tjiek" roepend
onder de dieren heen en weer vlogen (ik denk dat ze
meer op de uil reageerden dan op de boommarter).
Ongeveer tegelijkertijd ontdekten de beide nachtdieren
de waarnemer op de grond. De uil verloor ik uit het
oog, de marter zat minutenlang als gefixeerd. Zo een
schuw gedrag is helemaal niet alledaags, de meeste
boommarters die ik waarnam waren heel tolerant
voor observatie. Maar in 1995 had ik in ditzelfde bos
een marter leren kennen die even schuw was. Daar
bezit ik foto's van en laat nu de marter die ik nu zag
althans één van de bruine plekjes in de bef op
precies dezelfde plek hebben. Voorlopig ga ik er dan
ook van uit dat de marter uit 1995 dezelfde was als
die van 1998. (Tenminste in 1997 zat in dit bos
waarschijnlijk ook een nest).
De boommarter leek wat te bekomen van de schrik
om uil en mens en hervatte de weg door de kruinen
naar het nest, af en toe stoppend en rondloerend.
Tenslotte verdween ze achter de stam van de
nestboom, maar van tijd tot tijd zag je haar kopje net
om de rand van de boom en het langste wel vlak
voor ze de nestholte in dook. Ze was kennelijk lang
weggeweest want toen ik even later zachtjes naar
de boom liep hoorde ik een heel zacht maar
onmiskenbaar gekweel als van jonge spreeuwen of
spechten: de jongen werden gezoogd!
[MARTERPASSEN VII, 1999

Interactie tusen boommarter en bosuil is al
eerder gemeld [14]. Het zijn concurrenten, vooral
om de broedplaats. Wel vertelde Silvan Puijman dat
hij bij een bosuilnestkast na kennelijk kabaal twee
dagen later de prooirest van één jong op de grond
er onder aantrof, met afgebeten slagpennen, zodat
het welhaast de prooi van een steen· of
boommarter moet zijn geweest. Maar in die
omgeving, Z.O.Drenthe, zijn steenmarters wel veel
talrijker. Daarnaast noemt van Heli [8] de vondst
van een dode jonge boommartter in een bosuilkast,
maar de vondst werd gedaan ver buiten de
broedtijd, zodat je niet precies weet hoe het jong
daar ooit verzeild is geraakt. Stubbe [Handbuch der
Säugetiere Europas, Band 5,1 Raubsäuger: 417]
vermeldt een groot Frans onderzoek waaruit bleek
dat 6% van de bosuilbroedsels door boommarters
verstoord waren.
Verdere observaties bij de nestboom
leerden dat keer op keer de bosuil tot de aanval
overging. Op 3 mei zag Christiaan Sjobbema dat
zelfs om half twaalf 's ochtends. De uil had een
roest in een naburige beuk en bleek te nestelen in
de boom die in 1995 door de boommarter als
nestboom was gebruikt, één uilskuiken keek daar
uit de laagste opening. Terwijl dat jong naar buiten
kijkt had op 7 mei 's avonds ook de boommarter,
twintig meter verder, de snuit al in de opening.
Toen, als uit het niets, was daar de aanval van het
bosuilwijfje, ze komt met een harde klap (van de
vleugelboeg?) op de opening terecht. De marter was
maar net veilig binnen. Een kwartier later waagde
de boommarter het opnieuw . wederom een harde
klap als de uil de beuk raakte. (Sim Broekhuizen
nam dit jaar een soortgelijke interactie waar. Hij
meldt dat het door hem geobserveerde
boommarterwijfje na bij haar nestopening te zijn
aangevallen door een bosuil opmerkelijk alerter was
bij het verlaten van het nest).
Pas op 12 mei, toen het bijzonder warm was, hing
de boommarter 's ochtends weer op haar gemak
naar buiten. Er was geen spoor van een uil meer te
bespeuren, en ook sindsdien zijn er geen
uilen geluiden meer gehoord. (Uiteindelijk zijn in dit
nest tenminste twee jongen groot gebracht).
Volgens mijn informatie moeten uitgevlogen jonge
bosuilen eigenlijk nog enige tijd met de ouders in de
Jaarbrief WBN-vzz over 1998] •
buurt van de nestboom verblijven. Zou het dus
kunnen zijn dat de boommarter de zorg voor haar
veiligheid in eigen hand heeft genomen, en het bosuil·
kuiken tot prooi heeft gemaakt?
Henri Wijsman
Silvan Puijman tekent hierbij aan:
Bosuilpredatie in de omgeving van Gees, 1995.
AI vanaf 1989 hing nabij Gees een nestkast op 3 m
hoogte in een 70·jarige beuk, in een
fijnsparrenopstand. Op de stam veel krabsporen van
boom· of steenmarters. Holenduiven die in de kast
broedden werden geregeld gegrepen en verorberd, de
schachten van de pennen waren dan doorgebeten. In
de directe omgeving zijn dagrustplaatsen van marters
gevonden: oude vogelnesten in de sparrenkronen met
eronder veel mest. Deels hangen de keutels op lager
gelegen takken.
In de kast zat op 5 mei 1995 een bosuil met 3
jongen, de derde beduidend kleiner; op 22 mei was
het kleinste jong bezweken. Op 24 mei was het 's
nachts noodweer, de volwassen uilen riepen
veelvuldig, ook met alarmroep; op 27 mei riepen ze
zowel bij de kast als op 300 m afstand. Bij controle
op 28 mei bleek de kast leeg. Op 10 mafstand
liggende restanten van een dood, geplukt jong met
doorgebeten veerschachten. Gezien de verregende
toestand van de overblijfselen concludeer ik dat het
jong in de onweersnacht is gegrepen. Op 2 juni klonk
de bedelroep van een jonge bosuil op ca. 100 m van
de kast. Nadien was het iedere avond te horen,
steeds verder van de kast; de laatste waarnemingen
waren op 750 mafstand.
Bosuilen vliegen uit tussen de 30 en 35 dagen,
afhankelijk onder meer van onrust. Het gepredeerde
jong had een leeftijd van ongeveer 26 dagen, dat is,
mede gezien de grote rust die in het perceel heerst,
eigenlijk te jong om uit te vliegen.
Silvan Puijman
45

De dappere koolmees [1]
Bij de boommarternestboom op het landgoed
Prattenburg zijn door het IBN videobanden gemaakt.
Bij het bekijken ervan was regelmatig een kleine
vogel te zien die op de nestboom rondhipte en bij
tijd en wijle zelfs door één van de twee (ooit door
binnenging. Op 9 mei zat Chris bij de nestboom en
bleek de vogel een koolmees te zijn. Hij zat eerst
bij de latrine boven de spechtengaten en vervolgens
bij het bovenste en daarna bij het onderste gat. De
koolmees verzamelde zo te zien nestmateriaal,
mogelijk haren van de boommarter (zo verzamelden
koolmezen ook haren op een plek waar katten
gevochten hadden, mond. med. WJ Wijsman·Blok). Op
dat moment was het boommartermoertje in de
nestboom aanwezig, je moet maar durven als
koolmees.
Chris Achterberg
Bezoek van Johnny Birks en Rachel Brooks aan de WBN
Op 26 maart arriveerden Johhny Birks and
Rachel Brooks van The Vincent Wildlife Trust,
een organisatie die door een particulier wordt
gefinancierd en die streeft naar bescherming en
uitbreiding van in Engeland zeer bedreigde
soorten als otter, hazelmuis, hoefijzemeuzen,
bunzing en boommarter. Johnny inventariseert
Engeland op boommarters en doet ook aan
bunzingen, JOM Messenger (die verhinderd
was) neemt Wales voor zijn rekening; Rachel
doet moleculaire biologie om de verwantschap
der populaties te onderzoeken, ook van enkele
boommarters. In de zomer van 1997 had ik
hun aanplakbiletten gezien en contact gezocht.
Willemien en ik lieten hun verscheidene
nestbomen zien in het Utrechtse. Tegenwoordig
is in Engeland de boommarter bewoner van het
kale heuvelland, een soort Fjell-landschap met
heide. Toch zijn er in Engeland genoeg
prachtige zware bomen met holten, en ook
groene spechten (niet de zwarte). Ons systeem
om nesten op te sporen werkt echter daar niet.
Er schijnen één of twee engelsen te bestaan die
boommarterworpen gezien hebben (o.a. in het
Lake District), maar die zwijgen erover.
Johnny denkt dat het de vos is die uitbreiding
van boommarters. naar de lager gelegen delen
van Engeland verhindert. - Sim nam het
bezoek mee uit eten.
De volgende dag naar Veluwezoom met
Vilmar, die ons zijn interessante nogal
permanent lijkende rustplaatsen toonde -
bomen met veel mest eronder - en weer
boomholten en boomholten. Bij één lagen zeer
verse drollen. Bij die boom had Vilmar op 23
46 •
dec. 1997 om 11.30 h ook al een boommarter
gezien. Er was één holte te zien. Zou er
misschien op dit moment een boommarter in
zitten?, vroeg Johnny zich af. En na al ons
gepraat onder de boom leek het wel of er iets
wakker geworden was, en sommigen onzer
meenden een kopje te kunnen zien achter in
het hol; maar alles erg subtiel. Wij wandelden
dus verder, maar keerden later terug. De
Engelsen en Vilmar bleven het invallen van het
duister afwachten - en werden vorstelijk
beloond: daar verscheen om half acht een
boommarter die ze in profiel duidelijk konden
zien; keek eens even om zich heen en een
ogenblik later een grote plof, en daar was ze
naar beneden gesprongen van 6 m hoogte! -
Minder leuk was dat de auto die aan het begin
van de 1mbos geparkeerd stond, gemolesteerd
bleek te zijn: een slot was geforceerd en
onbruikbaar; maar er werd niets vermist.
De laatste dag kwamen ze dan ook via
de politie op onze voorjaarsvergadering in
Drie, waar we met zijn veel te velen in die
zeer kleine ruimte zaten en daar hield Johnny
een voordracht met dia's over de situatie in
Engeland, waar in tegenstelling tot Schotland
de boommarter zo zeldzaam is geworden dat je
je niet meer kunt voorstellen dat mannetjes en
wijfjes elkaar nog kunnen vinden. De volgende
dag vertrok het bezoek weer.
Inmiddels traint Johnny zijn hond om boommarterdrollen
te kunnen vinden, om zo de
aanwezigheid van boommarters vast te stellen.
Henri JW Wijsman
[MARTERPASSEN VII, 1999

Ik heb eens een kaart genomen en daarop
aangegeven waar waarschijnlijk boommarternesten
liggen in Utrecht.
Wanneer je van het ZO naar het NW gaat
begin je met de 7 territoria rond Amerongen
waar misschien nog ruimte is voor een achtste.
Tezamen een prachtige groep, maar je moet
toch goed bedenken dat hun totale aantal veel
te klein is om een eventuele ramp (denk aan
een epidemie) te kunnen doorstaan. Aanvulling
zou daar gelukkig nu nog wel denkbaar zijn
door van de Veluwe komende boommarters,
maar hoe gaat dat als Veenendaal alsmaar
uitbreidt en de landbouw in de Geldersche
vallei verder gaat met intensivering?
Vandaar verder is een nest denkbaar in de
enkele geschikte boom op het Leersumse Veld
waar marters geregeld gezien zijn. Dan volgt
het bos achter kasteel Maarsbergen waar
jongen gezien zijn en de Kaapse Bossen waar
jarenlang een nest was. Of er daarnaast op
Sandenburg en rond Moersbergen
boommarternesten door de Kaapse Bossenmarters
getolereerd worden is zeer de vraag, op
het laatste terrein zijn wel latrines gevonden.
Op Noordhout zijn boommarters resident, al is
er nog geen nest gevonden. Geschikte bomen
zijn mij niet bekend in de jongere bossen
rondom tot op Den Treek en in boswachterij
Austerlitz. In de laatste is al enige jaren een
nest gevonden, op Den Treek niet hoewel er
enkele holle bomen zijn.
Vluchtig ben ik over de eerste barrière heen
gestapt, maar of boommarters dat ook doen is
maar de vraag: ik denk aan de A12 en de Hoge
Snelheidslijn naast elkaar. Gelukkig zijn er
twee ecoducten in de planning.
Om van Austerlitz op Soesterberg (met veel
sporen van aanwezigheid gezien door Johan
Metselaar) en in De Paltz te komen zou een
boommarter langs de Sterrenberg moeten gaan
of om het dorp Soesterberg moeten lopen en
dan tenminste de brede provinciale weg en de
A28 oversteken. Er liggen daar grote militaire
Versnippering in Utrecht
Jaarbrief WBN-vzz over 1998] •
terreinen (Leusder Heide, Oude Kamp,
Vlasakkers) met jong bos die door Johan
Metselaar een beetje gunstiger voor marters
zijn gemaakt door het ophangen van kasten.
Johan rapporteerde van de Leusderheide een
opgevreten ransuil, vermoedelijk een
boommarterslacht-offer. Of in het terrein
rondom Beerschoten (geschikt en ook wel
groot genoeg) boommarters voorkomen kan ik
niet zeggen; ze zouden er zeer geïsoleerd zitten
door de villa's van Bosch en Duin, maar in een
villatuin langs de westrand is in 1994 een
boommarter gezien en op Noord-Houdringe
eentje in 1995 door 1. Terlouw.
Zo komen we dan eindelijk In het
noordwestelijke gebied, ten NW van de
provinciale weg N234, via een wespentaille
tussen Den Dolder en Soest. Daar is plaats
voor boommarters op De Hees enlof op
Pijnenburg (jong gevonden in 1997).
Rustenhove is zeer geschikt en bij Lage Vuurse
is een zogend wjjfje doodgereden. Ten noorden
van de Hilversumseweg (vier dode
boommarters in '92-96!) zijn ooit twee nesten
geweest. Het jarenlang bewoonde nest in het
Cronebos is vermoedelijk nu vacant (want aan
de andere kant loopt de A27 ... ). Tenslotte zijn
op Einde Gooi al heel lang boommarters
gespeurd zonder dat er ooit een nest is
gevonden en in het noorden van het Gooi zijn
ze alleen maar erratisch. (De laatste paar
meldingen vallen bestuurlijk gesproken onder
Noord-Holland).
Door de Wijsmannen zijn in het Noorden van
Utrecht/Gooi 192 bomen onderzocht, deels
ongeschikt; door AchterberglBestman 248
bomen, waarvan slechts 124 het label
"waarschijnlijk geschikt" kregen. In dit gebied
ben je vooral ten noorden van de Amerongse
Berg gehandicapt door de versnippering, veel
hekken, veel eigenaren en anti-fiets-bordjes.
Als ik dit overzie ontstaat de indruk van een
héél dunne verdeling van zeg 25 territoria die
gestuurd wordt door het voorkomen van bossen
47

van voldoende omvang en met voldoende
spechtenholen (die blijven vrij zeldzaam en
zullen dus allicht beperkend zijn). Deze hele
Utrechtse populatie kan nauwelijks echt stijgen
in aantal nesten omdat er verder geen plaats is.
Wegen zijn een groot gevaar. De mogelijkheid
van recrutering moet wel groot zijn, anders
hadden ze zich sowieso niet gehandhaafd, maar
als geheel lijkt de situatie kwetsbaar.
Dan is er ook nog het probleem van de
verbindingen met de Veluwe. Laat het zo zijn
dat boommarters, althans de mannetjes, net als
dassen imposante hoeveelheden kilometers
kunnen afleggen door ongunstig terrein, maar
bouwplannen rondom Amersfoort dreigen de
Eempolders van Nijkerk!
Voorthuizen af te snijden; ten zuiden van
Achterveld zijn wel mogelijkheden maar de
toename van het verkeer op de A30 vormt een
chronische dreiging.
Dat is op dit moment de grote paradox omtrent
de boommarter: er zijn veel bossen waar
tegenwoordig de oude vervallen bomen
gespaard worden, de oppervlakte bos neemt toe
en aldus lijkt er geen negatieve factor te
definiëren. En toch, in detail bezien houd je je
hart vast voor een dier dat zo spaarzaam
voorkomt en voor zijn dispersie zoveel wegen
over moet en zoveel tuinen met honden moet
kruisen.
In het rapport "Boommarters blijven in de
noordelijke Utrechtse Heuvelrug en in het
Gooi", nov. 1998 [1] is de onderliggende
gedachte om ten NW van de N234 tot de A27
een aaneensluitend gebied van bos te verkrijgen
waarbij ook de particuliere bezitters zouden
kunnen meedoen met het marter-vriendelijke
(bos)beheer van SBB in de boswachterij
Vuurse Bossen (1050 ha) tot een grote eenheid
van 2550 ha verkregen is, waarin in plaats van
de huidige zeg vijf nesten wel voor het dubbele
plaats zou zijn. Een dergelijk boscomplex zou
overigens voor een duurzaam voortbestaan nog
evenzeer van verbinding afhankelijk zijn met
andere populaties, namelijk via de flessenhals
48 •
naar het zuiden zoals die onder andere over het
militaire vliegveld Soesterberg leidt.
In de oudheid zou men gezegd hebben: videant
consules ne quid detrimenti res publira capiat,
hetgeen wil zeggen: laat de overheid zich toch
van haar verant-woordelijkheid bewust zijn!
Het gaat om de toekomst van de boommarter.
Henri JW Wijsman
[MARTERPASSEN VII, 1999

het voorkomen van de boommarter in Nederland. De
belasting van het stroomnet leidde echter tot nieuwe
en veel dramatischer complicaties, zoals uit het
bovenstaande krantebericht moge blijken.
Plaatselijk, maar ook wel in landelijke kringen
van zoogdierkundigen, is met grote bezorgdheid
gereageerd op dit nieuws uit het Gooi. Blijft het
echtpaar overeind? En wat zijn de gevolgen wanneer
het echtpaar onverhoopt in lange juridische procedures
met de plaatselijke stroomleverancier verwikkeld raakt?
Uiteenlopende bronnen bevestigen dat het echtpaar vele
initiatieven neemt en plannen ontwikkelt op het gebied
van onderzoek en bescherming van de boommarter
maar ook van de das. Het werk dat zij in dit verband
verzetten wordt als origineel beschouwd, maar vooral
van groot belang voor de instandhouding van
levensvatbare populaties van de genoemde soorten in
verschillende delen van het land en last but not least
enthousiasmerend. Met hun ijver hebben zij inmiddels
al vele mensen op het spoor van (onderzoek naar) de
boommarter gezet!
De politie zet het onderzoek voort."
50
De klassieke publicatie van A. Smit (De
Levende Natuur 1965: 300-304) nog eens
nalezend viel me op hoe weinig nieuws er
onder de zon is
als je het eenmaal weet te duiden.
Vanaf 10 april werden talrijke nestkastjes,
die dicht opeen in een dennenvak hingen,
geplunderd. Op 17 juni vond hij niet ver
daar vandaan een kennelijke nestboom met
latrine en prooiresten (een jonge gaai,
kevers, vogelbeentjes, muizenhaar ,
veertjes), een berk van "rolleiflex-model"
met twee holten op ongeveer vier m
hoogte, met krab sporen en een konijnenstaartje
uit de onderste opening.
Verder geen leven.
EEN OUDE WAARNEMING VAN VERHUIZEN
•
Enige dagen later vond hij op 100 m
afstand in een eik twee jonge boommarters.
Onder die boom lagen slechts enkele
uitwerpselen, zodat hij concludeerde dat
de moeder de jongen daarheen verhuisd
had; de eerste boom noemde hij de
kraamboom. Hij nam aan dat simpelweg ·
doordat hij en zijn vrouw onder de
kraamboom hadden gestaan het moertje
dus verhuisd was. Mede door zulke
gedachten heeft de marter zo een reputatie
van schuwheid gekregen; terwijl we nu
door het onderzoek weten dat
boommarters gewoon (uit nestbomen met
gladde stammen) verhuizen als routine.
Redactie
[MARTERPASSEN VII, 1999

Boekbespreking
"Marterspecial " , De Levende Natuur 99 nr 5, versnipperd) voortplantingsbiotoop voorkomt.
1998: themanummer kleine marterachtigen. Of gaat het om die weinige stukjes Veluwe
Dus over wezel, hermelijn, bunzing, en de waar geen boommarters gezien zijn; dán zou
beide marters.ln dit themanummer neemt die afwezigheid prachtig verklaard zijn. En dan
tussen de kleintjes de boommarter een mag je aannemen dat de oorspronkelijke 113
belangrijke plaats in. Bij de 10 artikelen zijn "cellen" (bijna) alle goede biotoop bevatten. De
enige interessant voor de boommarter. voorspellingsmethode wil men nog volmaken.
Tamis, Müskens, Canters en van 't Zelfde Hans Kleef schreef Nieuwe mogelijk-heden
schreven over Potentieel voortplantingsgebied voor onderzoek aan de Boommarter in
van de Boommarter op basis van actuele Nederland (180-184). Zijn belangrijke
verspreidingsgegevens (175-179). Ons BIN- vorderingen met temperatuur-registratie in door
materiaal deed goede dienst: de auteurs marters bewoonde holten maken nu mogelijk
analiseerden het Nederlandse bos in snippers om in het voorjaar sensors aan te brengen in
van 100 ha en bekeken de aanwezigheid van een aantal holten. Vestigt zich een moertje dan
bepaalde boomsoorten en de leeftijd ervan. De zit Hans meteen goed; indien ze juist een boom
113 km-hokken waar boommarters geconsta- verderop kiest wordt de sensor dáárheen verteerd
zijn werden vergeleken met de rest van plaatst. In zijn onderzoeksgebied, het Drents­
Nederland. Zou je elke 100 ha meerekenen Friese Woudzijn er twee geschikte holten per
waarvan de bossamenstelling overeenkomt met 100 ha. De WBN plaatste, gedeeltelijk met
die van de 1l3-groep (=blokken met positieve subsidie door FONA, vier sensors, en uitbreidwaarneming)
dan zou er ruimte zijn (bij een ing naar zes is in bewerking. Of Hans in het
gemiddeld territorium van 250 ha, een marterseizoen nog tijd overhoudt wordt niet
parameter die nogal achteloos vermeld wordt!) vermeld ....
voor 1100 martermoertjes in het hele land; Het nummer sluit af met artikelen over het
maar omdat marters moeite hebben om zich te overheidsbeleid en de kleine marterachtigen.
handhaven in al te kleine bossnippers kun je De aangelegde criteria om tot vormen van
beter uitgaan van eenheden die zelf al bescherming over te gaan worden door Sim
tenminste 250 ha bos omvatten. Dan komen we Broekhuizen besproken. Optimistisch verklaren
op 825 mannetjes en wijfjes. Echter, in een Mulder en Broekhuizen dat boommarters de
groot deel van ons land waar volgens Tamis en inmiddels onbewoond geraakte gebieden wel
medewerkers dus wel een geschikt voortplan- vanzelf weer zullen kunnen rekoloniseren
tingsbiotoop voorkomt - het Oosten - zitten nu zonder reintroductie door de mens, "mits de
eenmaal geen marters. Aldus komen ze niet oorzaken van verdwijnen zijn opgeheven en de
veel hoger uit dan eertijds in MARTERPASSEN is mogelijkheden tot migreren zijn verbeterd".
begroot (VI: I 8 ,namelijk 304). Of tabel 2 Kaderartikeltjes per soort leveren duidelijke
inderdaad een fraaie overeenkomst tussen informatie. Door de bank genomen krijg je de
"voorspeld" en "gevonden" oplevert is nog indruk dat het vaak gehoorde "in onze kennis
maar de vraag, want de linkerkolom van tabel van de boommarter zitten nog teveel knelpun-
2 is nu eenmaal het uitgangspunt van de studie ten en leemten" a forteriori geldt voor de
geweest, zodat een cirkelredenering dreigt. kleinere verwanten. Deze groep nachtdieren, in
Elders in Nederland bleken dus 113 wille- termen van de redactie "sprookjesfiguren" met
keurige hokjes zonder waarnemingen vrijwel "intelligente" kopjes, slaagt er in zich naast de
geen optimaal boommarterbiotoop te bevatten. mens staande te houden zonder dat we er veel
Je vraagt je dan af waar ze liggen: In Noord- van af weten. Het figuur dat de zeldzaam-ste,
Brabant bijvoorbeeld? Dan kunnen daar ook de boommarter, slaat is zo gek nog niet.
geen boommarters voorkomen; even hoger ech- Te koop bij de VZZ voor 15.ter
lezen we dat daar wèl optimaal (maar erg Henri JW Wijsman
Jaarbrief WBN·VZZ over 1998] • 51

... Diepenbeek Annemarie van. Sporenonderzoek bij marterachtigen. De
Levende Natuur 99 (5): 171-4.
... Dijksterhuis, K. Boommarter in de Alde Feanen. It Fryske Gea 1998-3: 18-9. [Tsjibbe
de Jong vond een Bm-nest bij Eernewoude].
... Jassies Wim. 'Boommarter hoort in rijtje van otter en das'. - Nieuwsblad van het
Noorden, 130597, 1/2 p. in de rubriek Natuur & Milieu/INFoPLUS. [interview met Hans Kleef
over zijn werk in de Drentse bossen en zijn ideeën rond de bescherming van de bm in
Nederland]
... KD. Schaarse boommarters. - De Kleine Aarde 103 (winter 1997): 53.
[recensie van "Wat doen we met de boommarter?"]
... Kleef HL. Nieuwe mogelijkheden voor onderzoek aan de Boommarter in
Nederland. - De Levende Natuur 99 (5): 180-4.
... Klees, D. 1997. Brabants Landschap
... Leonards Pim. PCB's, dioxinen en furanen in kleine marterachtigen uit de Oude
Venen. - De Levende Natuur 99 (5): 189-91.
... Mulder Jaap. Nieuw ecoduct bij Kootwijk. - Zoogdier 8 (3): 27.
... Mulder Jaap & Broekhuizen Sim. Herintroductie van marterachtigen: moet het wel,
en hoe dan? - De Levende Natuur 99 (5): 195-8.
... Tamis WLM, Müskens GJDM, Canters KJ & Zelfde M van 't. Potentieel
voortplantingsgebied van de Boommarter op basis van actuele
verspreidingsgegevens. - De Levende Natuur 99 (5): 175-9.
... Traa Mark. Een betrekkelijk onbekende Nederlander. De boommarter. - Trouw,
140597, 1/2 p. [pop. artikel, vooral gebaseerd op "Wat doen we met de boommarter?"; met
2foto's]
... Van Den Berge K. Marterachtigen in Vlaanderen. - De Levende Natuur 99 (5): 169-
70.
... Wijsman Henri, Goois Natuurreservaat jan. 98 over boommarters
WBN-publicaties
Er verscheen een fraaie vouwfolder, vormgegeven door Machteld Klees en met foto's en
tekeningen van Dick Klees. De helft van de eerste druk is direct naar SBB toegegaan voor
gebruik in bezoekerscentra en op andere 'publiekscontactpunten' . De folder oogt zeer
aantrekkelijk en is met name leuk doordat op vernuftige wijze zichtbaar is gemaakt hoe een
nestboom er van buiten maar ook van binnen uitziet. De productie van de folder werd
mogelijk door financiële steun van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij,
van Staatsbosbeheer en van de Zuidhollandse Milieufederatie.
Radio en TV
In 1997 was de boommarter op televisie te zien in het programma' Ja, natuurlijk' (Dick weet
hier meer van) en over de boommarter was meer te horen op Radio Brabant (ook hier weet
Dick meer van). De BBC zond in april een film over de boommarter uit (duur 30 min.).
De electronische snelweg
Inmiddels is de boommarter ook verschenen op de electronische snelweg - al jaren wordt hij
over deze weg voortgejaagd. Zo meldde zich de KNJV (altijd even schrikken als deze club
interesse toont voor de boommarter) met op hun website een (tjdelijke?) boommarter-pagina
(overgenomen uit: "Blad Handhaving 1997-1 "). Hoewel de informatie over het algemeen wel
juist is toch ook met een aantal onzorgvuldigheden! onjuistheden, zoals "een kleine populatie
Jaarbrief WBN·VZZ over 19981 • 53

in Zuid-Limburg", "aangetoond dat snelheidsbeperkingen op boswegen het aantal
verkeersslachtoffers doen verminderen", "eerste chemische analyses wijzen uit dat
boommarters [ ... ] een verontrustend hoog rcs-gehalte [?] in hun vetweefsel bezitten, wat de
vruchtbaarheid kan schaden" .
Het is natuurlijk bekend dat de betrouwbaarheid van informatie betrokken van internet
moeilijk te beoordelen is maar als, zoals in bovenstaand geval de WBN als bron genoemd
staat, (ik neem tenminste aan dat met 'Werkgroep Boommarters' de WBN wordt bedoeld)
ben je dubbel gedupeerd: foutieve informatie die bovendien geautoriseerd is door de WBN.
Geen echt groot probleem maar waarschijnlijk wel onoplosbaar.
Natuurlijk ook meer neutrale en zeer goedbruikbare informatie zoals 'Bibliographica
marterum' (www.geocities.com/SoHo/Studios/8333/ethology.html). met een aanzet - tot nu
toe slechts 50 titels - tot een marterbibliografie.
Misschien kan een gerichte internet-actie van onze nest-waarnemers veel extra informatie
opleveren over nestgedrag e.d. van de boommarter?!
Natuurmonumenten bracht aan het eind van het jaar de video-film "De Veluwe" gemaakt door
Luc Enting in omloop, waarin tweemaal even een boommarternest in beeld komt, met een
moertje dat haar jong(en) verhuist van de bovenste naar de onderste opening. (Dit nest stond,
maar dit blijve onder ons, NIET op de Veluwe, zoals trouwe lezers van ons blad reeds
begrijpen ... )
En op 13 januari 1999 werd tien minuten film over de boommarter uitgezonden in Puur
Natuur, m.m.v. de WBN.
Kees J Canters.
Literatuur waarnaar in deze MARTERPASSEN VII verwezen wordt.
[l]Achterberg, Chr. 1999 ZOOGDIER 9(4 ):
[2]Alleijn, F, Linden P van der, Vink H & Wijsman H 1998. Boommarters blijven in de
noordelijke Utrechtse Heuvelrug en in het Gooi.
[3)Broekhuizen S en Müskens GDJM 1992. De eerste marters in de Noordoostpolder.
ZOOGDIER 3(2):36.
[4]Broekhuizen S & Müskens G 1996. Boommarters in Flevoland: Gevestigde populaties of
zwervende dieren? ZOOGDIER 7(2): 19-21.
[5)Canters, KJ 1996. Zijn verkeerssslachtoffers voorspelbaar? Een verkenning langs een
dodenweg MARTERPASSEN IV: 75-78.
[6)Canters, KJ 1996. De boommarter in het Speulder- en Sprielderbosch. MARTERPASSEN
IV: 114-116.
54 • [MARTERPASSEN IV, 1996

[7]Dijkstra, V 1997. Boommarter Inventarisatie Nederland. Het BIN-project na drie jaar -
er kan nóg meer bij! MARTERPASSEN V: 17-23.
[8]Hell, E. van 1997. Dertig jaar Bosuilen in Boswachterij Kootwijk. Het Vogeljaar 45 (5):
206-208.
[9]Kleef, HL 1998. Nieuwe mogelijkheden voor onderzoek aan de boommarter in Nederland.
De Levende Natuur 99(5): 180-184.
[lO]Kleef, HL 1999 ZOOGDIER 9(2): zie [23].
[11]Leer, PA van der 1990. Zwervers of autochtonen? Boommarters in Friesland. ZOOGDIER
1(4): 3-8.
[12]Leer, PA van der 1991. Oproep Boommarters. ZOOGDIER 2(3) 33.
[13]Leer, PA van der 1993. De Boommarter op de Imbos. MARTERPASSEN I: 60-66 = Huid
en Haar 11 (1992) 15-21.
[14]Leer, PA van der 1994. Bosuil valt boommarter aan. ZOOGDIER 5(2) : 35.
[15]Leer, PA van der 1996. Vallen jonge boommarters vaak uit het nest? MARTERPASSEN IV:
83-85.
[16]Müskens, GDJM & Broekhuizen S 1997. Boommartervondsten in Nederland in 1996 en
1997. Overzicht van doodvondsten, vangsten en nestvondsten. MARTERPASSEN VI: 19-24.
[17]Tamis, WLM, Müskens GDJM, Canters KJ, Zelfde, M van 't 1998. Potentieel
voortplantingsgebied van de boommarter op basis van actuele verspreidingsgevens. De Levende
Natuur 99(5): 180-184.
[18]Tinunermans G & Melchers M. 1993. Het mysterie van de boommarter ten westen van
Amsterdam. Een onopgemerkte populatie in de binnenduinrand! MARTERPASSEN 11: 23-26.
[19]Willems JTJM 1967. Rapport over de verspreiding van de Boommarter, Martes martes
(L) in Nederland. Aangevuld tot '68/'69.
[20]Wijsman, HJW & Canters KJ 1997. Een "martertunnel"? MARTERPASSEN V: 44.
[21]Wijsman HJW 1998. Het BIN project in het voorlaatste jaar.
MARTERPASSEN VI: 12-18.
[22]Wijsman HJW & Wijsman-Blok WJ 1998. Een territorium In 's-Graveland.
MARTERPASSEN VI:25.
[23]Wijsman H & H Kleef 1998. Boommarters belaagd door bosuilen en bijen 1999 ZOOG­
DIER 9(2): 16-19.
Jaarbrief WBN·VZZ over 1998] • 55

Balharry E , MacDonald D, Balharry D & Kinns J
1995. The spread of pine martin Martes martes
in Scotland and methods of preventing their
acces to game birds rearing their pens. In:
Gurnell J: Abstracts of oral and poster
papers 2nd European Congress of Mammalogy, 27
March 1 April 1995 : 197. Southampton
University, Southampton, England . 1-224. [cf.
Balharry & MacDonald 1997 7)
Balharry EA & Macdonald DW 1996. A cost
effective method for protecting livestock
against marten predation. - Scottish Natural
Heritage Research, Survey and Monitoring
Report 47. 1-#. The Scottish Natural Heritage,
Perth/Edinburgh. [HJWW/KJC (011198):
veel praktische aanwijzingen voor weghouden
marters bij pI uimvee, incl. mees t op timal e
gebruik schrikdraad bovenlangs de kooi]
Baud F-J 1981. Contribution à la connaissance
de régime alimentaire hivernal du genre
Martes en Haute-Savoie. Le Bièvre 3 (1):
79-84. [e)
Baudvin H, Dessolin J-L, Barabant G & Olivier
G 1984. La martre (Martes martes) prédateur
du Chat sauvage (Felis sylvestris) .
Arvicola (Revue de la Société Française pour
l' Étude et la Protection des Mammifères) 1
(2): 7. [HJWW: in Franse Jura werden, in
nestkasten van ruigpootuil , driemaal de resten
gevonden van jonge wilde katten; sporen
wezen op de bm als dader]
Baudvin H, Dessolin J-L & Riols C 1985.
L' utilisation par la martre {Martes martes}
des nichoirs à chouettes dans quelques forêts
bourguignonnes . Ciconia 9 (2): 61-104.
[gedurende onderzoek naar {verschillen in}
ecologie van uilen o.a. met uilekasten
ook bms in de kasten; prooirest- en keutelanalyses:
zoogdieren : vooral rosse woelmuis
en bosmuis, ook wel andere woelmuizen, bosspi
tsmuis en mol e. d .; vogels: vooral merel,
vlaamse gaai en uilen {aandeel van laatste
misschien overgeaccentueerd door oorspr.
onderzoeksvraag, nl. gericht op uilen]
Baumgartner H & Sievers H 1992 . Der Baummarder
im Schweizer Jura. - Wildtiere 2 : Doppelbeilage,
22 S. [een uitgebreide behandeling,
in de vorm van een samenvatting, van het
onderzoek van: P Marchesi 1989. Ecologie et
comportement de la martre (Martes martes L.)
dans la Jura suisse . Thèse présentée à la
faculté des sciences de l'Université de
Neuchatel pour I' obtention du grade de docteur
ès sciences]
Bemmelen AA van 1864. Lijst der zoogdieren ,
tot heden in den wilden staat in Nederland
waargenomen . Bouwstoffen voor eene Fauna
van Nederland 3: 228-54. [merkt over bm op
(blz. 230) : "Wordt nog, in meer of minder
aantal , in Groningen, Overijssel, Gelderland,
Utrecht, en Noord-Brabant aangetroffen; was
echter voorheen algemeener dan thans . Leeft
in boomholen of in verlaten vogel- en eekhoorn-nesten.";
kortom: in al zijn beknoptheid,
verrassend sterk overeenkomend met het
huidige beeld!?]
Bestman M 1998. De boommarter in Nederland. -
NATURA 95 (1): 10-13. [KJC {010398}: vlot
geschreven overzicht van huidige kennis van
bm in Nederland, incl . expliciete aandacht
voor {doelen en werkwijze van} WEM
Bijlsma RG 1993. De rollen omgekeerd: Buizerd
Buteo buteo pakt boommarter Martes martes.
Limosa 66 (3): 124-5 . (predatie van buizerd
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
op bm; overgenomen in MARTERPASSEN II]
Birks JDS, Messenger JE & Davison A 1994. A
pine marten Martes martes (L.) record from
Lancashire, including a preliminary genet ic
analysis. Naturalist 122 : 13-18. [HJWW
(010997): mit.-DNA verkeersslachtoffer uit
Noord-Engeland leek meer op een Ierse dan op
drie Schotse bms]
Bissonette JA & Broekhuizen S 1995 . Martes
Populations as Indicators of Habitat Spatial
Patterns: The Need for a Multiscale Approach.
In: Lidicker Jr WZ (ed) : Landscape Approaches
in Mammalian Ecology and Conservation: 95-
121 . University of Minnesota Press, Mineapolis.
[ruimtelijke patronen in voorkomen van
Martes spp. worden geanalyseerd met als uitgangspunt
de vraag: wat is een goed habitat?
de organisatie van populaties wordt
geanalyseerd en besproken wordt hoe ruimtelijke
dynamiek wordt beinvloed door competitie
en seizoensinvloeden; aandacht wordt
gevraagd voor het feit dat een bepaalde vraag
op het juiste, bijhorende schaalniveau moet
worden onderzocht]
Boer H de 1951. De edelmarter . - De Levende
Natuur 54: 29-33. [anekdotische beschrijving
van ervaringen met bm in eerste helft 20e
eeuw, m.n. op de Veluwe; o. a. speuren in
sneeuwen vergelijkingen met de sm; impliciet
blijkt dat het vinden van nesten (naast
boomholten vaak ook eekhoornnesten) niet als
moeilijk wordt ervaren; opvallend is dat
naast eekhoorns ook katten - verwilderde (enkele
jachtopzieners menen zelfs aan wilde
katten verwante) - als belangrijke prooi worden
genoemd, mede op basis van ervaringen van
anderen {jachtopzieners en boswachters}; een
rentmeester, notaris in een IJsselmeerstadje,
besteld bms voor een bontmantel voor zijn
vrouw; in één winter heeft de boswachter aan
zijn verzoek voldaan - en de stand van de bm
plaatselijk ui tgeroeid; eik heeft als nestboom
de voorkeur boven de beuk : makkelijker
klimmen met prooi!]
Borkenhagen P 1993. Atlas der Säugetiere
Schleswig-Holsteins. Landesamt für
Naturschutz, Schleswig-Holstein, Kiel. 1-129.
[el
Brainerd SM 1990. The pine marten and forest
fragmentation: a review and general
hypothesis. In: Myrberget S (ed) : Transactions
of the XIXth International Union of
Game Biologists Congress , Trondheim 1989 .
Volume I: Population dynamics : 421-34 . Norwegian
Institute for Nature Research , Trondheim.
[e]
Brainerd SM, Helldin J-O, Lindström E & Rolstad
J 1994. Eurasian pine martern and old
industrial forest in southern boreal Scandinavia
. In: Bus kirk SW, Harestad AS, Raphael
MG & Powell RA 1994. Martens, sables and
fishers : Biology and conservation: 343-54.
Cornell University Press, Ithaca/London.
Cornell University Press, Ithaca/London. (e)
Brainerd SM, Helldin J-O, Lindström ER,
Rolstad E, Rolstad J & Storch I 1995. Pine
marten (Martes martes) selection of resting
and denning sites in Scandinavian managed
forests. - Annales Zoologici Fennici 32 (1):
151-7. [nestplaatsen in boomhol ten zelden
als rustplaats in gebruik; naarmate kouder
neemt gebruik ondergrondse plaatsen toe;
hypothese: geringere kans op predatie van
jongen en energiehuishouding spelen bij deze
voorkeuren een rol]
57

Canters KJ & Wijsman HJW (red) 1997. Wat doen
we met de boommarter. Wetenschappelijke
Mededeling KNNV 219. KNNV Uitgeverij,
Utrecht. 1-87. [gegevens van WBN en IBN; waar
de lacunes in onze kennis zitten]
Canters KJ & Wijsman HJW 1997. Boommarters!
In: Canters KJ & Wijsman HJW (red): Wat doen
we met de boommarter: 6-10. Wetenschappelijke
Mededeling KNNV 219. KNNV Uitgeverij,
Utrecht. [el
Clevenger AP 1993. Pine marten (Martes martes
L.) home ranges and activity patterns on the
island of Minorca, Spain. Zeitschift für
Säugetierkunde 58: 137-43. [el
Clevenger AP 1993. Pine marten (Martes martes
Linné, 1758) comparative feeding ecology in
an island and mainland population in Spain. -
Zeitschift für Säugetierkunde 58: 212-24. [el
Clevenger AP 1993. The European Pine Marten
Martes martes in the Balearic Islands, Spain.
Mamma I Review 23 (2): 65-72. [onderzoek
naar het voorkomen en habitatkeuze op Minorca
en Majorca]
Clevenger AP 1994. Habitat characteristics of
Eurasian pine martens Martes martes in an
insular Mediterranean environment. - Ecography
17 (3): 257-63. [onderzocht is of de bm
een habitatspecialist is; de plaats van
gevonden keutels op Minorca indiceert geen
uitgesproken voorkeur voor bepaalde bostypen;
ook de kroonbedekking is niet differentiërend;
de bm komt (door afwezigheid van
predators?) ook voor buiten bossen, d.w.z.
gebieden met een relatief hoge muizendichtheid
(dus bm, naast voedsel generalist, op
Minorca ook habitatgeneralist - KJC)]
Clevenger AP 1995. Seasonality and relationships
of food resource use of Martes martes,
Genetta genetta and Felis catus in the
Balearic Islands. Revue d'Écologie (Terre
et la Vie: Revue d'Écologie Appliqué) 50:
109-31. [analyse van 728 bm-keutels op Mallorca:
rel. weinig variatie tussen de seizoenen,
vooral plantaardig voedsel (gem. in 70%'
van de keutels), zoogdieren (c. 50%'), evertebraten
(c. 20%'), vogels (c. 15%'), reptielen
(c. 5%') en overig (c. 5%'); er wordt ingegaan
op verschillen, overeenkomsten en concurrentie
met de andere onderzochte kleine roofdieren;
een methode wordt voorgesteld om
keutelsamenstelling tot voedselsamenstelling
te komen]
Clevenger AP 1996. Frugivory of Martes martes
and Genet ta genetta in an insular mediterranean
habitat. - Revue d'Écologie (Terre
et la Vie: Revue d'Écologie Appliqué) 51: 19-
28. [HJWW: op de Balearen eten bms (ingevoerd)
het gehele jaar door vruchten en bessen,
vooral van aangeplante soorten]
Criel D, Lefevre A, Van Den Berge K, Van Gompel
J & Verhagen R 1994. Rode Lijst van
zoogdieren in Vlaanderen. AMINAL, Brussel. 1-
79. [el
Debieve P, Marchesi P & Mermod C 1987. Food
habitats of pine marten (Martes martes) and
stone marten (Martes foina) in the Swiss Jura
Mountains. In: Bobek B, Perzanowski K,
Regelin WL & Tertii R (eds): Abstracts of the
XVlllth Congress of the International Union
Game Biologists: 42-3. Jagiellonien University,
Kraków. [samenvatting van onderzoek
naar verschillen in voedsel (die er overigens
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
maar ten dele blijken te zijn)]
Dekhuizen HM & Schuijl GPJ 1996. Veranderingen
in het broedsucces van Koolmees Parus
major en Bonte vliegenvanger Ficedula
hypoleuca op de Veluwe en in het Goot van
1973-92. - Limosa 69: 165-74. [HJWW (011198):
ca 90 nestkastjes verstoord door boommarter
op Deelerwoud-Noord = 20%']
Delibes M 1981. Distribution and ecology of
the Iberian Carnivores: a short review. - In:
Actas del XV Congrese Internaconal de Fauna
Cinegetica y Silvestre, Trujillo, Espana:
359-78. Estation Biologica de Donana, Sevilla/Federation
Espafiola de Casa, Madrid. [el
De Marinis AM & Agnelli P 1995. Winter food
of pine marten (Mart es [martes?] ) and stone
marten (martes foina) in Val Gressoney
western Italian Alpes. In: Gurnell J(ohn):
Abstracts of oral and poster papers 2nd
European Congress of Mammalogy, 27 March - 1
April 1995: 139. Southampton University,
Southampton, England. 1-224. [zie: Agnelli &
De Marinis 1995]
Derckx H 1997. De koning van het bos. Geen
beschermingsplan voor bedreigde boommarter.
das & boom 5 (3): 4-7. [resumé van stand van
zaken rond de bm in Nederland met uitgedrukte
hoop dat er toch een sbp komt - met foto's;
ook op de omslag (grooti)]
Diepenbeek A van 1998. Sporenonderzoek bij
marterachtigen. De Levende Natuur 99 (5):
171-4. [KJC (011198): als een preview op haar
'Veldgids Diersporen' gaat schr. op haken en
ogen bij gebruik van martersporen voor determinatie
en bij veldonderzoek + overzichtstabel
met maten loopsporen marters]
Dijkstra V 1995. Het boommarteronderzoek op
de Imbosch. MARTERPASSEN I I I : 37- 8 . [HJWW
(011298): inventarisatie van holle, genummerde,
bomen; prooiresten, vermoedelijke
nestboom]
Dijkstra V 1997. Het BIN-project na drie
jaar: er kan nèg meer bij! MARTERPASSEN V:
17-23. [HJWW (011298): zekere waarnemingen
(en nesten) in Veluwe/Utrecht, Drenthe (en
Twente?); incl. lijst van nestbomen : "sempre
crescendo" I]
Dijkstra VAA & Verhoeven G 1996. Het boommarteronderzoek
op Hagenau. - MARTER PASSEN IV:
49-51. [HJWW (010199): 500 ha loofbos; 14%'
holle bomen Z2]n dagrustplaatsen, ook dode
bomen; een boom met veel krassen lijkt een
schakelfunctie te hebben; ook een nestboom
gevonden]
Dijkstra V & Roosendaal A van 1996. Het BINproject
na twee jaar. - MARTERPASSEN IV: 15-8.
[HJWW (011298): onzekere waarnemingen gescheiden
van zekere (de laatste vnl. in het
oosten des lands)]
Dirkmaat J & Derckx H 1997. Waarom een
soortbeschermingsplan voor de boommarter?
MARTERPASSEN V: 43. [HJWW (011298): sbp is
gewenst omdat onze bossen verzuren en verkommeren;
de perifere populaties niet kunnen
bestaan zonder verbindingszones en vanwege de
spin-off voor ander dieren]
Dolch D 1995. Die Säugetiere des ehemaligen
Bezirkes Potsdam. Naturschutz und Landschaftspflege
in Brandenburg, Sonderheft. [el
DrilIon V & Léger F 1996. Observations sur la
59

overdag dan af en ten prooi steenarend;
0 , 11 '1" verplaatsen door bomen om te vluchten,
om prooi te verrassen en voor een
du tj e - res t over de grond; onderscheid t twee
typen : i) "local" plaatsgebonden (lengte
jachttocht :

Schröpfer R, Wiegand P & Hogrefe H-H 1995.
Territorail behaviour and mating system in a
subpopulation of the pine marten Martes martes
L. in northwest-Germany. In: Gurnell
J (ohn): Abstracts of oral and poster papers
2nd European Congress of Mammalogy, 27
March 1 April 1995: 113. Southampton
University, Southampton, England. 1-224.
[zie: zelfde auteurs 1994, 19971
Schröpfer R, Wiegand P & Hogrefe H-H 1997.
The social system of the solitary pine mart en
Martes mart es L. In: Toman A(les) & Hlavác
V (áclav) (eds): Proceedings 14th Mustelid
colloquium, 14th-17th September 1995, Kouty,
Czech Republic, Praha: 68-70. [HJWW (010997):
cf. van zelfde auteurs: "Das Paarungssystem
des Baummarders ... ]
Schröpfer R, Wiegand P & Hogrefe H-H 1997.
The implications of territoriality for the
social system of the European pine mart en
Martes martes (L., 1758). Zeitschrift für
Säugetierkunde 62: 209-18. [HJWW (011197):
cf. van zelfde auteurs: "Das Paarungssystem
des Baummarders ... ]
Seidl A 1993. Verhaltensbeobachtungen zur
Mutter-Kind-Beziehung beim Baummarder (Martes
martes L., 1758) unter Gehegebedingungen.
Diplomarbeit im Fachbereich Biologie an der
Justus-Liebig-Universität GieBen. 170 p. [el
Selas V 1990. Hiplassering hos mar
in Pine Marten] . - Fauna 43: 27-35.
[Den site
[el
Selas V 1990. Pine marten maternal den observations
. - Murrelet 61 (3): 102-3. [el
Selas V 1990. Hiplassering hos mar
in Pine Marten] . - Fauna 43: 27-35.
Selys-Longchamps, E de 1842.
Dessain, Liège. 1-310. [el
[Den site
[el
Faune belge.
Sgeulaiche L 1993. House martens. Wildlife 11
(9): 20-6. [ervaringen met bm als huisdier]
Siepel H, Bink FA, Broekhuizen S, Stumpel AHP
& Wingerden WKRE van 1993. De internationale
betekenis van Nederland voor de fauna; 1. de
terrestrische fauna. IBN-rapport 023.
Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek-DLO,
Arnhem. 1-112. [el
Siefke A 1960. Baummarder-Paarung. Zeitschrift
für Säugetierkunde 25: 178. [el
Staav R, Philipsson C & Nilsson JA 1995. Der
Baurnmarder als Vëgelfeind. Ringinforrn 18:
1-8. [HJWW: in Zweden sterke toename van bms
(na plaatselijke afname vos?); enquête leerde
dat bms tal van broedsels verstoren: van
kraanvogel en zeearend tot (de helft van alle
broedsels van) de bonte vliegenvanger; ook
bij de bosuil, in nestkasten, hoge verliezen;
men meent dat deze verliezen vooral plaatsvinden
in muizenarme jaren)
Skirnisson K 1984. Zur Bestandsentwicklung
von Stein- und Baummardern (Mart es foina
Erxleben 1777 und Martes martes L. 1758) in
Schleswig-Holstein. Die Heimat 91: 164-8.
[HJWW: studie van enige marters met zender in
Schleswig. Opmerlelijk is het respect voor de
trri torial e granmezne en het over nemen van
een territorium na de dood van de houdtster]
Sleeman P 1989. Stoats & weasels, polecats &
martens. Whittet Books, London. 119 p. [een
makkelijk geschreven en aantrekkelijk ogend
68 •
boekje (met kaders en cartoons) over de vier
Mustelidae van Groot-Bri ttannië (wezel, hermelijn,
bunzing en bm), waarin veel wordt
aangestipt en een aantal fabeltjes wordt
ontzenuwd; eerst worden de vier soorten
geïntroduceerd; vervolgens wordt ingegaan op
diverse aspecten van (de verschillen in) hun
biologie, waarbij o.a. aan bod komen: leefgebied,
nestgedrag, opgroeien jongen, dispersie,
voedsel, preda toren , parasieten,merktekens
en energie-huishouding; zeer geschikt
als introductie op de bm èn andere marters]
Smit A 1965. De boommarter als predator van
mezen. De Levende Natuur 68: 300-4. [HJWW
(011298): in 1961 bij de Zwarte Berg bij
Hulshorst een nestboom, "rolleiflex-model",
krabsporen, kraamboom èn een eik op 100 m
afstand met twee jongen; in nestkasten in de
buurt vóór er marterkorfjes werden aangebracht,
zeer veel predatie van mezen
omstreeks half april]
Smit A 1987. Een boommarter op mezenjacht.
Gelders Landschap 9 (1) 20-2. [HJWW
(011298): is een bewerkte versie van 'Smit
1965'; bevat geen nieuwe informatie]
Marshal T(ony). Mammal magie. Smithson T
1997. [geen titel]. Mammal News 110 (4).
[HJWW (220897): Marshall doet verslag van
jaarlijkse verg. (3e; 220297) van North West
Regional Branch van MamSoc); ci teert Tony
Smi thson: 1980 bms geherïn troduceerd in Galloway,
Schotland; doen het daar goed; 13 (!)
met zendertjes gepeild; huidig aantal geschat
op 35]
Sidorovich VE & Pikulik MM 1997. Toads Bufo
spp. in the diets of mustelid predators in
Belarus. Acta Theriologica 42 (1): 105-8.
[HJWW (220897): padden maakten een klein deel
uit van de prooi in uitwerpselen bms in Wit­
Rusland)
Spencer WO 1987. Seasonal rest-site preferences
of pine martens in the Northern Sierra
Nevada. - Journalof Wildlife Management 51
(3): 616-21. [Am.bm: rustplaatskeuze bezien
i.r.t. aanbod: bij

Jaarverslag over 1997 Werkgroep Boommarter Nederland . VZZ
Nog steeds is er belangstelling voor de
boommarter bij iets meer dan veertig leden.
Hierbij is dan het aantal dat nooit meer van
zich liet horen, en dus geschrapt is als lid, in
evenwicht met nieuwe enthousiastelingen.
Zonde en jammer is dat ondanks al ons
tromgeroffel het in enkele delen van het
boommartergebied ontbreekt aan degelijke
gegevens. Graag zouden we daarnaast iemand
hebben met zeer veel inzet en ruim voldoende
tijd die op de Veluwe in gebied voor gebied
zou willen nagaan hoe het staat met de
boommarters (er zijn veel gegevens, maar nog
veel meer boommarters; dat bleek wel uit onze
contacten met het Kroondomein). Ook in
Friesland is nog verder werk te doen, net zoals
toen de werkgroep begon. De tegenwoordig
gebruikelijke manier van een kaart van holten
maken en die nalopen in het voorjaar vraagt nu
eenmaal echt veel inspanning ... maar de
beloning is groot. Ook dit jaar is er weer
geobserveerd aan moertjes met jongen, zijn
prima foto's genomen en is er door het IBN
een videocamera geplaatst bij een door de
WBN ontdekt nest.
Het project Boommarter Inventarisatie
Nederland is afgesloten. Het aantal
waarnemingen van buiten begint terug te lopen
hetgeen, naar wij hopen, komt omdat men de
boommarter niet meer zo zeldzaam vindt. Er is
een prachtige brochure gemaakt door Dick en
Machteld Klees. Nadat er publiciteit aan was
gegeven kwamen er veel aanvragen en is deze
op onze kosten verspreid door Nederland en
zelfs tot in België. In de brochure is overigens
gevraagd waarnemingen te blijven doorgeven.
In het kader van de inventarisatie werden
excursies georganiseerd naar het Kuinderbos,
het Speulder- en Sprielderbos, het
Kroondomein, 's-Graveland en de omgeving
van Smilde. Het nieuwe rond de Amerongse
berg opgezette speurproject van Chris
Achterberg en Monique Bestman naar
nestbomen bleek vruchtbaar.
72 •
De WBN huidige stij 1 zal het inventariseren en
bestuderen van nestbomen overdragen aan een
klein groepje van enthousiastelingen, diegenen
waarvoor het boommarterwerk echt een
onweerstaanbare hobby is geworden. Zij
hebben een tweede bijeenkomst gehouden,
wederom op het zowel voor boommarters als
voor mensen even gastvrije terrein van Adrie
en Martin Nieuwenhuizen. Er werden bij Adrie
overigens dit j aar geen boommarters in de
opvang ondergebracht. (Wel werd wederom
een jong naar Das en Boom gebracht, dat
inmiddels op de Veluwe is losgelaten).
Het telemetrisch volgen van het boommartermannetje
genaamd MinTwintig (het
"Rozendaal-onderzoek") werd afgesloten met
de vangst van de boommarter MinTwintig,
waardoor de zender kon worden afgenomen.
De vele resultaten zoals verkregen vooral door
Gerard Müskens met medewerking van Dick en
van Peter van der Leer, zullen binnenkort
gepubliceerd worden. Wel werd het sensorproject
in Drenthe voortgezet waar de
dagrustplaatsen van de wijfjes in het vroege
voorjaar worden bestudeerd: slapen ze dan
bijvoorbeeld al in wat later de nestboom gaat
worden? Bijdrage van de WBN was de financiering
van enige extra electronische sondes.
Het dagrustplaatsenonderzoek geniet een
subsidie door FONA.
Dick en Vilmar waren aanwezig op een
bijeenkomst van Natuurmonumenten over de
boommarter op de Veluwezoom. Ook Chris en
Ad waren actief in het voorlichten van de
mensen met dia's. Drie WBN-ers participeerden
in het plan "Boommarters blijven in
de noordelijke Utrechtse Heuvelrug en in het
Gooi", nov. 1998.
Het tijdschrift De Levende Natuur, met Kees
Canters en Sim Broekhuizen als gastredacteuren,
bracht een "marter-special" uit met
onder meer twee belangrijke boommarterartikelen.
Daarnaast is het besluit genomen om
[MARTERPASSEN IV, 1996

de door de WBN verkregen gegevens te publiceren
in een speciaal nummer van Lutra
1999.
Het laat zich aanzien dat aan het IBN toch
enige aandacht aan de Rode Lijst-soort
Boommarter zal blijven worden gegeven.
Marterpassen VI werd uitgebracht met alle
gebruikelij ke categorieën: excursieverslagen,
BIN, oecologie, bescherming, nieuwe
literatuur. Er werden twee werkvergaderingen
belegd, een in Drie met een soort open dag
waar veel leden van de KNNV op afgekomen
waren, zodat de vergaderruimte veel te klein
bleek, en een in Haren met een gelukkig weer
kleiner gezelschap. Vanuit Engeland kwamen
boommarteronderzoekers over om in Nederland
te worden rondgeleid; Dr. Johnny Birks hield
een voordracht in Drie.
Plannen 1999:
voorjaarsvergadering te Baarn
laatste BInieuws voor alle participanten
MARTERPASSEN VII , inbegrepen de
Bibliografie van de boommarter
afronding sensorproject
uitbreiding van het onderzoek op
Veluwezoom en rond de Amerongse
Berg door het benutten van klimijzers
buiten verantwoordelijkheid van de
WBN!
najaarsthemadag VZZ over de boommarter en
andere bosdieren
L utranummer herfst ' 99 over de
boommarter (kroon op het werk).
financiële overdracht
opheffing
overdracht aan "groep boommarteronderzoek"
i.o.
Henri JW Wijsman, secretaris WBN
Financieel verslag 1998 Werkgroep Boommarter Nederland - VZZ
bijdrage VZZ 500
bijdrage DLN 200
rentes 130,14
bestuur
Marterpassen 43 1, 10
telemetrie en
sensoronderzoek)2 -
BIN
Amerongen (nieuw)
PR) 93
nestboomonderzoek
nadelig saldo 912,14
totaal 2266,38
GEREALISEERD 1998
inkomsten uitgaven
811,2i
176,10
640,16
368,65
113,10
147,09
10,01
2266,38 3975
BALANS PER 31 DEC. 1998:
giro 1-1-98 5412.49
saldo 1998 - 912,14
giro 31-12-98 4500,35 (=giro 20,98 + sterrek. 4479,37)
BEGROTING 1998 (bijgesteld)
inkomsten uitgaven
500
25
775
300 100
2500 2500
500
Jaarbrief WBN·VZZ over 1998) • 73
650
3975
100

BEGROTING 1999
rentes
bestuur
Marterpassen
dagrustpl.
BIN
Amerongen
PR
nestboomonderzoek
nadelig saldo
totaal
INKOMSTEN
25
150
2500
25
550
3250
600
375
1700
400
50
100
25
3250
UITGAVEN
Henri JW Wijsman, penningmeester Werkgroep Boommarter Nederland-VZZ
Toelichting:
I. inclusief rondzenden van de brochure Boommarter
2. De derde en laatste tranche (2500), mede voor uitbreiding van het lopende dagrustplaatsenonderzoek
met het bekostigen van thermosensors voor rust-/nestplaatsen van moertjes (in
Drenthe), werd door FONA goedgekeurd. Deze wordt echter pas gehonoreerd na definitieve
publicatie. Uit 1997 resteert een nog niet gehonoreerd bedrag van 168,66; voeg hierbij 640.16.
Voor 808,82 van het "nadelig saldo" 1998 is dus t.Z.t. een dekking.
3. PR: inkomsten winkeltje, uitgaven publiciteit
voorgestelde reserveringen uit het kapitaal 31-12-1998 van 4500:
a. nadelig saldo 1999: 550
b. 2000 als startkapitaal aan "boommarteronderzoek" . Hierin kosten voor klimijzers,
lokstoffen, (beperkte) reiskosten enlof administratie van de lopende onderzoeken in Utrecht,
Gelderland en Drenthe;
c. 1000 als "fonds activiteiten boommarter" voor moeilijk te begroten rondzenden en
produceren van eerste versie van "Handreiking voor provinciale Bm-plannen", eventuele
bijdrage aan de themadag bosdieren, etc.
d. Dan is er nog ± 950 over. Een legaat van ons aan de VZZ is zeker op zijn plaats. Wij
kunnen hen verzoeken het geld te gebruiken voor bijvoorbeeld
de Lutra-publicatie, die door ons erg gewenst wordt en waarvoor minder geld beschikbaar
schijnt te zijn dan men eerst dacht. (De VZZ heeft jaarlijks veel geld in ons gepompt; zij
hebben onze winst op het boekje mogelijk gemaakt).
74 • [MARTERPASSEN IV, 1996

Ledenlijst Werkgroep Boommarter Nederland (WBN-VZZ)
Chris Achterberg Koningin Wilhelminaweg 72
0343 - 452 524
Bram Achterberg Laan van Soestbergen 19 bis
030 - 251 1766
Leo A M Backbier van Galenstraat 64
046 - 4747938
Jan-Piet Bekker
0118 - 501933
Monique WP Bestman
0317 - 615 445
Zwanenlaan 10
Rijnstraat 280
Sim Broekhuizen Elterse hof 24
0318 - 416 402 * boommarteronderzoeker IBN, adres zie onder
Kees J Canters P. de Hoochlaan 112
055 - 355 3250 * voorzitter WBN
Jan de Constant Rebecque Annevillelaan 95
076 - 565 7297
Annemarie (MAJ) van Diepenbeek Vaarsenhof 180
0413 - 265 753
Vilmar Dijkstra Dijkstraat 68
026 - 443 1826
Arne Greven Zuster Hennekeplein 17
010 - 2652146
Ed J Gubbels Eykerstraat 42
043 - 4581330
Bauke Hoekstra Bornsestraat 118
0546 - 811294
RoeI Hoeve David van Bourgondiestraat 57
0527 - 243001
Kees Kapteyn Abelenlaan 31
072 - 528 9556
Hans L Kleef Hoofdweg 225
0598 - 422 193
Dick JC Klees p/a Vingerhoed 5a
0313 - 416 864
EP van Kooten L unenburg 9
0318 - 632575
Fred Kruidbos Bornerveld 92
010 - 4102962
Peter A van der Leer Capella 10
0316 - 281 061
Peter 1H van der Linden Wesselstraat 25
035-6854902
Johan (H G) Metselaar Boomstede 337
0346 - 567 812
Gerard DJM Müskens van Nispenstraat 4
024 - 397 6343 * boommarteronderzoeker IBN, adres zie onder
Jaarbrief WBN-VZZ over 19981 •
3958 CP Amerongen
3582 SR Utrecht
6163 XW Geleen
4351 RX Veere
3911 KS Rhenen
6721 ZZ Bennekom
7312 PN Apeldoorn
4851 CB Ulvenhout
5403 TA Uden
6828 JS Arnhem
3033 BW Rotterdam
6269 BN Margraten
7601 GK Almelo
8325 GG Vollenhove
1829 EG Oudorp NH
9621 AJ Slochteren
6953 BZ Dieren
6714 GL Ede
3080 RH Rotterdam
6922 LG Duiven
1222CD Hilversum
3608 BA Maarssen
6561 BG Groesbeek
75

Adrie G Nieuwenhuizen-Lucas Meervelderweg 22
0577 -456 466 * opvangcentrum
Alice NAM Pillot Poirterslaan 23
040 - 211 1923
Silvan Puijman
0524 - 581 334
Ronaid Ridder
0343 - 442 770
Ad JJM van Rosendaal
0573 - 491 480
Christiaan Sjobbema
035 542 0215
Kamiel Spoelstra
0317 - 421811
Arie Swaan
Koen Van Den Berge
00 32 (0)55 5428390
Jan Veen
055 - 312 2279
HD Joost Verbeek
0228 513 605
Hans (1) Vink
werk 030 - 692 6316
G Visscher
033 286 1862
Dennis Wansink
026 - 443 9346
André Westendorp
0315 651 637
WJ Rombout de Wijs
036-534 6338
Rister 9
Planetenlaan 52
Groenloseweg 43
van Neslaan 61
Droevendaalsesteeg 97
Breedstraat 4
* belgisch boommarteronderzoeker
Wieselseweg 110
Gemaal 9
Boterhoeve 5
(SBB, Postbus 1300,
Paulus Potterstr. 32
Annastraat 3
Het Grotenhuis 15
Pimpernelstraat 6
Henri JW & Willemien J Wijsman, Tony Offermansweg 6,
035 - 538 9031 * redacteur Marterpassen
* secretaris/penningmeester WBN
Rob van 't Zelfde Jupiterpark 7
0488 - 455 007
Cees Zoon
0523 - 676 470
Witharenweg 10
DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek (IBN-DLO)
Droevendaalsesteeg 3a, Wageningen
Postadres: Postbus 23, 6700 AA Wageningen
tel. 0317 - 47 7700. (SB -8757, GM -8758, VD -8790)
76 •
3888 NK Nieuw-Milligen
5611 LA Eindhoven
7861 CA Oosterhesselen
3951 EK Maarn
7261 RM Ruurlo
3742 MP Baarn
6708 PS Wageningen
9660 Everbeek België
7345 CC Wenum-Wiesel
1613 AM Grootebroek
3992 NB Houten priv.030 - 6374917
3970 BH Driebergen)
3931 TE Woudenberg
6821 EK Arnhem
7091 AS Dinxperloo
1314 JL Almere
1251 KJ Laren
6674 EH Herveld
7738 PG Witharen
[MARTERPASSEN IV, 1996

este mensen,
wat heeft die WBN toch veel voor ons betekend. eindelijk erkenning, eindelijk evenveel
rechten als ree, bever, hert en das, namelijk een eigen club die voor ons opkwam. meteen al
zijn er een paar van onze favoriete nestbomen gespaard voor de houthakker.
hartelijk dank
getekend:
Jaarbrief WBN-VZZ over 1998] •
\
77