Briefwisseling Constantijn Huygens 1608-1687. Deel 3. - Historici.nl

. < _ .
* ,
..
3340. J. XUERIUS ”. (L. B.)
Vous avez en l’armee bien eu les nouvelles de ce que l’ennemi soubz la
conduitte du general Cantelmo a attenté et effectué en la Meijerie de Boisleduc,
mais j’apprens par ce que depuis mon partement de Boisleducq on y commence
a ranger effectivement les bourgeois ei1 compagnies et les obliger aux veilles
et garde, que Son AI.Ze n’a poinct information ni cognoissance du principal
desaeing que l’ennemi n’a jugé a propos d’intenter contre la ville de Boisleducq,
entendant que les bourgeois n'avaient encor poinct de drapeaux ni assignation
de leurs quartiers ou places de rendevous, ou en telle occurrence se rendront
non seulement les enroollez , niais aussi tous les autres, chacun en son quartier,
de sorte qu’ilz ne pouvoient encor poinct faire quelque corps suffisant pour
s’emparer d’une porte, affin de l’ouvrir aux ennemis , desquels ilz ont asseurance
d’estre remis a leurs anciens privileges , principalement de n’estre poinct chargez
d’ancien8 impostz, gabelles ou autres impositions sans y avoir consenti, et de
n’estre plus gouvernez par des magistrats estrangers dont la plus grand part
ne possede maison propre ni aucun bien patrimonial dedans la ville, ni
continuez outre le terme ordinaire, et que ne seront commandez des capitaines
qui letir sont tant a contrecoeur pour s’estre faict tous quattre freres, voire
les deux chefs de la sodalité Mariane 3), ayant par menaces obligé les autres
de les recevoir en Ia sodalité, en violant les articles de la capitulation par Son
Al.ze leur accordee et jusques alors en ce poinct sainctement entretenue, en portant
mesme tous les freres leur cappen ou chapperons aux enterrements de leurs
freres defuncts, que (hi depuis on leur a empeché, dont extremement offensea
ilz abandonnerent en pleine rue le premier enterrement d’un frere trespassé ,
s’absentant en apres pour la mesrne raison de l’enterrement d’un autre frere
niort, pour ne vouloir marcher sans enseigne ou symbole non plus que les
soldatz sans drapeau. Plusieurs autres sujectz de mescontentement peu utiles a
cest Estat ont tan[t] enaigri les coeurs des bourgeois , que generalement ilz
adjoustent foy aux douces promesses espagnolles de meilleur traietement en
religion, justice et police. On tient qu’il n’y a pas 200 bourgeois de la religion
reformee dont on se puisse eer au besoing, mais que le nombre de la garnison
presente de la ville de Boisleducq ne faict pas la moitié des bourgeois mal
affectionnez a cest Estat, de la mauvaise volonté et force desquels j’apprehens
2) Zie I, blz. 354.
3) Waarschijnlijk is bedoeld de Broederschap van Onse Lieve Vrouwe, die een Jtaar had
in de St. Janskerk.
III 27
417

. ....-. ’”.,, ~ _.< t. .
418
qu’un jour on ne voye la preuve a nostre grand regret, a perte inestimable de
1’Estat et ruine totale de plusieurs honnestes familles. Aussi ceste garde de
bourgeois n’exemptera ni relevera poinct les soldatz, plustost les chargera
davantage, or la rille perdue, les ennemis, devant que les nostres lapourront
avoir assiegee et close, auront moien de la pourveoir de toutes necessitez pour
gaigner aussi ce petit chasteau qui n’a aucun ouvrage ni fortification dehors,
plus tost ou devant que les nostres ne reciperont la ville, n’estant la saison
toujours commode pour faire un siege autour de la ville, les inhabitans de
laquelle, aussi bien que tant de comptoirs de l’Estat, cepeiidant y seront
pillez et saccagez. Mes devoirs m’ont obligé de vous communiquer les avis
que j’ay des amis confidens touchant les intentions des ennemis, aEn que
Son Al.ze, en estant advertie, on y poiirvoye avec plus de facilité devant la
chose faicte, en arrestant la course de ces quattre nouveaux capitaines de la
bourgeoisie, qu’on ne ponrroit y remedier apres la consommation de leur des-
seing, en licenciant ou dissolvant les compagnies, car les places des rendevous
une fois assignees pourront servir a jamais pour leurs assemblages aux occa-
sions qu’ilz ingerent de s’en pouvoir prevaloir. Je n’eusse pas tant particiilarisé
en quoy les bourgeois prennent sujet de mescontentement et les moyens d’y
reniedier, si je ne vous avois aussi souventefois tesmoigné que je ne desire point
de part de la magistrature, et moins encore en ceste sodalité idolntrique. Me
reservant jiisques a nostre entrevue Ia communication de ce que les mieus ont
veu et remarqué aux actions dudit general Cantelmo au village de Gestel,
apres avoir marché avec 400 hommes a cheval et 200 a pied, tout joignant
mes terres et maison, laquelle, sans en estre recherché, il poiirveut de quattre
sauvegardes a cheval, me recommanderai bien humblenient a vos bonnes
graces . . . . . De la Haye, 1 d’Aougst 1643.
3341. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.)*
Er is een bericht, dat Cantelmo den weg naar Weert inslaat en een ander,
dat hij te Stamprocen hij Weert is. ,C’est de quoy, par occasion d’un messager,
qui va pour autre chose aux Estats, j’ay creu debvoir informer V. A., afin
qu’elle se remette en repos aveq S. A. apres ceste espine retirée hors de nostre
pied. On dit que pour certain D. Francisco ’) envoye encor du monde à Beck e),
pour le secours de Thionville, et y en a qui veulent que Cantelmo eii pourra
estre, mais il en fault attendre plus d’assurance’’. Au camp à Assenede, le
1’ d’boust 1643.
3342. C. RIVET DE MONTDEVIS ”. (B. M.)
Ik verwis u naar den brief aan Z. H., om niet telkens te herhalen, dat
mun verlengd verblijf veroorzaakt wordt door de eer, die de Koningin mij
1) NI. de Melo. 2) Zie II, blz. 461. 3) Zie blz. i88.

ewijst. Maandag vertrek ik *par la voye des messagers, les postes estant
entierement ruinees, en sorte qu'en venant il m'a fallu chasser mon cheval
devant nioy en plusieurs lieux". Gisteren sprak ik pater Merseune; ik zal u
van hem vertellen en ook van mijne onderhandelingen. Eenige uren heb ik
echter gebruikt, om teekeuingen te maken van het Louvre, het paleis Medicis
en het Palais Royal, om ze aan %. H. te laten zien I). Ook heb ik twaalf tee-
keningen gemaakt van Parijs en zijne omgeving en iets gevonden over Oranje
en zijne oudlieden. Parijs is in vier jaren zoo groot geworden, dat ik hetniet
herkende. A Paris, le 1 Aoust 1643.
Vele groeten aan onzen groot-meester l) en de heeren Deschamps '1,
d'Alphonce I), de Moire I), de Raphelis 2, en de la Martinaye ">; voor den
laatsten breng ik allerlei geheimen mee, om het gezicht mooi te maken en
zeepballen te vervaardigen.
3343. A. VAN BOUCHORST*). (K. A.)
Wilt gij dit pakket aan %. H. geven? De le Haye, ce 1' d'Aout 1643.
3344. M. ZUERIUS BOXHORN ").
(L.
B.)
Min schoonvader wil gaarne benoemd worden tot burgemeester "); wilt gij
daartoe meehelpen? Middelburgi %elandorum, ipsis Hel. (1) Aug. CI3INXLIII.
3345. R. VAN NAERBSEN '), (L. B.)
Dese ingeleyde gelieft aen Sun Hooeh) te behandige. Ick vermeene, Godt
willende, op Wonsdach den 5 deser voor de haveii van Bochout te syn ofte
dserin, ende sal alles mede hebbe. Min duiieht , niet ongerade was, U Edel
geliefde een oude rirock te senden, een peert ende twee ofte meer ruiters,
om bij avont bO Syn Hooch.' onbekent te comen ofte by UE, alsoo seer ge-
wichtige rede hebbe om sulckx te versoucke, die ick, Godt willende, U EE monde-
linck wel sal verhaelen. Ick sy ten huize van cap[itein] Flups Joosten Vereycke
gelogert tot Middelborch; schryve dit om, ofte UE itwes aen min begeerde
te schrUve, conde onder covert geschien, want so0 tit(?) als eenige brief aen
min wed geschreveu, so0 is t daetlyck door t hoof, coo van de boode als
andre. Mijnheer, U EE moet dit min ten goede afnemen, alsoo ick bij U EE
1) Zie No. 3310.
2) Zie I, blz. 380. 3) Zie II, blz. 900.
4) No. 33433, b. Brieven van 9 (A. B.) en 16 Aug. (H. A.) zijn even onbelangrijk.
Amelis van den Bouckhorst, heer van Wimmenum (t 1669), was afgevaardigde ter
419
Staten-Generaal, houlrester van Holland en curator der Leidsche Hoogeschool.
5) Uitgegeven in Mavci Zua-ii Bo3~homtii EpQlolae el Poemala, biz. 158.
6) Zie blz. 1U3. 7) Zie blz. 131.

420
commende ten vollen sal contentement doen . . . . . Den 2 Agust. 1643,
Middelborch, ten 10 uuren.
3346. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.) *
,Ceux de Maestricht avoyent depuis peu occupé la maison de Ianche aupres
de Hanuy, pour mieux estendre la contribution vers les Namurrois, selon les
ordres de 1’Estat. Vers ladite maison une partie a esté envoyée de ladite
garnison aveq quelqu’ amunition de guerre. Cantelmo l’ayant sceu , il semble
qu’il en a attrapé quelques soldats, pour autant qu’en sgavons eucor en gros,
et ensuitte s’en pourra estre allé pour reprendre ladite maison, qui est jiiste-
ment son faict, pour accouppler cela aux deux autres victoires, de Heeswiek
et de Eindhoven. Et ne fault pas doubter, qu’il n’en fasse un tres-grand vacarme,
selon l’humeur napolitaine dont nous avons apprins à le cognoistre”. - Aan-
gaande Thionville hooren wu, dat de belegerden zich slecht verdedigen en
de belegeraars de stad uit twee loopgraven beschieten. - A A Paris I’aflaire
de M. de Buïllon demeure tonsjours desesperée, sinon qu’on avoit retardé
l’envoy des commissaires 2 Sedan pour six sepuaines, afin que M. de Buïllon
eust loisir de penser à se bien faire balancer l’eschange, qui sembloit Ia grace
qu’on defereroit aux entremises de S. A. et de Madame la Landgrave’”). Au
camp Assenede, le 3” d’Aoust 1643.
3347. W. SANDYS ”. (L. B.)
,By the greate favour of his highnesse my passage was safe and speedy
hither, and am to acknowledge it to his highnesse protection, wherein your
particular respects are te be rememberd with B just sense thereof, and as I
shall have opportunity, shal be so maiiifested as may assure you that I shal
be very entirely disposed by you. The Prince was pleased to aske me whither
I knew M.‘ Vankocke (?), but further intimated not his requeste, otherwise
then for a licence for which I went in to Holland, but since I came hither
haveing spoken with him, am informd that he hath propounded more. I there-
fore intreate that the Prince may know, I knew not of his comeing nor of his
requeste , though he hath beene employed by me for buying of armes who I send
over with them, and whose zeale to theyr Matses service have prevayled with
him to importune the Prince. What I uppon review cannot approve, but rather
[am] afflicted for the same, and have therefore thought fytt to earnestly praye ,
his highnesse may understand, I ani more sensible of the careful1 regardes,
due for the prevention of any misunderstanding that may happen from any
1) De Landgravin van Hessen ; zie II, blz. 522.
2) William Sandys heeft voor Karel I van de bank te Amsterdam f845ûû te leen weten
te krijgen (vgl. Wagenaar, Vud. Rist., XI, hlz. 328, Noot).

sollicitation, and therefore have sought by these to vindicate niyselfe therein,
as being without my privety done, and now knowne dislisked; not but that
which was desired conduced much to his matYs service, but yet cannot ap-
prove anything that map renew further discourse of the Prince, for any his
particular respects to liis inat,ye, and 1 conceive this likewes will be the sense
of their ni:ities ”.
Wilt gij den inliggenden brief aai1 %. H. geven? 81s ik %. H. ergens iii
kan dienen, zeg het mij clail. Dunckerque, this 4th of Aug. (1643) l).
3348. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.)*
,Un trompette revenu de procurer un passeport pour M. le vicomte de
Machaiilt 2, de Don Francisco de Mello à Gant, dit qu’à ce matin il l’a vei7
partir de lil pour Bruxelles. Noiis ne scavons encor i quelle intention, et quel
conseil il peut avoir prins depuis l’arrivée de Cantelmo, qui seroit repassé sur
le pont d’Anvers en Flandre dimanche dernier, deslogé de Littoien, i ce que
mande maintenant le lieutmenant coronel Hallart 3), aveq grandissime diligeilce,
et une marche de douze heures de suitte, sur l’advis qui luy estoit venu, que
S. A. se trouvoit’ Boisleduq”.
Als de Mello Thioiiville nog wil helpen, daii moet hij zich haasten ; de
belegersars maken zeer groote vorderiiigen en een aanval van Beck is afgeslagen.
Z. H. is gezond. ,M. le prince D. Guillaume de Portugal 4, vient
d’arriver”. Au mmp à Assenede, le 5” d’Aoust 1643.
3349. J. DE KNUIJT (H. A.)
Ik heb de commissie slecht kunnen uitvoeren; het meeste was al verkocht,
maar nu tracht ik ,110ch yets daervan t’achterhaelen”. Misschien heeft Z. H.
behagen in datgene wat hierbij gaat. De nominatie voor den magistraat van
Middelburg heeft plaats gehad, maar niet naar de verwachting ,van eenige
rustlievende personen”. De schuld daarvan werpt men op den heer Van de
Perre G), want terwijl die personen ,ende syne vertroude vrienden - aen de-
welcke hy menichmael syn noodt ende ontfangen effronten hadde geclaeght
ende tot redres assistentie versocht - besich waren om syne saeken met de meeste
luister t’herstellen, secretelyck met syn wederpartije heeft gaen versoenen ende
boveiidyen - so0 een yder gelooft - tvoorss. voornemen van syne vrienden heeft
ontdeckt, alles op hope met meerder seekerheyt tot de nominatie ende burge-
meesterschap - daer de voorn. partije eenige jaren hem hadden afgesonden -
1) Huygens teekende het jaar op den brief aan.
2) Zie II, blz. 480. 3) T. a. p., blz. 487. 4) Zie blz. 360.
5) Een stuk van het bovenste gedeelte van den brief is vergaan.
No. 3349 a, b. Brieven van 20 Aug. en 8(?) Sept. (beiden H. A.) zijn onbelangrijk.
6) Zie blz. 326.
421

422
te mogen geraecken” I). Of hem dat gelukken zal, is de vraag; hij heeft zich
hier zeer verdacht en gehaat gemaakt. Middelb., den 5 *) Augusti 1G43.
3350. R. VAN NAERSSEN8). (A. B.)
Dese allenlijck om U EE te adviseeren, dat icli van dese morge voor de
have van Bochoute, dicht aen lant. sy comen legge; liebbe alles bi mijn, t gene
Rijn Hooch‘ heeft gelieft mijn te doen prepareren; hebbe oock mede de caert,
die ick van hier hebbe doen halen. Iek sal met brenger dese[d bescheijt wachten ,
wanner Sijn Hooch.t sal gelieve mijn te gebiede daer te comen met de caerte,
te meer also0 de persoon bij mijn is, dien wij noch connen sende, daer t syn
Hooch.* sal gelieve. Myn dunckt onder verbetringe, dat s avons best was, om
niet gesien te werde; soude niet twee ruiters connen geschiede, met Iiaer mede-
brengende een peert voor mijn, ofte op soodanige wise als op syn Hooch‘
sal gelieve. Syt wyders naer cordiale groetenis Godt bevoolen . . . . . Voorde
have van Bochoute leggende met ons twee, den 5 Agustij 1643.
3351. PETRONELLA CAMPE”. (L. B.)
Ik heb navraag gedaan naar de obligatie en uw brief aan broeder Doublet 5,
meegedeeld. Neef Eickbergh 6) zal te Dordt eene zerk bestellen. ,Dese weeck
hebbe ick my versien van een france jongen, op de reconimandati van Mons.’
Rivet, die wat latyn can, sooveel dat hij Cristiaen 7, wat sal connen in actie
houden tot broers compste, daer ick alles op acht stel, daer ick geen raet
mede weet”. De kinderen zijn heel lief. In den Haeg, den 5 Aug. 1G43.
3352. €3,. VAN NAERSSEN ”).
(A.
B.)
Alsoo ick op dese morge mijne persoon , aen U E gesonden, hebbe . . . . . 9,
gesproken, dien gistre avont ten 10 uure eerst aen het waeter quam ende
mi van de wal nioste hale door de wint ende getije, so0 wilde ick wel, dat
U EE andermael de moeyte naempt en min dese avont te 7 uurepaertende
I) De zin loopt niet af. 2) Het cijfer is onduidelijk.
3) Zie No. 3345.
4) Petronella Campe (t 1669) was eene dochter van Jacob Campe, burgemeester van
Veere en lid der Gecommitteerde Raden van Zeeland, en van Martha van Reigersberg. In 1633
was zij getrouwd met híaurits Huygens (f. 1642) en zij is hertrouwd met Johan Eyckberg (t 1664).
5) Zie II, biz. 477. 6) Zie I, blz. 148.
7) Christisan IIuygens, geb. in 1634, de oudste zoon van Maurits ll., is drost van Granendonk
en schepen van ’~Hertogenbosch geweest. In 1655 is hij te Brussel getrouwd met Jeanne
Catharina Bergaigne, die hij geschaakt had.
8) Zie No. 3350.
9) Er is hier eene plaats open gelaten.

twe ruiters sondt op deselve platse, daer die gistren avont syn geweest. Ick
sal die dan bequamelyck houden tot doncker wert. Verleede vrydach s p door
Geiidt 5 pleyten 1) met soldaten bedeckt gevaren, ieder 100 man daerin , dese
mandach noch 7; dit hebbe ick van onse getrouwe vrunt, die syn neef sliiiswachter
is. Daer syn weder 16 cornette door Gent getrocken naer de france
frontiere. De pleijten sijn naer Brugge niet de soldaten, onidat men niet
weten coude, cy volck in 't laiit van Waes lichten; somma in 't cort, Godt
aliuachtich is inet ons. Maer nien seijt sterck, Cantelmo soude comen, soodat
wij onse voordeel dienen te neemen. Ick hebbe onse getrouwe boode weder
van dese morgen naer de bewuste platse gesonde, soodat myns oordels hooch
nodicli is, ick by U EE ofte siju Hooch.t come op die voet hierboven gestelt.
Dit schrijve ick op t velt in de schorre; geen gelegentheyt hebbe als op de
knien . . . , . G Agustij 1643, op de have van Bochoute.
3353. D. DE WILHEM ").
(L.
B.)
De dokter 3, wil overkomen, als hij 1000 rijksdaalders reisgeld krijgt.
De resident Pels 4, vertelt niets goeds van zijne geneeswijze. Maar er zijn
toch velen, die hij genezen heeft, o. a. den Koning van Polen en ver-
scheiden menschen hier. De la Haye, ce 6 d'Aoust 1843.
3354. AAN A. RIVET. (H. A.) *
J'ay adverti S. A. des premiers de Rodolphe l'imposteur 5), et en
publieray la nouvelle parmy tons les officiers de marque. Les ministres de
l'armée auront vos propres lettres, pour en faire part où ils sont; c'est vers
le fort, aux bateaux. Desjà Van der Straten nous avoit dit, qu'un confes-
seur de la Reine viendroit icy, qu'il l'avoit veu à Amsterdam, fort suivy du
menu peuple; mais il n'est encor apparu. Je m'estonne comme M. de Mont-
devis ') tarde à venir, parti qu'il devoit estre le jour que vous dites. Peut
estre que ce vaisseau Parlementaire ne se sera pas trouvé & point nommé à
la rade de Calais, car le vent a quasi tousjours servi depuis. Sa negociation
n'a pas reusci, mais on ne le luy sçauroit imputer. I?% ea tempora incidit.
Voor UR jongsten zoon 5) is nog niets gedaan. Maar nu de Koning en de
Koningin bijeen zijn, zal ik er nog eens met Z. H. over spreken. Assenede,
7" d'Aoust 1643.
423
Eene phyte is eene groote, platte schuit.
No. 3353 a. Een briefje van II Aug. (L. B.) is onbelangrijk.
NI. Cnoffehs; zie blz. 320.
Peis was resident der Staten-Generaal te Dantzig.
Zie No. 3363. 6) Zie II, blz. 204. 7) Zie No. 3343.
Waarschijnlijk Frederik Rivet, die later secretaris is geweest van Amalia van Solms,
weduwe was geworden.

424
3355. C. A. TREURNIET 1). (L. B.)
Ik dank u voor uw gunstbewijs, ook voor min schoonzoon Cornelis van
Slingelant, die nu ,tot het offitie van de pnsterye is becoome”. Dordrecht,
den 7 Sugusto 1643.
3356. C. VAN SLINGELANT ”. (A. B.)
Uw brief lieb ik den burgemeester ter hand gesteld ei1 twee dagen
daarna heb ik het ambt gekregen. Ik dank u liartelik voor uwe moeite.
Dordrecht, den 7 Aupustij 1643.
3337. AAN PRINSES AMALIB VAN ORANJE. (H. A.) *
Le 8.’ Sandps 3) dernierement parti d’icy vers Diiijnkercke, m’envoya
hier un lacqueg de là, aveq d’assez fraisches nouvelles d’Angleterre, dont s’en
suit la teneur à peu pres. - Que le Roy a rencontré la Reine à Kinston,
aupres d’Edgehil1 , où le mesnie jour , 13/23” Juïllet , la bataille fut donneé *). -
Clue le lendemain - lorsque vers le West Waller 5, fut batn par le marquis
de Hereford 6, et M. le prince Maurice ’) - la Reine fut receuë à Oxford aveq
toutes demonstrations de joge , et solemnitez, et ceremonies, tant militaires
que civiles, accompagnée d’un coiivoy de 7000 hommes, tant de pied, qu’à
cheval. - Qu’en son passage S. M. avoit prins par force la ville de Burton,
oii il avoit forte garnison dn Parlement. - Que toute la province de York
avoit esté reduitte à son obeïssance , horsmis Hull. - Que Waller qui à ladite
bataille avoit eu 2500 chevaulx, et autaut d’hommes de pied, aveq 500 dragons
et 14 pieces de canon, avoit esté totalement defakt, s’en estant fii37, lily sixiesme,
vers Bristoll. - Que le marquis de Herford, M. le prince Maurice et S.‘ Ralph
i) Cornelis hdriaensz. Treurniet, in 1638 benoemd tot postmeester te Dordreclit voor de
brieven op Breda, werd in 1M3 ook benoemd tot postmeester voor die op Keulen, Aken,
Luik en den Bosch. En daar zijn zoon gestorven was, werd tevens acte van survivance vnn
zijn ambt verleend aan zijn schoonzoon Cornelis van Slingelant.
2) Zie No. 3355. 3) Zie blz. 420.
4) Het volgende bericht doelt niet op den slag bij Edgehill (23 Oct. 1642), maar op dien
bij Roiindwag Down (13 Juli ,1643).
5) Sir William Waller (1597?-1668) was lid van het Lange Parlement en generaal van
de partij der Parlementariërs, roor wie hij vele overwinningen heeft behaald. Sedert 1645
was hij ook éCn der politieke leiders, maar werd onder Cromwell gevangen genomen, daar hij
in verbinding stond met royalistische agenten.
6) William Seymour. markies van Hertford (1586-1660), vermeed het hof, om zich aan
Ietierkundige studiën te woden. Later heeft hij voor den Koning gestreden, maar is na diens
dood niet uitgeweken. Hg heeft de restauratie nog beleefd.
7) Zie over prins Maiirits van Boheme, blz. 94.

Hopton I) y avoyent prins toute son artillerie et bagage, outre 3000 paires
d’armes, et, selon le rapport d’aucuns 900, selon d’antres 1500 prisonniers,
outre 139 prisonniers des leurs, recoux en ceste occasion. Que de tuez il y en
a eu quelque niille. - Que sur ceste perte un jour de jeusiie et priere avoit
esté tenu ii Londres, aveq grande consteriiatioii. - Que le Parlement et la
ville estoyent si jaloux du comte d’Essex *), que ceste cy avoit proposé de
mettre le uoble William Waller - ainsi le nommoit elle - en sa place. -
Qu’au siege d’Eseter on avoit prins les dehors, et faict deux bateries. hlais
que ceste ville là estoit apres à traicter de sa reconciliation aveq le Roy, comme
enssy celles de Plymmouth, Dartmouth, Ba,rstable et Bristoll. - Que ceux de
la grande province de Kent s’estoyent sonslevez pour le Roy, aveq quelques
6000 hommes, aupres de Synock et Maydestone qu’ils avoyent occupé, comme
aussi Rochester et Cliattam, où est le reste des navires du Roy. - Que toutefois
la prime de Rochester et Chattani n’estoit pas ci certaine que le reste. - Que
le Parlement avoit envoyé cinq trouppes de chevaulx, pour supprimer ceux
de Kent, mais que ceux cy les avoyent battuz, et trois chartées de blessez en
estoit revenu à Londres. - Que le duq de Richemond 3, s’en alloit vers Kent,
aveq l’armée qu’avoit mené la Reine. - Que le chasteau de Dovres Ik dessus
avoit desarmé la ville, et en avoyt enlevé toute la vaisselle. - Que le comte
d’Essex, trouvant son armée grandement affoiblie par maladies et fuittes des
soldats, se retiroit devers Londres, et estoit venu loger à S.t Albans, a vingt;
miles de la, d’où il avoit envoyé au Parlement demander satisfaction des affronts
qu’on luy avoit faicts, et nommemeiit en ce que l’on avoit proposé Waller,
pour avoir sa place; adjoustant qu’il ne vouloit point estre Holhanznzé, c’est ii
dire traicté comme Hotham, le gouverneur de Hull, qui est dans la Tour,
sveq son fils 4), et que sur ces plaintes il attendroit leur response à Bariiet,
2i dix niiles de la ville. - Finalement, que l’arniée du Roy estoit Maydenhead,
tirant vers Hamptoncourt.
A ce nombre de grandes nouvelles pour le Roy, qu’il fault eucor veoir
verifier par d’autres, j’adjousterey ce que le chevalier Patrick Drummond 5,
me mande de Ter Vere, que le 2‘’ du mois il arriva là un navire de Yarmouth,
dont le maistre, Parlementaire de corps et ame, Iiiy estoit venu dire, en
pleurant amerement , que tout estoit perdu, le Parlement ruiné, et le Roy aveq
une armée de 25 mil hommes & quinze miles de Londres, d‘on un courrier
expres avoit porté ces nouvelles à leur magistrat.
Icy tout est en mesme estat, mesmes la sauté de S. A., graces à Dieu.
Du costé des eiieniic il y a, qu’ hier Cantelmo est venu loger aveq de l’infanterie
ii Lovendighem: contre le canal, ou beaucoup de cavallerie l’est venu joindre.
Qui now fera tenir bonne garde vers le quartier de la cavallerie. A Gant il
seroit venu un homme, rapportant que les Francoiz aiiroyent desja passé le
1) Ralph Hopton, lord Hopton (1598-1652), was lid van het Parlement en militair. Hij
stond eerst aan de zijde van het Parlement, maar sedert 1642 aan die des Konings en werd
luitenant-generaal der ruiterij. Hij is later uitgewekeii en te Brugge gestorven.
2) Zie over Robert Devereux Jr., graai van Essex, I, blz. 237.
3) James Stuart (1613-1653), graaf van Lennox en sedert 1641 ook hertog van
Richmond, heeft den Koning vooral geldelijk gesteund.
4) Zie blz. 414.
5) Misschien de Sir Patrick, die genoemd wordt bij de hovelingen der Princesse Royale.
425

426
fossé B Thioiiville. II est certain que la place est fort pressée, et qu’à Bruxelles
on parle encor d’y tenter un coup de secours. Au camp i Assenede, le 8”
d’Aoust 1643.
3358. AAN HEENVLIET I). (K. A.)
Je tien la garde n, partie, puisqu’elle est contente, et 2 la suitte de l’admira1
Tromp qui ne se hastera pas de la ramener comme une Reine 3). C’est plustost
un risage à immoler 2 la rage d’une tempeste au besoin. II importe cependant
qu’elle parte satisfaicte, et soit resolue B ne parler qu’en bien de ceux qui ne
lily ont jamais faict mal. - Je ii’avoy pas entendu que ce fust M. Huine de qui
vous VOUS plaigniez 2), ni n’en suis pas marry, puisque je ne vous y ay peu
servir, ne me meslnnt gueres volontiers de la causerie de cour, dont je me suis
tousjours sequestré le plus qu’il m’a esté possible. Vous aurez sceu comme
dernierement il m’a escrit une lettre à faire veoir à 8. A. sur le subject de
vostre table ”). Je l’ay faict, parce qu’ ainsy le desiroit, et liiy ay remandé Ia
resolution de S. A. sur ce grand different en termes formels, mais eusse esté
plus content de n’estre employé en chose esloignée de ma vocation, et entre
deux amiz. M. Bandiz m’envoya hier un laquais de Dunkercke aveq de grandes
nouvelles pour le Roy, dont à ce matin j’ay envoyé le contenu B Madame
Les roundliead-s. ont de la peine à prendre le tout pour auteutiqiie , mais il semble
que la pluspart s’en confirme à la boursse de Middelbourg. Je salue tres-hum-
blement Madame Stanhope et Mad.lc Ogle ‘j), s’il vous plaist, demeurant.. . . .
Le 8” d’Aoust 1643.
3359. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.) *
.Tout presentement S. A. vient d’avoir advis, que I’enemi a passé des
avanthier sur les ponts d’Anvers et Rupelmonde au Brabant aveq plus de soixante
compagnies de cavallerie , bon nombre d’infanterie, canon barques sur chariots
et autre attirail. Ils disent haultement qu’ils vont droict à Thionville, mais cela
ne nous empesche pas d’en prendre jalousie, et aiissitost S. A. mande aux
S.= Ysselstein en Hallart ’), de descendre aveq leurs troiippes vers le quartier
de Boisleduq, pour y estre près et à la main, en cas qu’on puisse avoir besoin
d’eux vers le Bommelerweert Breda ou ailleurs. 11 sera possible que dans demain
nous sachons la vraye routte de ces gem”.
De nederlaag van Waller *) na een gerecht van tien dagen wordt bevestigd.
De Koningin van Frankrijk heeft een brief geschreven aan Z. H., om hem te
bedanken voor ,la puissante diversion ”.
,Le 8.I de Mondevis 9, est en chemin; mande par avance, que tous les
1) Kopie van andere hand. 2) Zie No. 3323.
3) Troinp had in Maart de Koningin naar Engeland begeleid.
4) No. 3320.
7) Zie blz. 408, 411-413,
5) Zie No. 3357.
416. 8) Zie No. 3357.
6) Zie blz. 325.
9) Zie No. 3342 en 3354.

parents et amiz de M. de Buïllon lny conseillent d’accepter les grandes et belles
parties qu’on luy offre pour Sedan, dout la moindre vault le prix de son bien.
Mais qii’il s’opiniastre, et s’achemine - dit il - à sa ruine”.
Men verwacht, dat Tliionville de volgende week zal vallen. AU camp à
Assenede, le O” d’Aoust 1643.
3360. D. DE WILHEM. (L. B.)
Oxenstierii I) blijft te Minden, totdat de andere gezanten zijn aange-
komen. Salvius 2), S. Roniaiu 3, en Rorante 4, zij” om diezelfde redcii nog te
Hamburg. Halberstadt is voor de Keizerlijken verloren gegaan. Cantelmo doet
geen kwaad in liet land ran Cuyck uit vriendelijkheid jegens Z. H.; dat heeft
hij bekend laten maken. 9 d’Aoust 1643, a la Haye.
3361. AAN PRINSES AMALTA VAN ORANJE. (H. A.)*
Men meldt, dat Don Francisco de Mello in de richting van Mechelen
iiiarclieert eu te Wnelhem eene brug is overgetrokken. Hij schijiit dus naar
Thionville te gaan. Maar nu kout een brief van den commandant van Lillo,
die gehoord heeft, dat de troepen weer over de brug bij Antwerpeu naar
Vlanndereii zijn teruggekeerd. Het klinkt zeer onwaarschijnlijk. Maar misschien
is Thionville al gevallen. Au camp i Assenede, le 10” d’Aoust 1643.
3362. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.)*
Er is geen nieuw bericht over de bewegingen van den vijand. .Les phis
judicieux estiment, que conime ils ne font poiiit de haste, leur dessein est,
d’attendre en Brabaut la prime de Thionville, pour incontinent apres s’opposer
& ce qii’ils ont raison de craindre des conrsses des Françoiz apres ceste victoire”.
Au camp & Assenede, le 11“ d’Aoust 1643.
3363. A. RIVET. (L. B.)
Je suis en repos pour la crainte que j’avoy’ que ce Msrseillois ne jouast
son personnage près de Son Altesse ”). J’ay eu certaines noiivelles de Paris
que c’est le mesme Rodolphe qui avoit monté sur le theatre à Paris pour y
1) Johaii Axelsson Oxenstierna (16 lGi659), zoon van den Zweedschen rijkskanselier, was
gerolmachtigde bij den vredehandel te Osnabrück.
2) Johan Adler Salrius was gezant van Zweden te Hainburg, later gevolmachtigde te
Osnabrück.
3) SL. Romain was resident van Frankrijk te Hainburg.
4) Waarschijnlijk is bedoeld Claude des Salles, baron de Rorté, Fransch gezant in Duilschland
en Zweden.
5) Zie No. 3354.
427

428
abjurer la religion ei1 qualité de ministre de la Rochelle, ce qu’il.’) n’avoit
jamais esté. Et maintenant il a jotié le double, et a abjiiré la Romaine près
de Bloys, pour avoir quelque tesiiioiguage et nous tromper ici. Puisqu’il vous
plaist, Monsieur, rarnentevoir a Son Altesse ce qu’il luy a pleu me promettre
pour won cadet ?). je vous prie le faire selon vostre prudence, ct luy donner a
entendre ce que ni’eii a escrit l’arclievesque d’Armach 5 ), qui croid que, Son
Altesse en escrivant., il n’y aura pas grande difficulté. Madame 4, me vient
d’asseurer qu’elle en escrira a son Altesse, afiii qu’il prenne l’occasion, envoyait
vers leurs Majestéz sur leur conjonction. Elle m’a aussi dit qu’elle en escrira
a la Reyne”. Het ziet er in Engeland nog niet best nit. Miin oudste zoon 5,
is nog niet van Parijs naar Engeland vertrokken. De hertog van Bouillon
volgt te veel den raad zijner vrouw ”). De heer Saiimaise is ziek geweest, maar
zal spoedig terugkomen, en - promet, sa Milice ?) pour la premiere piece. Le
filz de Vossius est retourilé d’Italie a Paris, chargé de manuscripts copiéz des
bibliotheques dii Vatican, de Florence, et Milan s). On me mande que Mons.
Grotius travaille a son Histoire des Gots pour rendre cet office a ceux qui
I’employent O). Stephanus Stephanius de Coninsberg demande a Mess. les Estats
iin privilege pour faire imprimer son Saxo Grammaticus, illiistré par Iuy I).
&Ioiis. de Laët donnera cette sepmaine au public son traicté de OriLginc gentium
Aiticvicniznwm I?) cont.re Grotius 13), et autres” . . . . . . De la Haye, le XI
Aoust 1643.
3364. BAN C. BARLAEUS. (K. A.)
Gij hebt een goed merk gedaan met al uwe redevoeringen in ééii biiiidel$je
te vereenigeii I en ik dank u voor het zenden er van. Ik heb na mijn vertrek
i) Het Hs. heeft: ce qui 2) Zie No. 3254. 3) Zie No. 3268.
4) NI. Prinses Amalia. 5) NI. Claude Rivet de Montdevis.
6) Zie blz. 229. 7) Zie II, blz. 57.
X) h d C Vossius (1G18-1689), zoon van G. Vossius en bekend philoloog, werd in 164.8
aan het hof van Koningin Christina van Zweden verbonden en ging later naar Engeland, waar
hij kanunnik werd te Windsor. --- In 2G42 reisde hij van Holland over Engeland en Fraiikrijk
naar Italië eri kwam daar in het bezit van vele handschriften. Op zijne terugreis vertoefde hij
lang te Parijs en kwam in 1G44 weer naar Holiand.
9) De Historia Gotthorum, Vandalorvni, et Longobardorvm; ab Hvgone Groíio parlirit
versa, partim in ordinenz digesla . . . . . zag in 2G45 te Amsterdam bij L. Elzevier het licht.
10) Grotius was Zweedsch gezant te Parijs.
12) Stephanus Johannes Stephanius (1599-2G50) was professor in de logica te Icopenhagen,
daarna professor in de welsprekendheid te Soro en koninklijk historiograaf. Zijnc uitgave van
Saxo Grammaticus zag in 1644 te Soro liet licht.
113) Jan de Laet (1582-1649), geb. te Antwerpen , kwam naar de Noordelijke Nederlanden
en heeft vele werken over aardrijkskunde in het Latijn en een paar in het Iiollandsch geschre-
ven. Hij is te Sedan gestorven. - Hij schreef tegen het werk van Grotius (ziedevolgendenoot)
Nolae ad Dissertationenz Hugonis Grotii de Origine gentium dmericantrrum, Amst., 1643.
13) Hugonis Gvotii de origine gentium Anzericanarvnz dissertalio was in 1642 te Parijs
verschenen. Grotius beantwoordde De Laet in Dissertatio altera de origine gentium America-
nctrum, adversus obtrectatorem, opaca quem bonum facil barba, Parijs, 1643. Daarop liet De
Laet eene Responsio (1644) volgen.
14) De titel is: Casparis .Barlaei Oralionuna liber; accesserunt alia nonnullu vat% et
anioenioris argumenli. Amst. apud Joh. Blaev, 1643 Het werkje was opgedragen aan Wicquefort.

zoo goed als geen enkel versje kunnen schrijven; alleen iets, dat vroeger ge-
schreven is, kan ik hierbij zenden. Als gij nog in den Haag zijt, zoek dan
mijne jongens eens op. En doe uw best, dat de drost I) en zijne vrouw in het
najaar in deli Haag komen. Assened. in castris, XII Aug. 43.
>L Poemata Latina pridem omnia lustravi , et in pagellas quaquaverans z,
mobiles congessi. Supersunt vernacula , quibiis me sensim applicabo. Totam
mnssam tibi digerendam, tit conveniuius 3, , instante vel autumno vel hyeme
daturus sum, ut sic finem ineptiendi semel sirnulque faciamus ”.
33G5. R. VAN NBERSSEN (L. B.)
Op liede [bebbe] become advijs vaii onse getrouwe vrnnt uit de bewuste
platse; raportert , dat daer maer 4 regemente so0 aen de eene sy als aiitlre, met 36
cornette perde, waeren ende een party boeren; rvan] de ruiterij en waerende
conipanije niet boven 30 eu 32 sterck ider companij : SU liebbe by de stat Geiidt
een briigge naer Mealestee en bij de Brugsclie poort lateii leggen, om geen
volck door de stat te laten, welcke briigge onse sake vorderlyck is, soodat
den viaiit Iaiickx de conterscharp inarschiert. De stak niaclit bestaet in 15
cornpanbe borgers, inet 4000 te voet ende 1000 peerde; can die ten volle ver-
sekert sijii iiiet alleen tegen die van biniieii, maer ocli tegen die van buiten. Dit
schrijve ick, onidat die so0 groot bij veele wert gemnekt. Het ware te wensclie,
dat sun Hooch.* niaer eenige nenraders hadde, die der stat ende lande kende; noyt
sal der lande dienst ende syn Hooch.teere meer conueii bevordert werde. Alle de
gereetschap is cher, die syn Hooch> iiiyn heeft doen prepareren ; waclite maer,
wanneer hem sal gelieve eude gerade vinde de sake te aenvange. Di Meelo is
weeder binnen Gent gecomen, alsoo Thionvile 5) over is; daer was tydinge, dat de
biesbr[n]gge met eenige leeren in t leeger waeren gebracht, soodat sy vreese
liadde, WU iu t lant vaii Waes soude cowen; liebbe tot dien eijnde op veel
platse lans den trage1 (?) putte gegraven, om, ofte de rnitery overqnam, daer
by nacht soude invallen. Nu niettegenstaende de Meelo bracht al 3 a 4000
inan, wat caii hij ons liindreii , alsoo sy sun gesepareert; WU soodaiiige ficktoori,
siliede de schriek, ende coiinen de stat en casteel besetten niet 8000 man en
liebbe dan noch 10000 man, so0 connen wij die aen de eeue sit ofte nudre
doen delogercn ofte slneii, als sijnde twee tege een, want den viaiit moet sijn
meeste macht tegen de Fransse lateu, soodat myn geringe oordels wy noyt
beter came connen vinde ; dat men sa1 segge , hy sal in onse werke tot Asseiiede
comen, wat aprencie, daer hij moet sun binnenstede hesetten; de Franse liber
synde moet hy stuiten, ofte coiinen by ons comeD; wy ficktalie biunen de
platse voor G mande voor t lieele leeger connen op 3 a 4 plntse ouse retret
neemeii, ende liy in confiiisie daerbij couimeiide , dat datlyck omtreiit diiisent
1) NI. Hooff.
2) Er staat: quaquavei-sunt
3) Barlaeus zou voor de uitgave der gedichten zorgen.
4) Zie No. 3352.
5) De stad had zich dei1 IOaen Aug. na ecri langdurig beleg aan den hertog vaii Enghien
overgegeveii.
429

430
perde ofte twe moeten ons dienen, alsoo WU Vau 5 revieren meester sin ende
in 8 uwe voor de stat Bruissel met onse cavaliery, ende meer voordeelen te
Ianck om te verhaelen. Mijnheer, ick hebbe den vrunt weder dner naer toe
gesonde, die op Saterdach ten 10 uuren, Godt willende, hier sal weese , oui
sooveel uiogelijck te vernemen, wat volck dat di Melo mede heeft gebracht,
ende alsdan by U E mondelinck comen ; sulle dan wachten , wat Godt Aluiachtich
ende Siju Hoocheyt sal gelieve te doen; syt wyders naer cordiale groetenis
Godt in genade bevoole, valet.. . . . Voor Flnpina l) scheep. Ick sal een cleyn
letterkeii wachten, ofte U Ed. dese Leeft ontfange. Den 13 Agusty 1643.
3366. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.)*
Son Alt.” est si bien servie de la diligence de nos commandeurs en Flandres
et Brabant, qu’elle est obligée d’apprendre par les gazettes enemies, ce qu’est
deveuii Don Francisco de Mello areq des tronppes si considerables. Celles de
Bruges donq , qii’on nous porte aujourdhuj- , disent que ceste armée continue
sa marche par le petit Brabant vers Thionville, et qu’k Namur Don Francisco
feroit faire une monstre, et y donneroit qiielqu’ argent ii ses trouppes. Elle
adjouste , que les Françoiz aiiroyeiit donué un assault general à la ville, repoussez
aveq perte de beaucoiip de monde, en particulier, que le marquis de Gesvre
y seroit mort ?), Gassion 3, mortellement blessé, et le duq d’hnguieu 4, legere-
ment, tous retirez 2 plus de 200 pas du fossé conquis. Quoyque tout cela ne
se puisse pas croire nbsolunient, de la main d’un si mauvais autheur, on en
apprehende d’autant plus , qu’un homme passant par icy a dit avoir veu la mesme
chose ii Gant, dans une gazette de Paris, qu’ils y ont deux fois la sepmaine.
8i ainsy est, il y a bieu du desordre à ce siege, mais pour peu de loisir qu’
ayent les Francoiz de reprendre haleine, la ville ne lairra pas d’estre prinse,
puisque tout est terre ferme , et le fossé comblé, par les mines mesmes de part
et d’autre.
Le conseiller de Wilhem envoye la response du docteur de Poloigne 5),
qui ayant receu la lettre de S. A. a promptement donné ordre à faire trans-
porter ses inetiicnmeiits. Hier il mande que tout est venu, aveq ordre ii l’apo-
thicaire, qui D traicté M. Ysselstein C), de venir servir S. A. C’est un jeun’ homme
que nous avons veu à Orsoy, de bonne façon, sobre et modeste, et S. A. coui-
mande qu’il vieiixie au plustost, resolue d’entreprendre la chose, quoyqiie se
portant mieux que nous ne l’avons veuë de fort longtemps. Je prie Dieu de
benir le dessein en sa tres-precieuse personne, et V. A. de se souvenir, que
je n’ay jamais voulu conseiller , ni desconseiller ceste cure , comme estant chose
hors de mn vocation et capacité. Le docteur promet de faire un voyage
en personne, dès qu’il aura receu les mil ryxdalers stipulez, que S. A. lily faict
remettre par change. Quand il sera venu, je seroy encor d’advis que S. A. le
1) Philippine ?
2) Louis Potier, markies de Gesvres (zie I, blz. 398), is den Gaen Aug. bij een aanval der
Franschen op Diedenhove 01’ 33-j:irigen leeftijd gesneuveld.
3) Zie II, blz. 454. 4) Zie blz. 393.
5) Zie blz. 320. O) Zie blz. 338.

mist en conference aveq les plus experts de nos medecins, pour se satisfaire
de tous costez, et aveq toutes les caiitions possibles. Au camp A Assenede, le
13” d’Aoust 1643.
3367. W. SANDYS I). (L. 13.)
Ik zoud u wat ik door passagiers uit Londen gehoord heb; de brieveii-
pakketten kwamen in handen van het Parlement. Men zegt, dat de Koningin
ziek ligt te Oxford, maar dat zal wel een praatje van de ròuiid heades” zijn
en %. H. moet het niet dadelGk gelooven. Over baron Dona z, kwam veertien
dagen geleden uit Oxford het bericht, dat liij bi Nottingham gesneuveld
was; dit wordt tegengesproken, maar ook bevestigd door sommige reizigers.
Gaunt 3)i this 14th of Aug. (1643) 4).
3368. AAN A. RIVET. (H. A.) *
Wij zullen wachten op hetgeen de Prinses over uwe zaak ann %. H. ze1
schrijven. De lieer Dedel 5, moet namens het Hof vm Holland een onderzoek
iustellen naar liet optreden der Papisten in Noord-Holland en lieeft gehoord, dat
gij daaroiutïent bu %. H. stukken hebt ingeleverd. Die stukken zijn echter in
deii Haag; %. H. vraagt dus, of gij deu heer Dedel er geeiie kopieën van kunt
verscliaffeii. Miascliíeii zal deze, die nu 01) de synode te Edaiii is, hetzelfde
verzoek aan II ricliteii. Assenede, le lso tl’Aoust 2643.
, M. de Mondevis a faict fort bon rapport de son voyage, et VOIIS ira veoir
en peu de jours”.
3369. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.)”
Er zijn berichten, dat Thionville is ingenomen, maar zij worden ook
weer tegengesproken. Don Francisco de Mello zou iii Namen ziju eii Canteluio
zou oprukken naar l’Isle G, in Vlaanderen. De heer de Nontdevis zal Uwe Hoogli.
het nieuws uit Frankrijk meedeelen. - Uit Engeland hooreii wij, dat de troepen,
gelicht uit Keilt, door die van het Parlement zijn ontwapend, dat Waller ?)
met groote eerbewijzen te Londen is ontvangen en spoedig weer een leger zal
hebben, en dat er ook te Londen een ander leger zal worden gevormd onder
bevel vau den graaf van Illanchester 8, . . . . . ,des gens mesmes venus
d’Oxford affirment, que le pauvre baron de Dona a esté tué du hanlt de la
muraille de Nottiiigham, à quoy il n’y a aucune lettre qui contredise, CL nostre
bien grand regret”. Ali camp ti Assenede, le d’Aoiist 1643.
1) Zie blz. 420. 2) Zie No. 3327. 3) NI. Gent.
4) Huygens teekende het jaar op den brief aan.
5) Johan Dedel; zie I, blz. 4. 6) Zeker Lille (Rijssel). 7) Zie biz. 424.
8) Edward Montagu, lord van Manchester (2!30$-1671), was lid van het Parlement en
behoorde tot de vijf leden, die de Koning in 4642 gevangen had willen nemen. Hij heeft ook
meegevochten, inaar streefde later naar verzoening en legde in 4G45 zijne ambten !ieer.
431

3370. AAN PRINSES AMALTA VAN ORANJE. (H. A.) *
Iedereen gelooft, dat Thiouville is ingenomen, maar er is nog geene
zekerheid. Aan het Fransclie hof zijn allerlei twisten, schrijft de lieer de
Beringhen aan Z. H. ,, Nos officiers ont eu ordre aiijourdhuy d’envoyer demaiii
recevoir chascuii les bateaux pour sa trouppe, qui faict esperer au monde de
sortir bientost de la Flandre, où peu de gens se plaisent”. - Z. H. had gisteren
avond pijn aan een vinger van de rechterhand, maar heeft toch vele brieven
geschreven, o. a. aan den graaf de Tresmes I), wiens z0011, de markies de
Gesvres, zeer betreurd wordt. Aii canip i Assenede, le 16” d’Aoust 1643.
33‘71. AAN PRINSES AMALIA VAN ORBNJE. (H. A.) *
Nog is er geen zekerheid aangaande Thionville. De vinger van %. H. is
weer beter. %. H. heeft lieden den Fraiischeii gezant ?) ten eten gehad. Ou
a aiijourdhuy esté fourrager aveq grand convoy vers le canal de Gant. Un
soldat des eiiemis, qoi s’est venu rendre, nous a dit, qu’hier ils avoyent nouvelle
que nous noiis eiubarqiierions aiijourdhiiy , et poiir uoiis piquotter en qiieuë
avoyent passé U 85 fuseliers, qui, appercevans ce convoy, s’estoyeiit cachez
dans les hayes, d’oii ce rapporteur s’estoit sauvé”. Au camp ;I Assenede, le
18” d’Aoust 1643.
3378. H. BRUNO. (L. B.)
Er zijn weer brieveii over die zaak van Semeyns ”). Prof. Golius 4 ), dien
ik gisteren sprak, is het met mi eens, dat men niet jongelieden beginneu
moet niet Luciaiius en iiiet niet Xenoyhon. Uwe voorschriften over de studie van
Grieksch zal ik volgen. Professor Barlaeiis kaii ik per brief raadplegen over de
logica. Over dat vak heb ik een paar nieuwe boeken gezieo. ,Adrianus
Heereboordius 6 ), logices in Academia .Leidensi professor - apud quem saluteni
tuaiu, quod pace sesquiCatonis Ultrajectini G, dictuni sit, nieis faucibns
iiiidius tertius hauriebsui, collegis viris incomparabilibus Heinsio ac Vinnio ’) -
juvenis est et amicissiuius mihi, et peritissimus artis, quam profitetiir”. Hem
kaii ik raadplegen. De heer Heiiisius sprak veel over ziiie vaderlijke vriendschap
voor u. Hagae. XVIII Aug.ti 1643.
3373. AAN CONST. HUYGENS Jr. *). (K. A.) Gr.
Uw prachtigen griekschen brief heb ik ontvangen. Toen ik zoo oud was
als gu, had ik dat niet zoo mooi kunnen doen. Assenedae, 19 Aug. 43.
1) Zie I, biz. 399.
4) Zie I, biz. 145.
7) Zie I, blz. 13.
432
2) Zie biz. 185. 3) Zie No. 3289.
5) Zie biz. 265. G) Ni. Voetius.
8) De jonge Constanlijn was 15 jaar.

3374. J. ZIJERIUS I). (A. B.)
Van iemand, die zich verpraatte, hoorde ik uver een plan van generaal
Cantelmo, om met behulp van een deel der burgerij hier een aanval op de stad
te doen. De man is dadelijk daarna vertrokken en heeft zine zaken hier iil
den steek gelateu. De Bois le Diicq, 19 Aotigat 1643.
3375. AAN PEINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.) *
Thionville is overgegaan, maar wij hebben nog geene nadere berichten.
Morgen avond zullen de brieven uit Parijs ons echter inlichten. ,,I1 n’est que
trop veritable, que le pauvre marquis de Gesvre y a esté malheureusement
estouffé dans Is terre d’une de ses propres mines, regretté de totis honestes
gens, bien fort aussi de S. A.’’ - Oiize groote bagage is naar de schepen
gebracht en ieder is bli , dat wij zullen weggaan. Er komen ook vele ziekten voor
onder de soldaten, vooral bij de cavalerie. - Z. H. ziet er uitstekend uit. Au
camp à Assenede, le 21” d’Aoust 1643.
3376. MARIE LANSAME, DOUAIR. VAN LOMERGHEM”). (L. B.)
Na de ontvangst van uw brief heb ik .op den voet ghezoilden zoucken
naer die blomekens, maer en hebbe gheen connen becomen; daer zijn der wel
naer t leven ghemaeckt, maer de trompetter zeyde, dat men die fraier in
Holandt maeckt” . . . . . In Ghendt, den 21 van Oust 1643.
3377. AAN C. BARLAEUS. (IC. A.)
,,Mutavi consilium, Barlaee amplissime, et seorsim tibi Latinis vernaculis-
que poematis molestus esse decrevi. Ecce igitur ingentem primam ineptiarum
stïuem, in quam eandem tibi factam potestatem pute, $v Ò xfpapcabs Ex~i roü
ay~05. Comparativau laudes aut censuras non hic postulo. Neque enim res inter
duos acta erit. Sumendus habitua est, quo publice tulerari statnamus vel explodi,
pro captu lectoris, aeqni aut iniqui. Rog0 itaqne, ne, dum parcere mihi studes,
male consnltum velis. Intelligo nimirum, quid intersit, amico poenas dem, an
imperitiae vulgi iu obscuro fere autore prave et cum praejudicio affecti. Peto
primum, ut observes, ecquid minus hic tecte , minus clare, minus venuste pro-
latum; excerpasque hinc inde quae rel corrigenda vel illustraiida censeas, vel
penitus eliminanda. Potero in syllabarum quantitates impegisse aliud agendo ,
aut memoriae lapsu. Requirit hoc quoque animadversionem tuam, qui falli
nequis. Passim deinde carminum , sed maxime epigrammatum lemmata hiare
4) Zie No. 3341).
III.
433
2) Zie biz. 15.
28

invenies vel claudicare. Adscribe, si me assequeris; si consulendus videor, mone.
In Zctga vocal¿ moleste passim cum versione nominum Belgicorum luctatus fui.
Vide, num quid aptius occurret , ubi uiinus ad palatuni fecere. Muta denique
qzeadrata rotundis l), mer0 mixtoque imperio utere, neque te versari existima nisi
in re tua. Quod capiit est, de capitis sectionibus espende, quid facto opus sit.
Quid si Meteo~-ologinm Variam scipellectilem 3, et Hagnm vocnlem 4, in libellos
tres siiigulares coiijiciaaius ; caetera in tot libros dispescamus, quot juste exple-
antur , non interrupts annorum serie, quam pagellis singulis inscriptam do, nisi tu
discriminare mavis majuscula poemata ab epigrammatis, sive etiairi genera carmi-
nuni, ut saepe fit, in suos locos. Facile omnia conturbari possuiit et in ordinem
redigi ; eau ob rem folijs singularibus iisus sum et annos, ut dicebani, adscripsi.
Videbo, quid tu, docte Trebati ”), perscripturus sis, et moiientem sequar non
invitus. Dum hoc agis antem, paulatini ego schedulas Belgicas barbarasque
concinnabo, quae, toto orbe diversae, quamvis alterum volumen sive tomum
facient, una iitique excudendum et compingendum. De praefatione , quam ab
editore Barlaeo pollicitus es, posthac cogitabimus. Memento interini tute tibi hoc
intrivisse, et excedendum, nempe tuis auspieis edendum esse. Si datae fidei
poenitet, neque tantum tibi a re tua est otij, aliena ut cures, indica; caedimus
inque vicem pl-aebenzicy crura ”. Ilepulsam aequissimo animo laturus sum, quasi,
quod dictum, nec dictum siet. In libri fronte utrum malles IClomenta subcisiva
aii suffuranen 3 Tc penes arbitriurn est et norma legelidi ’). Vale, vir optinie, ac
per otium certiorem me facito , ecquid recte haec perlata fuerint. Quantulacum-
que enim sint, nolim ludibria ventis volare, aut naufragio absorberi. Assened.
in castris, 21 Aug. C1313CXLIII.
Addo his etiam rWv &%$hwv praecipua, ut videas, uumquid ex Us, salva
existimatione, saeculi Catoni bus exhiberi posit, caeterisque misceri ”.
(Dan volgt een voorstel, oni de gedichten in boeken af te deelen, zooals
zij inderdaad in de Momenta zin opgenomen.)
3378. D. DE WILHEM. (L. B.)
-
De thresorier heeft een wissel van 1000 rtksdaalders aan Cnoffelius
gezonden. De Prinses vindt het iioodig verandering te brengen in het reglement
van het Huis, omdat er veel wanorde is. Maar hoe moet dat worden aangepakt?
De griffier ’) laat zich nooit uit, en ik ben hier Ferder alleen met den heer
Verbolt lo). De groote moeilijkheid is het reglement van de Prinses Royale;
1) Naar Hor., Epist., I, 1 ~ os.
434
100.
2) De versjes zijn in het najaar van 1636 geschreven en in de Mon~entn desuitoria (blz.
119: vlgg.) Opgenomen als Epigranimatuni liber 11í.
3) Deze versjes zijn in de jaren 1642 tot 1643 geschreven en opgenomen in de Momenta
(blz. 267, Ylgg.) als onderdeel van Epigramnzatuni liber VIZI.
4) De versjes dezer serie werden geschreven in de jaren 1633 tot 1643. Zij zijn opgeno-
men als Epigrammatunz liber VI1 in de Momenta (blz. 205, vlgg.) en verdeeld iii twee af-
deelingen, Viae en Aedificia.
5) Hor., Sat., I, 1, vs. 78. 6) Persius, 4, vs. 42.
7) Naar Hor., A. P., vs. 72. 8) Zie No. 3353.
9) Laurens Buysero. 10) Zie blz. 382.

men kan toch de voorwaarden van het huwelijkscontract niet breken. Geef gij
eens raad, welke artikelen daarin veranderd kunnen worden. , Je ne vous ay
jamais demande aucune chose qui regarde les negociations de la maison et les
alliances secretes; mais encores estant serviteur de la maison, la raison veut que
je scache an moins ce qui est duisible a l’execution de l’ordre qu’on desire
establir. I1 faut que je confesse que le coeur me creve qu’on nous traittedela
facon qu’il faille diviner pour descouvrir les intentions, et voir conduire la
menee par ceux qui se prennent de vaines apparences et la dessus font les
entendus . . . . . . M. Brasset *) ose faire instance pour le restablissement de
Jesuites a Mastricht et se sert des lettres de la Royne 2), escrochetees (?) ou escrites
sur un blanc signe, comme souvent telles choses se prattiquent”. 21 d’Aoust
1643, D la Haye.
3379. A. RIVET. (L, 8.)
,Je vous remercie humblement du soin qu’il vous plaist me promettre
pour l’affaire de laquelle je vous ai escrit, lorsque Son Alt. depeschera en
Angleterre, dont Madame attend l‘advis ”. I1 semble que les advantages qu’a le
Roy ii present, requerront bientost cet office”. Jammer, dat Hendrik van
Dona4) gestorven is. Min zoon 5, is hier geweest en heeft de Prinses van
zine reis verteld. De hertog van Bouillon handelt onverstandig. De la Haye,
le 22 Aoust 1643.
3380. D. DE WILHEM. (L. B.)
Dedel is ziek geworden, toen hi bi de synode te Edam was 6). ,A son
dire tout le plat pais de la Nort Hollande est quasi tout papiste. Je ne scay
ou pointent les magistrats des villes et ceux qui tiennent nostre gouvernail. . . . .
Nous avons bien besoin de prier Dieu qu’il luy plaise destourner le mal qui
nous menace de pres” . . . . . 23 Aug. 1643, Hagae.
3381. AAN PRINSES AMALIA VAN OR-ANJE ?). (H. A.)*
Gisteren morgen zijn wij van Assenede opgebroken en hebben ons inge-
scheept, zonder iets van Cantelmo te bemerken. Van Philippine kwamen wij
te Rammekens, waar Z. H. bezoek kreeg van zes of zeven gedeputeerden van
Zeeland, en tegen zonsondergang bi Tergoes, vanwaar wij heden morgen vroeg
1) Zie i, blz. 345.
2) De Koningin van Frankrijk, Anna van Oostenrijk.
3) Zie No. 3363. 4) Zie blz. 431.
5) N1. Claude Rivet; zie Mo. 3359. 6) Zie No. 3368.
7) Eeu enkele zin uit den brief is uitgegeven in de Archives de la Maison d‘Orange-
Nassau, 20 série, IV, blz. 81.
435

436
vertrokken. - Brieven uit Frankrijk geven allerlei inlichtingen over de in-
neming van Thionville. - De heer Carleton '), die afscheid kwam nemen van
Z. H., heeft verteld, hoe de zaken in Engelaiid staan. De Koning heeft Bristol
genomen met 140 stukken geschut en 35 oorlogsschepen. Te Londen wil men
niet meer in dienst treden eii eischt vrede. Het leger van den graaf van
Essex 2, is tot 5000 man versmolten. Er heerscht het grootste wantrouwen
tusschen de leiders en de partij des Konings wordt steeds grooter. Au bateau
de S. A., entre ter Tolen et Berghe, le 24e d'Aoust 1643.
3382. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.)*
X. H. is hier aan land gegaan. - "L'escoutette de Rosendal porte nouvelle
que Don Philippe de Sylva 3), qui a tarit servi icy et au Palatinat, se seroit
si bien demeslé en Espagne des accusations intentées contre luy, que le Roy
l'auroit faict chef de sa cavallerie pardelà, aveq ordre de lever une nouvelle
armée: pour le subject de qiioy ayant touché un million de livres, il se seroit
retiré en Portugal, où son frere est comme vice roy; le peuple de Brabant,
prognostiquant tousjours mesme chose de D. Francisco de Mello, qui, revenu
à Bruxelles, auroit courru fortune de perir par les mains de la populace, se
jugeant pardela que la perte de Thionville importe plus, que ne feroit celle
d'Anvers. A Berghe op Zoom, le 24O d'Aonst 1643.
3383. REGEERINO VAN ZUTPHEN (L. B.)
Wij zouden gaarne twee of meer compagnieën in garnizoen krigen,
omdat anders de burgers zooveel wachtdienst hebben te doen. Zutphen. den
25 Augusti a. 1643.
3384. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.)
Cantelmo n'a pas dormi à nostre depart. Des le mesme jour il a passéle
pont d'Anvers et s'est venu loger aupres de ladite ville, comme il a fort bien
paru la nuict passée, que le ritmaistre Crock ")), sorti aveq 80 chevaulx, a forcé
deux de ses compagnies de cavallerie, joinctes soubs une cornette, pour avoir
esté malmenées à la bataille de Rocroy, et maintenant logées ensemble, dans
une maison ceincte d'eau, soubu le village de Deuren. D'abord il a faict mettre
pied à terre a un lieutenant aveq dix huict chevaulx , qui ayans passé le fossé, ont
1) Hij was een neef van Sir Dudley Carleton (zie I, blz. 20), dien hg in sommige zijner
diplomatieke werkzaamheden is opgevolgd en wiens erfgenaam hij was.
2j Zie blz. 425. 3) Zie blz. 65 en 103.
4) No. 3383a. In een brief van 26 Aug. (L. B.) wordt een paspoort vooriemandgevraagd.
5) Zie I, blz. 231.

ouvert tine palissade aux autres, et vistement ont enlevé jusques A quarante
ou cinquante chevanlx, aveq quelques prisonniers, nommement le lieutenant
et deux cornettes, chascun couché au lict aveq sa garce, le capitaine estant
demeuré dans la ville, pour y joiiir de mesme entretien. Apres quoy il ne
trouvera plus de compagnie ny d’estandsrt, qui a esté presenté ii 8. A. aveq
la figure d’une nostre Dame dedaiis. Cest’ escorne doibt donner subject A nostre
cavallerie à Wouw, de bien songer à leurs gardes, car asseurement Cantelmo
taschera d’en avoir quelque revenche.
S. A. a receu aujourdhuy de M. l’ambassadeur de France I) une lettre de
la Reine Regente et une autre du Cardinal Mazarin, si pleines de haults compli-
mens et louanges, que je prieroy V. A. d’en lire les copies, si je ne croyois
que M. l’ambassadeur les luy eust communiquées ou en forme, ou en substance,
car elles sont memorables, et nommement celle de la Rqeine.
Demain 5. A. verra l’apothicaire du docteur polonnois, qui est arrivéicy
ayjourdhuy aveq toutes ses drogues. A Berghe sur le Zoom, 26” d’Aoust 1643.
3385. A. VAN DER MYLEP). (H. A.)
Ik ontvang eerie missive van Z. H., waaruit.blijkt, dat er klachten zijn
ingekomen over de soldaten, die op den Sastelsen dijk bezig zijn met het
maken van de redoute. Ik zal orde stellen op de zaak. Wilt gU bUgaanden
brief aan Z. H. geven? In Willernstadt, desen 28 dugusti 1643.
,5choormans, den schouteth van ~Princelant, zal U E komen spreeken;
is tot Antwerpen geweest, daer hU veel van weet te verhaelen”.
3386. AAN PRINSES AMALIA VAN ORANJE. (H. A.)*
Don Francisco de Mello blijft met zijn leger bij Tirlemont en deDemer,
Cantelmo bij Borgerhout. - De heer van Oosterwijck schrijft niij uit Paris,
dat er weinig kans is, dat de Franschen dit jaar nog iets ondernemen en dat
aan bet hof de twist tusschen de prinses van Condés) en de hertogin de
Monbazon 4) op nieuw is uitgebroken. - De apotheker van den Poolschen
dokter is hier gekomen en Z. H. wil van avond beginnen met het middel,
hoewel ik hen; dringend verzocht heb te wachten tot de komst van den dokter
zelf, die dan met onze medici kan confereeren. A Berghe sur le Zoom, le
29” d’Aoust 1643.
1) NI. de la Thuillerie.
2) Zie I, blz. 242.
3) Charlotte de Montmorency, die in 1609 gehuwd was met Henri II de Bourbon, prins
van Condé, en met haar man was uitgeweken, omdat Hendrik IV haar lastig viel.
4) Waarschijnlijk Marie de Bretagne, de tweede echtgenoote van Hercule de Rohan,
hertog van Montbazon (1598-1654). Hij was de vader der hertogin van Chevreuse (zie Il,
blz. 317).
437

438
3387. D. DE WILHEN I). (L. B.)
Ik hoor, dat Z. H. al lang in het geheim het geneesmiddel gebruikte
van dec dokter. en dat de Prinses het hem ingaf ’). Er bestaat groote viand-
schap tusschen den griffier s) en Catshuysen ‘) en dat heeft weer tot onaau-
genaamheden geleid liij ecne afrekeniug. A la Haye, ce 30 d’Aoust 1643.
3388. PHILIPS THEODOOR, GRAAF VAN WALDECK5). (K. A.)
Mijn broeder. “graeff Wolraedt van Waldecq, Piermondt ende C~lenborch~’,
gaat naar Frankrijk. Wilt gij Z. H. verzoeken om .consent ende ordre, dat
twee ofte ten minsten een van de oorloochschepen, zijnde in dienst van den
Staet deser Landen, hooch welgemelten onsen broeder sullen moogen convoijeren
naer Cales?” De reis zal ongeveer over veertien dagen plaats hebben. Culen-
borch, den lesten (31) Augustus 1643.
1) No. 3387 a. Een brief van 7 Sept. (L. B.) is onbelangrijk.
2) Dat middel was het zoogenaamde or potable, een kwakzalversmiddel, dat den Prins
misschien veel kwaad heeft gedaan. Waarschijnlijk vergiste De Wilhem zich. Op 29 Aug. toch
teekende Huygens in zijn Dagboek (bls. 40) aan: Cupit Princeps potionem D. Knoíïeiii sumere”.
3) Nl. Buysero. 4) Zie II, biz. 114.
5) No. 3388 a. Een brief van 5 Oct. (H. A.) is zonder eenig belang.
Zie blz. 282.