. PEEK & CLOPPENBÜRG -AMSTERDAM I - Koninklijke Bibliotheek

STOKHUYZEN'S
JAMS
zijn uitsluitend van prima grondstoffen
en op de meest hygiënische wijze bereid
Uitmuntend in kwaliteiten smaak
\ ALPHENAORUN fi
A. W. VONK
KANTOOR- EN
WONINGINRICHTING.
Linoleum Stoffen
Tapijten Meubelen
VIJZELSTRAAT 129
Tel. 379Q4 Amsterdam
StrijKen
met heet water
Model strijkinric Hting
A. HAGENAAR
de Clercqstraat 93
Telefoon 235SO
Moderne Tandtechniek
HENRISTALLER
Amstel 105 - Tel. 53866
Spreekuur 1 -3 en volgens afspraak
UILTJE
ROTTERDAMSCHE LLOYD
Directie: Wm. Ruys & Zonen, Rotterdam
Geregelde Mail-Passagiers- en Vrachtbootendiensten
van Rotterdam naar Nederlandsch-Indië.
Goedkoope uitstapjes per Mailboot:
naar het eiland Wight, Tanger, Marocco, en
Zuid-Frankrijk en terug per spoor of boot
naar keuze van den passagier.
Inlichtingen verstrekken de Hoofdagenten
RUYS & Co,, Rotterdam, Den Haag & Amsterdam
BALLOON
BANDEN
MUSEUMPLEIN GARAGE
Belangrijke Uitbreiding
Nog eenige ruimte
voor Autostalling BESCHIKBAAR
HOBBEMASTR. 26
Telef. 29920—26026
GOUDA KAARSEN
Geen verontreiniging van SuUter meer in de
baKHen der wmKels door stof, vliegen, enz.
Verlangt van Uw Winkelier machinaal verpakte Suiker van onderstaand
merk in zakken van 1, 2V 9 en 5 K.G. — Zuiver hygiënische
GERAFFINEERDE CRISTALSUIKER WSR
WESTER SUIKERRAFFINADERIJ DER
CENTRALE SUIKERMAATSCHAPPIJ
AMSTERDAM
Gegarandeerd netto gewicht. De zaK wordt
niet als bij de meeste winHels meegewogen.
voorST.NICOLAAS
Ruime keuze
Schemerlampjes en pianolampen
in diverse uitvoeringen
en prijzen.
Electr. Ketels en Broodroosters,
Stofzuigers, Reukvaasjes,
Luxe schel boutons.
JOH. JASPERS
ELECTRO TECHN.
SANITAIR INST. BUREAU,
Ceintuurbaan 308, Telef. 21006,
Willemsp.weg 155. Telef. 21007,
AMSTERDAM.
Reparatie-Inrichting.
CADILLAC
De uitstekende reputatie,
welke CADILLAC steeds
heeft weten te handhaven,
maakt voor ieder de keus
gemakkelijk, die op Automobiekgebied
het beste
wenscht te bezitten.
Importeur voor Nederland:
K. LANDEWEER - UTRECHT
GEBRS. VAN DER WIEL
HUIS- EN DECORATIESCHILDERS
AMSTERDAM
Gevestigd sedert 1849
Kantoor: CORN.v. d.LINDENSTR. 20
Werkplaats: AMSTEL 56. TEL. 24734
BEGUNSTIGT
ONZE
ADVERTEERDERS
. PEEK & CLOPPENBÜRG - AMSTERDAM I

Nederlandsche Handel-Maatschappij
Gestort Kapitaal . .
Statutaire Reserve . .
Buitengewone Reserve
f 80,000,000.—
( 20,536,861.—
f 22,660,000.—
Hoofdkantoor: AMSTERDAM. Agentschappen te ROTTERDAM en 's-GRAVENHAGE
IN- en VERKOOP van WISSELS en TELEGRAFISCHE TRANSFERTEN. - 1NCAS-
SEERINGEN en FINANC1EER1NGEN. — SCHRIFTELIJKE en TELEGRAFISCHE
CREDIETEN. — REISCREDIETBRIEVEN. — DEPOSITO'S - REKENINGEN­
COURANT. — ADMINISTRATIE van EFFECTEN en alle andere BANKZAKEN.
Vestigingen in NEDERLANDSCH-INDIË,
STRAITS-SETTLEMENTS BRITSCH-INDIË CHINA en JAPAN.
R O L L S - R O Y C E
THE BEST CAR IN THE WORLD
HUDSON SUPER SIX — ESSEX SIX
Vertegenwoordigen ieder voor zich het allerbeste in hun klasse
N.V. ALGEMEENE GARAGE EN AUTOMOBIEL MIJ.
Hofweg 9, VGravenhage — Telefoon 17774—17775
Telegramadres AGAM HAAG.
HOLLAND-SCHOTLAND LIJN
Afvaarten:
ROTTERDAM-LEITH/GRANGEMOUTH
iederen Dinsdag en Vrijdag
Doorvrachten voor GLASGOW, DUNDEE en ABERDEEN
Scheepvaart- & Steenkolen Mij. Rotterdam
BETER EEN VOGEL IN DE HAND
DAN TIEN IN DE LUCHT!
'T IS BETER EEN POLIS VAN DE
ALGEMEENE FRIESCHE LEVENSVERZEKERING Mij.
TE BEZITTEN, DAN SPECULATIEVE EFFECTEN
99
D. W. LANKWARDEN
STOOMWASSCHERIJ „ORA ET LABORA"
APELDOORN TELEFOON 817
Zeer moderne inrichting
Het personeel staat onder voortdurende
geneeskundige controle van den Heer
L. BOUMAN, Arts te Apeldoorn
Verzending door geheel Nederland. Vraagt inlichtingen
WIE ZINGT DAAR?
. . . . . . DE „NEW EDISON"
Als de New Edison speelt, hoort men de
levende stem, en de bezoeker vraagt
fluisterend; „Wie zingt daar?"
WAARO
CARISBORG" BRUINKOOL-BRIKETTEN?
GEDEPONEERD DELSMERK
WAAROM NIET?
Wij noodigen U uit tot een bezoek
irilMCTTtil ElkKAN AMSTERDAM, Leidsche straat 84 DEN HAAG, L. Poten 15
hlmMMAL ËV1SUN ROTTERDAM, Witte de With.straat 88
N.V. DE WAAL'S
Industrie- en Handelsvereeniging
Afd.: BRANDSTOFFEN
TELEFOON: 21810-21910 • Na kantoortijd: 21048-25094
„U kunt ook aan alle Amsterdamsche Kiosken bestellen.'
STOOMBOOT Mij. „DE VOLHARDING"
AMSTERDAM-GOUDA -LEIDEN
Dag- en Nachtdiensten.
Uithoorn-Alphen a/d Rijn. Boskoop -Wadd.veen. Aalsmeer-Vliegveld Schiphol
Snel vervoer. — Billijke Tarieven.
AMSTERDAM, Amstel, Tefefoon 40187. LEIDEN, Haven, Telefoon 67.
! LUNCHROOM „AST0RIA"
VREEDENBUR6 23, UTRECHT
BILLIJKE PRIJZEN
Insulaire Hypotheekbank
ie ZIERIKZEE.
Pandbrieven
in omloop voor
±15 millioen gulden.
Verkrijgbaar:
S % Pandbrieven a 101%

JRG.2-N°.35
(DEEL IV)
HOOFDREDACTEUR :
J. S. DA SILVA ROSA
M E D E W E R K E R S :
Rabb. PH. COPPENHAGEN.
Rabb. S. DASBERG, Dordrecht.
Rabb. Dr. B. ISR. RlCARDO
Rabb. L. H. SARLOUIS,
J. M . HlLLESUM, Amsterdam.
Dr. G. ITALIË, 's-Hage.
Mr. N. DE BENEDITTY
S. M. 'SLAGTER, Rotterdam.
MR. M A X MEYER.
Mr. D. S. JESSURUN CARDOZO
en vele anderen
REDACTIE EN ADMINISTRATIE:
Van Eeghenstraat 189, Amsterdam
Telefoon 25243
ABONNEMENT:
ƒ 3 per half jaar, bij vooruitbetaling,
verhoogd met 20 ets. incasso
Voor het buitenland ƒ 5 per half jaar
LOSSE NUMMERS a. 15 ets.
VERKRIJGBAAR AAN DE KIOSKEN
TE AMSTERDAM
INHOUDSOPGAVE
^j^!^ De plicht van den arbeider.
Dr. I, Mendels : Brieven van Mr. Jonas Dan'ël Meijer
en Mr. Carel Asser aan Opperrabbijn S. J. Berenstein
1812^1815.
J. Elzas : Methusalem's leeftijd.
H. I. Coppenhagen: De tuberculose-bestrijding en
de Joden.
Ben Simeon: De Bijbel naverteld.
XrZ. Y.: Georges Bizet. III.
Uit de Joodsche wereld.
Michel Danvers : Boekbespreking.
Kalonymus : 'n Sjabbos in een Poolsch stadje.
DE PLICHT VAN DEN
ARBEIDER
JACOB'S VOORBEELD
(NX'Ï 'fl).
„Toen Jacob Rachel, de dochter van
Laban, den broeder z ij n e r m o eder
zag en het kleinvee van Laban,
den broeder zijner moeder, trad
Jacob naderbij en wentelde den steen
van de opening van de bron en drenkte
de kudde van Laban, den broeder
z ij n e r moeder".
„Twintig jaar Den ik nu bij u....
verscheurde dieren heb ik niet bij u
gebracht: ik placht het te vergoeden,
gij eischlee het uit mijn hand, zoowel
wat mij bij dag als bij nacht omsiolen
was. Bij dag verleerde mij de hitte, en
bij nacht de koude, zoodat de slaap
week uit mijn oogen".
Jacob, onze derde aartsvader, verliet het
ouderlijk huis, om te trachten een huisgezin
te vormen. Hij was de man van het
D^pSi* J~P^, van het huis Gds, dat
Gd vóór alles in het huisgezin is te zoeken.
Hij was het, die het eerst de groote
idee verkondigde dat de plaats, waar de
mensch geboren is; waar zijn karakter
gevormd is; waarheen hij ook datgene
brengt, wat hij verwerft: het ouderlijk
huis, de grootste en meest nabijliggende
plek der goddelijke openbaring is.
Jacob verliet het ouderlijk huis alleen,
zonder gezelschap, zonder ook het minste
mede te nemen. Hij liet alles voor zijn
ouderen broeder achter, opdat deze zou
inzien, dat het bij het koopen van het
eerstgeboorte-recht om geen materiëele
voordeden was gegaan.
Hij wist, dat hem een moeilijke, onzekere
toekomst wachtte; toch bad hij, na het
ontwaken uit zijn bekenden droom, slechts
om het allernoodzakelijkste: brood om te
eten en kleeren om zich te kleeden.
Na een langen tocht komt Jacob in het hem
vreemde land der ,,Zonen van het Oosten".
Bij een bron op het veld zet hij zich
neer; aldaar hebben zich drie herders met
hun kudden vereenigd, zonder aan hun
werk te denken. Dit kan de arbeidzame
vreemdeling niet goed verdragen: ,,zie",
zoo spreekt hij hun toe, ,,de dag duurt
nog lang, het is nog niet de tijd, de kudde
naar binnen te brengen ; drenkt de dieren
en gaat en laat ze weiden!" Het blijkt
echter, dat zich op de opening van den
bron een zware steen bevindt, welke slechts
met vereende krachten door een groot
aantal personen verwijderd kan worden.
Daar komt Rachel aan, de dochter van
Laban, den broeder zijner moeder. Toen
hij haar zag, had hij de kracht, geheel
alleen den zwaren steen af te wentelen.
Hij, de eenvoudige man, de tentbewoner,
ontwikkelde een opgewekte arbeidskracht,
die wij niet van hem verwacht hadden.
Wat gaf hem die groote kracht ? Het
beeld zijner moeder, dat hem voor oogen
stond! De Tora noemt tot drie malen toe
in hetzelfde vers: Rachel, de dochter van
Laban, den broer zijner moeder;
de kudde van Laban, den broer
z ij n e r moeder en de dieren van
Laban, den broer zijner moed
e r. In alles, wat Jacob hier en in het
vervolg der geschiedenis deed, werd hij
geleid door de gedachte aan zijn moeder,
welke hem juist hier, bij haar naaste bloedverwanten,
levendig voor den geest trad.
In Rachel zag hij slechts de bloedverwante,
niet het mooie meisje. Hoe lang
had hij niet geloopen, zonder een verwante
ziel te ontmoeten ? De ontmoeting
met Rachel roept het beeld zijner moeder
overweldigend, tot tranen toe, in hem
wakker. „A
Jacob, die niets anders bezat dan zijn
arbeidskracht en zijn streng plichtsbesef,
is in Laban's huis opgenomen. Een
maand lang had hij zijn oom vrijwillig
gediend: hij at niet graag geschonken
brood. En hoe had hij zijn werk
verricht! Zóó, dat zelfs een Laban, die
wel precies zal hebben berekend, wat een
zóó sterke man aan ,,kost en inwoning"
gedurende een maand van hem had sre-

130
ABRAHAM DE COLOGNA,
DE VRIJDAGAVOND
(1755—183 2
)
Vice-voorzitler van het Sanhedrin, door Napoleon te Parijs bijeengeroepen(i8o7).
Opperrabbijn van het Centraal Consistorie der Israëlieten in Turijn.
vergd, hem liever door het uitbetalen van
loon aan zich binden wilde, wijl hij anders
bevreesd was, één zóó flinken arbeider
te verliezen.
Jacob verlangt geen materieel loon: zijn
liefde tot Rachel was zóó sterk, dat hij,
om haar als vrouw te mogen verkrijgen,
bereid was zeven jaar te arbeiden. Zeven
jaar in het huis van een Laban! Maar zij
vloden hem om ,,als eenige dagen".
Wij allen kennen het verdere verloop der
geschiedenis ; weten ook hoe de trouwelooze
inhalige oom herhaaldelijk het loon
van zijn schoonzoon beknibbelde. Totdat
het zelfs Jacob onmogelijk werd, langer in
Laban's huis te blijven. Wat hij in de
twintig jaren, die hij daar heeft doorgebracht,
heeft moeten lijden, kunnen wij
opmaken uit de verwijten, die hij later
zijn schoonvader deed. Van een zeker
aantal, door de wet vastgestelde, arbeidsuren
was bij hem geen sprake: dag en
nacht zwoegde hij vaak voort. Voor een
behoorlijk onderkomen, dat hem tegen de
ondraaglijke hitte van den dag en de
koude van den nacht moest beschermen,
had Laban geen zorg gedragen. ,,Ik was
bij dag, dat de hitte mij verteerde, en de
koude bij nacht, zoodat de slaap uit mijn
oogen week." De verliezen die Laban
leed, waarvoor Jacob niet aansprakelijk
mocht en kon worden gesteld, moesten
door dezen vergoed worden. Hoezeer hij
zich ook over de handelwijze van zijn
schoonvader te beklagen had, hij bleef
zijn plicht stipt opvolgen. Nooit liet hij
zijn werk in den steek, hij ging nimmer
tot staking over! Zelfs toen hij zijn plan
met zijn vrouwen besprak, om weer naar
zijn ouderlijk huis terug te keeren, liet
hij ze tot zich komen ,,op het veld, bij
zijn kudde". Geen oogenblik onttrok hij
zich aan zijn taak. Hoog loon genoot hij
ook niet bij zijn oom, die het tot tien
malen toe „veranderde", dat wil bij
Laban natuurlijk zeggen ,,trachtte te
verlagen". „A
stemd, de meest verschillende, zoowel
materiëele als geestelijke beroepsbezigheden
in gelijke waardigheid en gelijk
van stand te representeeren. Zij hebben
van hun stamvader diens veelzijdigheid
overgekregen, zoodat elk zijner zonen kon
zeggen, dat hij de hem aangeboren geschiktheid
van zijn vader heeft geërfd;
een geschiktheid, die in den loop der
eeuwen in zóóveel opzichten is gebleken.
Slaan wij een blik in de geschiedenis van
cns volk in de middeleeuwen, dan zien
wij met één oogopslag, dat de Jood, niettegenstaande
de allerdroevigste omstandigheden
waaronder hij verkeerde, niet
arbeidsschuw was; dat hij, meer dan wie
ook, heeft gezwoegd voor zijn gezin, dat
het resultaat van zijn zwoegen maar al te
vaak slechts een schamel stuk brood was.
,,De dag is kort, het werk veel", houden
ons de Spreuken der Vaderen voor oogen.
Moge het lichtend voorbeeld van onzen
stamvader ons steeds voor oogen schijnen!
BRIEVEN VAN
MR. JONAS DANIËL
MEIJER EN
MR. CAREL ASSER
A A N OPPERRABBIJN
S. J. BERENSTEIN
1812—1815
Medegedeeld door
Dr. I. Mendels, 's-Gravenhage
De Grand-Rabbin bij het ,,Consistorie
der Israëlieten in het Departement van de
Zuiderzee" (N. Holland en Utrecht ongeveer),
de Heer S. J. Berenstein, van
wiens eerste en enige inspectiereis wijlen
Mej. Doct
— M I • 1 , I I I • I
Het reeds meer dan 40 jaar hier te
lande ingevoerde meest gevraagde
Zoo verschijnt ons Jacob als echte prototype
zijner nakomelingen die naar hem
Voor huishoudelijk gebruik zeer voordeelig en gemakkelijk
in heele liter-schroef flesscben. Fris 22 ct. genoemd zijn. Ook zij waren voorbe-
a
Poppers in dit blad het verslag
publiceerde, heeft maar kort genoegen
van zijn ambt gehad : van begin 1813 tot
einde Maart 1814. Dat ,,genoegen" moet
men niet letterlik nemen, want eigenlik...
heeft bij helemaal geen plezier aan
zijn functie beleefd.
Ik doel nu niet op de maatschappelike en
financiële ellende, waaronder in die tijd
'n ieder — een inwoner van Amsterdam
met zijn lamgeslagen handel in 't bizonder
— gebukt ging, maar de positie van
de Grand-Rabbin was op zichzelf reeds
verre van benijdenswaard. Een mooie
titel en een mooi kostuum, meer niet. Het
ambt zelf hing als 't ware in de lucht. De
Sefardiem, die destijds, noodgedrongen,
ook onder het Consistorie ressorteerden,
vormden een ,,synagogue particuliere" en
hun chacham, Daniël Cohen d'Azevedo,
liet zich, 't is te begrijpen, ongaarne door
een Ashkenaziese Grand-Rabbin de wet
stellen.
Nog onaangenamer was diens verhouding

tot zijn nadere geloofsgenoten, de „Hoogduitsen",
gelijk ze toentertijd algemeen
aangeduid werden. Die „Hoogduitsen"
waren, op enkele assimilanten na, zeer
gehecht aan hun geestelike leider, de
rabbijn Mozes Löwenstamm en beschouwden
deze volstrekt niet als de mindere van
de wettelik boven hem geplaatste Grand-
Rabbin.
Wat de verhouding bepaald netelig maakte,
was de nauwe familierelatie tussen
beide geesteliken. De Heer Berenstein
was de schoonzoon van de Heer Löwenstamm.
Dat gaf aanleiding tot wrijving
en tot een gespannen toestand.
Om op het ambtskostuum terug te komen,
daaromtrent had het Centrale Consistorie
te Parijs het volgende bepaald. „Heren
Grand-Rabbins zullen geheel in het zwart
gekleed gaan, 1
) met een lange toga van
boven tot beneden toegeknoopt, een ceintuur
van zwarte zijde, witte bef, hoed
gelijk bij de geesteliken gebruikelik.
Het consistorie te Amsterdam was saamgesteld
uit drie leken, de Heer Abraham
Mendes de Leon, als „ancien" tevens
voorzitter, Mr. Jonas Daniël Meijer en
Mr. Carel Asser, benevens twee geesteliken,
de Grand-Rabbin, krachtens zijn
ambt, en de 2de rabbijn, de Heer Abraham
de Britto, de oudste in jaren, maar
die voor het presidium bedankt had. De
stuwkracht ging uit van de jeugdige leden
Meijer en Asser, beiden aanvangdertigers
en blakende van geestdrift voor
de kerkelike organisatie, op last van
Keizer Napoleon tot stand gebracht.
Vooral het kerkelik kostuum zat hen,
overdrachtelik gesproken, zeer hoog. Dat
•— en in 't algemeen de assimilatie-geest
die hen bezielde — blijkt duidelik uit de
hierna volgende brieven 2
) aan den Heer
Berenstein, die, gelijk gezegd, zijn ambtsornaat
tot 1 April 1814 gedragen heeft.
Toen werd het Consistorie opgeheven en
de Heer Berenstein emeritus. Niet lang
evenwel bleef hij dat. Zijn schoonvader
overleed nog in hetzelfde jaar, en dank
zij de ijverige bemoeiingen van zijn vroegere
kollega's in het Consistorie, vooral
van Mr. Carel Asser, benoemde Koning
Willem I Z. W. Eerw. tot Opperrabbijn
van Amsterdam, welk ambt de Heer
Berenstein tot zijn dood bekleed heeft.
Den Haag. Dr. Israël Mendels.
J. D. Meijer aan Opperrabbijn
S. J. Berenstein.
I.
Den Heere S. I. Beerenstein, Opperrabbijn
te Leeuwarden.
Hoog Eerwaarde Heer,
Het is met het bijzonderst genoegen,
dat ik de eer heb het UWEerw. aan
N.V. TECHNISCH BUREAU BIJLEVELD
ROELOF HARTSTRAAT 30 - AMSTERDAM - TELEF. 21090
T0EBEH00REN VOOR AUTOMOBIELEN
DE VRIJDAGAVOND 131
Mr. CAROLUS ASSEK.
(17S0-1S36)
Hij en zijn vriend Mr. Jonas Daniël Meyer waren de eerste Joodsche
advocaten in Holland. Hij nam een levendig aandeel in het werk van
de club „Felix Libertale" voor de emancipaiie der Joden in Holland.
te kondigen, dat de notabelen van het
Departement der Zuiderzee in hunne
Vergadering op eergister gehouden
UWEerw. tot Groot-Rabbijn der Consistoriale
Kerk, alhier gevestigd, gekozen
hebben, blijvende de HoogEerwaarde
Heeren Opperrabbijnen der
Hoogduitsche en Portugeesche Gemeenten
ieder aan hunne bijzondere
Kerkgenootschappen met alle hunne
voordelen geattacheerd. Deze keuze,
die ik geensints twijffele of met de
hoge goedkeuring van Z. M. (Keizer
Napoleon) zal worden bekragtigd, is
mij des te aangenamer, daar ik met de
Heeren E. Mendes de Leon en C. Asser
tot lid van het Consistorie gekozen,
daardoor, indien het ook mij gebeuren
mag de hoge goedkeuring weg te dragen,
in nadere betrekking komen
zal met een man als UHEerw.,
voor wiens kunde en deugd ik reeds
lang diepe eerbied
koesterde
en met wien ik
hope lang en
eenstemmig te
zullen mogen
werken.
Indien UHEerw., zoals ik mij durve
vleijen, zich die keuze wel laat gevallen,
zoude ik UHEerw. verzoeken
haren invloed te willen gebruiken ten
behoeve van den nieuw gekozen Rabbijn
te Groningen - 1
), of den gewezen
Rabbijn van Middelburg 4
), die zig
thans hier bevind, beide mannen die,
Strijkt electrisch met
COLUMBUS
Het Hollandsche strijkijzer
2 jaar garantie.
Prijs f8.50
Vraagt Uwen Installateur
I. SCHLEPER & ZONEN
Fabr. en Expl. v. Nederl. Octrooien
Sarphatipark 23 = Amsterdarn.

132
N. F. VAN GfcLDER C°
Prins HendriKKade 25-27, Amsterdam
TELEFOON 42997 en 34062
OÜDSTE HUIS WEDGWOOD
Tafelserviezen, 65 deeiig
f 165-
naar hetgeen mij omtrent hun bekend
is, wel verdienen geplaatst te worden
en die beiden zodanige beroeping nodig
hebben voor hunne huishoudelijke omstandigheden.
Zoude UHEerw. mij wel kwalijk
nemen, zo ik nu reeds van die openhartigheid
gebruik maakte, die tusschen
collegae behoord plaats • te
grijpen en die ook, zo ik hope, in het
aanstaande Consistorie zal worden gevonden.
Wij leven onder een Gouvernement
dat de doorslaandste bewijzen
geef t gegeven geen onderscheid van Godsdiensten
te maken; het Consistorie is
saamgesteld uit leden van onderscheidene
gemeentens, die aan verschillende
gebruiken gewoon zijn; alles met een
woord toond dat men vereeniging, ten
minste van uiterlijken schijn en gedrag,
wil; onze voorgangers, de leden van
het Centraal Consistorie geven ons
het voorbeeld en doen al wat hun
afhangt in zeden, kleeding en taal met
het algemeen der natie gelijk te zijn.
Zoude het dan ook niet voor ons zo al
geene verplichting zijn, ten minste bij
de hogere macht zeer wel worden opgenomen,
zo wij hierin hun voetspoor
volgden ? Ik weet dat bij het gros der
menschen eene verandering van taal
en kleeding, eene andere uiterlijke
houding, welligt als tegen het wezen
van den Godsdienst strijdende TOude
kunnen worden aangezien, maar bij
eenen Man van UHEerw. uitstekende
bekwaamheden vreeze ik geene zodanige
bedenking. Indien UHEerw. nagaat
dat een Consistorie niet alleen
door eenen Prefekt geïnstalleerd word,
maar ook bij alle plegtige gelegenheden
ten Hove moet verschijnen, zal
UHEerw. met mij omtrent de kleeding
instemmen, bijzonder wanneer het er
op aankomt te toonen, dat de Israëlieten,
hoezeer aan ander geloof belijdende,
egter een wezenlijk deel der natie
uitmaken. Wanneer wij de Portugeesen
het onderscheid van afkomst als geen
grond van verschil kunnen en willen
toegeven, moeten wij dan ook van onze
zijde niet alles vermijden wat onzen
DE VRIJDAGAVOND
afkomst telken
ogenblikke gevoelen
doet ?
De talen die het
Consistorie, als
zodanig, gebruikt
zijn dé
Fransche taal,
als zijnde die des
Rijks, én de
Hollandsche,
waarvan het organiek
decreet
voor deze Departementen
het
gebruik gelijkelijk
met het
Fransch toelaat.
Ik weet dat
METHUSALEM'S
LEEFTIJD
door y. Elzas, Apeldoorn
,,Zoo oud als Methusalem" is een spreekwoordelijk
gezegde, waarvan men gevoeglijk
kan zeggen, dat het burgerrecht
verkregen heeft. Methusalem of Methusélach,
zooals hij in de Thora heet, heeft
dan ook een respectabelen leeftijd bereikt:
969 jaar, den hoogsten, waarvan in de
Thora melding gemaakt wordt. Niettemin
worden ons van het Sethietisch ge-
* slacht meerderen genoemd, die ver over
de 900 jaar oud geworden zijn, zoo o.a.
Noach, die den leeftijd van 950 jaar bereikte.
Dikwijls nu wordt de juistheid
van deze opgaven bestreden, zij 't dan
ook meestal in zulk een vorm, dat daarmede
nog geen twijfel aan de waarheid
van het Thora-woord uitgesproken wordt.
Men werpt het n.1. doorgaans op de
z.g. ,,onjuiste" opvatting van het begrip
,,jaren", waaronder wij dan in verschillende
perioden verschillende soorten
jaren, in de oudste periode dus belangrijk
kortere dan de tegenwoordige, zouden
hebben te verstaan.
Al te lang heeft men deze en dergelijke
beweringen die, hoe vaag ook geformu­
UHEerw. uit Duitschland geboor-
tig, alzo in die taai meerder gemak
heeft, maar de vaardigheid die
UHEerw. bezit zig alle kennis eigen te
maken, zullen den weg gemaklijk
maken om UHEerw. in de beide anderen
te bekwamen, hetgeen des te
nodiger word, daar de Heer Mendes de
Leon, die met ons zitting heeft en wiens
jaren hem het Presidium geven, geen
woord Hoogduitsch verstaat.
Het is mij ook niet onbewust, dat men
niet gaarne, zolang men in dezelfde beleerd, toch evengoed wortel . schieten,
trekkingen blijft, zijne manieren ver­ rustig laten voortwoekeren.
anderd ; maar zo UHEerw. mijne
gronden waar bevind, zoude die verandering
zeer voeglijk met de verhuizing,
naar herwaards, die het noodzakelijk
gevolg der benoeming word, kunnen
gepaard gaan.
Ik hope dat UHEerw. mij deze mijne
onbewimpelde, uitboezeming van mijne
gevoelens niet ten kwade zal duiden,
maar dezelve alleen zal toeschrijven aan
den diepen eerbied waarmede ik de
eer heb te zijn.
HoogEerwaarde Heer
UHEerw. zeer ootmoedige Dienaar
J. D. Meijer.
Amsterdam den isten December 1812.
(Slot volgt).
x
) Zécher lechorban ?
2
) Mij welwillend afgestaan door Dr. M. Franzie, arts,
te 's-Gravenhage, die ze gevonden heeft in de nalatenschap
van zijn Grootvader, wijlen de Haagse Opperrabbijn
B. S. Berenstein z. g.
3
) Bedoeld is R. Abraham Izaks, omdat hij uit
Kopenhagen was gekomen, Deen genaamd. Tot
1821 was hij Opperrabbijn te Groningen.
*) Dit was R. Joseph Saul, afkomstig uit Krakovië,
na wiens vertrek Zeeland, tot de kort geleden plaats
gehad hebbende benoeming van de Weleerw. Heer
Van G dder, geen eigen Opperrabbijn gehad heeft.
Deze mededeling dank ik aan de vriendelijkheid van
de heer Jacques Boasson, Voorzitter der Isr. Gem. te
Middelburg.
Mij smaaKt alléén
een BROCHES cigaret.
l
) Nog kort
geleden kwam in de vragenrubriek van
een bekende, ook in Joodsche jeugdkringen
veel gelezen kindercourant, op
een desbetreffende vraag een antwoord in
bovenbedoelden geest voor. Het behoeft
nauwelijks gezegd, hoeveel gevaar er
schuilt in een dergelijke onjuiste voorlichting,
zeker niet in de laatste plaats
voor onze Joodsche jeugd.
Het kan dus niet anders dan nuttig zijn,
deze kwestie eens wat nauwkeuriger te
beschouwen. Men moet hierbij niet uit
het oog verliezen, dat zij, die bij de
berekening van de in de Thora genoemde
jaren een telkenmale verschillenden maatstaf
ten opzichte van den duur dier jaren
willen aanleggen, eigenlijk haast gedwongen
zijn zoo te redeneeren. Immers,
hun uitgangspunt is de meening,
dat buitengewoon hooge leeftijden,
zooals deze vóór en omstreeks den zondvloed,
(de jaren berekend volgens den
gewonen, d.i. huidigen maatstaf), regel
blijken geweest te zijn, absoluut onbestaanbaar
zijn.
Om nu niet in regelrecht conflict te
komen met het geschreven Thorawoord,
moet er een modus gevonden worden, die
tot, zij 't ook schijnbare, overeenstemming
leidt en wel in den vorm van een
nadere „toelichting" op... het Thorawoord
natuurlijk, want aan een a priori vaststaande
meening valt vanzelfsprekend niet te
tornen. Nu is het lastige echter, dat een
dergelijke toelichting althans zoo aannemelijk
mogelijk klinken moet, want daardoor
is de keuze zéér beperkt, zóó beperkt
zelfs, dat de boven vermelde redeneering

L. WARMOLTS
DE LI CATESSENHANDEL
Heiligeweg en
Willemsparkweg 220
DROSTE's Chocolade Letters.
Borstplaat van Gebr. PEL.
Luxe dozen Bonbons en Biscuits.
Sierlijk opgemaakte manden
FRUIT en COMESTIBLES.
Luxe potten Stemgember.
Sinaasappelen en Manderijnen.
Een werkelijk goed adres voor
Brandstoffen Is de
BRANDSTOFFEN-GROOTHANDEL
W. J. WUBBEN
Kantoor: Engelenburgstr. 154
Telefoon 32518
's-GRAVENHAGE
Vertegenwoordiger voor
Den Haag, N. COHEN
Columbusstraat 238
Het grootste comfort
onder ieders bereik*
e gesloten Chevrolet geeft ieder denkbaar
D comfort. Het is steeds aangenaam en warm
in een Chevrolet-Coach, ook al regent het bij
stroomen en giert een koude en vochtige wind
door de straten. Ruime en comfortabele zitplaatsen
waarin men bijkans wegzinkt, dragen
bij tot het comfort van de gesloten carrosserie
die op het Chevrolet chassis gemonteerd is. De
ballonbanden en de lange half-elliptische veeren
garandeeren een vaste ligging zelfs op de
slechtste wegen. De soepele motor met kleppenin-den-kop
ontwikkelt een zeer groote kracht
en trekt zeer snel op, hetgeen vooral in stadsverkeer
van onschatbare waarde is.
Sedan
ƒ2650,-
Coach
ƒ2405.-
IENERAL M OTORS V^ONTINENTAL S. A. A NÏWERPEN
De nieuwe Chevrolet alsmede de onderdeden zijn verkrijgbaar bij
den districts-dealer
OVERAL VERTEGENWOORDIGD
Jlefïijn deskchhfe vruchten nielwamon de rupsen knagen
r.
zun ons weerbu
herhaling de bratouJste staaltjes
inro rtGlsr\mf>n Win rif Ut/Tfi. UJaCLTOO
nnc rr>t>r£ nrrn(*mnrrkr en misBruJkt.
Vordt. Jfetqaater vaak mede als met
hetschadeWkonqed/erteflifsmen er
éénWrdeQikdmen er neg voortsrug.
/Mpn 'ïiptmpestalniet l
noe jomm/ae
uiier{(jkqa\fè lwcfitenvanJ>/hnenfoorrn\
Jtek/g zynJfaptaaarom bi/onz^\gencen\
Vraagt Geïllustreerde Prijscourant 1925

134 DE VRIJ DAGAVOND
s.
WILT U
Enthousiast Automobilist
worden?
Koopt dan
O M
ITALY'S FINEST PRODUCT
iipitteiir H. STAM, SOESTDIJK
Agente voor Noord- en Zuid-Holland
VAN MARLE s Automobiel
Amsteldijk 10 - Amsterdam
•Concertgebouw „Mille Colonnes"—-j
Directie i D. REESE. PROGRAMMA 27 Nov.-3 Dec. 1925
Aanvang Concert 8 uur. (Altisten 8.45-10.45). Dancing 11-12 uur.
m c t
M ATïTC B" IT I optreden \ Zaterdag van 3—5 uur Entree vrij
* * *^»«-' Uao alle Artisten/ Zondag van 2-5 uur Entree 25 ets.
L'Original Charles PEREZOFF
Wereldberoemd Jongleurnummer in hun buitenge wonen sketch
„HET VLUGGE SOUPER"
DAW1ELLA SERRA £> Napolitaansch Tenor
P1ERKE LEENHOUTS Je Humor i s t
STELLA SEEMER. Holl. Cabaretière
FRANHIE and LADY The Original Couple — ExcentrioComedy
8 ACADEMY GIRLS 8
MADAME WALKERS Artistic Dance &L Song Scènes.
ORKEST JONNY KROON
CABARET - DagelijKs van 3.38 6 uur.
£> BONBONNIÈRE
De meest intiem* Dancing ter
Coöperatieve Verbruiksvereeniging
„EIGEN HULP"
ST. NICOLAAS GESCHENKEN
van de kortere en langere jaren eigenlijk
de eenige is, die, mits klakkeloos
neergeschreven, eenig
35 jaar eerder dan
Sem het tijdelijke
met het eeuwige
LINGERIE - ELECTR. APPARATEN
COMESTIBLES - CHOCOLADE
MARSEPEIN - BORSTPLAAT
BONBONS - BOTERLETTERS
SPECULAAS - TAAI-TAAI
effect sorteeren kan. We herhalen: mits verwisseld heeft.
klakkeloos neergeschreven, want tot De zondvloed, die LAGE PRIJZEN
PRIMA KWALITEIT
welke conclusies, degenen komen, die in het midden der
deze redeneering trachten uit te werken 17e eeuw plaats
en met ,,bewijzen" te staven en wat greep, n.1. in 165(5,
daarvan bij bevoegde critiek overblijft, is afzonderlijk aangegeven (bij de patriar­ hun geheel samenvielen
daarvoor zij slechts verwezen naar het chen, die na den zondvloed geboren zijn, met de laatste levensjaren
pittige artikel van Rabbijn Coppenhagen. met stippellijn) evenals de vestiging in van Noach, Nachor stierf zelfs nog
We zullen nu eerst eens (om het zoo over­ Egypte in het midden der 23e eeuw (2238) 7 jaar vóór Noach, n.1. in 1999. E 1 k
zichtelijk mogelijk te maken, aan de en, volledigheidshalve, de uittocht uit levensjaar van Nachor was
hand van onderstaand geslachts-register) Egypte in de 25e eeuw (2448). Wanneer dus tegel ij k een levensjaar
bedoelde toelichting wat nader belichten, wij nu bedenken, dat de theorie van Noach, zooals elk levensjaar
om daarna het eigenlijke uitgangspunt van den korteren duur der jaren in de van Abraham er tevens een van Sem was,
aan de feiten te toetsen.
alleroudste periode vóór en omstreeks daar Sem immers Abraham nog 3 5 jaar
Voorzoover noodig, diene ter verduide­ den zondvloed uitsluitend steunt op het overleefde. Zelfs Jakob leefde nog een
lijking vooraf, dat de verticale kolommen groote verschil tusschen de voor ons be­ aantal jaren tegelijk met Sem. (Jakob
evenzoovele eeuwen voorstellen (de numgrip abnormaal hooge leeftijden in die werd geboren in 2108, Abraham stierf in
mering bovenaan geeft nauwkeurig aan periode eenerzijds en anderzijds de meer 2123, Sem in 2158).
voor iedere eeuw afzonderlijk de hoeveel­ normalere omstreeks en vanaf Abrahams Hoe is het nu in het licht van deze feiten,
ste het is sedert het ontstaan der mensch- tijd, en we nemen dan als maatstaf voor dat de jaren in de alleroudste periode
heid, terwijl de horizontale lijnen den de eerste categorie den leeftijd van niet van gelijken duur zouden geweest
leeftijd van elk der patriarchen afzonderlijk Noach, 950 jaar, d.i. op 2 na de hoogste zijn met de latere in Nachor's en Abra-
weergeven. We kunnen dus met één oog­ die bekend is (hij werd nog 20 jaar ouder ham's tijd? En zelfs met de tegenwooropslag
zien, dat b.v. Adam gestorven is dan Adam en bleef slechts 19 jaar onder dige jaren! Nachor toch, zoowel als
in de eerste helft der ioe eeuw (930), Methusalem) en als maatstaf voor de Abraham en Jakob, bereikten een zelfs
Methusalem in het midden der 17e eeuw tweede categorie de levensjaren van voor onze hedendaagsche begrippen vrij
(i6

een dusdanig vermoeden ook door de
feiten weerlegd. Nachor toch was met
29 jaar vader, had dan ook bij zijn overlijden
een zoon van 119 jaar (Térach),
en een kleinzoon van 49 jaar (Abraham,
die nog niet eens de oudste van zijn
broeders was). Wel bereikten zoowel
Térach als Abraham beiden een hoogeren
leeftijd dan Nachor, doch gewis is
het verschil niet zóó groot, dat het in dit
geval gewicht in de schaal kan werpen.
Bovendien wordt van Abraham's hoogen
leeftijd uitdrukkelijk en bij herhaling
bij verschillende gelegenheden gewag gemaakt.
Zoo lezen we, als hem op 99 jarigen
leeftijd verkondigd wordt, dat Izak
zal geboren worden: „Abraham en Sara
waren oud, hoogbedaagd". Ook Sara
zegt dan: ,,mijn heer is toch een grijsaard",
terwijl Izak bij zijn geboorte
genoemd wordt: ,,een zoon, hem (Abraham)
op zijn ouden dag geboren".
Wanneer circa 40 jaar later zijn levensgezellin
Sara hem ontvallen is en zijn
leven, zooals ook Rabbiner Hirsch in
zijn „Pentateuch" het uitdrukt, eigenlijk
reeds afgesloten is, wordt opnieuw van
hem gezegd dat hij „oud en op jaren ge­
gU I-J^f—j ^ —^
/
Ail '; >"~
i j L
lü~*~ j.» " *•>- T'° ./~
J(JUJULiX — -—
/LULM. '

136 DE VRIJDAGAVOND
BINNENHUIS
't
VERZORGT UW BINNENHUIS
GEVESTIGD OP DE ETAGES
BOVEN „KON. BEGEER"
HOEK LEIDSCHESTRAAT
HET TRAPPEN HUIS
PRINSENGRACHT 707 A
VERSCHAFT TOEGANG
TOT DE TOON KAMERS
DE TUBERCULOSE­
BESTRIJDING
EN DE JODEN
DE „ALTRO-WORKSHOPS" IN
NEW YORK
door H. I. Coppenhagen,
Amsterdam
In een reeks lezenswaardige artikelen in
het Weekblad van den Algemeenen
Nederlandschen Diamantbewerkersbond
heeft de bekende Amsterdammer Jan A.
van Zutphen, secretaris van dien bond,
tevens Voorzitter van het „Diamantbewerkers
Koperen Stelenfonds Nieuwe
Levenskracht" de beteekenis van het
twintig jarig werken van genoemd fonds
uiteengezet. l
)
De werkzaamheid van dit fonds voor de
tuberculose-bestrijding is in menig opzicht
een voorbeeld geweest en een aansporing
voor de Overheid zoowel als voor
particulieren om krachtig de hand aan
den ploeg te slaan.
In het eerste bestaansjaar
is door dit fonds
ƒ 13000.— voor de
T. B. C. bestrijding
bijeengebracht, terwijl
het Staatssubsidie in
hetzelfde jaar slechts
ƒ 10000.— bedroeg.
Dit fonds mag met
eere genoemd worden
voor
werk
bied.
zijn
op
piomersdit
ge-
Alleen in ons eigen
land verrezen naar
het voorbeeld van
„het Koperen Stelenfonds"
een twintigtal
vereenigingen die
ieder in eigen kring
de ellende der tuberculose,
door daadwerkelijke
hulp te bieden
leerden kennen.
Het Koperen Stelenfonds staat nog steeds
aan de spits van al deze kleinere vereenigingen,
helpt, waar en wanneer dit
kan, offert zelfs zeer groote sommen om
nood te lenigen. Daarbij wordt steeds
rekening gehouden met de religieuse gevoelens
van de patiënten en ook met het
milieu, waaruit zij voortkwamen.
De wetenschap dat er een speciaal Joodsche
vereeniging voor nazorg voor tuberculeuze
arbeiders in Amerika bestaat,
danken wij aan een artikel, waaraan wij
met goedkeuring van den schrijver T. W.
te Nuyl, voorzitter van den Raad van
Arbeid te Deventer, in het tijdschrift
„Tegen de Tuberculose" het volgende
ontleenen :
Al voor eenige jaren (1915) heeft
Fred. M. Stein in New York een werkplaats
gesticht voor Joodsche tuberculeuse
arbeiders, de „Altro-workshops".
Deze nazorg-inrichting is in korten tijd
zóódanig in bloei toegenomen, dat een
nieuw gebouw gesticht moest worden
(Bronse, New York c.) Alles wat techniek
voor het speciale bedrijf bood op
gebied van machinerieën en werktuigen,
op dat van ventilatie en verlichting, is
in de nieuwe „Altro-workshops" op de
beste wijze benut. Men vindt er verder
Fabriek voor Joodsche tuberculeuze arbeiders te New-York.
een keurig ingerichte eetzaal, waranda's
om te kuren, rieten rust-stoelen, met
dekens ter beschutting bij ruw weder.
In deze fabrieken geen snerpend fluitsignaal,
doch een verpleegster die er op
toeziet dat de menschen niet overmatig
werken en daardoor de gezondheid schaden.
De duur van den arbeidsdag hangt
af van den gezondheidstoestand van den
!•ƒ weeft i öatum 56S6 \ jjatu 1
"., 5
\
mm HMjÖag j l 0 melen U
|W| Zonöag I t2 iktsiew =29
e t
\W /l&aanöag j 13 ikïsiew |30^" !
TiX Dinsöag \ w msiew j
llff
Moensoagj l 5 m s l e w j
2 ) o u ö e r ö a
9|
1 6
IKtelew ; 3 W Ci
\
l&jM liWjfcag j 17 ikisiew j 4 3>^"' tf
;
patiënt. Zij die geen voldoende loon verdienen
om hun gezin te onderhouden,
ontvangen een toeslag.
Deze nieuwe werkplaatsen zijn ondergebracht
in een twee verdiepingen hoog
gebouw, met meer dan 15.000 vierkante
voet (Am.) vloeroppervlakte. Het dak is
voor een gedeelte ingericht om er op te
kunnen genieten van de frissche lucht; de
modern toegeruste keuken is berekend
voor voeding van 200 man. Voor mannen

en vrouwen zijn badkamers beschikbaar.
De keuze van de plaatsing der werktuigen
had plaats met deskundige hulp,
waarbij de eisch van een gemakkelijke
wijze van werken, steeds in het oog gehouden
werd. Zelfs werd daarmede bij de
constructie der stoelen rekening gehouden:
deze hebben o.a. verstelbare ruggen.
Teneinde versjouwen van grondstoffen en
producten uit te schakelen, werden de
kisten op rollen of wielen geplaatst. Bij
ieder werktuig beschikt men over uitstekend
dag- of kunstlicht.
Aan de ventilatie — voor zomer, zoowel
als winter — is bijzondere aandacht gewijd
; evenzoo aan bescherming tegen de
felle zomerhitte.
Deze nieuwe fabriek heeft $ 150.000 gekost,
van welk bedrag het grootste deel
als schenking ontvangen werd. Daar de
DE V R IJ DAGAVON D 137
instelling een liefdadig
doel beoogt, werd
vrijdom van belasting
verleend.
Iin 1923 bedroeg het
bedrag aan verkochte
producten ongeveer
$ 140.000; de loonen
ongeveer $ 40.000, de
toelagen $ 23.000.
De in deze fabriek te
•werk gestelden zijn
goeddeels beschermd
tegen wederinstorting,
't welk vóór
dien zoo menigvuldig
voorkwam en waardoor
een zoo belangrijk
deel van het sana-
I AC
toriumwerk te niet gedaan werd.
In de Altro-werkplaatsen worden voornamelijk
jassen vervaardigd voor doktoren,
kleeding voor verpleegsters, verder
uitrustingen voor ziekenhuizen, hotels enz.
Ieder stuk wordt zorgvuldig ontsmet met
behulp van een heet ijzer, volgens een
systeem door de afdeeling Volksgezondheid
van de stad New York beproefd en
uitgewerkt.
Het comité ter bescherming van Joodsche
t.b.c. patiënten beschikt mede ten dienste
der ,,Altro workshops" — over een
medischen dienst, een tandheelkundige
kliniek, over wijkverpleegsters en een afdeeling
voor maatschappelijke hulp, een
informatiebureau, een voorlichtingsbureau,
voor allerlei hulp, welke de Joodsche
t.b.c. patiënten mochten behoeven, alsmede
over een werkgelegenheid in de
open lucht voor de jeugdige werkkrachten
uit de gezinnen.
l
) De vorige week in boekvorm verschenen : Terugblik.
Het Diamantbewerkers Koperen Stelenfonds Nieuwe
Levenskracht", na 20 Jaren, in opdracht van het fonds­
bestuur samengesteld door Jan A. van Zutphen, met
een voorwoord van M. H. van Campen. Het boekje
bevat o.m. het portret van Mr. F. S. van Nierop met
het bijschrift „Ter herinnering aan het hulpvaardig
vertrouwen van een goed en edelmoedig mensch, bij
den aankoop van „Zonnestraal", Augustus 1919; be­
nevens de portretten van de heeren D. Barendz en
Ph. Polak in leven bestuursleden van het Koperen
Stelenfonds.
ASSOCIATIE CASSA - DE RENTE CASSA i
INCASSO
DEPOSITO
BEWAARNENING (OPEN EN GESLOTENJ\§
SAFE-DEPOSIT
VERZILVERING VAN COUPONS 1
Coupons betaalbaar aan hare loketten worden
franco gecrediteerd dag van inlevering.
DE BIJBEL
NAVERTELD
door Ben Sitneon
Tuberculeuze arbeiders aan heL werk.
IV. (Vervolg).
SEDOM EN 'AMORA —
ABJMËLECH — IZAK'S GEBOORTE
— HAGAR
I
J
(Genesis 18 — 22i
De zon stond hoog aan den hemel en
wierp zijn verzengende stralen over de
aarde. Heel het landschap baadde in het
gouden licht. In • de schaduw van de
hooge boomen zat Abraham voor zijn
tent. Hij hief zijn oogen op en zag het
beeld van den Eeuwigen. God was hem
nabij.
Van den weg naderden drie mannen.
Abraham stond op en ging hen tegemoet.
Hij begroette hen met een diepe buiging
en noodigde hen in zijn hut. Hij bood hun
water aan. om zich te verfrisschen en een
rustplaats in de schaduw. ,,Komt binnen
en verkwikt U", zoo sprak hij, ,,daarna
kunt gij verder trekken." En de drie
mannen aanvaardden Abraham's gastvrij
aanbod. Toen ging deze zijn tent binnen,
liet koeken bakken en vleesch bereiden
en zelf bracht hij boter en melk. Terwijl
zij zich verkwikten aan de geboden spijs
en drank vroegen zij naar Sarah, Abraham's
vrouw. ,,Zij is in haar tent", zei

138
I«IIIIIII1II1IIIIIIIIIW
DE VRIJDAGAVOND
KAS-VEREEN1GING - AMSTERDAM
SPUISTRAAT 172
INCASSO'S
BIIIIIIM^
KASSIERSZAKEN
CHEQUES, REKEN ING-COURANT,
DISCONTO'S, COUPONS, ADMINI­
STRATIE VAN VERMOGENS, BEWA­
RING VAN FONDSEN, SAFE DEPOSIT
hij. Toen sprak één der mannen: „Over
een jaar, om dezen tijd, zal ik weder tot
U komen en dan zal Sarah een zoon
hebben." Sarah hoorde deze woorden en
lachte luid. Zij wist dat zij oud was. Zij
geloofde niet aan de mogelijkheid, nog
moeder te kunnen worden. Maar God
was hun nabij en Abraham hoorde Zijn
stem, die vroeg: „Waarom heeft Sarah
gelachen? Kan Ik geen wonderen doen?
Ik zeg het U, over een jaar om dezen
tijd zult gij een zoon hebben."
Daarna stonden de mannen op om verder
te reizen. Zij gingen den kant uit van
Sedom. Abraham deed hen uitgeleide.
Maar op den weg klonk weder God's
stem, die zeide: „Waarom zou Ik voor
Abraham verbergen wat Ik wil doen, voor
hem, die Mijn uitverkorene is ? Vreeselijk
zijn de zonden, die heerschen in de steden
Sedom en 'Amorah, naar Ik vernomen
heb. Daarom wil Ik afdalen om dit te
onderzoeken en hun te verdelgen indien
zij schuldig zijn of vergiffenis te schenken,
als hun slechtheid minder groot is."
Abraham's gasten namen afscheid en vervolgden
hun weg naar Sedom, doch hijzelf,
alleen gebleven, kwam nader tot
God en sprak: „O, Gij, Die rechtvaardig
zijt, Gij wilt dan de goeden door de verdorvenen
doen lijden, en allen verdelgen,
die wonen in Sedom en 'Amorah? Wellicht
zijn er vijftig, die braaf en rein
gebleven zijn; zult Gij dan die steden niet
sparen om de wille van die vijftig?"
Toen zei' God: „Indien Ik in Sedom
vijftig onverdorven menschen vind, zal
Ik de stad sparen." Maar Abraham ging
voort: „Mijn God, het is Uwer onwaardig,
de goeden met de kwaden te stellen
op één lijn, wellicht ontbreken er vijf
aan het aantal dat ik noemde." God antwoordde:
„Ook indien er vijfenveertig
zijn zal Ik de steden niet verwoesten."
„En indien er veertig zijn?" „Ook dan
zal Ik ze sparen." „En dertig?" „Indien
Ik dertig goede menschen vind zal Ik niet
verdelgen." En . Abraham, nog steeds
niet gerust, hield aan: „En als er twintig
zijn?" „Ook dan zal Ik vergiffenis
schenken." Toen deed Abraham een
laatste poging en zei: „Vergeef mij, die
OPGERICHT 1865
DEPOSITO'S
llllllllll
slechts stof en asch is, mijn woorden,
wellicht zijn er tien rechtvaardigen, zult
Gij dan de stad niet sparen om hunnentwil?"
En God sprak: „Ook als er slechts
tien rechtvaardigen worden aangetroffen,
Hagar op den weg naar Sur.
Gen. 16 : 7.
Teekening Rembrandt.
zullen de steden gespaard blijven." Toen
hield Gods stem op te klinken en keerde
Abraham naar zijn tent terug.
Dien avond kwamen de engelen Gods te
Sedom aan. In de poort van de stad zat
Lot, en zoodra deze de vreemdelingen
zag naderen stond hij op, groette hen
diep en bood hun gastvrijheid aan in zijn
huis. Eerst weigerden de mannen, doch
Lot drong zoodanig bij hen aan, dat zij
eindelijk zijn uitnoodiging aannamen.
Hij liet een maaltijd aanrichten en spreidde
hun leger, maar nog hadden zij zich
niet ter ruste begeven toen de mannen
van Sedom het huis omsingelden en
eischten, dat Lot hun zijn gasten zou uitleveren.
Lot ging naar buiten en sprak
met hen. Hij trachtte hen te overreden
heen te gaan en de wetten der gastvrijheid
niet te schenden. Hij bood hun zelfs
zijn dochters aan, indien zij zijn gasten
met vrede wilden laten, maar zij hoonden
hem, hem, die als vreemdeling in hun
midden was gekomen en die thans hun
rechter wilde zijn. Woedend drongen zij
naar de deur, die zij trachtten open te
breken. Toen staken de engelen hun
hand uit, trokken Lot in het huis en
sloten de deur. Zij sloegen de voorste gelederen
met blindheid, zoodat dezen den
ingang niet weder terug konden vinden.
Daarop deelden zij Lot het Godsbesluit
mede om de stad te verwoesten. Hijzelf
echter en zijn gezin zou gered worden.
Zij drongen aan op den grootsten spoed,
opdat zij nog tijdig aan de verwoesting
zouden ontkomen. En bij het aanbreken
van den nieuwen dag, toen Lot nog met
heengaan draalde, nog aarzelde om alles
te verlaten wat hem aan zijn woning
bond, toen voerden de engelen hem mede
met zacht geweld, hem en zijn vrouw en
zijn beide dochters en brachten hen buiten
de stad. Daar gekomen zeiden zij:
„Als Uw leven U lief is, vlucht dan naar
het gebergte, houdt U niet op in de geheele
vlakte, sta niet stil, zie niet achter
U, want de tijd dringt." En zij gingen ;
toen de zon aan den hemel was verschenen,
kwamen zij veilig aan in de
stad Zoar. Toen viel een regen van vuur
en zwavel over Sedom en 'Amora. De
aarde beefde, de huizen stortten in, bedelvend
de bewoners onder de puinhoopen,
het vuur verwoestte wat nog was
staande gebleven, de vergiftige dampen
verstikten hen, die wilden vluchten. Niets
bleef gespaard, geen huis, geen mensch,
geen dier. De gewassen van het veld werden
verschroeid, de bodem omgekeerd.
En de vrouw van Lot, die tegen het
bevel der engelen achter zich om trachtte
te zien, werd veranderd in een zoutpilaar.
Abraham had zijn kamp afgebroken en
trok naar het Zuiden en vestigde zich
tusschen Kades en 'Sur en in Gérar. En
weder zeide hij, dat Sarah zijn zuster
was. De Koning van Gerar, Abimélech,
liet haar tot zich komen in zijn verblijf,
maar in een droom verscheen God den
Koning en sprak tot hem: „Gij zult
sterven, daar gij een man zijn vrouw hebt
ontnomen." Doch Abimélech verklaarde
zich. Hij was misleid en had gehandeld
in de onschuld zijns harten, daar hij vernomen
had, dat zij Abraham's zuster was.
Hij had haar echter niet aangeraakt. God
gelastte hem toen Sarah tot haar echtgenoot
terug te zenden, daar deze een
profeet was, die voor Abimélech bidden
zou. Den volgenden morgen vroeg verzamelde
de Koning al zijn dienaren en
vertelde hun wat God tot hem had gezegd.
Een groote angst maakte zich van
hen meester. Abraham werd ontboden en
men vroeg hem waarom hij toch Gods
toorn over hen had gebracht. Maar hij
antwoordde dat hij niet wist, dat.de
bewoners van dit land Godvreezend waren
en dat hij niet gezegd had dat Sarah zijn
vrouw was, daar hij beangst was dat zij
hem zouden dooden. Daarop schonk
Abimélech Abraham vele runderen en

schapen, knechten en dienstmaagden en
duizende zilverlingen en gaf hem zijn
vrouw Sarah terug. Hij sprak: „Mijn
land is voor U, zet U neder waar het U
goeddunkt." Hij beloofde Abraham en
de zijnen zijn hulp en bescherming. Deze
bad nu God, Die daarop aan Abimélech
en zijn volk genezing zond van de ziekten
die reeds over hen waren gebracht.
Op den bepaalden tijd, waarop het Abraham
door God's woord was toegezegd,
werd Abraham en Sarah een zoon geboren,
die Izak werd genoemd, en die door
Abraham werd besneden. Hij groeide
krachtig op en op den dag dat hij gespeend
werd vierde men een groot feest.
Toen zag Sarah dat Ismaël, de zoon van
Hagar, haar zoon bespotte; zij wendde
zich tot Abraham met het verzoek, hen
weg te zenden, daar zij niet wilde dat ook
hij met haar zoon Izak zou erven. Abraham
wilde echter zijn zoon Ismaël niet
van zich verwijderen, doch God gebood
hem aan den wensch van zijn vrouw te
voldoen. Hij sprak: ,,Wees niet bedroefd
om Uw zoon, noch om Uw dienstmaagd,
want ook Ismaël zal Ik tot een volk
maken, omdat hij Uw zoon is. Maar naar
Izak zullen Uw nakomelingen worden genoemd."
En vroeg in den morgen ging
Abraham tot Hagar, hij gaf haar brood
en een lederen zak met water en zond
haar weg. Zij trok met haar zoon de
woestijn Beër-Seba in. Beiden liepen
vele dagen, tot zij verdwaalden. Zoo
doolden zij door het gloeiende, schroeiende
zand. Geen bron vonden zij op hun
weg om hun waterzak te vullen. Doodelijk
vermoeid en smachtend van dorst wierp
Hagar toen haar kind onder een boom en
sleepte zichzelf verder, een boogschotsafstand
van de plaats waar Ismaël lag.
Zij kon zijn lijden niet dragen en wilde
zijn sterven niet zien. Luid weenend viel
zij op den zengenden bodem. Daar klonk
een stem uit den Hemel. Een engel Gods
sprak tot haar: „Ween toch niet, Hagar,
ga tot Uw zoon en ondersteun hem met
Uw hand, want God heeft zijn stem gehoord
en zal hem tot een groot volk
maken." En het was alsof eerst thans
haar oogen geopend werden. Zij overzag
de zongeblakerde zandvlakte en ontdekte
een waterput. Bezield met nieuwen moed
trok zij erheen, vulde haar lederen zak en
gaf haar zoon te drinken. Als herboren
trokken zij verder. God nam hen in Zijn
bescherming. Krachtig groeide Ismaël op.
Hij werd een boogschutter en woonde in
de woestijn Paran; zijn moeder zocht
voor hem een vrouw uit het land Egypte.
In dien tijd kwam Abimélech met zijn
krijgsoverste Pichol bij Abraham tot het
sluiten van een verbond. De Koning, die
zag dat Abraham onder God's bescherming
stond, herinnerde hem aan de welwillendheid
door Abraham in dit land
ondervonden, liet hem zweren dat hij
noch hem, noch zijn kinderen of kleinkinderen
ontrouw zou worden. En Abra­
DE VRIJDAGA VOND 139
ham sprak: „Ik zal zweren". Hij schonk
den Koning schapen en runderen ter
bevestiging van het verbond dat zij gesloten
hadden. Daarna keerden Abimélech
en Pichol weder naar het land der
Philistijnen terug; Abraham woonde er
langen tijd. Hij plantte boomen in Beër-
Seba en leefde er vreedzaam in eerbied en
liefde voor God.
GEORGES BIZET
door X. Z. Y.
III. (Vervolg.)
Bizet werkte hard, gedurende zijn studietijd
aan het Parijsche Conservatorium.
Men kan zeggen, dat hij geen uur ongebruikt
voorbij liet gaan. Hij was een
energieke jongen en nam iedereen door
zijn prettige omgangwijze in.
Een groot aantal lofwaardige onderscheidingen
werden hem door de leerlingen,
na een gehouden concours, zooals dat op
de Parijsche hoogeschool voor muziek
gebruikelijk is, toegekend.
MADAME SANS-BENE
De klassieke Fransche comedie, in
de klassieke Fransche omgeving, met
alle klassieke Fransche attributen,
werd door Paramount gefilmd
GLORIA SWANSON
speelt de titelrol en het werd
het beste werk van haar carrière
In 1851 verkreeg hij den tweeden prijs
voor piano, het jaar daarna den eersten.
Een eer die hij deelen moest met zijn
collega Savary. In Bizet's tijd werd door
de compositie-leerlingen een veel grooter
en diepgaander studie van het orgelspel
gemaakt, dan dit heden het geval is.
Bizet was een groot vereerder van het

140 DE VR IJ D A G A V O N D
's=Gravenhaagsche
Hypotheekbank
's=Gravenhage.
Heeft gelden disponibel
voor eerste
hypotheken
De Groote Europeesche Hötels
(onder dezelfde administratie)
( Palace Hotel
BRUSSEL
f Hotel Asterla en Claridie
DINANT . . . . Chateau d'Ardenne
PARIJS Hotel Clandge's
NICE Hotel Négresco
( Palace Hotel
MADRID ... | H 8 t e | R | ö
SINT-SEBASTIAAN Continental Palate
SANTANDER . Hotel Real
MAATSCHAPPIJ VOOR M 01 OREN
ingevoerd door
WILLEM REMMERS & Co.
AMSTELGARAGE
STALLING - BENZINE - OLIE - BANDEN
REPARATIE-INRICHTING
DAG EN NaCHT GEOPEND
DAIMLER-SCHEEPSMOTOREN
Jachthaven
AMSTERDAM, Weesperzijde144, Tel.53218
orgel en maakte veel werk van zijn technische
studies. Benoit, een bekwaam
componist, die zich ook op de destijds
zeer en vogue zijnde mode van de balletcompositie
toelegde, onderwees hem
daarin. De aanhankelijke natuur van
Bizet, die zijn meesters, zooals de oud-
Joodsche traditie dat wil en voorschrijft,
boven alls aanbad, zag in Benoit een
tweeden Bach. Het jaar 1855 is er getuige
van, dat Bizet twee eerste prijzen voor
zijn orgelspel behaalt.
Als pianist had Bizet zich in dien tijd
ontwikkeld als een kunstenaar van den
allereersten rang. Zijn techniek was
phenomenaal, voordracht en nuanceering
waren van een moderniteit, die zijn leeraren
en collega's met verbazing vervulden.
Een gelukkige omstandigheid heeft
Bizet bij zijn studies veel steun gegeven.
De familie Bizet was, zooals reeds in I
geschreven, een uiterst muzikale. Des
avonds vereenigden toch het gezin, vermeerderd
met vele vrienden en familieleden
en men luisterde naar het spel van
den gemalen, toen zestienjarigen Bizet.
Beethoven overheerschte het programma.
Zooals de jongen de geweldige scheppingen
van den Duitschen Grootmeester
voordroeg was in, één woord overweldigend.
Zoo ooit dit veel misbruikte woord van
toepassing was, dan toch zeker in dit
geval. Meer dan in onzen tijd, getuigde
bet destijds van een groote, bijna revolutionaire
overtuiging, Beethoven's werken
te spelen.
Enkele zijner symphonieën wèl, maar
Beethoven's sonates waren vrij onbekend.
Golden voor t e modern, te onbegrijpelijk
en gewild. De reproduceerende kunstenaars
die gedurende het midden der 19e
eeuw succes oogstten, bereikten dit met
den voordracht van variaties en paraphraseeringen
van opera-melodiën. Goedkoope,
alleen op uiterlijk succes gebaseerde
bravourstukjes, die met het ware
karakter der muziek ongeveer niets té
maken hadden. Niettegenstaande hóórde
het publiek deze, gewoonlijk met veel
bravour en uiterlijkheden voorgedragen
salonstukken gaarne, totdat een niet-
Fransch kunstenaar Franz von Liszt,
door het in elke beteekenis van het woord
overtreffen van het tot dusverre gepresteerde,
alle virtuoze gedoe onder zijn
machtig kunnen verpletterde.
Een vurig propagandist voor Beethoven's
werken was de slechts door een klein
aantal kunstenaars erkende Hector
Berlioz.
Dit groot genie, een der meest markante
verschijningen der muziekgeschiedenis,
een frenetiek phantast zonder weerga,
had reeds lang in woordenschrift geageerd
tegen het hopeloos gedoe, dat de ondergang
dreigde te zijn van de Fransche
Toonkunst. Hij kende slechts één redmiddel
: Beethoven. Men krijgt eerst dan
een juisten kijk op de beteekenis van
Georges Bizet, wanneer men ziet, op
welke wijze zijn kunstenaarsbestaan in
aanraking bracht met de geweldige
elementen: Beethoven en Liszt. Als kind
reeds vertolkte hij met meesterhand de
ingewikkelde problemen, die Beethoven
in zijn piano-werken gelegd heeft, met
een klaarheid, welke aantoonde dat m dit
opzicht geen geheimen voor hem bestonden.
Liszt reformeerde het pianistisch wezen
van zijn tijd naar zijn krachtigen wil.
Wist zich zelf de grootste van allen te
zijn en werd als een koning geëerd en gevleid
door de vele kunstenaars en de
vrouwen die om hem heen waren. En
toch was het alleen Bizet, die den Hongaarschen
Klavier-Titan verbaasd deed
staan over zijn hoedanigheden. Er dient
in dit verband een anecdote vermeld te
worden, die zich eerst verscheidene jaren
later afspeelde, maar toch voer de juiste
waardeering van Bizet's pianistische
hoedanigheden onmisbaar is.
Ten huize van Bizet's schoonvader, Halévy,
werd een muziekavond gegeven. Liszt
en diens schoonzoon Hans von Bülow,
een groot dirigent en pianist, waren de
helden van het feest. Nadat de grijze
Halévy, de vermaarde componist van
,,La Tuive", Liszt vermocht een zijner
werken voor te dragen, ging deze aan het
klavier zitten en speelde de zesde Rhapsodie
voor. Het gezelschap was verbaasd
zulk een meesterlijke vertolking te hooren
van de Hongaarsche wijzen, die Liszt
in zijn Rhapsodiën bewerkt had. Bizet
hoorde, bescheiden in een hoekje gezeten,
opmerkzaam toe. Volgde het diabolieke
spel der terts-, octaaf- en deciengangen,
dronk als het ware de betooverende grillige
muziek van den modernen Rhapsodie
in zich op.
Nadat Liszt de laatste maten gespeeld
had en. de aanwezigen zich rond den
meester verdrongen om hem met zulk een
praestatie geluk te wenschen zei deze:
,-,Er zijn maar twee pianisten ter wereld,
die in staat zijn deze Rhapsodie voor te
dragen: Von Bülow en ik."
Halévy boorde met een glimlach deze
verklaring en zeide: „maar ik ken nog
één pianist, die dit zou kunnen spelen."
Liszt keek even op en vroeg: met hem
zou ik gaarne kennis willen maken."
„Dit kan gebeuren, hij is hier in de
kamer."
Georges Bizet stribbelde tegen, maar
moest zich aan het klavier gaan zetten.
Toen geschiedde het wonderbaarlijke:
geheel uit het hoofd speelde hij de zesde
Rhapsodie van Liszt na, zooals hij hem
een kwartier geleden voor het eerst van
den meester gehoord had. Men geloofde
zijn ooren niet. Liszt was verbaasd. Wist
niet wat eerder te roemen: de ongelooflijke
techniek, het fabelachtig geheugen
of de gloedvolle interpretatie van een
werk, dat zoo ver buiten de Fransche
muziek-mentaliteit lag. Ten slotte zeide
Liszt: Ik heb mij vergist. Er zijn drie
pianisten ter wereld die dit stuk kunnen
spelen: Von Bülow, Georges Bizet en
Franz von Liszt,"
(Slot volgt.)
UIT DE
JOODSCHE WERELD
Verzet der Hongaarsche Joden tegen
inmenging van buitenlandsche geloofsgenooten.
— De Joden en de beschieting
van Damascus. — Een verloren
gegaan Joodsch koninkrijk in de Sahara?
-— Plannen tot weder-oprichüng der
I. T. O. — Nieuwe opgravingen in
Jeruzalem.
Men zou meenen, dat de pogingen van
het buitenland, de „numerus clausus"
aan de Universiteiten in Hongarije opgeheven
te krijgen, door de Hongaarsche
Joden met geestdrift, om niet te zeggen
met dankbaarheid, zouden worden begroet.
Het tegendeel is echter waar:
zoowel de „Landesverband" der Hongaarsche
Joden als een openbare protestvergadering
in Budapest hebben openlijk
stelling genomen tegen het optreden der
Londensche „Board of Deputies", welke
een soort diplomatieke actie tegen de
academische ontrechting der Joden 111
Hongarije wil inleiden. Dit verzet is een

eetje teveel van goeden ijver: immers,
het formcele recht van het buitenland, in
deze aangelegenheid in te grijpen, is
door het minderheids-verdrag gegeven;
evenals voor andere kleine staten zijn ook
voor Hongarije de vroegere gealliëerden
in zekere mate verantwoordelijk voor de
nakoming daarvan.
in Hongarije (en dit doet ons veel begrijpen)
hoopt men, alle nationale en religieuse
rechten langs wettelijken weg,
zonder hulp van buiten, te bevechten.
De Budapester Joodsche gemeente, van
meening dat de „Numerus clausus" aan
de Hongaarsche hoogescholen volkomen
onvereenigbaar is met de cultureele behoeften
van het land, zal in den allernaasten
tijd met een krachtige propaganda
voor de opheffing dezer achteruitzetting
van het Joodsche intellect aanvangen.
Voor eenige weken werd de Joodsche
wereld opgeschrikt door de berichten over
de beschieting van Damascus door de
Franschen, waarbij volgens berichten uit
Engelschen bron, de Joden zware verliezen
aan menschenlevens en goederen
zouden hebben geleden, terwijl de Franschen
het lieten voorkomen, alsof er in het
Jodenkwartier zoo goed als mets beschadigd
was. Authentieke berichten melden
thans, dat ongeveer tien Joodsche huizen
zijn vernield, waarbij ongeveer dertig
families dakloos zijn geworden.
Het Jodenkwartier moet zestig geweren
leveren en een groot deel van de honderdduizend
pond, die de Franschen de stad
hebben opgelegd.
Daar, gelijk bewezen is, de Joden geheel
onschuldig zijn aan de organisatie van
den opstand, heeft Opperrabbijn Tajir
tot de Fransche autoriteiten het verzoek
gericht, de Joden te ontheffen van het
betalen der hun opgelegde som.
Dat een Joodsch koninkrijk, honderde
jaren geleden, in de Sahara zou hebben
bestaan, wordt bewezen in een boek, dat
onlangs is uitgegeven door de „Egyptian
Geographical Association", en geschreven
door den Franschen onderzoekingsreiziger
de la Roncière, die de geheele
uitgestrekte Sahara-woestijn heeft doorreisd.
De ontdekkingsreiziger deelt mede,
dat het Koninkrijk, waarvan alle sporen
zijn verloren gegaan, heeft bestaan van
de zesde tot de negende eeuw der gewone
jaartelling, en dat ongeveer veertig
Joodsche koningen over het land hebben
geregeerd. Men zegt, dat de hoofdstad
van dit verloren gegane Joodsche koninkrijk
was de stad Nehanah, in het binnengedeelte
der woestijn.
Wij moeten nog nadere gegevens afwachten,
alvorens wij in dit Rijk een
lotgenoot van het bekende Joodsche land
der Chazaren in Zuid-Rusland mogen
zien!
DE VRIJDAGAVOND 141
Het schijnt, dat eenige leiders der door
Israël Zangwill gestichte „Jewish Territorial
Organisation" (I. T. O.) weer
pogingen aanwenden, deze organisatie
weder in het leven te roepen. Gelijk de
lezers van dit blad uit een geschiedkundig
overzicht dezer beweging van de hand
van den Heer Kisch weten, is de I. T. O.
voor eenige maanden opgelost. Het doel
dezer actie is, dat de herboren I. T. O.
aan het Joodsche kolonisatiewerk in Rusland
zal medewerken en, in verband daarmede,
het verwerven van 'een Joodsch
autonoom gebied doorvoert.
Behalve aen eventueelen steun van de
nerleefde 1. T. O. krijgt het kolonisatiewerk
in Rusland, vooral het veelbesproken
Krim-plan, nog van twee andere
zijden steun. In de eerste plaats heeft de
jaarvergadering der Unie van orthodoxe
Joden m Amerika (gehouden den 28sten
October j.1.) besloten, de 15 Miljoen
Dollar-campagne krachtig te steunen,
waarbij zij tevens een resolutie aannam,
dat men bij de Russische regeering zou
weten door te zetten, dat de Joodschreligieuse
inrichtingen en scholen onaangetast
bleven. Verder heeft, ofschoon
Ussischkin in een interview met een redacteur
van ,,de Telegraaf" heeft verklaard,
dat hij van meening is: ,,La C r i m é ec'est
un crime" (het Krimplan is een
misdaad), het „Actions-Comité" der
Zionistische wereld-organisatie besloten,
de mogelijkheid van de vrije ontwikkeling
dezer Joodsche kolonisatie te steunen.
Palestina, doch vooral Jeruzalem, mogen
zich in den laatsten tijd in een ruime belangstelling
der archaeologen verheugen ;
dit blijkt ook uit de resultaten der opgravingen,
welke van verschillende zijden
zijn verricht. Deze resultaten, door de
„Palestine Exploration Fund" en de
„Mission archéologique Edmond de Rothschild"
behaald, zijn verrassend. Thans
schijnt ook een ander vraagstuk, rakende
de topographie van Jeruzalem, waarover
veel gestreden is, n.1. de loop van den
zoogenaamden derden muur, door de
succesvolle opgravingen van de „Jewish
archaeological society" als vrijwel opgelost
te kunnen gelden. Men zal dezen
derden muur voortaan niet meer mogen
identificeeren met den tegenwoordigen
Noordelijken stadsmuur, die uit den tijd
van Chizkija dagteekent.
Raymond Weill, die het resultaat zijner
opgravingen in 1913—1914 heeft gepubli­
ceerd in zijn „La cité de David. Compte
rendu des fouilles, exécutées a Jérusalem
sur le site de la. ville primitive", Paris
1920, kwam het vorige jaar tot verrassende
resultaten. Zoo ontdekte hij o.a.
jeruzalem's oudste waterwerken, waarbij
ook voor den dag kwamen in de rotsen
uitgehakte trappen. De grootmeester der
Palestijnsche Oudheidkunde, Prof. Macalister,
wijdde zijn aandacht aan de oude
bouwwerken in het noordelijk gedeelte
W. M O U L IJ N
Stationsweg 38 - Oen Haag
Telefoon 15548
Sigaren en Sigaretten
van de beste fabriehen
GALSTE.E N-DRUPPELS
beslist afdoende, per flacon EEN Gulden.
LINNAEUS APOTHEEK
Wijttenbachstraat 10 - Telefoon 51285
Verzending door het geheele land met
15 Ct. Verhooging voor porto.
ONTVANG-
EN
BETAALKAS
Nieuwe Doelenstraat 20-22
Kapitaal . .
Reservefonds
Amsterdam
f 5.000.000,
f 747.000,—
Deposito's, Giro's
Bewaarnemingen, Incassi.enz.
„AU CAVEAU PARISItN"
AMERICAN BAR - DANCING
AMSTERDAM
Afternoon-Thé Dansant 4—6.30
Soirée-Dansante 8.45—12
Als groots'e attractie voor den dans:
de beroemde Engelsche Band:
„THE LONDON SYMPHONY FIVE"
ROOKT SPATRAH
der oude stad. Het gelukte hem de vestingwerken,
welke de Jebusieten-stad aan
den noordkant moesten beschermen, n.1.
den noordelijken muur, den geheelen
noord-oostelijken en een groot gedeelte
van den noord-westelijken hoek uit te
graven. Zion zal men niet meer op den
westelijken, maar op den o o st
e 1 ij k e n heuvel moeten zoeken. De
derde muur om Jeruzalem werd door

142
Herodes Agrippas I in 42 n. d. g. j.
gebouwd, en ligt ongeveer een halve
Kilometer meer noordelijk, dan men tot
dusverre meende. Verschillende Bijbelplaatsen,
vooral welke topographische
bijzonderheden mededeelen, zijn in het
licht der jongste opgravingen veel beter
te verstaan. oMm.
RECTIFICATIE
In ons vorig nummer schreven wij in onze
rubriek „Uit de Joodsche wereld" op
pag. 128c, dat het J. N. F. en het Keren
Hajesod 25% hunner inkomsten besteeden
voor de instandhouding van nietreligieuse
scholen in Palestina. Wij troffen
deze mededeeling aan in een verslag van
de rede, door Dr. S. Ebrmann in Zürich
gehouden.
Van bevoegde zijde maakt men ons er op
opmerkzaam, dat het J. N. F. zich u i tsluitend
bezig houdt met landaankoop.
Gaarne geven wij hiervan acte.
BOEKBESPREKING
door Michel Danvers.
SIEGFRIED VAN PRAAG: de Weegschaal.
Uitgevers-Maatschappij ,,E 1 s e v i e r".
Amsterdam.
SlEGFRIED VAN PRAAG.
SIEGFRIED VAN PRAAG werd 8 Augustus 1899 te Amsterdam
geboren. Nadat hij de Openbare Handelsschool
alhier, doorloopen had, was hij eenigen tijd op
een Bank werkzaam. Hij voelde zich echter meer tot
de studie aangetrokken, gaf zijn betrekking op, en
ging Fransche letteren aan de Amsterdamsche universiteit
studeeren. Na voleindiging van zijn studie,
wijdde hij zich, naast de Fransche literatuur, voor­
DE VRIJDAG AVOND
namelijk aan de Joodsche letterkunde. Hij tracht in
zijn werk Joodsche kunst te geven op algemeen
menschelijke basis. Zijn Joodsche boekbesprekingen
geeft hij reëds vele jaren in het „Centraalblad voor
Israëlieten in Nederland"; daarnaast verschenen van
zijn hand artikelen over Joodsche literatuur in ,,De
Vrijdagavond", „Het Algemeen Handelsblad", „De
Nieuwe Rotterdamsche Crt.", „De Gulden Winckel"
e. a. Van zijn groolere studies noemen wij „Der Jude
im Roman" (1922), en die over Alexander Weil (1923)
in ,,Der Jude", over „Max Brod" in „De Gids"
(1923), over „Ghettoliteratuur" in het gedenkboek
ter eere van Rector Wagenaar (1925). Naast kleinere
schetsen in Nederlandsche tijdschriften verschenen,
publiceerde hij in „De Vrijdagavond" de vertelling
,,De Krekel en de Mier" en in „Leven en Werken"
„De Leerares" (een Joodsch verhaal uit de 17de
eeuw). Ter perse is een werkje, getiteld : „De West-
Joden en hun letterkunde sinds 1860", dat verschijnen
zal in Elseviers algemeene Bibliotheek.
Siegfried van Praag is voor onze lezers
geen onbekende. Zij kennen hem als
criticus en als novellist. In dit blad
schreef hij beschouwingen en besprekingen
van binnen- en buitenlandsche
auteurs en bracht uit hun arbeid vooral de
Joodsche tendenz naar voren. Hij zocht
daarin, zoowel naar den invloed die het
Jood-zijn van den schrijver op zijn werk
uitoefende als naar de wijze waarop de
schrijver op het Joodsche element in zijn
werken reageerde. Zijn critieken munten
uit door een scherpe en klare analyse en
weinig woorden. Hij pluist niet uit, hij
ontleedt niet, maar geeft — en steeds in
beeldenrijke, beschaafde taal — de algemeene
impressie weer, die het werk van
een schrijver op hem maakt en knoopt
daaraan vast een beschouwing van de
personen en toestanden door den auteur
geschetst. Hij geeft zijn persoonlijke
visie, die meestal zeer interessant is en
voor velen kan dienen als toetssteen voor
eigen meening en opvatting.
Siegfried van Praag schreef voor ons blad
ook een novelle, met als hoofdpersonen:
Oost Joden, overgeplaatst is het moderne
West-Europeesche milieu. In hoeverre hij
met dit verhaal er in geslaagd is de Oost-
Joodsche ziel te teekenen, willen wij hier
in het midden laten. Wij, die dit van ons
zóó verschillende deel van ons ras slechts
kennen uit de literatuur zijn van meening
dat wel een zeer diepgaande studie van
hun karaktereigenschappen noodig is,
voor men hen mag kiezen als onderwerp
van dramatische conflicten.
Het is begrijpelijk dat het bericht der
verschijning van den eersten roman van
Siegfried van Praag ons bizonder interesseerde.
Dadelijk na de ontvangst van het
boek hebben wij het vluchtig doorgebladerd
en het deed ons aangenaam aan
te bemerken dat de schrijver thans het
Amsterdamsche Ghetto als onderwerp
voor zijn verhaal had gekozen. Van het
Joodsche volk zijn er slechts twee specimen,
die aanspraak kunnen maken op een
eigen persoonlijke karakteristiek. Dat zijn
de Oost-Joden en de bevolking van het
Amsterdamsche Ghetto. Er zijn velen geweest
die vóór van Praag getracht hebben
deze aparte maatschappij te schilderen,
waarvan de cyclus van Joost Mendes wel
het breedst was opgezet. Een epos van
het Ghetto, waartoe het zich zoo bizonder
leent, was tot heden nog niet geschreven.
Zou „de Weegschaal" ons dat brengen?
Toen zetten wij ons tot aandachtige
lectuur.
En het was ons alsof wij liepen op een
langen weg, tusschen hooge rechte boomen,
in een aangename koele schaduw.
Bezijden den weg, hier en daar groeiden
bloemen in verschillende kleuren. Wij
bukten ons om te plukken, bukten ons
vaak en genoten van hun geur en kleur.
En langzaam liepen wij steeds verder. De
weg leek eindeloos. Hij was recht, de
boomen waren hoog; de bloemen groeiden
aan den kant in grooten getale.
Siegfried van Praag wilde een familieroman
schrijven en koos tot de plaats der
handeling: het Amsterdamsche Ghetto.
Hij heeft gegeven het verhaal van een
gezin, wonende op het Waterlooplein en
levende in een kippenkelder in de Joden
Breestraat. Elk lid van dit gezin heeft hij
er uitgelicht en hjet voor ons uitgebeeld.
Den vader, de moeder, de drie zoons en
de twee dochters en Raffie, den oudoom
uit de Swammerdamstraat. Hij heeft ze
voor ons beschreven, ontleed en van alle
zijden belicht, elk apart, en in hun onderlinge
verhouding en omgeving. En dit
gezin heeft hij gesteld tegenover Julius
Levi, het type van den Jood, die uit het
Ghetto was „voortgekomen, met z'n
macht tot geldvorming ; als een larve had
hij zich uit dien bodem losgewerkt, en
eenmaal op aarde, boven den grond, had
hij als een vlinder 't mooiste aandeel
weten te kiezen van de aardsche goederen'
'.
Dit is het materiaal waaruit de schrijver
zijn roman heeft samengesteld. Hij heeft
daaromheen gedrapeerd de Jodenbreestraat
en „de Steeg", het socialisme en
de liefde.
Eén zaak is zeker: Een epos van het
Ghetto is „de Weegschaal" niet geworden.
Het is een verhaal, dat geschreven
is met een volkomen beheerschen van de
taal als beschrijvingsmiddel.
Van Praag is geen taalwellusteling noch
woordkunstenaar, elke zin is eenvoudig,
niet gewrongen, ongekunsteld, en toch zijn
op bijna elke bladzijde passages aan te

wijzen van bizondere schoonheid. Wij
kunnen de lust niet weerstaan er hier
enkele te laten volgen :
„Heerlijk was hun wandeling, 't Was
herfst. De wind kraakt, de droge bladeren
van hun stengel en als radjes van
den uit elkaar geslagen wagen van den
zomer-karros, tolden en wentelden ze
over den weg. In de verte leek 't een
muizendans. De boomen waren uiterst
teer nu, in hun lichte herfstgewaad,
het overgebleven kleedje van hun zwaren
zomerdos, terwijl rond hun voet
hun weggeloopen kinderen van overmoed,
dat zij nu vrij en aardsch geworden
waren, zich overgaven aan hun
dolle stoeipartij." (blz. 70)
,,De Amstel lag in avondschoonheid
ontloken, als wachtte hij een gast.
Tallooze sterren schitterden aan den
hemel en groepeerden zich om den
sikkel der maan; een hof van edelsteenen
met een gulden koning. Alle
grootvorsten des hemels, die den dag
te kleurig en te schel vinden, doch
steeds te wachten staan achter het
blauwe gordijn om onmiddellijk te verschijnen
als dit hemelfloers door den
avond wordt weggeschoven.
Aan den eenen kant — die van den
Binnen-Amstel lag het hart van de
stad en aan den anderen kant lag haar
grens. En de Amstel strekte zich uit
van het kokende binnenste naar de
plaats, waar het stadslichaam de voeten
laat rusten op het mollige gras der
eerste landerijen. In de verte lag de
Amstelbrug, met haar sierlijke kromming,
als de sprong van een gespannen
kattenlijf, met de voorste ledematen
reeds postvattend, met het
achterste nog afduwend, breed in afstoot,
breed in aankomst, tusschen
Weesperzijde en Ceintuurbaan, waar de
groote St. Willebrorduskerk uit haar
breeden schoot — de flanken gestut
door steendammen — haar toren liet
opgroeien. De blik verloor zich in de
donkere avondweelde. En aan den
anderen kant tintelden, als blinkende
tandenrijtjes, die in den avond beten,
telkens de drie lichtjes der Blauwbrug.
Daar versnelde zich het leven van de
stad Nu en dan schoof een sombere
platte, zwaar beladen schuitentrein
door het water. Hoog opgericht
stond een schipper vlak bij den voorsteven.
Hij hield een licht in de hand
en het was of hij kwam uit een land,
dat wij niet kennen en ging naar een
onbekend doel. Langzaam verdwijnend
in den verte... alweer voorbij."
Dit is beschrijvingskunst van de beste
soort, zuiver van visie en van wedergave.
En het boek is er vol van. Ook veel
>>gij n
" staat er in dezen roman. Geen
oudbakken witzen, doch echte gijn, als
kleine clowntjes uitspringend uit de korte
gesprekjes uit geestige beschrijvinkjes
DE VRIJ DAGAVOND 143
en malle situaties.
Het is
opvallend,
dat van
Praag, blijkbaaropzettelijk,
elke
schildering
van het Joodschereligieuse
leven,
van ceremoniën
of ritueelehandelingen
heeft
ontweken. Er
was natuurlijk
in dit
werk daartoe
gelegenheid
te over geweest
en dergelijkegenrebeelden
liggen
ook geheel in
de, lijn van
dezen schrijver.
De mogelijkheid
is
niet uitgesloten
dat hij
zich op dit terrein niet sterk genoeg
voelde, wat betreft bizonderheden en
nuances. Wij komen tot die veronderstelling
te eerder bij het lezen van
de wijze waarop hij de Sabbathindeeling
van het gezin Jacobs weergeeft:
,,Na elven kwamen de mannen dan weer
thuis; werd koffie gedronken en koek
gegeten ; de politiek werd behandeld...
Tegen éénen werd er gegeten en Sarah
en Rozet dekten de tafel... 's Middags
gingen Izaak en Rozetje uit, en Bram en
Vader naar de chewre..." Ieder die
slechts eenigszins met de Sjabbos-indeeling
bekend is, zullen de fouten in deze
beschrijving treffen, die te meer opvallen
waar wij van dezen schrijver zulke
preciese détailleeringen op elk ander gebied
ontvangen. gg;
The NEW
WILLYS-KNIGHT
is met bovenstaande wereldberoemde KNICHT SCHUIVEKMOTOR
uitgerust, de motor die door het gebtuik beter wordt.
4 Cylinders vanaf... fl.4500.—
6 Cylinders vanaf... f1.7000.
IMPORTEUR: ANDRÉ J. H. CEURVORST
Alb. Cuypstraat 272 - AMSTERDAM - Telefoon 28300.
Al deze indrukken kregen wij tijdens
het lezen van dit boek en betreffen eigenlijk
slechts bijzaken. Het voornaamste is
welke impressie gaf ons het werk als
geheel. En daarop willen wij ons zelf het
volgende antwoorden: Siegfried van
Praag wilde een Joodsche Roman schrijven,
met het Amsterdamsche Ghetto als
plaats der handeling. Hij koos daartoe
een door hem zelf gecreëerde familie, waarvan
hij elk lid maakte tot een type van
het een of ander idéé en liet die menschen
voor zijn diep-in schouwende oogen
leven, het leventje van eiken dag, zooals
dat bij millioenen rustig en zonder groote
emoties voorbij glijdt. Toen de schrijver
nu op zeker punt was aangekomen waarop
hij zijn sujetten van alle zijden had
belicht, verzon hij een verhaal om te
komen tot een ontknooping, die in dit
geval tot een groot aantal ontknoopingen
moest voeren, bij gebrek aan één intrigue,
aan één dramatisch gebeuren, waardoor
het geheele verhaal beheerscht werd.
Met zijn verhalen nu, en in het bizonder
met de romantiek die zij behoorden te
bevatten is van Praag niet gelukkig geweest.
De liefde van Izaak, van Bram en
van Sarah geven geen spanning, geen
romantiek, geen ontroering. Het scharrelpartijtje
en het huwelijk van Rozetje
zijn schitterend geobserveerd en smakelijk,
vol gijn naverteld, doch een roman
is ook deze episode allerminst. Het beste
m dit opzicht is nog de geschiedenis van
Michel, met uitzondering dan van het
groteske avontuur op het schip, dat in
alle opzichten uit den toon van het boek
valt.
Te betreuren is het daarom dat de auteur
geen gegevens had voor een werkelijken
roman, voor een dramatische handeling
en niet heeft afgewacht het moment,
waarop een dergelijk gegeven, hetzij
reëel, hetzij bij inspiratie tot hem is gekomen.
Want schrijven kan van Praag
zeer zeker en wij weten dat ook bij hem
het moment zal komen, dat het levenzelf
hem de bouwstoffen zal verschaffen,
die hij, versierd en verwerkt door zijn
meer dan gewone dichterziel, zal aanwenden
voor het optrekken van een tempel
van schoonheid, waarin het goed zal zijn
te toeven.
Ondanks zijn gebreken is ,,de Weegschaal"
een goed boek, vol geest en
humor dat den lezer een aangename en
vooral beschaafde lectuur verschaft, een
boek, waarvan het bezit veel genot
schenkt. Met belangstelling blijven wij
Siegfried van Praag's schrijversloopbaan
volgen.

144
'N SJABBOS IN EEN
POOLSCH STADJE
tiaar het Joodsch van Scholem Asch
door Kalonymus.
I. De Sabbath nadert.
De zon baadde zich reeds in den kleinen
stroom, die langs het stadje vloeit. En
keek. al vol verlangen op het stadje neer
— de Sjabbos nadert; zij verwijdert
zich... daalt dieper m 't westen... jongens
en voerlieden komen haastig uit het
water aan wal, en loopen vlug naar huis.
De winkeltjes aan de markt zijn reeds
allen gesloten, vermoeide Jodenmannen
in Sjabbes-,,dikke" jassen loopen over
den markt, gaan het smalle Sjoel-straatje
m. Voor het winkeltje van Rebbe Ngouzer
Weinschenk staat 'n Jodenman met
'n blonde baard, houdt iets onder den
arm, en hij klopt aan de deur: —
„Maak open Reb' Ngouzer!" Van binnen
antwoordt 'n stem ,,'t Is al laat"...
de Joden, die voorbijgaan schudden afkeurend
het hoofd om den blonden
kleermaker, enkelen brommen: „Niet eerder
kunnen komen?" en de kleermaker
schaamt zich, klopt harder: „Toe, maak
nou open!" Tusschen de gesloten winkeltjes
op de markt, is er aan de eene
zijde de geopende apotheek, en aan den
anderen kant de geopende kroeg, van
waar uit je de klank van een harmonica
tegemoet komt; en de winkeltjes, die
open zijn gebleven staan er, alsof ze zich
'n beetje schamen voor de gesloten Joodsche
winkeltjes en kraampjes, 't is of
deze iedere week daarmee een heldendaad
verrichten na de zes harde werkdagen,
'n Licht, zacht windje waait dartel over
de markt, en jaagt het stof omhoog,
'n Groen, platgetrapt blad dat bij de een
of andere krop salade behoorde, speelt
krijgertje met een dun stuk vloeipapier,
dat ergens om een flesch wijn gewikkeld
was ; enkele geiten, hier en daar verspreid
eten smakelijk de restantjes groente, die
op den grond, waar de verkoopsters
stonden, zijn blijven liggen. Bij de pomp,
midden op de markt staan een paar Christenen
en halen water. En in hun dagelijksche
werk-kleeren maken zij, nebbiesj ;
den indruk van .„knechten". !
t Is alsof
men- hun plotseling de maskers van het
aangezicht heeft gerukt: „Gojiem, die
niet om. den. berg Sinaï hebben gestaan
!"...
Van uit de donkere, houten huisjes, die
nederig en bijna half knielend rondom
staan, schijnen reeds de ontstoken lichten ;
met iets als een blijde vroolijke heiligheid
stralen zij hun glans op de markt; de
havelooze, zwarte huisjes met hunne
lichte Sjabbes-vensters gelijken wel heel
arme ouders van een bruidspaar, die in
gescheurde, versleten kleeren op een
Gassëne komen...
DE VRIJDAGAVOND
In de Sjoel-straat.
Aan den eene kant staat de hooge „aristocratische"
Sjoel, door de breede vensters
fonkelen de brandende hanglampen naar
buiten,, het „Legoo-doudie" van den
Gazzen, die door zes zangers begeleid
wordt, weerklinkt forsch in de smalle
straat. Tegenover de Sjoel staat het Beis-
Hamidrasj van de Baal-Baltiem ; door de
stoffige, beslagen vensters komt ook een
licht-glans naar buiten dringen; en het
„Legoo-doudie" van den Sjoel in het
Beis-Hamidrasj schijnt zich te schamen
voor de stem van den Gazzen. In de deur
en bij den ingang van 't Beis-Hamidrasj
stoeien de Joodsche kwajongens ; enkele
„Ourgiem" staan dicht-bijeen tegen de
deur, opdat men hen uitnoodigen zal, den
Sabbath mee te komen vieren... In de
eene helft van het Beis-Hamidrasj woont
de Raaw. De vrome Rebbetsèente steekt
haar vriendelijk gelaat, waarop reeds de
wijding der Sabbath ligt even naar buiten,
in het witte hoofd-doekje — en zegt
luid in de straat: „Goet Sjabbes!".
In de vertrekken, waar de Gassiediem
samenkomen heeft men den Sabbath reeds
welkom geheeten, maar men wacht met
„Mangarief" tot het goed laat wordt,
onderwijl promeneeren de jongelui in de
jassen van atlas en met de zijden gordels
de straat op en neer; de dunne „Peies"
trillen langs de wangen. Ze komen steeds
nader, en stuiten dan op een ander
groepje, de „Goson-bagoeriem", die
langzamer heen en weer wandelen, rustig,
kalm en niet zonder 'n zeker gevoel van
eigenwaarde zien zij op de anderen, die
jonger zijn, en de „Goson-bagoeriem"
komen steeds nader en vermengen zich
met de jongere groep, die nu ook langzamer
en rustiger rondgaan ; velen dezer
jongeren dragen reeds kleine „streimels"
houden zich op een afstand van de
„Goson-bagoeriem", en kijken eenigszins
van uit de hoogte op hen neer: 't zijn
nog geen echte, volmaakte Joden.
Langs den anderen kant der straat komen
nu eerst enkele jonge meisjes met frissche,
rood-gewasschen gezichten, donkere Sjabbes-,,
dikke" vlechten, en witte boezelaars,
zij wandelen bedaard, en kijken
steeds om, naar het groepje „Kallemeisjes",
die zich telkens willen aansluiten
bij het troepje vrouwen, die nog
langzamer en rustiger achter hen aankomen
; deze laatsten dragen dikke haarbanden
met nieuwe japonnen ; ze houden
het hoofd trotsch opgericht en zien van
uit de hoogte neer op de „Kalle-meisjes"
die voor haar uit gaan. en blijven telkens
staan, alsof ze ergens op wachten...
En een donkere schaduw omhult reeds
gansch het stadje, en trekt verder, en
troepjes Joden komen uit de Sjoel en het
Beis-Hamidrasj. enkelen van hen nemen
een „Oureg" mede, en waardig, vol stille
Sabbath-wijding gaan ze naar huis.
II. Vr ij dagavond.
De avond zweeft al licht over het stadje ;
den winkeltjes, de kramen en kelders zijn
gesloten, en van uit de geopende vensters
stroomt overal de glans der Sjabbos-lichten
naar buiten, de straat in. Van den
hoogen hemel fonkelen de goedhartige
sterretjes omlaag, en zij gelijken wel
lichtjes, die lekowoud Sjabbos daarboven
ontstoken zijn geworden, 'n Licht,
zoel windje wuift nader, even wordt het
sterker, en een uithangbordje klopt ergens
tegen een wand. Soms, heel even, doolt
er de stille niggoen van de Zemirous door
den een of anderen Baal-Bajes gezongen.
En door de vier open vensters, daar
midden op de markt, van waaruit het
helle licht straalt, dreunt er 'n sterk
„Menoegoo-wesimgoo", en weergalmt
luide door de straat, en aan de uitbundig-luide
manier van zingen bemerk je
dadelijk, dat die niggoen aangeheven
wordt aan den disch van een der rijksten
in 't stadje.
En nog stiller wordt het in 't straatje,
langzaam gaan de aangestoken lichtjes,
die door de vensters straalden, de een na
den ander uit, soms ook zie je ergens 'n
Jodenman, die 'n luchtje schept, en in
een witte slaapjas met rustige, kalme
gang door-wandelt, terwijl hij stil en vergenoegd,
zoo maar voor eigen plezier 'n
treurig-zachte niggoen neuriet...
In 't straatje, waar de slagers wonen zitten
Jodenmannen, half naakt, voor de
deur en voeren onderling een gesprek;
voor enkele huizen zie je voor de deur
zelfs beddegoed uitgespreid en gereed
liggen; de een of ander Baal-bajes wil
hier beneden reeds van al het goede genieten,
ondanks het Goloes, en slaapt er
voor zijn huis... ergens bij een winkel
ontdek je een in 't donker gekleede gestalte,
en iederen keer als er voetstappen
naderen, vlucht hij, snel als 'n schaduw,
naar binnen, en in de donkere avond zie
je alleen maar 'n wit schortje... en
naakte handen tasten er langs het winkelraam,
als wilden ze alleen nog even nagaan,
of alles wel goed gesloten is...
In een zij-straatje wandelen vijf Jodenmannen
gedurig heen en weer, loopen de
straat af, en hunne voetstappen weerklinken
in de diepe avond-stilte, dat zijn
de sjoumriem, die er voor waken, dat
men, Goolieloo het stadje niet in brand
steekt — want er liep een gerucht, dat de
arme boeren het stadje in brand willen
steken, om maar werk te krijgen.
Soms hoort men even 'n deur opendraaien
; er blaft een hond, er wordt even
gefloten, dan staakt de hond het blaffen,
en ales wordt weer stil.
Plotseling weerklinkt er rumoer en geschreeuw,
een troep menschen komt aanloopen.
De Joden zijn verschrikt, men komt snel
uit de huisjes te voorschijn, half-naakte
vrouwen met half-naakte kinderen, en
dadelijk kijken allen naar omhoog, om te
zien, waar de hemel rood is.
(Wordt vervolgd.) "
VEREENIGDE DRUKKERIIEN
Roeloffzen-Hiibner 5- Van Santen en Gebrs. Binger
AMSTERDAM

ft
'en Vorstel fitte sféadr
Ned Nederlandsche munt
Onze Decembernummers
zullen
buitengewoon
interessant zijn.
Geef U nog heden
op als abonné, bij
de Administratie
VAN EEGHENSTRAAT 189
AMSTERDAM
TELEFOON 25243
is het familieblad
-voor de
Intellectueele
Joodsche Gezinnen
f3.-
per halfjaar
Maar ideaal!
J UBILEUMCASSETTE
N. V.
Steenkolenhandel
„ORANJE NASSAU"
Station Willemspark
HET IS BEWEZEN
dat een advertentie in
„De Vrijdagavond"
Uw Firma bekend maakt bij de
KOOPKRACHTIGE JOODSCHE FAMILIES
VRAAGT ONZE TARIEVEN
Bovenaan menige verlanglijst prijkt 't
,,'n Jubileum Cassette Gero-Zilver."
Helpt dat ideaal verwezenlijken!
Zorgt U voor aanschaffing van den inhoud, de waarde'
volle cassette bieden WIJ ten geschenke aan.
Vraagt inlichtingen bij Uwen leverancier.
GEROFABRIBK • ZEIST
Oranje Nassau Anthraciet
DE BESTE!
Bestelkantoor-Monsterkamer: Leidschestraat 40, Tel. 35940, Amsterdam
N.V. VEREENIGDE DRUKKERIJEN
ROELOFFZEK-HOBKER 4 VAN SANTEN EN 8EBR. BIIGER
AMSTERDAM
BOEK-, S T E E N - EN D I E P D R U K W E R K E N
CLICHÉFABRIEK °/D NAAM CLICHÉ-INDUSTRIE „PAX"
PLAAT- EN ETSEHWKKERIJ
„PARAGON" ADMINISTR.-SYSTEEM
ONTBIEDT ONZEN VERTEGENWOORDIGER
TELEFOON) No. 40181-40308-40483 - TEI—ADR.i „VEEDEE"

VAN DER MARK & Co.
IMPORTEURS VAN MODERNE
AMERIKAANSCHE AUTO-ACCESSORIES
Trico
Automatische
Ruitenwisschers
Butkeye de
Luxe Bumpers
INSHIELD ZOEKLICHTEN, VEERHOEZEN ETC. ETC.
Auto-Hoorns
Radiateur-
Hoezen
Klokken
Bloemvaasjes
etc. etc.
Albert Cuypstraat 266-268, Tei. 26847, Amsterdam
MAATSCHAPPIJ TER VERVAARDIGING
VAN GASMETERS ENZ. * DORDRECHT
WANTIJ >1
GASKACHELS
(NEDERL. OCTROOI No. 12076)
Branden absoluut reukloos
Het geïllustreerd boekje „Raad*
pa gevingen bij aankoop, opstelling en
gebruik der „Wantij", gaskachels"
at wordt op aanvrage gratis en franco
toegezonden.
VerzeReringsbanK KOSMOS
NederlandseMaatschappij van
LevensverzeKering en Lijfrente
TE ZEIST.
LEVENSVERZEKERINGEN
met en zonder geneeskundig onderzoeK.
LIJFRENTE- EN
PENSIOENVERZEKERINGEN.
Vraagt tarieven en inlichtingen.
IHF~ Actieve AGENTEN gevraagd. ~WQ
Van Nelle's pakjes koffie
Van Nelle's gebroken thee
Alom verkrijgbaar
D. HUDIG & Co.
MAKELAARS IN ASSURANTIËN
ROTTERDAM
Telegram HUDIG-Rotterdam
WIJNHAVEN 23
Telefoon 5761 (zeven lijnen)
BRAND-, TRANSPORT-,
CASCO- EN VARIAVERZEKERINGEN
Nederlandsche Grondbriefbank
Heerengracht 495 — Amsterdam
De Bank stelt tot een beperkt bedrag beschikbaar
5% OBLIGATEN (Grondbrieven)
gecertificeerd door de Centrale Trust Compagnie in stukken van
f 2500.- /1000- f 500.- f 100.-
Coupon 1 Januari en 1 Juli
Begunstigt onze Adverteerders en noemt
„De Vrijdagavond"
bij bet aanftnoopen van relaties
N.V. ERKELENS COOKE G, MARCUS'
EXPE DITIE K ANTO O R, OPGERICHT 1879
AMSTERDAM ROTTERDAM
WAMBE.RSIE. ©. ZOON
ROTTERDAM - AMSTERDAM - ZAANDAM
CARGADOORS
VRACHTAQENTEN VAN
GEREGELDE STOOMVAARTLIJNEN
EXPEDITEURS
AVERIJ-AGENTEN VAN
BUITENLANDSCHE ASSURANTIE - MAATSCHAPPIJEN