Marge Nr. 3, 1997

De roman speelt overigens in de tijd tussen
1890 en 1915, een periode waarin ook in
werkelijkheid vaste waardenpatronen en
standsverschillen doorbroken werden,
vooral omdat zowel de Dreyfus-affaire als
de Eerste Wereldoorlog grote maatschappelijke
omwentelingen veroorzaakten. Na
drieduizend pagina’s omzwervingen tussen
zijn eigen burgerlijke huis, de kant van
Swann en de kant van Guermantes zijn er
geen radicale scheidingen meer tussen
adel, bourgeoisie en bohème, niet in Marcels
verbeelding, en ook niet meer in de
historische werkelijkheid.
Een personage dat tijdens het eerste
deel van de roman af en toe verschijnt is
Legrandin. Terwijl in de verbeeldingswereld
van Marcel de kiemen van het verlangen
maatschappelijk van plaats te veranderen
worden gezaaid, is Legrandin de
eerste persoon in wie hij werkelijk met
snobisme wordt geconfronteerd. Ik kies de
manier waarop deze zijn intrede doet in de
roman als voorbeeld voor de manier waarop
Proust de ‘uiterlijke’ kant van het snobisme
beschrijft, en maak daarbij van de
gelegenheid gebruik een paar zinnen uit
‘Combray’ te vertalen. (Lezers schrikken
vaak terug voor de lengte van Prousts zinnen.
Het idee van die zinnen is dat de ervaring
van een gebeurtenis wordt naverteld -
in plaats van alleen de resulterende feiten -
en dat de lezer daardoor wordt meegesleept
in de herkenning van de werkelijke ervaring.
Af en toe kom je er echter bijna niet
uit, met name wanneer een vertaling een
zin soms nog ingewikkelder maakt. Goede
onorthodoxe raad is om desnoods eerst het
middelste deel van de zin over te slaan, om
de uiteinden van de ‘gebeurtenis’ in ieder
geval vast te begrijpen, en daarna nog eens
opnieuw te beginnen met lezen. Dat gaat
natuurlijk wel tegen de bedoeling van de
zinsopbouw in, maar soms kan het helpen.)
16
LEGRANDIN
Bij het ‘s zondags uitgaan van de kerk in
Combray ontmoeten Marcel en zijn familie
regelmatig Legrandin; een wat oudere ongetrouwde
heer, met een loopbaan aan een
natuurwetenschappelijk instituut in Parijs.
Hij heeft een poëtische instelling, en vaak
ontmoet de familie hem terwijl hij naar de
wolken staart, en dan zingt hij voor hen de
lof van een kleur of een vergezicht. Hij
draagt een charmant, nonchalant sjaaltje
onder een licht weemoedige blik. Aan niets
heeft Legrandin zo’n hekel als aan snobisme,
en hij verfoeit met name de adel,
waarvan hij regelmatig beweert dat hij
wilde dat ze tijdens de Revolutie wat grondiger
was uitgeroeid. Vooral omdat Legrandins
zuster met een edelman is getrouwd
vindt Marcels familie dit soort uitspraken
van Legrandin enigszins gênant; omdat ze
echter niet goed passen bij het beeld dat
men zich van Legrandin heeft gevormd,
blijft de familie met hem omgaan.
Op een gegeven moment komt Marcels
vader thuis met het verhaal dat de familie
waarschijnlijk iets verkeerd heeft gedaan
in de ogen van Legrandin, omdat deze hem
niet heeft gegroet bij het uitgaan van de
kerk. Als detail wordt vermeld dat Legrandin
op dat moment in het gezelschap verkeerde
van een adellijke dame.
Legrandin had nauwelijks teruggegroet, en een
beetje verwonderd gekeken, alsof hij ons niet
herkende, en met dat perspectief in zijn blik dat
eigen is aan mensen die onaangenaam tegen je
willen zijn en die, vanuit het plotseling ver naar
achteren verschoven brandpunt van hun ogen,
je lijken waar te nemen alsof je aan het einde
van een eindeloze weg staat, op zo grote afstand,
dat ze zich ermee tevreden stellen je een
minuscuul hoofdknikje toe te werpen, omdat dit
in de juiste verhouding staat met jouw afmetingen
van een marionet.