Marge Nr. 3, 1997

ving)? In hoeverre is recht een menselijk
maaksel, dan wel een ‘natuurlijk’ gegeven?
- Wat is rechtvaardig? Wat is rechtvaardigheid?
- Waarop berust het gezag van het recht,
gesteld dat (en voor zover) het gezag
heeft? Tegenover burgers? Tegenover
vreemdelingen? Tegenover rechters en andere
autoriteiten?
- Als de wet gezag heeft tegenover rechters
(zoals algemeen aangenomen wordt) wat
betekent dit dan voor de rechtspraak? Als
zich onvoorziene bijzondere situaties voordoen?
Als de rechter het met de inhoud van
de wet volstrekt oneens is of die inhoud
zelfs duidelijk onrechtvaardig is?
- Wat zijn de centrale grondbegrippen van
het recht (zoals, naast het rechtsbegrip
zelf, begrippen als: subjectief recht, rechtssubject,
rechtsnorm, rechtsbeginsel, staat)?
Wat is de status van die begrippen? Is de
wetgever eraan gebonden of zijn ze zelf
product van het recht?
Dit is geen volledige lijst, maar bedoelt
een indicatie te geven van het soort vragen
waar mijn vak zich mee bezighoudt. De
vragen zijn gedeeltelijk analytisch, maar
gedeeltelijk ook normatief. Rechtsfilosofen
kunnen louter analytisch bezig zijn, maar
wanneer men alleen de messen slijpt en er
nooit mee snijdt, verliest men het contact
met de andere juristen en wordt de rechtsfilosofie
een esoterische bezigheid voor
een aantal specialisten, waar niet alleen de
praktijkjuristen maar ook de collega’s die
zich bezighouden met de verschillende onderdelen
van het positieve recht weinig
mee kunnen. Dat was mij rond de tijd dat
ik weer terugkwam naar de VU goed duidelijk.
Normatieve vragen lijken veel makkelijker
dan analytische en empirische vragen
ruimte te geven voor levensbeschouwelijke
4
inzichten. Welke bijvoorbeeld de bestanddelen
van rechtsnormen zijn (deontische
operator, genormeerde handeling, aanduiding
van tijd en plaats, normsubject en wat
dies meer zij) is één zaak, hoe die normen
horen te luiden een gans andere. Dat we elkaar
niet mogen doden of schaden, dat we
elkaars eigendommen dienen te respecteren,
dat we ons aan onze afspraken horen
te houden: het zijn fundamentele beginselen
over onze behandeling van elkaar, die
we, zo gezegd, ook vanaf de kansel aangezegd
kunnen krijgen.
MOEILIJKER NORMATIEVE VRAGEN.
EN HOE LEVENSBESCHOUWING
DAARIN NIET MEESPEELT...
Maar al gauw kan het wat spannender worden.
Het verbod om te doden, heeft dat ook
betrekking op de doodstraf? Op een oorlogssituatie?
Op abortus en euthanasie?
Moeten de armsten der armen altijd de eigendommen
respecteren van anderen als ze
zelf niet het begin van een kans gekregen
hebben ook op fatsoenlijke wijze in hun levensonderhoud
te voorzien? Moeten we
ons ook aan afspraken houden die immoreel
zijn? Of als die door wijziging van de
situatie op volstrekt onvoorziene manier
uitwerken (historisch voorbeeld: kan wie
100.000 DM schuldig is aan een ander volstaan
met terugbetaling van die nominale
schuld, ook als de mark inmiddels door
hyperinflatie nog maar een schijntje van de
vroegere waarde heeft)?
Levensbeschouwing kan bij de beantwoording
van dergelijke vragen nog steeds
een rol spelen. Nog explicieter dan wanneer
het om de algemeenheden gaat waar
iedereen het mee eens is. De vraag is echter
of ze een rol mag spelen. Wanneer een
rechter abortus of euthanasie verbiedt omdat
zijn levensbeschouwing zich tegen der-