De bakermat van de westerse beschaving - Protestantse Gemeente ...

gang naar de daad, die van de rite de directe, niet aflatende invoeging van de mythe in
het menselijk gedrag maakte.
De spiltijd van de geschiedenis: de morele bestemming van de mens
Tussen 800 en 200 voor Christus vonden in China, India, Iran, Palestina en Griekenland
(niet in Mesopotamië en Egypte) bijna onafhankelijk van elkaar geestelijke gebeurtenissen
plaats die het bewustzijn gestalte gaven van waaruit wij ook nu nog leven. In die tijd werden
de religieuze en filosofische grondvragen gesteld en de antwoorden gegeven die nog
voor ons maatgevend zijn. Wij noemen deze tijd de spiltijd (Achsenzeit) van de wereldgeschiedenis
Omstreeks het einde
van de periode van de
grote rijken, in de zesde
en vijfde eeuw voor Christus,
formuleerden Boeddha
in India, Confucius in
China, Jeremia in Juda,
Deuterojesaja en Ezechiël
in Babylonië en Socrates in
Griekenland ongeveer gelijktijdig
de idee van de
morele bestemming van de
mens. De idee van een
universele wet verscheen.
Dit duidt op een nieuwe
zin voor rationele noodzakelijkheid,
die in de plaats
kwam van de niet te
rechtvaardigen, affectieve
eis van het mythisch precedent.
9 Het wetsbegrip
bleef een soort transcendent
dogmatisme tot uit-
Gedeelte van de Codex Hammurabi, samengesteld circa 1780 v.Chr.. De
codex, ook bekend als de code van Hammurabi, is een van de oudste tot
dusver gevonden wetboeken, en een van de best bewaarde voorbeelden
van dit type document uit het antieke Mesopotamië.
drukking brengen, dat aan de totaliteit van het fysieke, morele en politieke zijn in de wereld
een goddelijke verordening oplegde. De wet, die in de plaats kwam van voorouderlijke
traditie, had in de beleving het karakter van een goddelijke openbaring. Het nieuwe recht
bepaalde de rechtskundige positie van iedere onderdaan van de vorst of van elke onderhorige
van het rijk. Het onderscheidde hem van de anderen en schematiseerde zijn relaties
met de anderen. De wet, als uitdrukking van de algemeenheid, schiep de individualiteit.
Universaliteit en persoonlijkheid verschenen samen als structuur van de nieuwe gestalte
van de mens. Deze verbondenheid blijkt uit het simpele feit dat men sprak over de wet
van Mozes of het wetboek van Hammurabi waarbij Mozes en Hammurabi niet werden gezien
als mythische helden, maar als historische figuren. Het blijkt ook uit het feit dat de
vorst niet slechts de incarnatie van de macht van de mythe was, maar een zekere individualiteit
en een scheppend vermogen bezat en de diffuse macht van de traditie in zich verenigde.
De grote profeten en grote denkers uit de zesde en vijfde eeuw keerden zich tegen
de almacht van het geweld, dat juist in deze eeuwen van migratie en strijd alomtegenwoordig
was. Ook keerden ze zich tegen de als vanzelfsprekend aanvaarde heerschappij
van krijgsheren en aristocratieën. Ze maakten duidelijk dat het menselijk handelen niet
wordt beheerst door kosmische machten, maar dat de mens een eigen verantwoordelijk-
9 GUSDORF 1963. 100.
6