Waterzuivering in Vlaanderen en Wallonië - Aquafin

ERKENNINGSNUMMER: P209940 - AFGIFTEKANTOOR: 2099 ANTWERPEN X - JULI, AUGUSTUS, SEPTEMBER 2006
Aqua
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2006/3
Waterzuivering in
Vlaanderen en Wallonië
met verschillende aanpak naar hetzelfde doel
Europese projecten stimuleren
Vlaamse kennisopbouw
Oude Zenne-arm wordt frisse
waterpartij

2
Inhoud
4 Bouw RWZI Beveren gaat
van start
Eind augustus kon Aquafin beginnen
met de bouw van de geplande rioolwater-
zuiveringsinstallatie in Nerenhoek in
Beveren. Een project dat hoogdringend
was om te voldoen aan de richtlijn
Stedelijk Afvalwater.
Afvalwater van Antwerpen
Linkeroever niet meer naar
de Schelde
Het afvalwater van de 15.000 inwoners
van Antwerpen Linkeroever wordt
sinds kort naar de zuiveringsinstallatie
in Burcht gevoerd. Daarmee is bijna
heel Groot-Antwerpen gesaneerd.
5 Oude Zenne-arm wordt frisse waterpartij
6 Waterzuivering in Vlaanderen en Wallonië:
met verschillende aanpak naar hetzelfde doel
Begin september sloot de
Europese investeringsbank een
nieuwe kredietovereenkomst af
met Aquafin en zijn Waalse
tegenhanger SPGE.
Vlaanderen en Wallonië volgen
elk hun eigen aanpak om aan de
Europese richtlijnen te voldoen.
200 miljoen euro voor verdere
infrastructuuruitbouw
Begin september ondertekenden de Europese
Investeringsbank en Aquafin een nieuwe krediet-
overeenkomst voor 200 miljoen euro. Onze Waalse
tegenhanger SPGE kreeg hetzelfde bedrag ter
beschikking gesteld. Sinds 1994 werken de EIB
en Aquafin in de beste verstandhouding samen
voor de financiering van de investerings- en
optimalisatieprogramma’s die het Vlaamse
Gewest opdraagt. De huidige lening dient
uitsluitend voor de verdere uitbouw en
renovatie van de infrastructuur die nodig is
om aan de Europese richtlijnen te voldoen: zui-
veringsinstallaties, pompstations en collectoren.
In Vlaanderen heeft de minister van Leefmilieu
uit de totale projectenportefeuille van Aquafin
die projecten gedefinieerd die prioritair zijn
voor het behalen van de Europese richtlijnen.
Dankzij inspanningen van het kabinet, VMM, de
Aquafin is volop aan het werk om het afvalwater van Vilvoorde te verza-
melen en naar de nieuwe zuiveringsinstallatie in Grimbergen te voeren.
vergunningsverlenende instanties en Aquafin
kon ondertussen een groot deel van de projecten
die geblokkeerd zaten, in uitvoering gaan. De
ontbrekende rioolwaterzuiveringsinstallaties in
de grote agglomeraties zijn allemaal in aanbouw
of worden binnenkort aanbesteed. Alleen
voor RWZI Tervuren moeten er nog obstakels
overwonnen worden.
Stilaan komt de nadruk te liggen op de
optimalisatie van de werking van onze infra-
structuur en zal de aandacht verschuiven naar
asset management. Studies tonen aan dat 1 tot
2% van de waarde van de totale infrastructuur
moet worden besteed aan renovatiewerken.
Ook daar moet de nodige financiering nog voor
worden voorzien.
Luc Bossyns, gedelegeerd bestuurder

10 Europese projecten stimuleren
Vlaamse kennisopbouw
Vlaamse Milieuholding is enige
aandeelhouder van Aquafin
Sinds 7 juli is de Vlaamse Milieuholding enige aandeelhouder
van Aquafin NV. Begin juni had de Vlaamse Regering het licht
op groen gezet voor de inkoop van de private aandelen in
Aquafin. De inkoopsom bedraagt 94 miljoen euro, verhoogd
met de dividenden over 2005 en een gedeelte van 2006. Van de
private aandelen was 29% in handen van financiële instellingen
en 20% eigendom van Severn Trent. Dit Britse waterbedrijf
krijgt bijkomend een vergoeding voor de verbreking van de
aandeelhoudersovereenkomst met de Vlaamse Milieuholding.
De verkoop moet een einde maken aan de ingebrekestelling
door de Europese Commissie in 2002. Die oordeelde dat de
mededingingsregels niet voldoende waren gevolgd toen
de Vlaamse overheid in 1991 de private aandeelhouders
selecteerde.
De volgende drie jaar werkt Aquafin
mee aan vier nieuwe Europees
gesubsidieerde onderzoeksprojecten
rond doorgedreven zuivering en
hergebruik van water. De ervaring
die Aquafin zo op doet, is onmiddellijk
terug toepasbaar in Vlaanderen.
12 Natuur krijgt zijn waarde terug
door unieke samenwerking
In Liedekerke wordt de band tussen
waterzuivering en natuurbeheer verder
aangehaald, nu Natuurpunt het riet en de
grasbermen van de nazuivering gaat
onderhouden.
14 Sternen te gast in Zeebrugge
Natuurfotograaf Misjel Decleer bracht een deel van de zomer door
op het sterneneiland in de haven van Zeebrugge. Hij kon er
uitgebreid de grootste kolonies van Europa fotograferen,
die internationale bescherming genieten.
16 Antwerpen wordt ontmoetingsplaats voor specialisten
in terugwinning en hergebruik van afvalwater
In oktober 2007 organiseert Aquafin de zesde internationale
conferentie over terugwinning en hergebruik van afvalwater.
Ze brengt specialisten uit het netwerk van de International
Water Association samen.
3

4
Aqua I 2006/3
Bouw RWZI Beveren gaat van start
Eind augustus kon Aquafin beginnen met de bouw van de
rioolwaterzuiveringsinstallatie in Nerenhoek in Beveren. Het
project liep vertraging op door de procedures die moesten
worden doorlopen voor de wijziging van het gewestplan. De
installatie zal het afvalwater behandelen van 50.000 inwoners
van Beveren, Melsele, Haasdonk, Vrasene, Sint-Gillis-Waas en
Nieuwkerken-Waas. Eind 2007 zal ze operationeel zijn.
In Sint-Gillis-Waas, Vrasene en Beveren liggen de collectoren
voor het afvalwater al klaar, waardoor er onmiddellijk 40.000
inwoners op de installatie kunnen worden aangesloten. In
Nieuwkerken-Waas zijn de werken in volle uitvoering. Op
korte termijn wordt Melsele op de zuiveringsinfrastructuur
aangesloten. Er is ook nog een optimalisatie aan het stelsel van
Sint-Gillis-Waas gepland. Daarna komt Haasdonk aan de beurt.
RWZI Beveren stond op het lijstje van geblokkeerde projecten
die dringend moesten worden uitgevoerd om in orde te zijn met
de richtlijn Stedelijk Afvalwater. De ontbrekende rioolwaterzui-
Afvalwater van Antwerpen Linkeroever niet
meer naar de Schelde
Het huishoudelijk afvalwater van de 15.000 inwoners van
Antwerpen-Linkeroever is begin september aangesloten op een
collector voor afvalwater van Aquafin. Die voert het rioolwater
via een pompstation verder naar de zuiveringsinstallatie in
Burcht. De installatie is onlangs uitgebreid en gerenoveerd om
de grote extra vuilvracht te kunnen verwerken. Vanaf nu loopt
er dus geen ongezuiverd afvalwater van Linkeroever meer naar
de Schelde. Ook de natuurgebieden Blokkersdijk en ’t Rot krijgen
geen vuil water meer binnen.
veringsinstallaties in de grote agglomeraties zijn ondertussen
allemaal in aanbouw of worden binnenkort aanbesteed. Alleen
voor RWZI Tervuren moeten er nog enkele obstakels overwonnen
worden.
Om de projectuitvoering te versnellen, heeft de minister van
Leefmilieu in de totale projectenportefeuille van Aquafin die
projecten gedefinieerd, die prioritair moeten worden behandeld
door alle betrokken instanties. In agglomeraties groter dan
10.000 inwoners zijn er 103 projecten geselecteerd, voor een
totale waarde van 313 miljoen euro. In agglomeraties tussen
2.000 en 10.000 inwoners krijgen er 59 projecten voor een
waarde van 86 miljoen euro verhoogde aandacht. Het gaat
zowel om projecten voor de zuivering als voor de collectering
van huishoudelijk afvalwater. In de grote agglomeraties waren
er begin september al 40 prioritaire projecten opgeleverd of in
uitvoering. Er zijn 15 projecten klaar om uitgevoerd te worden,
terwijl er 48 zich in of voor de ontwerpfase bevinden.•
Het was wachten op zekerheid over de Oosterweelverbinding,
voordat de werken op Linkeroever konden worden uitgevoerd. Dit
jaar sluit Aquafin ook nog het afvalwater van 30.000 inwoners
van de Antwerpse wijken Eilandje, Dam en Stuivenberg aan op
de zuiveringsinstallatie in Antwerpen-Zuid. Op Berendrecht en
Zandvliet na, is heel Groot-Antwerpen daarmee gesaneerd. •

Oude Zenne-arm wordt
frisse waterpartij
Binnenkort is een frisse waterpartij het enige landschapselement dat de inwoners van
Vilvoorde nog herinnert aan de oude Zenne-arm die in de stad lag te stinken. In juli werd alvast
de waterpartij ingehuldigd, die het stadsdeel rond het Tuchthuiscomplex moet opfleuren.
In Vilvoorde wordt snel werk gemaakt van de sanering van de
Zenne. Op amper 5 jaar tijd haalt Aquafin alle lozingen van
rioolwater uit de rivier om ze naar de zuiveringsinstallatie
in Grimbergen te voeren. In 2003 is de eerste stap gezet. In
samenspraak met de stad Vilvoorde pakte Aquafin toen de
geurhinder aan die de oude verlaten Zenne-arm gaf. Een pomp
aan de Vuurkruisenlaan nam de ergste overlast voor de buurt
weg, maar dat kon natuurlijk maar een tijdelijke maatregel zijn.
De voorbije 3 jaar werkte Aquafin hard aan een daadwerkelijke
sanering van de oude Zenne-arm. De eerste fases met studiewerk
en vergunningsaanvragen zijn onzichtbaar op het terrein,
maar in juni 2004 konden de eerste werken van start gaan. ‘De
lozingen in de Zenne van het ziekenhuis tot de Vuurkruisenlaan
zijn opgenomen. Ook het stuk tussen de Tuchthuisstraat en de
Trawoolstraat is al aangepakt,’ vertelt projectleider Luc De Winter.
“Binnenkort begint Aquafin zuidelijker te werken. We leggen dan
aparte leidingen voor regen- en afvalwater aan in de bedding
van de oude Zenne-arm, waarna die gedempt wordt. De stad
koos ervoor om de Zenne-arm ter hoogte van de Tuchthuisstraat
niet te dempen, maar om te vormen tot een rustig kabbelende
waterpartij waarlangs het aangenaam wandelen is. Vilvoorde
is namelijk bezig met een reconversie van de buurt rond de
Tuchthuisstraat. De historische kern wordt opgeknapt en het
stadsdeel wordt verder uitgebreid.”
Einde in zicht
Ook noordwaarts is Aquafin volop aan het werk om het afvalwater
van Vilvoorde naar de nieuwe zuiveringsinstallatie in Grimbergen
te voeren. ‘Aan de Woluwelaan wordt het verzamelde water
onder de Zenne door gepompt en naar de zuiveringsinstallatie
in Grimbergen gevoerd. Ons laatste grote project in Vilvoorde
in opdracht van het Vlaamse Gewest wordt de aanleg van de
Trawoolcollector, die de lozingen van de Leuvensesteenweg tot
de Trawoolstraat zal opnemen. Daarna zal ook de Trawoolbeek
een stuk schoner zijn,’ besluit Luc De Winter.
Binnenkort zal de Zenne ook heel wat properder Vilvoorde
binnenstromen. Aan Vlaamse zijde zijn de zuiveringsinstallaties
in Beersel en Sint-Pieters Leeuw al operationeel. Samen kunnen
ze het afvalwater van een goede 100.000 inwoners behandelen.
Partners
In het Brussels Hoofdstedelijke Gewest zorgt de installatie in
Brussel-Zuid voor de zuivering van het afvalwater van 300.000
inwoners. De installatie in Brussel-Noord, die in aanbouw is, zal
het afvalwater van maar liefst 1 miljoen inwoners behandelen,
waaronder een groot deel Vlamingen.
Aqua I 2006/3
In juli heeft het stadsbestuur van Vilvoorde de nieuwe waterpartij ingehuldigd.
Het rioolstelsel van Vilvoorde is grotendeels uitgebouwd, maar
natuurlijk is het belangrijk te blijven investeren in onderhoud en
optimalisaties. De stad Vilvoorde heeft na een marktbevraging
Aquafin gekozen als partner voor de verdere uitbouw en het
beheer van haar rioolstelsel voor de volgende 20 jaar. De laagste
kost voor de burger, gecombineerd met zo min mogelijk hinder,
waren twee belangrijke voorwaarden voor het stadsbestuur.
‘In september ging het eerste gezamenlijke project van de
stad en Aquafin van start, de aanleg van een bufferbekken
in de Keelstraat. Met dit project worden de problemen met
wateroverlast in Koningslo aangepakt. In een volgende fase,
in 2007, zal een regenwatercollector worden aangelegd vanaf
het bufferbekken in de Keelstraat tot aan de Tangebeek. Er zal
ook nog extra buffering worden uitgebouwd ter hoogte van
de voetbalterreinen,’ weet Ingrid Cattrel, projectmanager voor
Vilvoorde. •
5

6
Aqua I 2006/3
Waterzuivering in Vlaan
met verschillende aanpak
Begin september 2006 leende de Europese investeringsbank 200 miljoen
euro aan Aquafin en evenveel aan zijn Waalse tegenhanger SPGE. Het
gaat om de zesde kredietovereenkomst voor Aquafin en de tweede voor
SPGE. De leningen moeten Vlaanderen en Wallonië helpen om zo snel
mogelijk aan de Europese richtlijnen te voldoen. Daarvoor volgen beide
gewesten elk hun eigen aanpak.
Aquafin NV zag het levenslicht in 1990 om, op initiatief van
het Vlaamse Gewest, de waterzuiveringsinfrastructuur in
Vlaanderen in versneld tempo op peil te brengen. In Wallonië
werd bijna tien jaar later, in 1999, een soortgelijke inhaalactie
op poten gezet met de oprichting van SPGE NV (Société publique
de gestion de l’eau). Die inhaaloperatie was meer dan nodig:
eind 1999 zuiverde Wallonië nog maar 38 % van haar stedelijk
afvalwater, nog minder dan de 52 % die het Vlaamse Gewest
toen haalde.
De vennootschapsstructuur van SPGE is uitgebreider dan die
van Aquafin, waar sinds 7 juli 2006 de Vlaamse Milieuholding
de enige aandeelhouder is. De
hoofdaandeelhouder van de SPGE
is het Waalse Gewest met op de
tweede plaats Aquawal, die alle
operatoren binnen de watersector
groepeert. Daarnaast hebben ook andere intercommunales,
net zoals een aantal financiële instellingen en institutionele
beleggers aandelen in SPGE. Maar ook hier zijn veranderingen
op til.
Andere bevoegdheden
Een blik op het personeelsbestand van de twee Belgische
waterzuiveraars leert dat het takenpakket van beide bedrijven
sterk verschilt. In 2005 telde Aquafin 816 medewerkers, ter-
wijl SPGE 45 mensen tewerkstelde. Nochtans moeten de
investeringen in Wallonië, met haar 3,3 miljoen inwoners niet
onderdoen voor de Vlaamse. Voor de periode 2000-2009 trekt
het Waalse Gewest maar liefst 2,5 miljard euro uit voor de
sanering van het stedelijk afvalwater. Wie doet al dat werk in
de zuidelijke landshelft? Net zoals Aquafin staat SPGE in voor
de prefinanciering van de noodzakelijke investeringen. Voor het
ontwerp, de bouw en de exploitatie van de bovengemeentelijke
Zelfde richtlijnen,
andere afbakening
waterzuiveringsinfrastructuur heeft SPGE evenwel een con-
tract afgesloten met zeven provinciaal afgebakende inter-
communales. Ze zijn door de Waalse regering erkend als
afvalwaterzuiveraars, maar hebben daarnaast nog andere
activiteiten. Het gaat om IBW (Waals-Brabant), AIDE (Luik), AIVE
(Luxemburg), INASEP (Namen), IPALLE, IDEA en IGRETEC (alle
Henegouwen). Sommige van deze intercommunales zijn echte
waterbedrijven die naast afvalwater zuiveren ook drinkwater
produceren en verdelen en aan waterkwantiteitsbeheer doen.
Andere zijn eveneens actief in de afvalsector, de teledistributie,
de economische expansie en/of de energiesector.
Met betrekking tot de uitvoering
van de Europese Richtlijn Stede-
lijk Afvalwater, stelt SPGE zelf
investeringsprogramma’s op, een
taak die het Vlaamse Gewest
toevertrouwt aan de Vlaamse Milieumaatschappij, die
bovendien de effluenten van de zuiveringsinstallaties van
Aquafin controleert. Aan Waalse kant voeren de exploitanten
van de zuiveringsinstallaties de controles zelf uit, net zoals de
exploitanten van Vlaamse industriële waterzuiveringsinstalla-
ties wettelijk onderworpen zijn aan een zelfcontroleprogramma.
SPGE ging verder ook contracten aan met de Waalse gemeenten
over de uitbouw van de riolering en de afwatering van regen-
water, en over de afkoppeling van oppervlaktewater en parasitair
water.
Bekkens en deelbekkens
De verschillen in aanpak tussen Vlaanderen en Wallonië zijn
nog breder. Het Waalse Gewest interpreteerde de Europese
Kaderrichtlijn Integraal Waterbeleid bijvoorbeeld anders dan
het Vlaamse Gewest. Het onderscheidde 4 bekkens, de bekkens
van de Seine, Maas, Schelde en Moesel. Dat zijn dus eigenlijk

deren en Wallonië
naar hetzelfde doel
Philippe Maystadt, voorzitter van de EIB, ondertekende op 4 september zowel de overeenkomst
met Aquafin als die met het Waalse SPGE.
EIB is partner in waterzuivering
Aquafin prefinanciert de uitvoering van het investerings- en
optimalisatieprogramma dat het Vlaamse Gewest opdraagt.
Door de spreiding van de terugbetaling moeten opgeleverde
investeringsprojecten mee worden gefinancierd door leningen
op lange termijn. De Europese Investeringsbank is sinds 1994
Aqua I 2006/3
de belangrijkste partner van Aquafin. De EIB financiert 50% van
de benodigde leningen, de andere leningen zijn verspreid over
verschillende commerciële banken. Met deze overeenkomst
heeft Aquafin bijna 1 miljard euro geleend van de EIB, waarvan
ondertussen 305 miljoen euro al is terugbetaald.
7

8
Aqua I 2006/3
De projecten van SPGE en Aquafin hebben een gunstig effect op de kwaliteit van het water en een
directe impact op de Samber, de Schelde en de Maas.
de 4 stroomgebieden, met daarin 15 deelbekkens. Dat zijn die
van de algemeen bekende rivieren zoals de Samber, de Lesse, de
Semois, de Ourthe enz. De wettelijke afbakening ervan vond al
plaats op 13 september 2001.
In Vlaanderen gebeurde die afbakening in 2 december 2005
met 11 bekkens en niet minder dan 103 deelbekkens. De Vlaamse
bekkens stemmen dus overeen met de Waalse deelbekkens.
Zo vormt de Dender in Vlaanderen een bekken en in Wallonië
een deelbekken. Hetzelfde geldt voor de Zenne, de Leie en de
Dijle. Daarmee heeft het Vlaamse Gewest zichzelf een meer
uitgebreide opdracht opgelegd dan haar Waalse tegenhanger.
Van elk bekken moet er immers een beheersplan opgemaakt
worden, dat na een openbaar onderzoek door de regering moet
worden vastgesteld. Per bekken moest bovendien eerst nog een
bestuur en een secretariaat worden opgericht. Zeker het niveau
van de deelbekkens - 15 deelbekkens in Wallonië tegenover 103 in
Vlaanderen - toont het grote verschil op organisatorisch vlak aan.
Wie draagt de saneringsplicht?
De Waalse saneringsplannen per deelbekken, PASH’s genoemd
(‘Plans d’assainissement par sous-bassin hydrographique’), zijn
opgemaakt door SPGE en goedgekeurd door de Waalse regering
in de loop van 2004. In een daarop volgend openbaar onderzoek
konden de burgers en de gemeenten voor elk van de ontwerpen
wijzigingen voorstellen. Na evaluatie van de voorstellen en de
nodige bijsturingen keurde de Waalse regering de definitieve
PASH’s goed, waarna ze van kracht werden door de publicatie
van de besluiten in het Belgische Staatsblad. De eerste
goedkeuringen van PASH’s verschenen op 2 december 2005 in
het Staatsblad, de laatste op 19 juli 2006. De 262 bestaande
gemeentelijke TRP’s (Totale Rioleringsplannen) werden op die
manier vervangen door 15 PASH’s.
De PASH’s zijn zeer concreet opgevat. Per gemeente geven ze
aan welke waterzuiveringsinfrastructuur er in elk deelbekken
reeds gerealiseerd is en welke plannen er zijn voor de verdere
uitbouw ervan. Op NGI-kaarten met schaal 1/10.000 is de
saneringsplichtige aangeduid. De verstedelijkte gebieden - dit

zijn de woongebieden, zones voor openbare nutsvoorzieningen,
recreatiegebieden en industriegebieden - worden ingedeeld in
zones waar het Waalse Gewest instaat voor de collectering en
de (collectieve) zuivering van het afvalwater en zones waar de
burger en bedrijven in principe zelf moeten zuiveren (autonome
zuivering). Deze autonome zuiveringszones worden verder
verdeeld in gebieden waar de burgers en bedrijven zelf het
initiatief moeten nemen en zones waar de gemeenten zich
geëngageerd hebben om de saneringsplicht van hun burgers
over te nemen.
Belangrijk is ook dat de PASH’s de ligging van alle bestaande en
geplande gemeentelijke en gewestelijke waterzuiveringsinfra-
structuur - zoals zuiveringsinstallaties, persleidingen, gravitaire
leidingen en pompstations - weergeeft op de kaarten. De PASH’s
duiden dus niet enkel de saneringsplichtige aan, het zijn ook
uitvoeringsplannen waarin de vastgelegde scenario’s kenbaar
gemaakt zijn. Zo is het nu al duidelijk waar er een kleinschalige
zuiveringsinstallatie gebouwd zal worden en waar de vuilvracht
zal afgevoerd worden naar een operationele of nog te bouwen
zuiveringsinstallatie.
Het Vlaamse Gewest staat op
dat gebied nog niet zo ver. Onze
zoneringswetgeving dateert
van 9 juni 2006, nadat eerst
nieuwe beleidsstructuren, de waterschappen, moesten worden
opgericht. Zoneringsplannen duiden aan waar collectief en
waar individueel moet gezuiverd worden. Ondertussen is ook al
de bespreking van de door Aquafin opgemaakte voorontwerp-
zoneringsplannen tussen de VMM en de gemeenten achter de
rug. Nu zullen de ontwerp-zoneringsplannen na een openbaar
onderzoek door de Vlaamse regering kunnen vastgelegd worden
in definitieve zoneringsplannen. In dat stadium zal tevens
aangegeven worden welke infrastructuur gemeentelijk en
welke gewestelijk is. Pas dan kunnen de zuiveringsscenario’s,
inplantingsplaatsen en de timing van saneringsprojecten
vastgelegd worden.
En de zuiveringsresultaten?
Een van de weinige overeenkomsten tussen beide lands-
delen op het gebied van waterzuivering is dat bijna
evenveel Waalse als Vlaamse zuiveringsinstallaties aan hun
effluentnormen voldoen. Hierbij toch enkele kanttekeningen.
De Waalse normen zijn minder streng maar wel conform de
Europese richtlijnen en de zuiveringsinstallaties zuiveren
er bij regenweer veel minder afvalwater biologisch dan de
Vlaamse. Bovendien telt het Waalse Gewest relatief veel meer
kleinschalige zuiveringsinstallaties (voor minder dan 2000
inwonersequivalent) met soepelere normen dan Vlaanderen
(50% t.o.v. 15%) en halen de schaarse Waalse rioolwaterzui-
veringsinstallaties met een ontwerpcapaciteit van meer dan
10.000 inwonersequivalent veel minder de normen. Vier van
de zes Waalse zuiveringsinstallaties van meer dan 100.000
inwonersequivalent voldeden niet aan hun effluentnormen,
net als 15 van de 31 installaties tussen 10.000 tot 100.000
inwonersequivalent. Het globale zuiveringsresultaat van de
Vlaamse installaties is dus beter dan dat van de Waalse.
Toch is de waterkwaliteit van de Waalse beken en rivieren
gemiddeld beduidend beter dan die van de Vlaamse. Enkele
cijfers van de biologische waterkwaliteit voor 2003 tonen dat aan
(recentere gegevens zijn voor Wallonië niet terug te vinden). In
het Vlaamse Gewest scoorden 29% van de meetpunten goed of
zeer goed, 44% matig en 27% slecht of zeer slecht. Vergelijkbare
cijfers in Wallonië bedroegen 58%, 21% en nog eens 21%. Het is
ook duidelijk dat het Waalse visbestand er veel beter aan toe is
dan dat in Vlaanderen.
Zoneringsplannen in Vlaanderen,
uitvoeringsplannen in Wallonië
Aqua I 2006/3
Die goede gemiddelden voor Wallonië verbergen echter grote
verschillen in de waterkwaliteit van de Waalse beken en rivieren
ten noorden en ten zuiden van de Samber-Maas as. Boven de
Samber en Maas zijn de beken en rivieren zelfs meer vervuild dan
in Vlaanderen. Slechts 20% heeft
er een goede kwaliteit, 25% een
matige en maar liefst 55% een
slechte of zeer slechte. Ook het
visbestand in het noorden van
het Waalse Gewest doet het
slechter dan bij ons. Dat heeft alles te maken met de fysische
kenmerken van de waterlopen, de bevolkingsdichtheid, groot-
schalige landbouw en de inplanting van industriële vestigingen.
Het Waalse Gewest ten noorden van de Samber-Maas lijkt nu
eenmaal beter op het Vlaamse Gewest dan het heuvelachtige,
bosrijke, schaars bevolkte zuiden ervan. Als we met gelijke
wapens strijden, doet Vlaanderen het dus zeker niet slechter dan
Wallonië. •
Het globale resultaat van de Vlaamse zuiveringsinstallaties is beter dan dat van de Waalse.
9

10
Aqua I 2006/3
Europese projecten
stimuleren Vlaamse kennisopbouw
Doorgedreven zuivering en hergebruik van gezuiverd afvalwater zijn
hot topics bij de onderzoeksafdeling van Aquafin. De volgende drie
jaar werkt het bedrijf mee aan vier nieuwe Europees gesubsidieerde
onderzoeksprojecten rond die thema’s. De ervaring die Aquafin zo op
doet, is onmiddellijk terug toepasbaar in Vlaanderen.
Duurzaam omgaan met water is een globale zorg, die ook op
Europees niveau hoog op de agenda staat. De projectconsortia
voor AMEDEUS, MBR-TRAIN, Neptune en Reclaim Water
bestaan telkens uit 10 of meer partners uit verschillende landen.
Universiteiten, onderzoeksinstellingen, non-profitorganisaties,
bedrijven en eindgebruikers leveren ieder hun eigen inbreng.
De projecten hebben elk een waarde tussen 4 en 6 miljoen euro,
waarvan ongeveer de helft Europees gesubsidieerd wordt.
De markt opentrekken
AMEDEUS en MBR-TRAIN focussen op technologie voor
membraanbioreactoren. ‘Wanneer het actief slib in een
zuiveringsinstallatie door een membraan met zeer kleine
poriën geperst wordt, krijg je gezuiverd afvalwater van zeer
hoge kwaliteit. De ongewenste stoffen blijven achter in de
zuiveringsinstallatie. Het gaat om een relatief nieuwe, goede
technologie, die wel nog duurder is vergeleken met conventionele
processen,’ weet projectverantwoordelijke Wouter De Wilde.
‘Het onderzoek dat binnen AMEDEUS wordt uitgevoerd, moet
leiden tot een verlaging van
de investeringskost en van de
operationele kosten van deze
technologie. Alle projectpartners
doen onderzoek op specifieke
onderdelen. Aquafin focust op hybride membraanbioreactoren,
waarbij een membraanbioreactor wordt gebruikt in combinatie
met klassieke zuiveringsinstallaties, om zo de kwaliteit van
het totale gezuiverde afvalwater te verbeteren. Als tweede
doelstelling wil AMEDEUS de markt opentrekken. Op het
moment wordt die gedomineerd door enkele niet-Europese
leveranciers. De modules van de verschillende systemen zijn
bovendien niet onderling inwisselbaar. Om de Europese markt
een duwtje in de rug te geven, zal het project de membranen
van vier Europese leveranciers verder ontwikkelen en uittesten.
Daarbij zal er ook onderzocht worden wat de mogelijkheden
zijn om deze technologie meer te standaardiseren, wat ook
weer kostenverlagend werkt.’
Voor MBR-TRAIN combineren tien Europese partners 19
onderzoeken rond membraanbioreactoren. Om aan kruisbe-
stuiving te doen, is internationale uitwisseling verplicht.
Wouter De Wilde: ‘Het project stelt als voorwaarde dat de
onderzoekstaken die de partners gedefinieerd hebben, moeten
worden uitgevoerd door jonge researchers afkomstig uit een
ander land dan dat waar het onderzoek plaatsvindt. Bij Aquafin
bijvoorbeeld analyseert een onderzoekster uit Zuid-Frankrijk
nu gedurende één jaar de mogelijkheden om de operationele
kosten van de membraanbioreactor in Schilde te verlagen.’
Vooruitdenken
We zijn bezig met zaken die heel relevant
zijn voor de toekomst
Het onderzoeksproject Neptune anticipeert op de strengere
normen die binnenkort van Europa verwacht worden. ‘Het
projectvoorstel is rond, verwacht wordt dat in het najaar
het contract door alle partners ondertekend wordt,’ vertelt
Marjoleine Weemaes, die het onderzoek zal coördineren binnen
Aquafin. ‘De academische partners in dit consortium zullen
vooral onderzoek doen naar nieuwe technieken voor duurzame
afvalwaterzuivering, terwijl de
partners met praktijkervaring
zich zullen concentreren op moge-
lijkheden voor de verbetering
van de bestaande infrastructuur.
Het project maakt onder andere een evaluatie van methodes
voor de verbetering van de verwijdering van micropolluenten
en nutriënten. Aquafin test daarvoor een nieuw type sensor
bij het inkomende afvalwater en bij het gezuiverde water,
om te kunnen kijken of we er prioritaire stoffen, pesticiden
bijvoorbeeld, mee kunnen detecteren. We testen ook ons
gepatenteerde BioMAC-systeem voor een nog verdergaande
zuivering van het behandelde water. Verder werken we mee aan
een optimalisatie van nutriëntverwijdering, het energieverbruik
en een duurzaam en veilig slibbeleid.’ De academische partners
onderzoeken nieuwe mogelijkheden voor energierecuperatie
uit afvalwater en voor een vermindering van de slibproductie.
Andere aandachtspunten zijn de recuperatie van waardevolle

Marjoleine Weemaes, Bart De heyder en Wouter De Wilde
testen nieuwe technieken en mogelijke procesverbeteringen.
componenten uit het slib en een vermindering van de resterende
fosfor en zware metalen. Aquafin voert de kostenberekening uit
van de nieuwe technieken die in het project geëvalueerd worden,’
verklaart Marjoleine Weemaes. Aquafin is ook verantwoordelijk
voor de bekendmaking van de onderzoeksresultaten. De
verschillende technieken worden beoordeeld en vergeleken aan
de hand van hun levenscyclusanalyse, efficiëntie, robuustheid
en kostprijs. Het resultaat wordt gepubliceerd in een catalogus
voor eindgebruikers.
Risico’s inschatten en beheersen
Waar de natuurlijke aanvulling van grondwater lager ligt dan het
verbruik, moet er voor een artificiële aanvulling gezorgd worden
om duurzaam te werk te gaan. Het project Reclaim Water focust
op hergebruik van opgewaardeerd afvalwater ter aanvulling
van het grondwater. Het aangevulde grondwater vormt een
waterreservoir voor een hele reeks toepassingen, waaronder
zelfs drinkwaterproductie. Daarbij is het uiteraard heel
belangrijk om parameters die risico’s voor de gezondheid meten,
goed op te volgen. ‘Er zijn verschillende soorten ruw water die
in aanmerking komen voor opwaardering en infiltratie. De troef
van gezuiverd afvalwater is dat het om een continu beschikbare
bron gaat, van stabiele kwaliteit,’ weet Bart De heyder, die het
project opvolgt voor Aquafin. ‘Reclaim Water onderzoekt welke
technologieën om het water voor te bereiden op infiltratie in de
bodem veilig en betaalbaar zijn. Daarvoor wordt onder andere
gekeken naar het aantal polluenten dat na behandeling nog
Aqua I 2006/3
in het gezuiverde water aanwezig is en hoe deze polluenten
zich gedragen in het grondwater. Het onderzoek gebeurt aan
de hand van verschillende case studies. Eén van deze case
studies loopt in Wulpen. Het gaat om een samenwerking van
Aquafin met drinkwatermaatschappij IWVA, die jaarlijks zo’n
2 miljoen m 3 gezuiverd afvalwater afneemt van onze waterzui-
veringsinstallatie, om het te infiltreren in de watervoerende
lagen onder de duinen. De maatschappij bouwde daarvoor
een membraanfiltratiesysteem dat zouten en nutriënten uit
het water kan verwijderen, en bacteriologisch betrouwbaar
infiltratiewater levert. Door deelname aan het project kan de
hergebruikcyclus in Wulpen getoetst worden in een Europees
kader en zal het vertrouwen in grondwaterheraanvulling verder
groeien.’
De knowhow die binnen deze Europese projecten wordt
opgebouwd, is ook meteen relevant voor Vlaanderen. “Aquafin
besteedt veel middelen en energie aan onderzoek naar doorge-
dreven zuivering en hergebruiktoepassingen. Het is een mooie
bonus dat ons verdere onderzoek de volgende jaren voor de
helft door Europa gesubsidieerd wordt. Het feit dat Aquafin aan
verschillende lopende Europese projecten deelneemt, en er net
enkele achter de rug heeft, is trouwens niet vanzelfsprekend.
Het is een signaal dat we bezig zijn met zaken die heel relevant
zijn voor de toekomst, zowel voor Vlaanderen als voor Europa,’
besluit Bart De heyder. •
11

12
Aqua I 2006/3
Natuur krijgt zijn
door unieke samenwerking
Dat waterzuivering en natuurbehoud nauw met elkaar verbonden zijn, spreekt
voor zich. In Liedekerke wordt de band tussen beide nog verder aangehaald nu
Natuurpunt het riet en de grasbermen van de nazuivering gaat onderhouden.
De rioolwaterzuiveringsinstallatie van Liedekerke ligt vlak bij de
monding van de Bellebeek met de Dender. Tussen de installatie
en de hoger gelegen spoorwegbedding, ligt een prachtig stuk
natuur waarop Aquafin een uitgebreide ecologische nazuivering
bouwde. ‘De installatie is gebouwd in overstromingsgebied,’
weet bekkenverantwoordelijke Joost De Cock. ‘Het opgehoogde
terrein moest worden gecompenseerd door extra buffergebied.
Vandaar dat we een rietgoot en een vijver hebben aangelegd,
die het gezuiverde water kunnen bufferen voor het in de
Bellebeek wordt geloosd. De rietgoot maakt het gezuiverde
afvalwater bovendien weer levend. Door het riet komen er weer
ongewervelde diertjes en vissen in het water, waardoor het
terug de kwaliteit van beekwater krijgt.’
Maaien in cycli
Tot nog toe gebeurde het onderhoud van het terrein door een
groenaannemer, die wel zijn werk deed maar weinig voeling
had met de fauna die zich ter plaatse bevindt. De lokale
vogelwerkgroep Cinerea van Natuurpunt Denderstreek, zag met
lede ogen hele populaties watervogels verjaagd en broedplaatsen
verstoord. Drie jaar geleden plaatste Aquafin onder impuls van
toenmalig minister van Leefmilieu Vera Dua een vogelkijkhut
op het perceel. Sindsdien spotten de natuurliefhebbers een
steeds groeiend aantal interessante soorten zoals de kleine
karekiet, rietgors, waterral, rietzanger en meerkoet. ‘Onze goede
samenwerking met Aquafin in het verleden indachtig, hebben
we een voorstel geformuleerd om het maaien van het riet en
het gras in de toekomst natuurvriendelijk te laten uitvoeren.
We brachten Aquafin daarvoor in contact met de vzw Natuur-
en landschapszorg, een sociale werkplaats onder de hoede van
Natuurpunt, die zich dagelijks bezighoudt met zulke werken’,
vertelt Rik De Baere van Cinerea.
Uit de onderhandelingen vloeide een overeenkomst waarbij
Natuur- en landschapszorg voortaan de grasstroken langs de
vijver maait en het riet van de rietgoten snoeit, op een manier die
zowel de bedrijfsvoering van de nazuivering als het ecologisch
karakter van het terrein ten goede komt. Rik De Baere: ‘Voor
het riet wordt in cycli van vier jaar gewerkt. Jaarlijks wordt één
strook riet gemaaid, liefst op het einde van de winter wanneer
er het minste kans is op verstoring van aanwezige fauna. Op
deze wijze kunnen de dieren zich verplaatsen binnen dezelfde
rietoppervlakte en is er toch om de vier jaar overal nieuw riet.
Dat is nodig omdat riet na drie jaar de beste huisvesting biedt
aan de vogels, daarna neemt het opnieuw af. Ook voor de
werking van de nazuivering zelf is het goed dat de rietvegetatie
gezond blijft, want dat is tenslotte nog altijd het hoofddoel van
de rietgoot.’
Natuurpunt heeft nog meer plannen met het gebied naast de
zuiveringsinstallatie. Binnenkort worden de oevers van de vijver
aangepakt die dienst doet als bufferbekken. Ze zijn met de
windrichting mee door de stroming van het water ingekalfd en
moeten hersteld worden. In samenspraak met de lokale afdeling
van Natuurpunt wordt ineens ook de oevervegetatie uitgebreid.
‘Verder gaan we de rietkragen langs de rietgoten vergroten en
hopen we ook de tussenliggende bermen te laten overgroeien,
zodat zelfs de meest kieskeurige moerasvogels hier een vaste
thuis kunnen vinden”, zegt Rik De Baere. ‘Momenteel merken
we al dat bijvoorbeeld wouwaapjes, purperreigers en zwaluwen
op deze plek halt houden tijdens hun tocht naar het zuiden. Met
een dichtere vegetatie is de kans kleiner dat ze belaagd worden
door uilen en eksters, zodat ze misschien ook hun broedplaats
maken in het riet. Op termijn krijgen we dan een uniek stuk
natuurschoon bij in de Denderstreek, terwijl ook Aquafin erbij
gebaat is.’ •
Natuurpunt wil de grasstroken naast de rietgoot laten verarmen, zodat er
andere waardevolle beplanting kan groeien.

waarde terug
Elk jaar houdt Cinerea een vogelringactie tussen het riet van de nazuivering. De vogelkijkhut bevindt zich op de site van de zuiveringsinstallatie.
Effecten op de voet gevolgd
De implementatie van de Kaderrichtlijn Water is internationaal
een stimulans voor onderzoek naar ecologische waterkwali-
teitsverbeteringen. Een moerassysteem, zoals in Liedekerke, kan
benut worden om het effluent van een zuiveringsinstallatie na
te behandelen, maar vooral om het biologisch te reanimeren.
Een doorgedreven meetcampagne richt zich dan ook op twee
domeinen. Ten eerste wordt nagegaan of het water dat de
rietgoot verlaat, fysicochemisch en biologisch verder gezuiverd
is dan het effluent afkomstig van de zuiveringsinstallatie.
Johny Van Acker, studieverantwoordelijke Onderzoek en
Productontwikkeling: ‘Door het aanleggen van een grote
gegevensreeks, willen we inzicht krijgen in de processen die
zich in de rietgoot afspelen. Deze resultaten vergelijken we
met andere Europese rietveldsystemen. Aan de hand van
computermodellen proberen we dan alle processen in kaart te
brengen, om zo een optimaal ontwerp te kunnen ontwikkelen.’
In samenwerking met vzw Scientiae terrae worden ook wekelijks
microbiële analyses uitgevoerd om na te gaan in welke mate
ziekteverwekkende bacteriën worden gedood in de rietgoot.
Het tweede aspect dat wordt onderzocht, is de toegevoegde
ecologische waarde van de rietgoot. Dat de biodiversiteit
aanzienlijk is toegenomen, is met het blote oog waarneembaar.
Om de verhoogde natuurwaarde in kaart te brengen, zal het
Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek bevissingen uitvoeren
op de vijver aan het einde van de nazuivering, terwijl Natuurpunt
enkele BBI- (Belgisch Biotisch Index) bepalingen voor haar
rekening neemt. Daarnaast zijn zowel van spinnen als vogels
al soorten opgemerkt die op de Rode Lijst van met uitsterving
bedreigde soorten voorkomen.
Aqua I 2006/3
13

14
Aqua I 2006/3
Zeebrugge huist
zomergasten op zee
Tekst en fotografie: Misjel Decleer
Een groot deel van de afgelopen zomer bracht ik door op het sterneneiland in
de haven van Zeebrugge. Ik kon er uitgebreid de grootste kolonies van Europa
fotograferen, die internationale bescherming genieten. Een plek waar iedere
vogelaar uit de bol zou gaan.
Dwergsternen
Het sterneneiland kwam tot stand nadat een groeiend aantal
sternen zich gingen vestigen in het havengebied. Ze maakten
hun broedterrein van de opgespoten gronden die waren
bestemd voor de verdere uitbreiding van de haven. Aangezien
de kolonies van internationaal belang waren, moesten de
havenautoriteiten volgens de Europese vogelrichtlijnen voor
compensatie zorgen. De eerste maatregel bestond uit het
opspuiten van een schiereiland van ongeveer elf hectare in de
strengst bewaakte zone van de haven.
Aan de loefzijde van het schiereiland, wat beschermd tegen de
wind, zitten een paar honderd visdieven in slagorde, kop tegen
de wind. Het zijn vooral juveniele vogels uit late legsels die nog
niet op dreef zijn voor de grote trek. Op gelijk welke andere stek
aan onze kust zou iedere vogelaar uit de bol gaan; hier gaat het
maar om een restpopulatie van een uitzonderlijke broedkolonie,
die deze zomer slechts met horten en stoten op gang trok. De
memorabele zomermaand juli, een groot voedselaanbod en de
rust en de veiligheid van dit gebied waren stimulerende factoren.
Uiteindelijk vonden hier zo’n 2700 koppels visdieven, 2500 grote
sternen en een 70-tal dwergsternen een veilig onderkomen.
Over vertedering en broedermoord
Gedurende zo’n anderhalve maand was ik hier zowat dagelijks
in de weer. Het aanmaken en opzetten van geschikte vaste
schuilhutten nam heel wat tijd in beslag. Om de verstoring te
minimaliseren, sliep ik regelmatig in de hutten. Zomerdagen zijn
namelijk genadeloos lang. De beste opnames worden gemaakt
binnen het uur na zonsopgang of vlak voor zonsondergang.
Op andere momenten zorgt het harde licht voor te sterke
contrasten. Elke dag was er weer die spanning: is de wind niet
gedraaid zodat ik niet op hun staarten zit te kijken? Zouden ze
tijdens de magie der dageraad voedsel aanbrengen? En kwamen
ze daarbij niet tussen hun jong en de camera te staan? Sternen
zijn nestvlieders en kunnen soms al één dag na de geboorte
het ‘nest’ verlaten. Vooral dwergsterns leiden hun jongen bij de
minste argwaan naar een nieuw nestkuiltje.
Heel dikwijls bleef ik nog uren zitten, nadat ik de camera al had
opgeborgen, om nog verder het reilen en zeilen van de dieren
te observeren. Ik was getuige van vertederende taferelen rond
de broedzorg en het grootbrengen van de jongen, maar ook
verbouwereerd door de rauwe agressie, broedermoord en
doodslag. Vermits sternen hun legsel bebroeden vanaf het eerste
ei, is er een duidelijk verschil in grootte tussen de eerstgeborene
en zijn later ontluikende broers of zussen. Bij voedselschaarste
komen deze laatsten niet aan de bak en bij grote sternen is de
overlevingskans van een jongere nestbewoner quasi nihil. Door
de densiteit van een kolonie grote sternen, is de confrontatie
tussen families zeer groot. Wee het jong dat van zijn nestplaats
weggeraakt en zo in andere territoria verzeilt. Er wordt op gepikt,
aan gesleurd, het wordt dooreengeschud en binnen de kortste
keren blijft het voor dood acher.

Grote sternen
Grote sternen die de nabijheid opzoeken van kokmeeuwen,
als bescherming tegen grotere predatoren, worden veelvuldig
belaagd bij het aanbrengen van vis. Kleine visjes wekken
geen belangstelling op, maar vette jonge haring of lange
zandspiering mogen op zeer veel bijval rekenen. Sommige
kokmeeuwen zijn zelfs roofmoordenaars, die de aanbreng van
voedsel benutten om een sternenjong te stelen. Zo vond Eric
Stienen, een wetenschappelijk medewerker van het Instituut
voor Natuurbehoud, een nest kokmeeuwen ‘getooid’ met een
tiental kadavers van jonge grote sternen. Maar ik kon ook jonge
koppels sternen observeren waarvan de stoppen doorsloegen.
Ze begonnen zomaar in te hakken op een jong, waarna ze het
voor dood achterlieten.
Uittocht naar Afrika
Toen ik mijn hut bij twee koppels dwergsternen had geplaatst
met elk twee jongen, zag ik op een dag hoe een jong uit zijn
eigen nestkuil wegsukkelde, maar uiteindelijk bij de volgende
familie een onderkomen vond. Het nieuwe koppel koesterde
probleemloos alle drie de jongen. Ik zag ze gezond opgroeien,
tot ze het warme nest verlieten. Vooral toen de donsjongen nog
in hun eerste levensdagen zaten was de aanvoer van voedsel
overdadig. Soms zaten de jongen versuft de nieuwe prooi te
bekijken of kwamen ze nauwelijks van onder de ouder zijn
veren vandaan. Te vlug werden ze echter mobiel en werden de
opnames minder evident.
Tegen de tijd dat deze krabbels ter publicatie gaan, sjokken
de sternen in familiegroepjes, soms gebundeld tot enkele
tientallen vogels, via de kust naar zuiderse regionen. Velen
zullen langs de Westkust van Afrika overwinteren, maar
sommigen trekken helemaal tot aan Kaap de Goede Hoop. Nu al
worden de plannen gesmeed voor nieuwe opnametechnieken
om het intieme leven van deze ‘zeezwaluwen’ vast te leggen.
Een boek wordt uiteindelijk de kers op de taart. Voor jullie alvast
dit smaakmakertje. •
http://www.natuurpunt.be/sternen/
Aqua I 2006/3
Visdiefjes
15

16
Aqua I 2006/3
Antwerpen wordt ontmoetingsplaats voor specialisten in
terugwinning en hergebruik
van afvalwater
Een tekort aan water wordt doorgaans geassocieerd met
arme landen, maar toch staan ook in de helft van de Europese
landen de watervoorraden onder druk. Ook België, en vooral
dan Vlaanderen, kampt met een grote waterschaarste door het
grote aantal inwoners en de hoge graad van industrialisatie.
Onderzoek naar hergebruik van water staat overal in de wereld
hoog op de agenda. ‘Specialisten uit heel de wereld blijven met
elkaar in contact via de International Water Association, het
grootste netwerk in de watersector dat meer dan 10.000 leden
telt. Omdat Aquafin al jarenlang op hoog niveau onderzoek
uitvoert naar toepassingen en technieken voor hergebruik
van gezuiverd huishoudelijk afvalwater, vond IWA ons een
geschikte kandidaat om de zesde conferentie rond hergebruik
te organiseren. Tussen 9 en 12 oktober 2007 nodigt Aquafin
academici, beleidsmakers en specialisten van waterbedrijven in
Antwerpen uit om er ervaringen uit te wisselen rond hergebruik
van water in droge en natte klimaatszones, in rijkere en armere
landen. Drinkwaterbedrijf IWVA en de onderzoeksgroep
‘Reclaim Water’ zijn medeorganisatoren. IWVA begeleidt ook
een technisch bezoek aan haar hergebruikproject in Wulpen,
waar betrouwbaar gezuiverd afvalwater in de duinen wordt
geïnfiltreerd om de drinkwatervoorraad op peil te houden.’ •
Meer informatie op www.wrrs2007.org
Colofon
Verantwoordelijke uitgever: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar
Ombudsman van Aquafin: tel. 0472 450 450, e-mail: ombudsman@aquafin.be
Noodnummer (buiten werkuren): 0800 16 603
Aquafin NV, tel. 03 450 45 11, fax 03 458 30 20, e-mail: info@aquafin.be, www.aquafin.be
Gratis abonnement op schriftelijke aanvraag.
Vormgeving: Van Looveren & Gobert_09-06
Controle van het door Aquafin ontwikkelde BioMAC-systeem, dat in Wulpen
staat opgesteld. Het proefsysteem moet voor een nog verdergaande zuivering
van het behandelde water zorgen.
Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier (Arctic The Volume).