Download hier - Made-in-Europe.nu

Digimagazine voor de verspanende industrie in de Benelux
Thema: additive
manufacturing
RapidPro was
begin maart een
ongekend succes.
Breekt de nieuwe,
digitale productie
door?
Robotfrezen
Sirris en Trento
Robotics Belgium
laten de robot 3D
frezen.
Social media
Ondernemers over
hoe ze social media
gebruiken.
Het nieuwe frezen
Indumatik laat 1
bediener 2000
kronen per maand
frezen.
Cellro
De nieuwe robotcel
van Cellro automatiseertseriegrootte
1.
Océ print metaal
Océ ontwikkelt
inkjettechniek voor
het printen van
zuiver metaal.
Nr 3 - april 2011
Hybride
Hybridemachines
en andere trends
uit de verspaning.

Coverfoto: lasertechnologie is in
plaatbewerking al jaren heel gewoon. De
komende jaren breekt het bewerken met
laser ook door in de verspaning en digital
manufacturing. In Duitsland doet het
Fraunhofer ILT hier veel onderzoek naar.
Onder andere is voor het repareren van
turbinebladen een procesketen
ontwikkeld waarin de laser een grote rol
speelt. Vanuit het CAD-ontwerp wordt het
werkstuk met de laser opgebouwd en
daarna nauwkeurig nagefreesd. (Foto:
Fraunhofer ILT)
R E D A C T I O N E E L
Made-in-Europe.nu digimagazine wordt uitgegeven door VOF Franc Coenen
Publiciteit en is onderdeel van het concept Made-in-Europe.nu / verspaning. De
website en het digimagazine richten zich op de verspanende industrie in
Nederland en België en informeren over efficiënt verspanen en digital
manufacturing.
Redactie: VOF Franc Coenen Publiciteit - T +31 46 4333 123 - Schuttersdreef 72 -
6181 DS Elsloo - E redactie@made-in-europe.nu Twitter @madeineuropenu
LinkedIn: Made in Europe Verspaning Advertenties: ACTA Uitgevers-
organisatie - Arno Römers - T +31 475 463 465 E arno@actauitgevers.nl
© VOF Franc Coenen Publiciteit
Verspanen anno 2011
Eerst hebben we het productiewerk verplaatst naar lage
lonen landen; nu daar de lonen sterk stijgen, importeren we hier
inflatie, zo las ik onlangs in een financieel blad. Natuurlijk is het
vervelend dat alles duurder wordt. Maar het biedt ook een kans.
De kans om méér in de Benelux, in West-Europa te produceren.
In deze uitgave vertelt Bram de Koning van Cellro dat hij
straks uurtarieven verwacht, waar Chinezen niet tegenop
kunnen, dankzij de ver doorgevoerde automatisering. Het Duitse
Indunorm Bewegungstechnik laat het nieuwe verspanen zien:
centraal programmeren, decentraal frezen. Doorlooptijd bij
enkelstuks: 24 uur. En dan is er nog het additive manufacturing,
de vervolgstap op wat ooit begon met rapid prototyping. Het
succes van RapidPro toont aan dat de maakindustrie hier oog
voor krijgt.
Er komen nieuwe kansen voor de verspanende industrie.
Om ze te verzilveren, moet je wel open staan voor nieuwe
technologie en voor de nieuwe manier van werken.
Veel leesplezier.
Franc Coenen
Reageren? franc.coenen@made-in-europe.nu
2 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

R O B O T F R E Z E N
Robotfrezen kan nu al
Robotfrezen is al jarenlang
de droom van menige
matrijzenbouwer. Je bent niet
langer begrensd door de
afmetingen van je machine en de
investeringskosten liggen fors
lager. De nauwkeurigheid -
bepaald door de stijfheid van de
robot - is tot nog toe het
struikelblok. Een onderzoek door
Sirris en Trento Robotics Belgium
wijzen uit dat voor veel
toepassingen robotfrezen
vandaag de dag een reële optie
is.
Het Belgische kennisinstituut en de
robot systeemintegrator hebben
de afgelopen twee jaar de nodige
ervaring met het robotfrezen
opgedaan. Vooral met het frezen
van kunststof materialen,
bijvoorbeeld voor medische
orthesen, prothesen maar ook
voor de meubelindustrie,
gietvormen en andere
toepassingen. Allemaal
toepassingen waarbij een
nauwkeurigheid van 0,1 tot 0,2
mm volstaat. “Met die
nauwkeurigheid hebben we het
robotfrezen perfect op punt staan”,
zegt Peter Ten Haaf, projectleider
Advanced Manufacturing bij Sirris.
Daarmee bedoelt hij dat de cel en
de CADCAM-software (VX/ZW3D)
om het robotprogramma te
maken, uit ontwikkeld zijn en zo
toepasbaar zijn in de industrie.
Stabiele robot nodig In het begin
van het project heeft men gewerkt
met een Motomann ES 165 robot,
voorzien van een standaard
freesspindel die tot 40.000 toeren
gaat. Deze spindel is aan de robot
bevestigd. Inmiddels staat in de
proefcel in Diepenbeek een ABBrobot,
een zwaardere uitvoering.
Hiermee doet men thans ook
testen met aluminium en zelfs
staal. Ivan Bas van Trento
Robotics Belgium: “De ervaring
leert nu al dat de nauwkeurigheid
verbetert met zo’n stabielere
robot.”
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 3

Trento en Sirris frezen nu met de
robot ook aluminium, zoals dit
profieldeel.
Medische industrie Een van de
markten waarin het robotfrezen
kansrijk is, zo denkt Jan van
Esch van Trento, is de medische
markt. “Ortheses maken voor
patiënten vergt nu weken
doorlooptijd, waarin veel met de
hand wordt gewerkt en de
patiënt enkele keren terug moet
komen om te passen. Met deze
robotcel maken we passende
ortheses binnen enkele uren.” Er
wordt een scan gemaakt van de
patiënt die een lig- of zitorthese
nodig heeft. Dit digitale beeld
wordt gebruikt om de CADtekening
te genereren die door de
speciale CADCAM-software
verwerkt wordt tot het
freesprogramma voor de robot.
Deze freest daarna uit schuim de
passende vorm, die enkel nog
gecoat hoeft te worden om de
duurzaamheid te verbeteren. “De
terugverdientijd van de investering
is voor zo’n toepassing minder
dan een jaar”, zegt Van Esch.
Prototypen Dezelfde toepassing
zien ze ook voor mallenmakers.
Die kunnen op deze manier
perfect een negatief maken.
Trento heeft al opdrachten
uitgevoerd voor de
entertainmentindustrie. De
koppen van de vier Toppers zijn
op basis van een scan uit 1,5
meter grote schuimblokken
gefreesd als decorstuk voor in
hun show. Jef Loenders, engineer
bij Sirris, wijst op het voorbeeld
van de polyuretheen lampen
R O B O T F R E Z E N
(Bollards) die vorig jaar voor het
Belgische paviljoen op de Expo in
Shanghai zijn gefreesd. Hieruit zijn
5-assig simultaan vormen
gefreesd, waardoor het licht
schijnt.
Aluminium en staal
Ondertussen is men gestart met
het robotfrezen van aluminium en
staal. Daarvoor heb je een
stabielere robot nodig. De
projectteamleden denken dat de
ABB-robot voldoende stijf is om
dit aan te kunnen. Peter Ten Haaf:
“Een concrete vraag ligt er van
een profielenmaker, die in zes
meter lange profielen slots moet
frezen. Dat gebeurt op een
machine die eigenlijk veel te duur
is, maar die nodig is vanwege de
lengte van de profielen. Door met
de robot te frezen, denken wij de
kosten te halveren.” Nu ligt de
machine-uurprijs rond de 120
euro, een robotfreescel kost
ongeveer 60 euro per uur. Hier is
de robot dus zeker concurrerend.
Het programmeren is identiek, of
je dat nu voor de robot of voor
een CNC-machine doet. “Het
vroegere nadeel dat je eerst weer
alles moest vertalen in robottaal is
met onze huidige software
weggevallen”, legt Ten Haaf uit. In
principe kun je elke CADCAM
input hiervoor gebruiken. Het
nadeel is wel dat er weinig
postprocessoren beschikbaar zijn.
En daar zien zowel Ten Haaf als
Van Esch een unieke kans nu het
robotfrezen nog niet echt is
doorgebroken. “Hier zouden we
nu moeten standaardiseren.
Jammer genoeg is dat bij de
CNC-machines niet gedaan en
gebeurt dit ook niet meer. Voor de
robot is dit het ideale moment
daarvoor.”
Gereedschapbouw Behalve de
interesse van de profielenmaker
praten Sirris en Trento ook met
een matrijzenbouwer. Jan van
4 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

Esch denkt dat het robotfrezen
ook in de gereedschapbouw nu al
kan worden toegepast. “Niet voor
de complete bewerking, wel voor
het voorfrezen. De finishing kun je
dan op een dure, nauwkeurige
machine doen.” Dat de robot nu
minder nauwkeurig freest, doet
niets af aan de voordelen die je als
gereedschapbouwer kunt boeken.
De uurkosten liggen zoveel lager
dat het - zeker bij grotere matrijzen
- loont om het werkstuk om te
spannen. “Je verlost dan de dure
nauwkeurige machines van het
lange voorfrezen.” Omdat de robot
minder stabiel is dan een CNCmachine,
zal de gereedschapslijtage
wellicht iets hoger uitvallen
als je hardere materialen zoals
aluminium gaat frezen. Die
meerkost zal echter
verwaarloosbaar zijn, schat Ten
Haaf in. Er is ook al een
gereedschapwisselaar gebouwd,
eigenlijk identiek aan die van een
CNC-machine. In de spindel zit het
bekende systeem om het
gereedschap los te laten of vast te
pakken. Waar wel nog een
oplossing voor ontwikkeld moet
worden, is het eventueel
koelsmeren tijdens het verspanen,
V.l.n.r.: Ivan Bas, Peter Ten Haaf, Jef
Loenders en Jan van Esch bij de ABBrobot
waarmee aluminium profielen
worden gefreesd.
R O B O T F R E Z E N
zonder dat je de robot in een
machineruimte plaatst. “Wellicht is
minimaalsmering hier een
oplossing”, zegt Jef Loenders.
Bovendien heeft Trento dit soort
applicaties reeds bij andere
robotprojecten toegepast.
SinuTrain
Geared to the real world
Sinutrain Operate is de CNC sturingsidentieke trainings
software van Siemens voor de PC. Het maakt realistisch
bedienen en programmeren van een Sinumerik CNC op de
PC mogelijk en is gebaseerd op de nieuwe SINUMERIK®
Operate gebruikersinterface. SinuTrain is geschikt voor di-
Video TRENTO
Video frezen voor
Bollart
Meer informatie
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 5
Sirris
Trento Robotics
Belgium
aloogprogrammeren en G-code programmeren en kan
aangepast worden aan de configuratie van de machine.
Hiermee levert het maximale overeenkomst tussen offline
geprogrammeerde CNC programma’s en de werkelijke machine.
U kunt de testversie nu gratis downloaden.
www.siemens.nl/cnc4you

A U T O M A T I S E R I N G
Cellro automatiseert
seriegrootte 1
Wat Heidelberg met de
drukkerijwereld heeft gedaan, wil
Bram de Koning van Cellro
teweegbrengen in de
verspanende industrie. De
advanced smart cell kondigt een
nieuw tijdperk in de verspaning
in. Verspanen zal in de toekomst
veel meer procesmatig
aangestuurd gaan worden.
Intelligentie verschuift richting de
aansturing van de cel.
6 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

EMO-première Cellro nam dit
jaar voor de eerste keer deel aan
de Demoweek, half maart in
Veenendaal. In de showroom
annex productiehal werd op dat
moment de nieuwe robotcel
opgebouwd, die na de zomer op
de EMO in Hannover in première
gaat. Het bijzondere aan deze cel
is dat de robot zelfstandig het
bekken voor de klemming kan
wisselen, wat bepaald wordt door
het type product dat je gaat frezen.
Ook is de cel voorzien van een
omkeerstation, zodat je nu zes
kanten volledig kunt afwerken
zonder dat er nog handjes aan te
pas komen. Na het omkeren haalt
de cel nog een positioneernauwkeurigheid
van 0,02 mm.
Besturingsfilosofie De echte
vernieuwing zit vooral in de
besturing, legt Bram de Koning,
ceo van Cellro uit. “De celbesturing
leidt, de machinebesturing hangt
daar als een slave onder. De
besturing van de cel ziet wat er
gebeurt in de machine, ontvangt
alle meetdata van de machine en
kan ingrijpen als dat nodig is.” Dit
is een fundamentele andere
benadering van automatisering
dan tot nog toe steeds gebeurt.
Doordat alle informatie over het
product, machine-instellingen en
het bewerkte product digitaal
worden uitgewisseld, kan de
machine binnen tien minuten
ingesteld worden voor een nieuw
product. “Een product dat nog niet
eerder in de cel is gemaakt”,
benadrukt Bram de Koning. De
A U T O M A T I S E R I N G
machine wordt dus afgestemd op
de robotcel en niet omgekeerd.
Ervaren CNC-verspaner
Opspannen gebeurt straks
eveneens vanuit het systeem. De
software van de advanced smart
cel weet bijvoorbeeld welk product
een zacht bekken vraagt en zorgt
dat de robot dit gebruikt. “Straks
kun je iemand het opspannen in
een jaar leren, waar je nu vele jaren
nodig hebt.” Wat Bram de Koning
echter vooral wil, is dat verspanen
als een proces wordt benaderd. In
de productieplanning kies je voor
de beste manier om frees- of
draaidelen te produceren. Binnen
enkele jaren wil hij de cel zo
intelligent hebben, dat deze in
staat is qua instellingen het niveau
van een zeer ervaren CNCverspaner
te evenaren.
Uurtarief onder 50 euro Met
deze automatiseringsoplossing
Bram de Koning: China straks niet meer goedkoper.
kan West-Europa de concurrentie
met landen als China aan.
Uurtarieven komen met dergelijke
productiecellen onder de 50 euro
per uur. “China is dan niet meer
goedkoper. Hoogwaardige delen
komen hierheen of blijven hier”,
aldus De Koning. Dat zal wel
consequenties hebben voor
verspanende bedrijven. Kleinere
bedrijven zullen het op termijn
moeilijker krijgen, verwacht hij.
Verspaning wordt namelijk naar
een hoger niveau gebracht. Daarin
zul je mee moeten gaan of het
wordt lastig om nog te
concurreren. “Je gaat je in de
toekomst onderscheiden met de
mate waarin je je productie
organiseert. Je moet keuzes
maken en specialiseren.”
Partners Cellro ontwikkelt deze
robotcel samen met onder andere
Siemens en de Duitse
machinebouwer Grob. Op de EMO
wordt de robotcel gedemonstreerd
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 7

samen met een Grobbewerkingscentrum,
voorzien van
de Siemens 840 D besturing.
Bram de Koning: “Onze
celbesturing moet namelijk heel
diep in de besturing van de
machine kunnen ingrijpen. Deze
openheid komt er meer en meer
van de machinebouwers. Ze
moeten wel.” Siemens staat daar
al langer welwillend tegenover.
Grob net zo. De Koning vindt de
samenwerking tussen de partners
in dit project dan ook heel goed.
Na de EMO wil Cellro 2012 gaan
gebruiken om de eerste echte
productiecellen voor klanten te
gaan bouwen. Vanaf 2013 moet
het dan gaan lopen. Bram de
Koning schat dat de markt alleen
A U T O M A T I S E R I N G
al in West-Europa enkele
honderden stuks per jaar groot is.
“Maar we beginnen rustig. Eerst
het concept goed doorontwikkelen.”
Want Cellro belooft
hiermee seriegrootte 1
geautomatiseerd te kunnen
maken. Build to order verloopt in
de verspaning dan volledig
geautomatiseerd.
Meer informatie
Cellro
CAD/CAM & PDM automatisering
SolidCAM in 2011 revolutionair vernieuwd!
De meest gebruikte commando’s zijn verwerkt in de Command Manager.
Nieuwe Probing bewerking.
Een aparte module Voor Hoge snelheids Ruwen (HSR)
Compleet nieuwe machine definitie.
Alle bewegingen van de machine zijn toe te voegen aan een programma.
Vernieuwde gereedschaptabel.
2.5D Toolbox strategieën.
Gereedschapbaan editor.
Verbeterde ruw materiaal bepaling voor frees/draai banken.
Compleet vernieuwde klauwplaten definitie voor draaibanken.
Nieuwe bewerkingen voor draaien.
Verbeteringen in bestaande bewerkingen voor draaien.
Multi turret ondersteuning en synchronisatie.
High-Speed Machining
Een revolutionaire nieuwe module: iMachining.
Voor meer informatie bel:
0314 377 050 of klik HIER
http://www.cad2m.nl/software/solidcam/
Turning and Mill-Turn up to 5 axis
Rapid Prototyping
3D printing
3D CAM
Product & Proces
Configuratie
2D naar 3D
CAD/CAM & PDM
automatisering
van ontwerp naar markt
2.5D Milling
Productdata
Communicatie
Video smartcell
3D CAD
Product Data
Management
Ontwerp
Validatie
High-Speed Surface Machining
Indexed Multi-sided Machining Simultaneous 5 - axis Machining
Wire EDM iMachining

De dental
freesindustrie is
helemaal
overgestapt op
zogenaamde
blanks, ronde
schijven waaruit
de kronen worden
gefreesd. Efficiënt
in materiaalgebruik
en
makkelijk op te
spannen, zoals op
de foto bij de
Datron D5, de
speciaal voor deze
markt ontwikkelde
freesmachine. Met
als bedienersscherm
een iPad.
D E N T A L I N D U S T R Y
Efficiency
VIDEO
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 9

De eerste
bedrijven uit de
metaalindustrie hebben
social media omarmd.
Ze sturen tweets de
wereld in, publiceren
foto’s op hun Facebookaccounts
en laten via
4Square hun volgers
zien waar ze zich
bevinden. Waarom doen
ze dit? En waar ligt de
grens: wat zeg je wel in
een tweet en wat niet?
S O C I A L M E D I A
Social media: kleine moeite,
Jan Willem Kaaijk, die
samen met zijn vader
Nico Kaaijk
Metaalbewerking in
Zaandam leidt, heeft via
social media al orders
binnengehaald.
Bijvoorbeeld een
opdracht voor het
Tropenmuseum in
Amsterdam. Het contact
daarvoor is gelegd via
YouTube. Via twitter heeft
hij onlangs een order
voor 24 beugels kunnen
noteren. Jan Willem
twittert als een order bij
een tevreden klant is
afgeleverd. “Weinig
metaalbedrijven zijn actief
met social media. Dus je
kunt je ermee
veel respons?
onderscheiden”, zegt hij,
eraan toevoegend met dit
soort zaken altijd voorop
te lopen. “Destijds waren
wij een van de eersten
met een e-mailadres.
Konden wij al onze
digitale tekeningen naar
lasersnijbedrijven mailen.
Daar hebben we geld
mee verdiend.”
Contacten TopFinish,
leverancier van polijst- en
slijpapparatuur en
loonpolijster, gebruikt het
twitteraccount vooral om
het bedrijf op het web
een gezicht te geven.
Marjet Verhoef: “Het is
voor ons een manier om
nieuwe contacten te
krijgen. Nieuwsberichten
leveren nieuwe bezoekers
op de website op. Het
zorgt zeker voor respons.
We kunnen mensen
ongedwongen informeren
over onze producten en
diensten.” Je kunt
natuurlijk via social media
ook volgen wat er in de
branche gebeurt. Dat is
tot nog toe voor Jos
Louwhoff van Tebumo
CNC-Verspaning B.V. uit
Gorinchem het
belangrijkste doel, naast
aanwezig willen zijn als
bedrijf. “Oprecht
geïnteresseerd anderen
volgen.” Daarvoor vindt
hij Twitter een ideaal
middel. Beter dan de emailnieuwsbrieven
die hij
regelmatig in zijn mailbox
vindt. Het verschil? “Ik
bepaal zelf wanneer ik
naar mijn twitteraccount
kijk. En je kunt heel snel
scannen wat wel en wat
niet interessant is. Je
beslist zelf om iets te
lezen. Mijn mailbox is
toch al druk, met mails
van klanten.”
Verandering Daar wil
Louwhoff liever geen
reclame tussen. Daarmee
slaat hij de spijker op de
kop. Social media
veranderen de manier
hoe mensen informatie
10 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

tot zich laten komen. Dat vindt ook
Marjet Verhoef. “Je kunt selectief
zijn in welke mensen en bedrijven
je volgt en bepaalt dus zelf welke
informatie je ontvangt.”
Zakelijk of privé? Bedrijven zijn
soms huiverig voor social media,
bang de controle te verliezen. Bert
Maes, werkzaam bij Haas
Automation Europe en op de
marketingafdeling verantwoordelijk
voor twitter en een blog onder zijn
eigen naam, herkent dit. “Bij de
lancering van het blog vreesde de
directie dat dit schade zou kunnen
veroorzaken en diende het dus
strak gedirigeerd te worden. Na
enkele weken hebben we dat los
gelaten. We hebben het systeem
omgedraaid. De directie volgt het
blog en vraagt mij een artikel te
herbewerken als dat nodig is.
Sinds de start 15 maanden
geleden, sinds 200 blogposts en
bijna 1.500 twitterberichten is dat
nog nooit gebeurd.” Blogs en
twitter vragen namelijk om een
snelle actie. Dan kun je geen
tijdrovende overleg- en
controlestructuren opzetten. Bert
Maes wijst er verder op dat zowel
het twitteraccount als het blog
onder zijn naam staan
geregistreerd. “Niets wijst erop dat
ik de mening van het bedrijf
verkondig. Daarnaast wordt de
kwaliteit van de artikelen hoog
bevonden.”
Adem inhouden Maar waar leg
je als ondernemer de grens tussen
wat je wel via twitter - of een van
de andere social media - naar
buiten brengt en wat niet? Een
S O C I A L M E D I A
kant en klare oplossing heeft
Marjet Verhoef niet. “Maar je moet
je hier wel bewust van zijn. Wij
zullen nooit alles naar buiten
brengen.” Ze houdt het aantal
berichten bovendien beperkt.
Kwaliteit gaat voor kwantiteit. “We
willen zoveel mogelijk followers
hebben en niet als spam gezien
worden, waardoor mensen ons
unfollowen.” Moet je bijvoorbeeld
vertellen wanneer je naar een klant
gaat? Jos Louwhoff zoekt ook nog
wat wel en wat niet te melden. Af
en toe houdt hij even een paar
tellen de adem in, voordat hij naar
het toetsenbord grijpt. “Ik kijk ook
naar mijn volgers, wat doen die.
Maar ik wil niet alles naar buiten
brengen.” Niet alleen de
concurrent kijkt mee; soms heb je
een privé mening die men bij
TopFinish en Tebumo CNC nooit
via het zakelijk account
wereldkundig zal maken.
Gezicht Je bedrijf een gezicht
geven. Dat doet Jan Willem Kaaijk
tot op zekere hoogte wel. Hij ziet
hier zelfs een van de sterke kanten
van social media voor kleine
bedrijven in. “Als klein bedrijf moet
je het hebben van persoonlijke
contacten. Je moet de menselijke
kant laten zien. Bij grote
aannemers die werk uitbesteden,
is alleen de prijs belangrijk.
Particulieren en kleinere bedrijven
voelen zich juist aangetrokken tot
bedrijven met een gezicht. Daarom
twitter ik ook als ik naar de
schouwburg ga. Wel altijd op een
leuke manier. De tweet moet
bijdragen aan de positieve
uitstraling. Want je moet je bewust
zijn dat tweets schade kunnen
aanbrengen.”
Tijdsinvestering Een ander
bezwaar dat vaak door
tegenstanders wordt geopperd, is
de tijd die het kost. Jos Louwhoff
vindt dat meevallen. Hij kijkt af en
toe overdag, vaker ’s avonds.
“Maar het kost niet veel tijd.” Dat
vindt ook Marjet Verhoef van
TopFinish. “Het opzetten van het
account kost even tijd, daarna is
het een kleine moeite om een
bericht te plaatsen waarin je veel
nieuws kunt vertellen.” Jan Willem
Kaaijk schat dat het twitteren hem
zo’n twee uurtjes per week kost.
“Ook omdat ik andere mensen
volg. Ik zie het niet als verloren tijd,
want ik volg bijvoorbeeld Euro Inox
en pik daar nieuwe dingen uit op.”
En met de social media
mogelijkheden op een moderne
mobiele telefoon, heb je zo een
foto met een toelichting van een
mooie klus de wereld in gestuurd.
“Zeker de smartphones verlagen
de drempel om te communiceren”,
aldus Jan Willem. “Ik denk dat het
hierdoor een enorme vlucht gaat
nemen.”
http://twitter.com/#!/kaaijk
http://twitter.com/#!/TopfinishMetaal
http://twitter.com/#!/tebumocnc
http://twitter.com/#!/htecbertmaes
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 11

S O C I A L M E D I A
Social media redding
voor de metaalindustrie?
In het Haas Technical
Education Center (HTEC)
programma worden social
media volop ingezet. Het doel:
onder een zo breed mogelijke
doelgroep de boodschap
verspreiden dat het CNCmetaalonderwijs
essentieel is
om de economiche vitaliteit
van een land op peil te
houden. Werken social media
in deze industrietak?
Bert Maes werkt op de marketingafdeling van Haas Automation Europe.
Hij stuurt bijna dagelijks tweets de wereld in, post meerdere keren in de
week op zijn blog en houdt het YouTube account actueel. De
Amerikaanse machinebouwer kiest voor deze mix om naast leraren en
schooldirecties een zo breed mogelijke doelgroep te bereiken. “We
willen ook rechtstreeks jonge mensen, potentiële CNC-leerlingen, en
productiebedrijven aanspreken om hen te inspireren,” legt Bert Maes
uit. Door informatie die interessant is voor iedereen die onderwijs, de
12 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

maakindustrie en vooral de
verspaning een warm hart toe
draagt te filteren, wordt het belang
van productie voor de economie
benadrukt. “Verder laten we
mensen inzien hoe belangrijk de
productie is in onze economie;
maar dat productie niet kan
groeien zonder jonge mensen,
noch zonder investeringen van
diverse actoren.” Tot slot wordt er
een link gelegd tussen het actuele
nieuws in de
metaal en
onderwijs en het
HTECprogramma,
om
zichtbaar te
maken hoe het
project bijdraagt
aan het oplossen
van problemen.
De mediamix die
Haas inzet, is
breed. De website,
die volgens Bert Maes echter
statisch is. Het blog dat snellere
updates toelaat en Twitter
waarmee je slechts enkele
muisklikken nodig hebt om te
zorgen voor een constante stroom
van inhoud die iets nieuws en
spannends belooft. “Twitter maakt
het ons ook mogelijk altijd up to
date te blijven. Dat dient dan als
inspiratie voor onze blogposts.
Ook YouTube is een essentieel
onderdeel van onze sociale media
mix.”
Online tijd op social media Een
Amerikaans onderzoek toont aan
dat daar veel internetgebruikers uit
de industrie het grootste deel van
S O C I A L M E D I A
hun onlinetijd doorbrengen met
social media. Gevolgd door blogs,
dan door zoekmachines. LinkedIn
heeft het grootste tijdsaandeel.
Voor het HTEC-programma is dat
nog onontgonnen terrein, aldus
Bert Maes. Hij durft geen
uitspraken te doen over het social
media gebruik in Europa. “Door de
vele verschillende talen en de
verschillende lokale social media,
is het meten in de Europese
We laten zien hoe belangrijk
productie is voor onze economie en
dat productie niet kan groeien
zonder jonge mensen
industrie moeilijker.” Hij merkt
echter dat lezers zijn berichten en
blogs doorplaatsen. “Om het
aantal contacten te vergroten,
zullen we echter meertalig moeten
gaan werken of meer op lokale
netwerken gaan opereren.”
Resultaten Wat levert dit nu op,
positieve beeldvorming, discussie,
of ook wellicht nieuwe klanten?
Bert Maes: “Een van de
belangrijkste boodschappen die
we verspreiden, is dat we dringend
iets moeten doen aan het CNCmetaalonderwijs.
Zonder
gemotiveerde en geïnspireerde
CNC-docenten en -studenten
loopt elk land risico haar
toekomstige economische vitaliteit
te verliezen. Door social media in
te zetten, leggen we nieuwe
contacten. We hebben via deze
weg al contact gelegd met nieuwe
samenwerkingsnetwerken en
nieuwe klanten (scholen). In de
tweede plaats willen we een
bescheiden rol spelen om
studenten, ouders, overheden en
ondernemingen te inspireren.” Pas
op de derde plaats komt de
imagoversterking voor Haas
Automation.
Persoonlijk
tintje In al zijn
social media
uitingen geeft
Bert Maes zijn
persoonlijke visie
op de
maakindustrie.
Wel een visie die
nadrukkelijk
verbonden is met het bedrijf. “Door
het ontwikkelen van een niche,
willen we deskundige worden op
het gebied van CNCmechanicaonderwijs.
Doordat ik
als een persoon schrijf en niet als
een bedrijf, kom ik meer op
persoonlijk niveau met het publiek
in contact. Ik voer een gewoon
gesprek, zonder direct iets te
verkopen. Ik reik inhoud aan die
invloed kan hebben op carrière-,
financierings- of
aankoopbeslissingen.”
Industrie promoten Hij vindt dat
meer metaalbedrijven het nieuwe
fenomeen zouden moeten
omarmen. “Het is een effectief
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 13

middel om producten in nieuwe
markten te promoten aan een minimale
kost.” Nog beter zou het zijn als alle
metaalbedrijven niet alleen hun eigen
bedrijf zouden promoten, maar ook hun
hele industrie. “Gezien het slechte
imago dat de maak- en de
verspaningsindustrie hebben, geloof ik -
ook in het licht van de ontwikkelingen in
Ontdek meer over social media
22% van de online tijd
Onderzoek door Nielsen heeft uitgewezen dat
22% van de tijd die we online zijn, we met social
media bezig zijn. KPN zegt dat 37% van de
Nederlanders dagelijks sociale media gebruikt.
Richard van Hooijdonk zet in zijn blog 10
essentiële social media tips op een rij.
Link
S O C I A L M E D I A
de Arabische wereld - dat de macht
van de sociale media redding kan
brengen.”
14 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011
B2B
Social media kun je goed inzetten voor business
to business communciatie. Hieronder een link
naar 8 tips voor social media gebruik in B2B.
Link
FrankWatching
Een goede informatiebron in de Nederlandse taal
is FrankWatching. Alvast een handig overzicht
van do’s en don’ts van social media.
Link
Social media magazine
En wil je het allemaal in magazinevorm lezen, kijk
dan hieronder:
Link
Meer informatie
Blog van Bert Maes

M A N A R M V E R S P A N E N
CAM-programmeur bedient
— Quisque Massa
robotfreescel van op 200
Een goede frezer die weet hoe je met
programmeren alles uit de kast kunt halen en een
volledig geautomatiseerde bewerkingscel. Meer
heeft Klaus-Dieter Matthes van Indunorm
Bewegungstechnik niet nodig om maandelijks 2000
kronen en bruggen te maken. Doorlooptijd: 24 uur.
Vandaag besteld, vannacht gefreesd, morgen
uitgeleverd. Allemaal unieke producten.
kilometer
Centraal programmeren, decentraal frezen
In de buurt van Hannover heeft Indunorm / Indudent
al een productiecel voor kronen en bruggen in
gebruik. Dit voorjaar wordt een satellietvestiging in
Duisburg geopend, waar de tweede bewerkingscel
staat. Deze bestaat uit een Röders 5-assig
bewerkingscentrum en een Indumatik Light 8
robotcel. Bijzonder is dat de machine in Duisburg
geprogrammeerd en aangestuurd wordt vanuit de
vestiging in de buurt van Hannover. Dat is, denkt
Klaus-Dieter Matthes, het model waar verspanen in
een aantal markten naar toe gaat. "We gaan centraal
programmeren, want daarvoor heb je de echte
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 15

verspaningsspecialist nodig. De
feitelijke productie doen we
decentraal, omdat onze klanten,
tandtechnische laboratoria, graag
daags na de bestelling hun
producten komen ophalen.
Levertijd is bij ons 24 uur, of 48 uur
als een koerier de bestelling moet
leveren." En wat nu voor bruggen
en kronen geldt, kan morgen voor
een heleboel andere producten
gelden, meent Matthes. Immers,
elke kroon is een uniek product.
Ultrakorte levertijden
Dit is een trendbreuk in
de verspanende
industrie, zegt Matthes.
Door je automatisering
heel ver door te voeren,
kun je ook in de
enkelstuk productie hele korte
levertijden hanteren. Bij Indudent
betekent dit dat de CAD-files die
voor 16.00 uur 's middags via het
internetportal worden
doorgegeven, 's nachts gefreesd
worden, ondanks dat elke brug of
kroon uniek is en in de cel
meerdere materialen worden
verwerkt, van kobaltchroom en
titaan tot keramiek.
Logistiek De blanks, de ronde
materiaalschijven waar de dentaal
M A N A R M V E R S P A N E N
industrie op is overgestapt, staan
in het magazijn en worden
automatisch door de robot
beladen. Na de bewerking valt de
brug of kroon in een bakje,
voorzien van een RFID chip die
gekoppeld is aan de bestelling. De
robot plaatst ook dit bakje terug in
het magazijn. "Eigenlijk hebben we
aan de machine alleen nog een
logistieke medewerker nodig. Deze
neemt de producten uit, scant de
bakjes en dan rollen automatisch
alle verzendformulieren en factuur
“We garanderen 24 uur
levertijd voor gefreesde
kronen”
uit de printer en kan de bestelling
verzendklaar worden gemaakt."
Deze medewerker zorgt daarnaast
voor het aanvullen van nieuw
materiaal, verwisselt
gereedschappen en houdt de
machine zuiver.
Centraal programmeren Het
CAM-programmeerwerk gebeurt
vanuit de centrale vestiging bij
Hannover, voor beide
productielocaties. Programmeren
wordt de corebusiness voor de
verspanende bedrijven, verwacht
Klaus-Dieter Matthes. "Daarvoor
hebben we een hele goede frezer
nodig, die de juiste
freesstrategieën maakt om
optimaal te kunnen produceren.
Zonder deze vakman haal je nooit
de productie van 2000 producten
per maand." Afhankelijk van het
materiaal waaruit een brug
gefreesd wordt, duurt dat immers
nog altijd een minuut of acht voor
zirkoon en een klein kwartier voor
kobaltchroom en tot
een half uur voor
complexe bruggen.
Scheiding CAM en
operator Klaus-Dieter
Matthes wil de
komende jaren verspreid over
Duitsland nog meer van deze
productiecellen in gebruik nemen.
Regionaal, omdat de markt – de
tandtechnische laboratoria – graag
vandaag bestelt en morgen de
kronen en bruggen komt afhalen.
“We zullen ook in andere sectoren
naar een scheiding van CAM en
bediening toe gaan. Vanuit het
jobmanagementsysteem start de
machine zelf de productie.” En
waar dat nu gebeurt voor bruggen
en kronen, vraagt Matthes zich af
VIDEO Freescel
16 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

waarom je dat niet kunt
waarmaken voor knie- en
heupprothesen. Vandaag scant de
specialist de knie van een patiënt,
een dag of anderhalve dag later
ligt een op maat gefreesde
prothese naast de operatietafel.
Als de industrie daarin slaagt, hoeft
niemand zich zorgen te maken
over de opmars van de 3D
printtechnieken. “Want”, besluit
Matthes, “wij frezen uit vol
materiaal. Onze prothesen zijn
homogeen. En met een decentrale
productie kun je een goede prijskwaliteit
verhouding bieden.”
Meer informatie
Indunorm
Indudent
Röders
www.palio.nl
M A N A R M V E R S P A N E N
De techniek
De cel die Indunorm Bewegungstechnik op de IDS in Keulen
toonde, bestond onder andere uit een Röders Tec 408 BD
bewerkingscentrum met een hoog frequent spindel die
maximaal 42.000 toeren per minuut kan frezen. De high end
freesmachine is nodig om bij een inschakeltijd van zo’n 20 uur
per dag hoge nauwkeurigheden te blijven waarborgen. Het
aan de machine gekoppelde Light 8 magazijn telt in de
getoonde opstelling 24 plaatsen voor verschillende soorten
blanks en 60 schalen voor gefreesde producten. Afhankelijk
van de productie kan er een groter magazijn worden ingezet.
De robotcellenfabrikant biedt zelf ook als loonbedrijf
freescapaciteit aan, op machines van onder andere DMG en
Hermlé. Met automatiseringsoplossing doet men dat tegen
een uurtarief van 35 euro.
Indunorm Bewegungstechnik bouwt ook robotcellen voor
OEM’ers, zoals voor Hermlé, die dan onder de eigen
merknaam van de fabrikant worden verkocht.
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 17

A D D I T I V E M A N U F A C T U R I N G
Additive manufacturing
klaar voor echt
productiewerk
Eigenlijk is 3D printen al
oud. Umberto Baraldi, werkzaam
bij de vestiging van Sirris in Luik,
gaf tijdens RapidPro een voor
velen waarschijnlijk onbekende
terugblik op deze ontwikkeling,
die anderhalve eeuw geleden
begon.
Al in 1860 experimenteerde de
Fransman Francois Willème met
26 fotocamera’s om daaruit een
3D afbeelding af te leiden. In het
Musée Carnavalet in Parijs kun je
nog altijd enkele van zijn stukken
bewonderen, eigenlijk dus ’s
werelds eerste 3D geprinte
producten. Waarom het dan toch
nog anderhalve eeuw geduurd
heeft voordat de techniek echt
doorbreekt? Baraldi heeft daar
twee verklaringen voor. De eerste
is dat de noodzakelijke
automatisering ontbrak om het 3D
printen te laten concurreren met
andere bewerkingstechnieken. En
als tweede reden: je hebt
uitvinders die goede ideeën
hebben, maar er geen droog
brood mee kunnen verdienen. “En
je hebt innovators die een idee
functioneel maken zodat ze er wel
geld mee kunnen verdienen.”
Deze innovators zijn eind jaren ‘80
opgekomen, vooral in de VS.
De markten Uit het jaarlijkse
rapport over de markt voor 3D
printen – of additive manufacturing
zoals de nieuwe naam luidt – van
Terry Wohlers blijkt dat zelfs in het
Een beenprothese, volledig gemaakt door
laag voor laag het product op te bouwen
(Foto: EOS)
crisisjaar 2009 de vraag naar
additive manufacturing technologie
(AM) met 3,3 procent groeide.
Weliswaar het laagste
groeipercentage in 22 jaar, maar in
ieder geval groei. Deze groei komt
volgens de Amerikaanse
marktonderzoeker vooral door de
18 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

gestegen vraag naar goedkopere
3D printers. Hoewel Wohlers denkt
dat het tijd zal vergen voordat de
industrie echter overstapt op AM
als productietechnologie voor end
user delen, voorziet hij tegen die
tijd wel een enorme markt
ontstaan. Op dit moment staan er
wereldwijd zo’n dikke 6000 AMmachines.
Daarmee wordt jaarlijks
1,5 miljard dollar omzet
binnengehaald, schat Wohlers.
Europa is de snelst groeiende
markt, Amerika verliest de
voorsprong uit het verleden en
Azië pakt snel op.
Reserve onderdelen “Denk niet
alleen dat dit iets is voor rapid
prototyping van kleine delen”
waarschuwt Baraldi van Sirris. “Je
kunt er ook echt functionele delen
mee printen.” Hij wijst onder
andere op de Urbee, een met 3D
printers van Stratasys gemaakte
auto. Een segment dat volgens
hem groeit, is dat van reserve
onderdelen. Berenschot heeft hier
onderzoek naar gedaan, samen
met onder andere BMW. Als het
om complexe onderdelen gaat
voor oldtimers, is het voor BMW
goedkoper deze delen per
bestelling te printen zolang de
vraag niet groter is dan zo’n 10
A D D I T I V E M A N U F A C T U R I N G
Boven: de groei van de 3D
printwereld (bron: Wohlers
Report 2010)
Rechts: Sirris-onderzoeker
Umberto Baraldi:
functionele delen printen
Website Website Website Website
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 19

Martijn Laar van Berenschot: additive
manufacturing staat op het punt echte
manufacturing te worden.
stuks. De totale kosten dalen dan
van gemiddeld 832 euro per deel
naar 420 euro. “Heb je meer dan
100 onderdelen per jaar nodig,
dan ga je met AM nat”, aldus
Martijn Laar van Berenschot. Voor
een bepaald onderdeel dat in de
A D D I T I V E M A N U F A C T U R I N G
studie is geanalyseerd,
kom je dan op een
kostprijs van 25 euro uit,
terwijl die met de
conventionele
productietechniek niet
hoger ligt dan 0,95 euro.
Totale ketenkosten
Een andere toepassing
die Berenschot heeft
onderzocht, is het printen van
titanium implantaten. “Het
implantaat is weliswaar veel
duurder, maar doordat de
operatietijd korter wordt en de
patiënt sneller uit het ziekenhuis
wordt ontslagen, scheelt het in de
totale keten veel geld.” Laar’s
conclusie: additive
manufacturing is klaar om
echte manufacturing te worden.
“Maar het is geen wondermiddel
voor de hele markt. Je moet de
haalbaarheid integraal met de hele
keten bekijken. De grote winst zit
in het reduceren van het
werkkapitaal en dus goedkoper
maken van de hele keten.” De
belangrijkste drempels zijn volgens
hem de juridische aspecten, de
afschrijvingen op gereedschappen
die er nu al zijn en de zogenaamde
switching costs om op de nieuwe
technologie over te stappen.
The Printed World (artikel
The Economist)
Dormer toont resultaten composiet-research
Omdat composieten steeds vaker worden
toegepast, heeft Dormer Tools in het Britse Sheffield
een Research Technology Center (RTC) opgericht, dat
onderzoek doet naar gereedschappen voor het
verspanen van composieten. “Bedrijven die
composiet verspanen, zoeken naar kennis op dit vlak.
Weinig bedrijven zijn hier echt gespecialiseerd in”,
zegt Gert de Vries, specialist Aerospace en
Composiettoepassingen bij Dormer Tools Nederland.
Tijdens de Demoweek toonde Dormer enkele
speciale gereedschappen voor het verspanen van
dit sterke maar zeer lichte materiaal. Dit wordt al
langere tijd in de aerospace toegepast en meer en
meer in de automobiel- en jachtenbouw. Essentieel
is de juiste combinatie van gereedschaps-
geometrie, substraat en coating om problemen
tijdens het verspanen te voorkomen. Door de
gelaagde structuur van met name koolstofcomposieten
is het materiaal tijdens het machinaal
bewerken gevoelig voor delaminatie, versplintering
en rafelen. De Vries: “De schuine hoek aan het
gereedschap voorkomt bijvoorbeeld delaminatie.
En hoe scherper de PCD-snijkanten, des te beter
de oppervlaktekwaliteit na de freesbewerking.”
Behalve een aantal algemene regels, geldt bij de
gereedschapskeuze vooral de vraag welk
composiet ga je verspanen? Omdat het vulmiddel
kan verschillen, zijn andere gereedschapsoplossingen
denkbaar. Ook de manier waarop het
composiet is geweven is van invloed.
20 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

R A P I D P R O
3D RapidPro: printen: 3D vloek printen of zegen breekt door
voor verspaners?
VIDEOFRAGMENT
FLYING CAM IN
HARRY POTTER
Onderdelen die je zo uit je 3D printer
haalt. Het kan al lang. Toch lijkt de 3D
printtechnologie nu pas op het punt te komen
dat een grootschalige doorbraak realistisch is. Is
dit een bedreiging voor de maakindustrie? Of
biedt de techniek nieuwe kansen voor bedrijven
die tot nog toe gewend zijn producten te maken
door materiaal weg te halen?
Markten kunnen snel omslaan. Martijn Laar,
werkzaam bij Berenschot en betrokken bij het
Europees project Custom Fit, schetste tijdens
RapidPro 2011 de veranderingen in de Duitse
dentalmarkt. Door de opmars van 3D
printtechieken voor tandprothesen en de
geautomatiseerde freescellen, is in Duitsland de
helft van de Duitse tandtechnische laboratoria
failliet gegaan. In 3,5 jaar tijd. Zodra de voordelen
van een technologie significant zijn, kan het snel
gaan, meent Laar. En dat voordeel hoeft beslist
Deze mini-helikopters worden in België gebouwd voor de filmindustrie.
Voor de productie van de meeste onderdelen gebruikt Flying-Cam 3D
printtechnieken. Links een afbeelding uit een van de Harry Potterfilms,
waarin de helikopters gebruikt zijn voor bepaalde effectopnamen.
niet altijd een lagere kostprijs van het fysieke
product te zijn. Exclusiviteit, individualiteit, maar
zeker ook tijd- en kostenbesparing elders in de
keten, kunnen de doorslag geven voor de nieuwe
maaktechnologie. “De businesscase zit dikwijls in
wat additive manufacturing doet met de keten en
je bedrijf.”
Besparen Hugo Berentsen van Cad2M kan na
afloop van RapidPro slechts één conclusie trekken:
het thema leeft. “Het hoge aantal bezoekers geeft
de interesse van mensen aan.” Cad2M levert 3D
printers van Dimension, die in ABS-kwaliteit
printen. Berentsen schrijft de doorbraak toe aan de
prijsdaling van zowel de printers (nu vanaf 13,5
mille) als de materialen (25 eurocent per kubieke
centimeter. “In de verspaning kun je enorm veel
besparen als je het maken van mallen voor
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 21

prototypes overslaat. Ten opzichte
van een spuitgietmal bespaar je
duizenden euro’s als je het model
print. En de doorlooptijd wordt
vrijwel nihil. Een baco met een bek
die open en dicht kan, printen we
in anderhalf uur.” Cad2M heeft een
klant die zelfs het eindproduct –
een kunststof beschermkap –
voortaan wil printen. “Elke keer
een mal maken is te duur en kost
doorlooptijd.” Vooral dat laatste
aspect weegt zwaar mee: time to
R A P I D P R O
market moet vandaag de dag kort
zijn. 3D printen draagt daaraan bij.
Omslag komt er “Je moet ermee
aan de slag gaan en de
mogelijkheden ontdekken”, zegt
Maarten van Teeffelen, directeur
van CNC Consult. CNC Consult
vertegenwoordigt in Nederland het
merk Envisiontec, een 3D printer
die op basis van vloeibare
kunststoffen werkt. Een sector die
deze machines al veelvuldig inzet,
is de juwelenindustrie. Er worden
Met Landré op voorsprong
De klant wilde functionele
producten
direct vanuit CAD in
een hoge kwaliteit
kunnen produceren
Landré adviseerde
en leverde een
ProJet 3D productieprinter
van
3D Systems
Met de nieuwste generatie 3D printers van 3D Sytems
maakt u functionele producten in een high-denition
afdrukkwaliteit. Laat u inspireren op www.printin3d.com
Lange Dreef 10 | NL-4131 NH Vianen
Tel. 0347 329 329 | www.landre.nl
Verspaning, Plaatbewerking, Kunststofverwerking en Rapid manufacturing
modellen gemaakt op basis
waarvan met de verloren
wasmethode de gietvormen
worden vervaardigd. Van Teeffelen
ziet 3D printen als een kans voor
de verspanende industrie. “Het zal
wel wat van de markt weghalen,
maar het schept ook
mogelijkheden. 3D printen is een
nieuwe benadering voor
verspaners.” Een klant van CNC
Consult gebruikt de machines al
voor series van 50 tot 100 stuks.
Een exact omslagpunt is volgens
Van Teeffelen moeilijk aan te
geven. Dat hangt vooral van de
complexiteit af. Hoe lastiger een
product is te frezen, hoe eerder
rapid manufacturing loont. Volume
is een tweede factor. “De drempel
voor velen is dat ze met
kunststoffen moeten gaan werken,
terwijl ze uit de metaal komen. Ik
ben echter zeer positief, de
omslag komt er.”
Lasercladden Metaal printen kan
ook. Maar dat vergt behoorlijke
investeringen, bijvoorbeeld in een
laser om met behulp van het
laserlicht metaalpoeders neer te
smelten. Een voorbeeld van
metaal producten gemaakt zonder
matrijs, zijn te vinden bij VITO in
het Belgische Lommel. Dit
onderzoeksinstituut richt de
aandacht onder meer op
lasercladding. Filip Motmans,
project manager laser applications,
ziet additive
manufacturing als een nieuwe
kans. Of een toepassing succesvol
is, hangt af van de functionaliteit.
Een pegel voor de glasindustrie
22 Made-in-Europe.nu digimagazine aprii 2011

die met lasercladden voorzien is
van een dunne coating met daarin
wolfraam-carbide, heeft een veel
langere standtijd gekregen. Een
ander voordeel is een geleiderail
voor een lift, die door de lasergecladde
laag een smerende
werking krijgt. Een heel bijzondere
toepassing van VITO is het maken
van producten uit zogenaamde
gradiënt materialen. “Per laag
kunnen we de samenstelling van
de mix aan materialen veranderen,
waardoor je geleidelijk aan naar
een materiaal met andere
eigenschappen gaat”, legt
Motmans uit. Bijvoorbeeld op een
bepaald substraat starten met een
erg gelijkend metaal voor de
goede hechting en dan laag voor
laag toewerken naar een materiaal
met zeer hoge slijtvaste
eigenschappen.
Printen vervangt frezen Karl
Wallecan, manager Benelux bij
Seido-Systems, ziet wel degelijk
een verschuiving van verspaning
naar rapid manufacturing. Seido-
Systems vertegenwoordigt in de
Benelux het Amerikaanse
Stratasys, dat 3D printers in drie
categoriën aanbiedt. Met name de
Fortus serie is bedoeld voor direct
digital manufacturing: vanuit je 3D
CAD file print je je product.
“Steeds vaker zijn dat end user
R A P I D P R O
producten”, aldus Karl Wallecan.
Dat heeft alles te maken met de
beschikbaarheid van goede
materialen. “Waarom zou je
aluminium frezen als je met dit
materiaal net zulke sterke
structuren kunt printen?” 3D
printen biedt het voordeel dat de
geometrische vrijheid erg groot is.
De vraag naar lichtere
constructies speelt deze
technologie in de kaart. Wallecan
Direct digital manufacturing is
het stadium van prototypes
ontgroeid
denkt dat vooral de beschikbaarheid
van specifieke
materialen voor uiteenlopende
toepassingen de doorbraak van
deze techniek stimuleert. Een
voorbeeld is de medische
handscanner die met een
Fortusprinter wordt geprint,
zonder dat een matrijs en een
spuitgietmachine nodig zijn.
Combinatie wint Widenhorn
Industriële Automatisering was
eveneens een van de exposanten
op RapidPro. Een vreemde eend
in de bijt? Jeroen Verbunt: “Wij
willen enerzijds aftasten wat deze
markt doet. Anderzijds denken
wij dat onze producten al
aansluiten bij de vragen.” Hij
denkt dat rapid manufacturing
zowel een kans als een
bedreiging voor de verspanende
industrie is. Vooropgesteld: het
frezen en draaien van producten
Envisiontec gebruikt vloeibare kunststoffen
voor het printen in 3D.
Het RM Center toonde deze printdelen van
metaal.
Ook lasercladden (VITO) is een techniek om
zonder matrijs 3D delen uit metaal te maken.
Een voorbeeld van een muis geprint in twee
delen met een Dimension printer. Hierna zijn
de delen gelakt, wat een goed visueel
prototype oplevert.
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 23

lijft. Maar 3D printen gaat ook een deel van de
markt opeisen. Wie beide technologieën
combineert, kan, zo denkt Verbunt, maximaal
profiteren. Want 3D printen heeft beslist
groeipotenties, is zijn overtuiging. “De combinatie
van additief produceren en frezen biedt een heel
nieuwe kans.”
Helikopters Ook Umberto Baraldi van Sirris is
overtuigd van de groeipotenties die additive
manufacturing heeft. “Ik denk niet dat de techniek
meteen in een breed segment concurrerend wordt
met conventionele productietechnieken. Wel in
bepaalde segmenten.” Dat additive manufacturing
realiteit is, bewijst volgens hem Flying-Cam. Dit
van oorsprong Belgische bedrijf bouwt kleine
(1,8 m doorsnede van de wieken) onbemande
helikopters die ingezet worden in de filmindustrie
voor speciale effecten, zoals in de Hollywoord
kaskrakers Harry Potter. Baraldi: “Omdat de
productieserie jaarlijks slechts 20 tot 40 stuks
bedraagt, kiest Flying-Cam voor additive
manufacturing als productieproces, ook voor de
structuurdelen van de helikopter. Deze worden
gemaakt met selective laser sintering en
naderhand onderworpen aan de standaard
stresstesten.” Bijkomend voordeel van deze
productietechnologie is dat de helikopters
hierdoor minder zwaar zijn.
Meer informatie:
Sirris additive manufacturing
RapidPro 2011
R A P I D P R O
Deze bionische robots zijn een extreem voorbeeld van digital
manufacturing. Fraunhofer toonde ze onlangs op EuroMold. Aan
de hand van enkele criteria heeft speciale software automatisch
het ontwerp gemaakt. De meeste onderdelen zijn daarna met 3D
printen vervaardigd.
Landré: doorbraak in de productie
Jan van Egmond van Landré Metaalbewerking
ziet additive manufacturing thans doorbreken.
“Voor mij was RapidPro dé bevestiging dat
additive manufacturing nu aan het doorbreken is
als productietechniek.” Landré levert machines
om metalen onderdelen in 3D te printen, zoals die
van Concept Laser en Arcam, dat voor het
smelten een elektronenstraal bundel gebruikt.
Ton de Bruye van Layerwise merkt hetzelfde. Hij is
zelfs verrast door het grote aantal bezoekers van
de beurs die additief vervaardigen al inzetten in
(kleine) serieproductie. “In die zin was RapidPro
een echte innovatiebeurs voor constructeurs van
een nieuwe generatie.”
Branchevereniging RapidPro
Mikrocentrum heeft de branchevereniging RapidPro
opgericht. Daarmee wil men de rapid
manufacturing industrie in Nederland en Vlaanderen
ondersteunen in de verdere ontwikkeling. “Het
succes van de beurs en het congres hebben laten
zien dat de 3D technieken momenteel doorbreken”,
zegt Els van de Ven, seminar manager RapidPro.
Mikrocentrum steekt de bedrijven hierbij een
helpende hand toe door de branchevereniging
RapidPro op te richten. Deze richt zich zowel op
Nederland als Vlaanderen.
Volgens Els van de Ven reageert de markt positief
op het initiatief. Samen met het voorlopig bestuur
worden activiteiten gedefinieerd.
Video RapidPro 2011
24 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

Océ print metaal
Printerfabrikant Océ heeft een
technologie ontwikkeld om puur metaal te
printen. Het vloeibare metaal komt direct uit de
inkjet printkop. Het Nederlandse bedrijf is
hiermee veel andere partijen op het vlak van
additief produceren een stap voor, omdat de
componenten niet meer gesinterd hoeven te
worden en de inkjettechnologie in vergelijking
met bijvoorbeeld lasertechnologie relatief
goedkoop is.
CrossRoads project Marcel Slot, directeur
Technology Planning & Partnership, heeft deze
unieke Nederlandse technologie kort toegelicht
tijdens de kick off bijeenkomst van CrossRoads,
een nieuw Interregprogramma voor de
Nederlandse en Vlaamse maakindustrie. Slot wil
nog niet veel details over de printtechnologie
kwijt, omdat Canon, de eigenaar van Océ, de
techniek eerst zelf verder wil ontwikkelen. Wel
houdt hij komende maanden een lezing bij onder
andere het Fraunhofer in Duitsland.
Enorm potentieel Slot ziet voor de Europese
maakindustrie een grote kans als het gaat om
M E T A A L P R I N T E N
Marcel Slot.
digital manufacturing, het printen van
componenten. Het printen van vloeibare
metalen, die tot 2000 graden C worden
verwarmd, gaat al met onder andere koper,
goud en diverse legeringen. “Het potentieel
van inkjettechnologie als maaktechnologie is
enorm”, aldus de Océ-directeur.
Printing for manufacturing Hij ziet de
ontwikkeling gaan van industrial printing,
wat nu al in onder andere de glas-, papier-
en textielindustrie gebeurt, naar printing for
manufacturing. “Dan gaan we dingen maken,
digitaal. Eén product maken wordt dan net zo
duur als een miljoen producten. Dit is extreem
belangrijk voor manufacturing in Europa.” Het 3D
printen van producten past volgens Marcel Slot
precies in de ideeën die de Europese industrie,
onder andere met betrokkenheid van CECIMO,
heeft ontwikkeld in het kader van het Manufuture
programma. Onderdeel hiervan is Factories of the
Futures. Als het aan Océ ligt, gaan die fabrieken
van de toekomst dus printen. Om ideeën met
anderen te testen en de haalbaarheid te
beoordelen, heeft Océ in Eindhoven een
applicatiecentrum ingericht. Hier kunnen bedrijven
terecht om met experts van de printerfabrikant
samen te werken.
CrossRoads: van technologie naar business
Het CrossRoads project biedt kleinere en
middelgrote bedrijven de kans om samen met
partners en kennisinstellingen in Vlaanderen en
Nederland, nieuwe technologie om te zetten in
nieuwe business. Dat kan gebeuren op vijf
domeinen: oppervlaktebehandeling, embedded
technology, inkjet, remote diagnostics en
nanotechnologie. Bedrijven kunnen per project
maximaal 150.000 euro subsidie krijgen. Voor
haalbaarheidsonderzoeken en kleinere projecten
bieden de hogescholen die meedoen
proeftuinprojecten aan. De financiële drempel om
hieraan deel te nemen is nog lager.
Meer informatie: CrossRoads project
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 25

A D D I T I V E M A N U F A C T U R I N G
Ultrasnelle scanner doorbraak voor
micromachining en additive manufacturing
Additive manufacturing en
micromachining gaan een impuls
krijgen door een ultrasnel en
groot formaat scansysteem,
afgestemd op de hoge
pulsfrequentie van de nieuwe
generatie industrielasers en
ontwikkeld in Nederland en
België. Het scannersysteem kan
tot 50 keer sneller dan bestaande
systemen. Lars Penning, ceo van
Next Scan Technology, legt uit
hoe deze hoge snelheid wordt
bereikt.
Nieuwe generatie De komende
jaren gaan de verkopen van de
pico- en femtosecondelasers
vertienvoudigen, verwachten
marktonderzoekers. Nu worden er
zo’n 500 stuks van deze ultrakort
gepulste laserbronnen verkocht.
De pulsfrequentie van deze nieuwe
laserbronnen wordt echter zo
hoog, dat de huidige generatie
scanners dit niet bijhoudt.
Daardoor profiteer je in de
bewerking niet maximaal van de
voordelen van deze nieuwe
generatie industrielasers.
Groter bereik Next Scan
Technology heeft daar nu een
oplossing voor ontwikkeld. Lars
Penning zegt dat hun systeem tot
50 keer sneller kan doordat
enerzijds de schrijfsnelheid
aanzienlijk hoger is, anderzijds het
gebied dat in een keer wordt
bestreken, veel groter is. Het
scannersysteem kan een
scanbreedte van 600 mm
bestrijken zonder dat je van setup
moet veranderen. Hierbij blijft de
telecentriciteit, het loodrecht op
het product richten van de
laserstraal, overeind. Dit laatste is
de kern van de oplossing die het
bedrijf uit Enschede heeft
ontwikkeld. “Als je met een huidige
scanner een touchscreen van 32
inch bewerkt, kun je feitelijk
telkens slechts een ansichtkaart zo
groot bewerken en dan moet je je
scanner of product verplaatsen.”
Samen met de snelheid was het
beperkt bereik tot nog toe het
bottleneck in nauwkeurige
laserbewerking op grote
productoppervlakken.
Micromachining Deze doorbraak
zorgt ervoor dat micromaching
een enorme productiviteitsverbetering
kan maken.
Lasermicrobewerken schuift op
richting de productie doordat
vanwege de tijdwinst de
productiekosten dalen. Lars
Penning denkt dat deze nieuwe
scantechnologie voor meer
toepassingen in het
micromachining en laserstructureren
gaat zorgen. “Door
een zeer korte pulsduur met
relatief weinig vermogen, wordt er
telkens een heel klein beetje
materiaal weggenomen. Met het
verhogen van de pulsfrequentie
neemt de totale material removal
rate toe.” De combinatie maakt
26 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

A D D I T I V E M A N U F A C T U R I N G
dat de nieuwe scanner zeer nauwkeurige en snelle
bewerkingen kan maken op zowel harde als
zachte materialen. Het optisch systeem ondervindt
daarnaast minimale hinder van thermische
uitzetting bij 24/7 gebruik. De
herhalingsnauwkeurigheid van de laserspot blijft
daarmee voor materiaalbewerking ongekend
hoog: 1 µm.
Additive manufacturing Het Next Scan
Technology systeem zorgt ook voor meer
mogelijkheden op het gebied van additive
manufacturing. Systemen die met laser
laagsgewijs producten opbouwen zijn nu beperkt
in hun afmetingen, door het beperkte bereik van
het scannersysteem. Door de nieuwe
scannertechnologie toe te passen, kunnen ook
grotere producten laag voor laag worden
opgebouwd. Of meer kleinere producten in één
productierun, wat eveneens voor een kortere
productietijd en dus lagere kosten zorgt. Lars
Penning zegt dat het bedrijf in de roadmap al heeft
opgenomen
om in de
toekomst het
systeem door
te ontwikkelen
zodat er een
nog groter
gebied
bestreken kan
worden zonder
dat dit ten koste gaat van de nauwkeurigheid en
snelheid. “Onze cto heeft aan de wieg gestaan van
het patent die de uitdaging van het zogenaamde
stitchen oplost.”
De technologie wordt momenteel getest door
onder andere Veldlaser, een Nederlandse
toeleverancier aan onder meer de medische
industrie, en Fraunhofer in Duitsland. De foto op
pagina 26 toont het hoge snelheidslaserboren bij
het Duitse onderzoeksinstituut.
Microfrezen vergt
uiterste nauwkeurigheid
In het microverspanen gelden voor
spanmiddelen eigen wetten. Haarfijne
freesjes, extreem hoge toerentallen en
zeer enge toleranties stellen bijzonder
hoge eisen aan de opspangereed-
schappen, zoals op de foto een
gereedschaphouder voor microfrezen
van Schunck. De toleranties bij het
bewerken van micromatrijzen is niet
zelden +/- 0,003 mm. (Foto: Schunck)
Lars Penning: ultrasnelle scanner maakt het
mogelijk de voordelen van de nieuwe laser
optimaal te benutten.
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 27

Het WZL en Fraunhofer
ontwikkelen samen met
Chiron een 5-assig
bewerkingscentrum
met geïntegreerde
laserunit en robot
(inzet).
In mei vindt in Aken het
AWK 2011 plaats, een
meerdaagse conferentie voor
industrie en wetenschap over de
trends in de gereedschapmachines.
Korte termijn trends
maar vooral de megatrends die
de sector beïnvloeden, worden er
voor het voetlicht gebracht.
Professor dr. Christian Brecher
van het WZL in Aachen blikt
alvast vooruit.
Energiebesparing Een thema
dat de Duitse machinebouwers
A W K 2 0 1 1 T R E N D S
Energie-efficiency en
intelligente
productiesystemen
momenteel nadrukkelijk op de
agenda plaatsen, is
energiebesparing. Professor
Brecher ziet hierin veel potentieel.
Denk dan aan energie terugwinnen
en hergebruiken in de machine,
maar ook de energie-efficiency van
de hele periferie van een
gereedschapmachine verbeteren.
“Deze periferie is nu vaak
ongeregeld. Met geringe
inspanningen kun je veel
besparen.” Willen maatregelen
geld opleveren, dan zullen de
energieprijzen wel nog verder
moeten stijgen. Want hij vraagt
zich af of klanten nu al bereid zijn
te betalen voor energiebesparingsmaatregelen.
Sneller opwarmen
Energieprijzen gaan echter stijgen.
Christian Brecher verwacht
daarom dat energie een factor
wordt waar je in je
bewerkingsstrategie rekening mee
gaat houden. “Voeding en snelheid
hebben invloed op het
energieverbruik. Nu hou je daar
nog geen rekening mee omdat het
nog niet loont; in de toekomst
wel.” Een oplossing waar hij veel
van verwacht, is het schrijven van
28 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

intelligente algoritmen, die de
opwarmtijd van machines
drastisch verkorten. Volumetrische
compensatie in de machine is een
andere oplossing om eerder de
machine in te kunnen zetten. “Als
we in de besturing de thermische
afwijking kunnen compenseren,
kun je veel sneller gaan
produceren met de machine.”
Grondstoffen De Akense
hoogleraar vindt dat je het thema
breder moet trekken. Behalve naar
energie moet je ook naar andere
grondstoffen kijken, bijvoorbeeld
koelsmeermiddelen. “Kunnen we
de volumestroom niet beter
afstemmen op de nauwkeurigheid
of de kracht waarmee we
verspanen?” Bij het WZL in Aken
doet men onder andere onderzoek
naar het koelen met ultrahoge
druk, vooral bedoeld om de
standtijd van de gereedschappen
te verlengen.
Hybride machines Een trend die
de komende jaren zichtbaar zal
A W K 2 0 1 1 T R E N D S
worden in de gereedschapmachines,
is hybridisering.
Meerdere technieken in één
machine. Tijdens het AWK toont
men in Aken onder andere laserondersteund
frezen. Ook het
project waar samen met Chiron
aan wordt gewerkt, wordt aan de
conferentiedeelnemers getoond.
Samen met deze machinebouwer
ontwikkelt men een combinatie
van een 5-assige freesmachine
met een unit voor laseropbouw
van het product en het
laserharden na de verspaning. Een
robot zorgt voor de handling
tussen beide bewerkingen en
nabewerkingen zoals ontbramen,
reinigen en het wegblazen van de
spanen. De hele machine wordt
vanuit één besturing aangestuurd.
Daar zit momenteel nog de grote
uitdaging in. “Maar we zijn erin
geslaagd om besturingstechnisch
de machine als een geheel aan te
sturen”, aldus professor Brecher.
Intelligentie Speelt het thema
energie- en grondstoffenbesparing
vooral op korte termijn, op de
Van links naar rechts: prof. Robert Schmitt, prof.
Fritz Klocke, prof. Günther Schuh en prof.
Christian Brecher.
langere termijn ziet Christian
Brecher de megatrend van
intelligente productiesystemen.
“Kunnen we cognitieve
productiesystemen ontwikkelen
die verder vooruit kunnen kijken?”
Tot nog toe wordt elke volgende
stap in het productieproces
afzonderlijk geprogrammeerd. De
visie van de Akense onderzoekers
is dusdanige systemen te bouwen
die zichzelf configureren en
programmeren, afhankelijk van de
vraag die voorligt. “Het systeem
herkent een taak en genereert
zichzelf voor die taak”, aldus
Brecher. “We staan nog aan het
begin van deze ontwikkeling, maar
het zal komend decennium een
heel belangrijke trend worden.”
Tijdens het AWK toont men in
Aken de eerste aanzetten voor
zo’n zelfregelend systeem. Er
wordt een montagesysteem
getoond dat zichzelf
programmeert. Het Fraunhofer IPT,
ook een van de organisatoren van
het AWK, liet op EuroMold al een
robot zien die ontwikkeld is met
behulp van artificial intelligence.
Op basis van een aantal
uitgangspunten heeft het systeem
zelf een robot ontwikkeld die
hieraan voldoet.
Meer informatie:
AWK 2011 26 en 27
mei in Aken
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 29

De laser gaat een veel grotere rol spelen dan tot
nog toe. Bijvoorbeeld voor het aanbrengen van
microstructuren, die een oppervlak
superhydrofoop maken. Hier is dat gebeurd met
een femtosecondelaser. (Foto: Fraunhofer ILT)
H Y B R I D E T E C H N I E K E N
Hybridetechnieken: hype of blijvend?
Samen
gaat
het
beter
Hybride productietechnieken zullen de komende
jaren meer en meer terrein winnen, verwacht de Leuvense
professor Bert Lauwers. Laserondersteund verspanen, laser
opbouw of met de laser nabewerken in de CNC-machine,
draaien met ultrasoon ondersteuning. Of frezen en
ondertussen koelen met hoge druk of – zoals MAG in
Chicago liet zien – stikstof. Het nieuwe decennium wordt
het decennium van gecombineerde technieken.
30 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

Bert Lauwers, hoogleraar bij de
KU Leuven, is voorzitter van
een werkgroep van de CIRP,
een mondiale organisatie
waarin wetenschappers en
onderzoekers uit de industrie
elkaar ontmoeten. Een
researcher van Pratt & Whitney,
de Amerikaanse fabrikant van
vliegtuigmotoren, is vicevoorzitter.
Doel van de
werkgroep is om meer inzicht
te krijgen in de interactie tussen
een bewerkingstechnologie en
het materiaal. “Daaruit willen
we nieuwe
technologieën
afleiden”, verduidelijkt
Lauwers. Daarmee
moeten grenzen in de
verspaning verlegd
worden. De
werkgroep is
halverwege de
tijdspanne van drie jaar die is
uitgetrokken. Recent is een
overzicht gepubliceerd van
hybride processen in de
verspaning.
Trillingen verlagen slijtage
Tijdens de themadag over het
verspanen van moeilijke
materialen, georganiseerd door
het Mikrocentrum bij TNO in
Eindhoven, gaf Bert Lauwers
een overzicht van de resultaten
tot nog toe. En – belangrijker
nog – de potenties die hij en
zijn mede-onderzoekers zien.
Een van de kansrijke
ontwikkelingen is volgens hem
het trillingsondersteunend
H Y B R I D E T E C H N I E K E N
verspanen. Hierbij beweegt het
gereedschap met een
frequentie van 10 tot 80 kHz in
een amplitude van 1 tot 15
micron in de lengterichting of
eleptisch. Zit de frequentie in
het onderste bereik, dan is er
sprake van ultrasoon
ondersteund draaien. Bert
Lauwers: “Met name bij het
draaien geeft dit veel effect. De
proceskrachten dalen,
waardoor de gereedschapslijtage
lager is, er minder
braamvorming optreedt en de
De laserstraal verlaagt de
hardheid van titaan en
Inconel precies op de plek
waar je wilt verpanen
oppervlaktekwaliteit verbetert.”
Door het gereedschap te laten
trillen, kun je bij het draaien de
minimale snedediepte
verhogen.
Optische kwaliteit in staal
Het Fraunhofer IPT in Aken
heeft voor dit trillingsondersteund
draaien een
gereedschaphouder
gepatenteerd. Het Duitse
instituut slaagt erin hiermee
staal te bewerken in een
optische kwaliteit. Ook in
Leuven zelf houden de
wetenschappers zich met deze
techniek bezig. In tegenstelling
tot de Duitse aanpak,
onderzoeken de Belgische
wetenschappers of je ook het
werkstuk met behulp van een
piëzo actuator kunt laten trillen
en wat het effect daarvan is.
“Afhankelijk van de materialen
is de oppervlaktekwaliteit soms
beter, soms slechter”, meldt
Lauwers hierover. Het bedrijf
MP Interconsulting past het
trillingsconcept dan weer toe bij
het vonken. “Door het werkstuk
te laten trillen, kunnen ze sneller
diepe gaten maken en daalt de
gereedschapslijtage”, zegt Bert
Lauwers hierover.
Laser Ondersteuning
van het verspaningsproces
door de laser is
enkele jaren geleden al
getoond door het
Fraunhofer ILT in Aken.
De kleinere Duitse
machinebouwer Rötgers past
het inmiddels toe in een van de
machines. Bert Lauwers: “De
laser maakt het materiaal
zachter waardoor het minder
moeilijk te verspanen is. Vooral
bij materialen zoals Inconel en
titaanlegeringen kun je met de
warmte van de laser de
hardheid op de plek die je wilt
bewerken omlaag halen.”
Vooral dit laatste is belangrijk.
Want doordat je met de laser
heel lokaal warmte kunt
inbrengen, verander je alleen
de hardheid op de plek die je
wilt bewerken. Bert Lauwers
ziet veel toekomst in deze
technologie, die echter nog
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 31

veel onderzoek vergt. Met name
voor het laserondersteund
frezen. De willekeurigheid van
de freesbaan maakt het lastig
om met de laser telkens op de
goede plek - vlak voor de
freesbeitel - het materiaal op te
warmen.
Vonken en ECM Een ander
voorbeeld van een hybride
proces waarin de CIRPwerkgroep
wel toekomst ziet, is
het combineren van vonkerosie
met elektrochemisch verspanen
(ECM). Eerst haal je materiaal
weg, daarna slijp je de heat
effected zone weg. “Het idee is
vooral dat je sneller kunt
bewerken”, aldus de Leuvense
professor. Probleem is
momenteel dat de ruwheid van
het oppervlak nog te hoog is. Er
worden ook al proeven gedaan
met het draadvonken van
metaal, ondersteund met ECM.
Dat gaat zes keer sneller dan
alleen draadvonken.
Hoge druk koelen De CIRPwerkgroep
rekent ook het
koelen met hoge druk of met
andere middelen dan
koelsmeeremulsie tot de groep
combinatieprocessen. Die
technieken vatten de
onderzoekers samen in de
categorie media assisted
technology. Hoge druk koeling
door de gereedschapschacht
heen is er een voorbeeld van.
“Dit heeft grote invloed op de
spaanvorming en dus op de
H Y B R I D E T E C H N I E K E N
snijsnelheden en de
gereedschapslijtage, die lager
wordt”, legt Bert Lauwers het
effect hiervan uit. Ook de vorig
jaar op de IMTS
geïntroduceerde koeling met
stikstof wordt tot deze groep
hybride technieken gerekend.
MAG heeft dit in Chicago voor
het eerst getoond en biedt
vanaf dit voorjaar de techniek
aan, zowel als upgrade kit op
bestaande 3-assige machines
als geïntegreerd in de nieuwste
bewerkingscentra.
Verspaanbaarheid Bert
Lauwers: “Door processen te
combineren, willen we
wegraken uit de conventionele
processen omdat die soms te
beperkt zijn om moderne
materialen nog te kunnen
bewerken. Willen we de
verspaanbaarheid vergroten,
dan is de eerste strategie een
actief principe toevoegen, zoals
Professor Bert Lauwers van de KU
Leuven: hybridetechnieken verleggen
de grenzen van de verspaning.
bij het laserondersteund
draaien. De tweede strategie is
dat je twee bewerkingen in een
machine gaat doen, zoals
vonken en slijpen. Daarmee
verbeter je niet de
bewerkbaarheid, maar verruim
je het werkingsgebied.” In deze
laatste groep zit bijvoorbeeld
het koelen met hoge druk.
Meer informatie
KU Leuven,
departement PMA
32 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

H Y B R I D E T E C H N I E K E N
Laser ondersteund frezen
Een voorbeeld van een hybride
verspaningsproces is het laser ondersteund
frezen. De laserstraal maakt het harde materiaal
zacht, waarna het beter verspaanbaar wordt of
zelfs überhaupt te verspanen valt, zonder dat
gereedschappen direct afbreken. Een
commerciële toepassing van deze nieuwe
freestechnologie kan binnen enkele jaren realiteit
zijn.
Laserstraal De laser inzetten als ondersteuning
tijdens het frezen is een al langer bestaand idee.
Het probleem tot nog toe was echter dat de
laserstraal een relatief groot gebied bestrijkt, wat
tot ongewenste warmte-inbreng en thermische
belasting leidt. Dit kon echter niet anders omdat
het materiaal vóór de frees opgewarmd moet
worden. Een onderzoeksteam aan het Fraunhofer
IPT en het Werkzeugmaschinenlabor (WZL) in Aken
heeft nu een andere techniek ontwikkeld. Ze leiden
de laserstraal door de spindel. De laserstraal
roteert met het gereedschap mee. Het voordeel is
dat het laserlicht altijd vlak voor de snede op het
werkstuk valt, precies waar je de warmte wilt
hebben. De hoeveelheid warmte die je nu in het
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 33

werkstuk inbrengt, ligt vele malen
lager.
Ingebouwd in spindel De eerste
machine die in het laboratorium in
Aken staat, gebruikt een 2,4 kW
Fiberlaser met een laserstraal van
1070 nm. In principe is het een
conventionele motorspindel met
een HSK 100-C
gereedschapopname. Boven in de
spindel is een speciale unit
ingebouwd met daarin de spiegels
voor het richten van de laserstraal.
Ook het procesgas gaat door de
spindel. De optische componenten
zijn in het speciale gereedschap
gebouwd, dat modulair is
samengesteld. Het optiek zorgt
ervoor dat de laserstraal precies
op het oppervlak wordt gericht dat
zich vlak voor de snijkant bevindt.
Daling krachten De eerste
testen met de nieuwe techniek zijn
H Y B R I D E T E C H N I E K E N
het frezen van onder andere
siliciumnitride-keramiek (Si3N4keramiek).
Volgens Michael
Emonts van het Duitse
onderzoeksteam, zorgt de inzet
van de laser ervoor dat de
passieve proceskrachten tot 75
procent gereduceerd worden in
vergelijking met frezen zonder
laserondersteuning. Ook de kracht
op de snijkant wordt met eenzelfde
percentage verminderd, terwijl de
laterale krachten zelfs met 90
procent worden teruggedrongen.
Als gereedschap heeft men in
deze testen een PKDsnijgereedschap
gebruikt. Zonder
laserondersteuning breken de
snijkanten direct af, terwijl met de
laserondersteuning de uitbraak van
het snijgereedschap aan de kanten
sterk werd verminderd.
Toepassingen Er zijn legio
toepassingen voor de technologie
te vinden, denkt Emonts. Niet
Live demo tijdens AWK 2011
Het laserondersteund frezen is
een van de innovaties die
getoond worden tijdens het
AWK 2011, het driejaarlijkse
colloquium van het WZL en
Fraunhofer IPT in Aken. Meer
informatie over dit evenement
op 26 en 27 mei is te vinden
op AWK 2011
alleen in het verspanen van
keramiek, ook bij het frezen van
nikkel- en kobaltlegeringen, zoals
Inconel. Doordat de laserstraal nu
door de spindel kan worden
geleid, kun je het laserondersteund
frezen ook inzetten bij het 5-assig
bewerken van complexe
geometrieën. Concrete
toepassingen waar de Duitse
ontwikkelaars aan denken, is het
34 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011

frezen van keramische
dieptrekgereedschappen voor
hoogsterkte staalsoorten,
verspanen van turbines en blisks voor de
luchtvaart- en energiesector, die vaak van nikkel-
of titaanlegeringen worden gemaakt. Door de
laserondersteuning neemt de standtijd van
gereedschappen sterk toe.
Toekomst Het WZL en het Fraunhofer IPT
hebben op de eerste machine aangetoond dat het
concept werkt. Nu gaat men testen doen met
gereedschappen met 2 en 3 snijkanten, tot nog
toe had het gereedschap slechts een snijkant.
Daarna is het aan de industrie om de techniek
verder door te ontwikkelen.
Meer informatie
H Y B R I D E T E C H N I E K E N
http://www.wzl.rwth-aachen.de/en/
index.htm
http://www.ipt.fraunhofer.de/
Kompetenzen/Prozesstechnologie/
Lasermaterialbearbeitung/index.jsp
De freeskop waar de
laserstraal door heen wordt
geleid.
Speltip voor ondernemers:
‘ Dicht het
lek in de
achterhoede!’
Energiecoach Willem Hiddink
Bij veel bedrijven in de automotive en industrie zijn door lekkages de kosten van perslucht zo’n 30% hoger dan nodig is.
En dat terwijl perslucht al zoveel energie kost...
Coach Hiddink: ‘Dáár valt winst te behalen! Doe de Persluchtscan op energiecentrum.nl en kijk hoeveel u kwijt bent aan
lekverliezen. En wilt u deze voorkomen? Bestel dan de gratis persluchtbrochure via de website. Zo bespaart u duizenden euro’s.
Dát is makkelijk scoren!’
Kijk voor meer speltips van Energiecoach Willem Hiddink op energiecentrum.nl
Energiecentrum MKB. De ondernemersclub voor energiebesparing.
Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011 35

Het laatste woord
Maakindustrie onmisbaar!
“In Engeland draagt de
maakindustrie nog maar 11
procent bij aan het Bruto
Nationaal product. Engeland heeft
veel laag betaalde servicejobs. In
Duitsland zie je een samenleving
met een solide basis van mensen
in de middenklasse die goed geld
verdienen. Waar herstelt de
economie sneller?”
Carl-Peter Forster
CEO Tata Motors op persconferentie CARsymposium
Bochum
36 Made-in-Europe.nu digimagazine april 2011