Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1)

Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1)
(Update uit: Rechtvaardig, menswaardig, een educatief pakket rond economische, sociale en culturele rechten)
Doelstellingen
Inzien dat globalisering heel dicht bij de eigen leefwereld staat.
Het begrip globalisering kunnen uitleggen en voorbeelden kunnen geven.
Kunnen uitleggen wat het verband is tussen globalisering en het schenden van economische en
sociale rechten.
Beseffen waar de eigen consumptiegoederen vandaan komen en nagaan of de producten met
respect voor de economische en sociale rechten vervaardigd werden.
Weten hoe multinationals economische en sociale rechten kunnen schenden.
Inzien waarom een boycot van producten van multinationals nadelige gevolgen kan hebben voor
de arbeiders.
Tijdsduur/timing
Fase 1: 10 minuten / Fase 2: 20 minuten / Fase 3: 10 minuten + 10 minuten
Groepsgrootte: 15 - 20 deelnemers
Benodigdheden:
Stoel voor elke deelnemer
Bolletje wol
Bijlagen (1-2-3)
Korte omschrijving
De deelnemers maken kennis met het verhaal van de multinational Nike, zodat ze een concreet beeld
krijgen van wat globalisering in de praktijk precies betekent. Elke deelnemer krijgt een personagekaartje
en speelt op die manier een rol in ‘het verhaal van Nike’. De globalisering en de samenhang tussen de
verschillende landen in de wereld worden symbolisch weergegeven door een web van draden.
Deze werkvorm heeft nog een vervolg waarin via een laagdrempelig inleefspel wordt ingegaan op de
sociale en economische rechten van de verschillende betrokken personages zie:
Nike: het verhaal van een sportschoen (deel 2)
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 1

Eerst even dit...
Nike is in het verleden regelmatig het doelwit geweest van kritiek op de arbeidsomstandigheden in haar
onderaannemingen, vooral in Azië. Ook in allerlei acties en campagnes voor betere werkomstandigheden
in textielfabrieken en in de sportschoenenindustrie speelde Nike meestal de hoofdrol. Nike heeft al
verschillende malen acties ondernomen om dit negatieve imago kwijt te geraken en daardoor zullen er
hier en daar best al wel wat verbeteringen zijn opgetreden.
Toch hebben we gekozen voor Nike omdat dit merk toch nog steeds een duidelijk voorbeeld is om het
concept globalisering en de gevolgen ervan uit te leggen. Het merk maakt namelijk deel uit van de
leefwereld van veel jongeren.
In de workshops wordt verscheidene malen verwezen naar de positieve evolutie met betrekking tot
verbetering van arbeidsomstandigheden en de zogenaamde invoering van een gedragscode. Volgens de
website van de Schone Kleren campagne “…heeft Nike inderdaad een gedragscode, maar de gedragscode
voorziet geen leefbaar loon, wel het wettelijke minimumloon of het gangbare loon in de sector als dat
hoger is. Nike publiceert de lijst met namen en adressen van leveranciers, maar de lijst bevat niet alle
productie-eenheden en onderaannemers. Nike geeft geen informatie over zijn leveranciers en
onderaannemers van de andere merken die eigendom zijn. We kunnen dus nooit zeker weten of de Nikeproducten
die we kopen, in rechtvaardige omstandigheden gemaakt zijn. In veel landen zijn nog steeds
voorbeelden te vinden van onveilige Nike-fabrieken met ongezonde arbeidsomstandigheden, waar
vakbonden geweerd worden en met lange werkweken voor lonen waar nauwelijks van te leven valt.”
Voor de inhoud van de getuigenissen in deze workshop werd zoveel mogelijk gebruik gemaakt van recent
informatiemateriaal. Dit is niet altijd gelukt. Nike werd vooral in de jaren ’90, begin 2000 geviseerd,
waardoor er dus meer informatie uit deze periode te vinden is en dat heel recent materiaal bijna
onvindbaar is. Toch zijn alle aspecten die aan bod komen in de getuigenissen en de situaties nog actueel.
Misschien komen ze in mindere mate voor bij Nike (in vergelijking met vroeger) maar ze zijn zeker nog
schering en inslag in veel (kleding- en schoenen)fabrieken, vooral in Azië. Het kan natuurlijk zijn dat de
situatie in bepaalde fabrieken, die in de getuigenissen vermeld worden, veranderd is. We willen dan ook
beklemtonen dat het niet de bedoeling is om bepaalde fabrieken waar de situatie misschien verbeterd is,
opnieuw in een negatief daglicht te plaatsen. We willen met de getuigenissen en de situaties gewoon de
problematiek concretiseren. De situaties in de getuigenissen zijn immers niet uit de lucht gegrepen, ze zijn
gebaseerd op bestaande rapporten of informatie over bepaalde fabrieken. De situaties en gebeurtenissen
hebben dus effectief plaatsgevonden, en vinden nog steeds plaats (misschien in andere fabrieken,
misschien in mindere mate...).
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 2

Verloop
Stap 1: kennismaking met het personage
De deelnemers zitten nog niet in de kring, maar staan verspreid over het lokaal.
Zorg ervoor dat ze op een redelijke afstand van elkaar kunnen staan.
Geef elke deelnemer een personagekaartje (getuigenis- bijlage 1). Geef ze de opdracht het kaartje
aandachtig te lezen en zich goed in te leven in de situatie van het personage. Vertel er ook bij dat
ze moeten weten uit welk land hun personage komt en dat ze dit goed moeten onthouden. Ook
moeten ze een korte beschrijving van hun personage kunnen geven. Ze moeten de situatie van
hun personage dus echt goed kennen en memoriseren.
Stap 2: een web van verbanden
De deelnemers zitten in een kring, de begeleider ook. De begeleider houdt het bolletje wol vast.
De begeleider leest het ‘Verhaal van Nike’ voor (bijlage 2).
In het verhaal worden voortdurend landen vernoemd. De deelnemers moeten reageren door luid
‘NIKE’ te roepen, als ze de naam van het land horen waar hun personage vandaan komt. Ze mogen
ook reageren (‘NIKE’ roepen) wanneer de voorgelezen passage overeenkomt met de rol van hun
personage in het Nike-verhaal.
Het bolletje wol wordt toegeworpen naar de deelnemer die als eerste ‘NIKE’ roept, bij het horen
van zijn of haar land of zijn/of haar rol in het Nike-verhaal.
De deelnemer die het bolletje wol opvangt, moet zich voorstellen en heel kort zijn functie in het
Nike-verhaal omschrijven (naam, land van herkomst, beroep of rol in het Nike-verhaal).
Het is uiteraard de bedoeling dat elke deelnemer een stuk garen vasthoudt, als hij of zij het
bolletje wol verder werpt. Op die manier ontstaat er een groot web van draden.
De deelnemers moeten zeer aandachtig zijn, want sommige landen of ‘rollen’ worden maar één
keer vermeld in het Nike-verhaal, of andere landen (bv. Indonesië, Australië, V.S., ... ) worden
precies evenveel keren vermeld als het aantal personagekaartjes voor dat land. Wanneer een
deelnemer dus niet reageert bij het horen van zijn of haar land of functie binnen het Nike verhaal,
kan het zijn dat hij of zij de kans mist om het bolletje wol in handen te krijgen. De deelnemers
moeten dus goed opletten en elke gelegenheid benutten om te reageren.
Stap 3: bespreking
groepsgesprek aan de hand van de volgende vragen:
o Waarvoor staat het web dat we hier gemaakt hebben symbool? (onderlinge afhankelijkheid
tussen landen)
o Weet iemand hoe we deze wereldwijde samenhang tussen landen noemen? (begrip
‘globalisering’ eventueel aanhalen en verder uitleggen)
o Welke werelddelen (en/of landen) zijn allemaal aan bod gekomen in het Nike-verhaal?
o Hoe noemen we zo’n bedrijf dat op verschillende plaatsen in de wereld gevestigd is, dat zijn
producten in verschillende landen in de wereld maakt en verkoopt?
o Ken je nog andere voorbeelden van multinationals? (of transnationale/multinationale
ondernemingen)
o Wat is het verband tussen multinationals en globalisering?
o Wat zijn de grootste problemen van de arbeiders uit het Zuiden, onder welke omstandigheden
moeten zij werken? (deelnemers sommen belangrijkste problemen kort op, aan de hand van de
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 3

informatie op de personagekaartjes: lage lonen, gevaarlijk/ongezond werk, geen recht op
staking, vakbonden, heel veel overuren, vernedering, soms mishandeling, geen/weinig
vakantiedagen ...)
o Welke jobs hebben de personages? (deelnemers omschrijven kort welke job hun personage
heeft)
o Welke personages hebben de beste jobs? Welke de slechtste? (deelnemers schetsen kort hun
arbeidsomstandigheden)
o Welke personages leven in rijkdom/armoede? (deelnemers schetsen kort de
levensomstandigheden van de personages)
o De deelnemers verdelen zich in twee groepen. Ze moeten er zelf achter komen (door onderling
overleg) volgens welke criteria ze de groep in 2 kunnen delen (bv. Westen/Lageloonlanden,
Noorden/Zuiden, Rijke landen/arme landen, leven in rijkdom/armoede, ...). Het is de bedoeling
dat ze op die manier inzien dat er in het hele Nike-verhaal een kloof is tussen arm en rijk, dat er
mensen zijn die van het Nike-succes kunnen ‘profiteren’ en dat er mensen zijn die uitgebuit
worden of in armoede leven ...
Als je dieper wil ingaan op het concept globalisering, kan je de volgende vragen stellen:
o Ga je akkoord met de volgende stelling? ‘Globalisering vergroot de kloof tussen arm en rijk’
o Wat is het verband tussen het schenden van sociaal- economische rechten en globalisering?
o Kan globalisering alleen negatief zijn of ook positief?
o Wat moet er veranderen? Hoe kan dit gebeuren?
o Wat kunnen we zelf doen? Zou een boycot van producten die onder slechte omstandigheden
gemaakt zijn, de problemen kunnen oplossen?
o Waarom/waarom niet? (dieper ingaan op nadelen van, problemen bij een boycot)
o Is je kijk op multinationals veranderd? Kijk je er nu anders tegenaan? Waarom (niet)?
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 4

Bijlage 1: Personenkaartjes
Personagekaart: getuigenis van Sadisah
Ik ben Sadisah en ik werk in een fabriek in Jakarta in Indonesië waar schoenen gemaakt worden voor Nike. In de fabriek waar ik werk, worden stukken leder en
stukken rubber, die al in een fabriek in China vervaardigd werden, met een speciale machine aan elkaar vastgemaakt. In de fabriek werken 13 000 mensen waarvan
85 % jonge vrouwen.
Ik moet soms 18 uur per dag werken en verdien maar 76 EUR per maand. Dit is het minimumloon dat vastgelegd werd door de overheid. Het minimumloon is wel
aanzienlijk verhoogd ten opzichte van vorig jaar maar de prijzen van de levensmiddelen zijn ook gigantisch gestegen. Rijst is bijvoorbeeld dubbel zo duur als vorig
jaar.
Ik woon samen met mijn 3 kinderen in een klein huisje in een voorstad van Jakarta. We hebben er twee kleine kamertjes voor ons alleen, de waskamer en de keuken
moeten we delen met 4 andere gezinnen. Er is geen elektriciteit, noch stromend water... De vrouwen die bij ons wonen, werken ook in de Nike-fabriek
Personagekaart: getuigenis van Li Wong
Ik ben Li Wong en ik werk in het fabriekencomplex Yu Yuan in Dongguan City (China). Wij maken in de fabriek schoenen voor Nike, Adidas en Reebok. In de fabriek
werken we met 40.000 jonge vrouwen. Eén keer 25, mag je het wel vergeten. Ik ben nu 24 jaar en werk al 9 jaar in de fabriek. Ik vermoed dat ik volgend jaar
ontslagen zal worden. De bazen gaan er namelijk van uit dat vrouwen onder de 25 de beste conditie hebben en dus het best kunnen presteren. Ook is de kans vanaf
je 25 ste groter dat je kinderen wil krijgen. En zwangere vrouwen, dat is wel het laatste dat ze nodig hebben in de fabriek.
Ik weet dat we eigenlijk zouden moeten protesteren tegen deze regeling, en tegen de té lage lonen, té weinig rustdagen en de té lange werkdagen. Soms moeten wij
namelijk 60 uren per week werken terwijl de Chinese wet voorschrijft dat we niet meer dan 40 uren mogen werken. Bovendien mogen we per maand maar 36
overuren doen. De fabriek schendt dus de Chinese wet,maar er is geen vakbondsvereniging in Yu Yuan. Elke poging die er in het verleden geweest is om er één te
organiseren, eindigde met massale ontslagen, en zelfs arrestaties en opsluitingen zonder proces.
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 5

Personagekaart: getuigenis van Tai Kwang
Ik ben Halai en ik werk in de Tai Kwang Vina fabriek in Vietnam, net buiten Ho Chi Minh City. Wij produceren er vooral onderdelen van sportschoenen voor Nike. Ik
woon samen met tien andere personen in een heel klein huisje op 100 meter van de Nike-fabriek.
In 1997 is er in de internationale media heel wat te doen geweest rond onze fabriek. In een onderzoek werd vastgesteld dat de arbeiders in onze fabriek
blootgesteld werden aan allerlei giftige stoffen die voor veel ademhalingsproblemen zorgden. Ongeveer 77 % van de arbeiders had regelmatig te kampen met neus-
en keelziekten. Bovendien moesten we in een enorme hitte werken onder een oorverdovend lawaai. Enkele maanden later heeft Nike zelf een onderzoek ingesteld
en ervoor gezorgd dat de managers van onze fabriek de arbeidscondities zouden verbeteren. Zo werden de schadelijke stoffen vervangen door minder schadelijke
chemicaliën. Er werd gezorgd voor een ventilatiesysteem zodat het minder warm werd in de fabriek. Bovendien kwam er opgeleid personeel dat instond voor de
gezondheids- en veiligheidsaspecten in de fabriek.
Toch zijn er nog steeds gezondheids- en veiligheidsproblemen. Er zijn nog steeds arbeiders die te veel in contact komen met giftige stoffen. Bovendien worden de
geluids- en de temperatuurnormen in de fabriek nog steeds overschreden. Ziektes aan de luchtwegen blijven een probleem voor veel arbeiders...
Personagekaart: getuigenis van Jelle
Hoi, ik ben Jelle. Ik ben 14 jaar en ik woon in Opwijk. Ik zit in mijn tweede jaar Latijn en ik weet nu al zeker dat ik later voor industrieel ingenieur wil studeren. Mijn
vader heeft dat ook gestudeerd en ik moet eerlijk toegeven, hij verdient goed zijn brood en dat is natuurlijk ook wel leuk voor ons. Of wij verwend zijn? Misschien
wel een beetje, mijn jongere zusje in ieder geval.
Morgen ga ik met mijn moeder winkelen. Ik moet nieuwe voetbalschoenen hebben. Die oude begonnen wat pijn te doen aan mijn tenen, tja, ik zit nog in mijn groei
hé... Ik weet al perfect welke schoenen het gaan worden. Ik ben gisteren eens gaan kijken op de voetbalwebsite van Nike, (keicoole site trouwens) en daar stond hij
dan: Ronaldo. Ik ben al enkele jaren een fan van hem. Dus waarom zou ik dan niet dezelfde schoenen kopen? De website heeft mij in ieder geval aangeraden om de
Mercurial Victory IICR te kopen. Dat zijn dus de schoenen die Ronaldo ook draagt. Ze zouden heel licht zijn en ideaal voor aanvallers. Ze zijn superlicht en
superstevig tegelijkertijd, dat is echt revolutionair voor een voetbalschoen. Want misschien ben ik toch wel een nieuwe Ronaldo...
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 6

Personagekaart: getuigenis van Laura
Hi, ik ben Laura Powell en ik ben 17 jaar. Enkele jaren geleden ben ik met mijn ouders en mijn oudere broer in Indonesië op vakantie geweest. Daar heb ik een
meisje leren kennen, Utami. Ze was 17 jaar. We hebben elkaar leren kennen op een bus in Jakarta. Ik vroeg haar of ze nog naar school ging. Ze vertelde me dat ze
maar tot haar 12 de naar school kon gaan en dat ze toen in een schoenenfabriek is gaan werken waar ze vooral schoenen maakten voor Nike.
De omstandigheden waarin ze moest werken, waren vreselijk en het loon stelde amper iets voor. Vanaf dat moment moest ik telkens aan Utami en al die duizenden
andere vrouwen denken wanneer ik mijn Nike-schoenen aandeed. Ik heb me dan ook aangesloten bij een vereniging in Melbourne die strijdt voor de rechten van
vrouwen in Aziatische fabrieken. Regelmatig bezetten wij de Nike Town in Melbourne, dit is een gigantische Nike-winkel. We blokkeren dan de hoofdingang van het
gebouw en we proberen klanten die binnen willen komen bewust te maken van de omstandigheden waarin de producten van hun favoriete merk gemaakt zijn.
De eerste protestacties verliepen vrij woelig, soms met gewelddadige trekjes, totdat Nike verklaarde dat ze open staan voor gesprekken als de protestacties voor de
ingang zouden ophouden. Dit kostte de winkel namelijk veel geld. Daarna hebben we enkele maanden lang elke vrijdagavond een vreedzame actie gehouden, tot nu
toe echter zonder concreet resultaat, alleen loze beloften...
Personagekaart: getuigenis van Frank
Ik ben Frank Burton, Voorzitter van de afdeling Footwear Product Creation, bij Nike Inc.. Ik werk in het hoofdgebouw van Nike in Oregon, in de V.S.. Ik ben 25 jaar
getrouwd en heb twee zonen die het ouderlijk huis al verlaten hebben. Ik heb een drukke job, maar ik probeer nog tijd vrij te maken voor mijn hobby’s: jogging,
tennis en voetbal. Mijn verantwoordelijkheid is de organisatie van de ontwikkeling van een Nike-schoen, vanaf het marktonderzoek tot de levering in de winkels.
Uiteraard ligt daar een hele weg tussenin. Er zijn dan ook heel wat afdelingen, landen en tussenpersonen bij betrokken.
Ik moet ervoor zorgen dat alle schakels goed met elkaar samenwerken en dat er geen hindernissen zijn bij de ontwikkeling van een bepaald model van sportschoen.
Mijn belangrijkste interesse binnen Nike Inc. is de opvolging van nieuwe producten, nieuwe modellen die na lange tijd van marktonderzoek en research ontwikkeld
werden en een positie op de markt moeten verwerven.
Wat ik het allerleukste vind aan Nike? Zien dat je producten gedragen worden door de beste atleten ter wereld, maar ook door je vrienden en je kinderen. En wat ik
het leukste vind aan mijn job? Het vertalen van de energie en de emotie in de sport in de schoenen die we op de markt brengen...
Personagekaart: getuigenis van Ute
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 7

Hallo, ik ben Ute Messner. Ik woon in Kreuzberg, een wijk in Berlijn, in Duitsland. Ik heb onlangs een hele leuke job gevonden. Ik werk momenteel op de
vrijetijdsafdeling van de Nike Town in Berlijn. Ken je Nike Town niet? Dit is de grootste Nike-winkel ter wereld. In elke grote Amerikaanse stad is er wel één te
vinden, in Londen is er één, in Melbourne,...
Enkele jaren geleden is er ook in Berlijn een Nike Town geopend. Een Nike Town is een gigantische winkel van verschillende verdiepingen waar alleen Nikeproducten
verkocht worden. De winkel in Berlijn lijkt op een kerk. Als je binnenwandelt kom je dadelijk in het middenschip terecht en loop je recht tegen het altaar:
een grote muur met videobeelden. Nike wordt voorgesteld als een godsdienst ... De winkel is ingedeeld per sport, je wordt overdonderd met slogans en ‘oneliners’
over sport in het algemeen, of over een bepaalde sporttak.
Maar de sfeer is er fantastisch, er komen veel jonge mensen over de vloer die allemaal maar één ding willen: het begeerde Nike-logo. Ik geef wel toe dat aan de
meeste producten van Nike ook een behoorlijk prijskaartje vast hangt. Toch merk ik dat steeds meer en vooral jonge mensen naar de vrijetijdsafdeling stappen om
zich een paar Nike-schoenen aan te schaffen, niet om te sporten, maar gewoon om aan te doen om naar school te gaan of om uit te gaan. Want Nike is hip!
Personagekaart: getuigenis van Bill Renton
Ik ben Bill Renton, marketingdirecteur van Nike Inc.. Ik woon in Beaverton, in de staat Oregon. Ik werk op het hoofdkantoor van Nike Inc. in Beaverton. Ik ben
verantwoordelijk voor het uitwerken van een wereldwijde marketingstrategie. De hoofdboodschap die we willen verkondigen met onze publiciteitscampagnes en
sponsoring is de volgende. Achter de zogenaamde Swoosh (het Nike-Logo), zit er niet zomaar een product maar een hele levensstijl: sport (en Nike) is niet zomaar
een modeverschijnsel maar een hele manier van leven.
Eén van onze meest succesvolle marketingstrategieën is het linken van het Nike-logo aan bekende sportmensen. Zo kan je niet aan Rafael Nadal of Tiger Woods
denken zonder dat je aan Nike denkt. Vandaag is Ronaldo één van de groten der aarde die het Nike-logo vertegenwoordigt. Op die manier ontstaat er een
samensmelting tussen de sportman en het merk. Zo creëer je een sportidool dat de spirit van Nike symboliseert. Ook het Nike-logo linken aan grote evenementen
zoals de Wereldbeker Voetbal of de Olympische Spelen werpt zijn vruchten af.
We krijgen vaak de kritiek dat we gigantische bedragen uitgeven aan reclame en sponsoring, maar dat de arbeiders die de Nike-producten vervaardigen,
onderbetaald worden. Deze critici vergeten echter dat we onze verkoop aan onze marketingstrategie te danken hebben. Dus als we niet zoveel verkochten, konden
ook niet zoveel mensen voor ons werken. Veel mensen in Azië bijvoorbeeld zijn blij dat ze dankzij Nike een job hebben …
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 8

Personagekaart: getuigenis van Peter
Hello, mijn naam is Peter Chadwick en ik woon samen met mijn vrouw en mijn 3 kinderen in Australië, in één van de mooiste buurten van Melbourne. Ik ben
verantwoordelijke Marketing en Publiciteit voor Nike Inc. in Australië.
Ik wil jullie eerst iets vertellen over mijn opvattingen over Nike en de marketingstrategie van Nike. Phil Knight, een vroegere manager van Nike Inc. verwoordde onze
filosofie als volgt: “Wij maken merken en logo’s, geen producten.” Mijn marketingfilosofie komt helemaal overeen met die van marketingmensen van Nike in de
V.S., namelijk dat het promoten van het Nike-logo veel belangrijker is dan het promoten van bv. een bepaalde sportschoen. Marketing is dus veel belangrijker dan
productie. Ik ben dan ook zeer tevreden dat ik zo ‘n belangrijke job heb.
Ik moet ervoor zorgen dat het imago van Nike in Australië positief blijft en dat het Nike-logo het meest begeerde logo wordt onder de sportmerken. Als bijvoorbeeld
NGO’s of linkse organisaties Nike in een negatief daglicht plaatsen, moet ik ervoor zorgen dat de consument weet dat Nike sinds enkele jaren over bepaalde
gedragscodes beschikt. Deze regels garanderen dat fabrieken in Azië of elders onze producten maken met respect voor de arbeidsrechten. Ik ben dus een soort van
imago-opzichter van Nike in Australië.
Personagekaart: getuigenis van Nguyen
Mijn naam is Nguyen Thi Lap. Ik werk voor de firma Sam Yang en ben arbeider met het nummer 11204. Sam Yang is een schoenenfabriek in Ho Chi Minh City,
Vietnam. Wij maken vooral Nike-schoenen.
Ik werk in de fabriek sinds oktober 2005. In maart 2001 kreeg ik promotie. Ik werd verantwoordelijke van naaiafdeling 15. Vanaf dat moment heb ik zeer veel voor
het bedrijf gedaan. Ik werkte zelfs speciale programma’s uit om de arbeiders aan te sporen sneller te werken. Hiervoor kreeg ik een geldbonus. Enkele jaren geleden
ging ik op een dag ziek naar het werk. Het was een zondag, normaal gezien onze enige rustdag. Maar die dag moest ik overuren doen, zoals op de meeste zondagen.
Ik had een vreselijke pijn in mijn hoofd. Toen ik even mijn hand op mijn hoofd legde, in een poging de pijn te verzachten, sloeg mijn baas me. Ik ging naar de
verpleegster omdat ik door de slag mijn arm amper kon bewegen. Ze zei dat mijn arm gekneusd was en dat ik maar beter naar huis kon gaan om te rusten.
De volgende dag kreeg ik te horen dat ik ontslagen was als afdelingsverantwoordelijke en dat ik gewoon terug moest werken als arbeidster. Ik ging terug aan de
naaimachines zitten, maar werd daar al snel weggehaald. Ik mocht vanaf dat moment alleen nog maar de vuile en de zware werkjes opknappen. Mijn loon is nu ook
nog maar de helft van dat als afdelingsverantwoordelijke. Ik kan er amper van leven...
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 9

Personagekaart: getuigenis van Ronaldo
Mag ik me even voorstellen? Mijn naam is Ronaldo. Ik ben geboren op 5 Februari 1985 Funchal, Portugal. Ik groeide op in een voetbalgezin. Mijn vader was als
materiaalman betrokken bij de lokale amateurclub Andorinha. Na op straat en veldjes veel voetbal gespeeld te hebben mocht ik me als acht jarige aanmelden bij de
club Andorinha. Twee jaar later mocht ik beginnen bij profclub C.D. Nacional en vier seizoenen later ondertekende ik mijn eerste profcontract bij Sporting CP.
Ondertussen ben ik een superster, al zeg ik het zelf. In 2003 werd ik aangetrokken door Manchester United. In de jaren die volgden werd ik clubtopscoorder en
Europees- én Wereldvoetballer van het jaar. In Juni 2009 was het eindelijk zover. Real Madrid betaalde met €94 miljoen het hoogste transferbedrag ooit voor een
speler en ik wisselde het rode shirt van Manchester United voor het maagdelijk wit van de Koninklijke uit Madrid.
Maar wat ik nu te maken heb met Nike? Ik word door hen gesponsord. Het dragen van Nike-kleding, brengt mij per jaar zo’n 6 miljoen EUR op... Ze hebben zelfs al
een kledinglijn speciaal voor mij ontworpen: de CR7 COLLECTION 2011. Supercool!
Personagekaartje: getuigenis van Chung
Ik ben Chung Tsai, Manager van de fabriek Yu Yuan in Dongguan City (China), één van de 1350 dochterbedrijven van de Pou Chen-groep. Sinds 1985 laat ik in
opdracht van Nike producten maken, toen nog in Taiwan. Ik richtte toen een fabriek op om schoenen voor Nike te kunnen maken. We probeerden de lonen zo laag
mogelijk te houden, zodat Nike zeker bestellingen zou plaatsen. Want hoe lager de loonkosten, hoe minder Nike ons moet betalen...
Toen de overheid de minimumlonen verhoogde en we dus verplicht waren onze arbeiders meer te betalen, zocht Nike naar fabrieken in landen waar de lonen lager
lagen. Toen kregen we het idee om zelf fabrieken te bouwen in andere landen, vooral China was ideaal om uit te wijken. Mede dankzij ons, produceren ze in China
ongeveer de helft van alle sportschoenen in de wereld, van alle mogelijke merken.
Toch merken we dat onze arbeiders in China meer en meer onrustig worden omdat ze de lonen te laag vinden. Aangezien Nike niet méér wil betalen voor de
productie kunnen wij onze arbeiders ook geen opslag geven. Bovendien is Nike ertegen dat de Chinese overheid de wetgeving die vakverenigingen verbiedt,
misschien zal afschaffen. Want, vakbonden betekenen vaak loonsverhoging en vermindering van de arbeidsduur... We zijn aan het overwegen om de Yu Yuan
fabriek naar Vietnam te verplaatsen, omdat de lonen daar lager liggen en er nog niet zo veel geprotesteerd wordt.
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 10

Personagekaart: getuigenis van Frits
Ik ben Frits van den Boom, ik ben 42 jaar en ik ben Nederlander.
Als Algemeen Manager van Nike Europa, het Midden Oosten en Afrika ben ik verantwoordelijk voor de contacten tussen verdelers van Nike en haar partners in heel
Europa en Afrika, van Rusland tot Kaapstad. Ik leid het Nike management- team van Europa, onderhoud contacten met de belangrijkste Europese klanten en met de
leiders van de Europese zakenwereld.
Ik moet toegeven dat ik het hartstikke getroffen heb met zo’n job. Er is veel verantwoordelijkheid aan gekoppeld maar elke dag opnieuw nieuwe uitdagingen
aangaan is echt de moeite waard. Het allerleukste aan mijn werk is dat iedereen die voor Nike werkt, altijd met sport en fit zijn bezig is ...
En over het loon moet ik ook niet klagen: met 250 000 EUR per jaar kan ik mijn gezin, mijn vrouw en mijn drie schattige dochtertjes, alles geven wat hun hartje
verlangt. We maken ook 2 keer per jaar enkele weken vrij om samen op vakantie te gaan. In de winter gaan we op skivakantie en in de zomer gaan we zon en
cultuur snuiven in een ver land, liefst in Azië.
Ik vind het belangrijk om ook in de weekends zoveel mogelijk tijd vrij te maken voor mijn kinderen omdat ik tijdens de week vaak op zakenreis moet en ik uiteraard
niet de hele opvoeding wil missen...
Personagekaartje: getuigenis van Roy
Hallo, ik ben Roy Sneakers en ik werk in de World Campus van Nike Inc., het hoofdkantoor in Beaverton. Ik ben 33 jaar en werk al 8 jaar voor Nike. Toen ik
afstudeerde als ingenieur mocht ik onmiddellijk bij Nike van start gaan. Ondertussen ben ik opgeklommen tot verantwoordelijke voor technisch onderzoek van Nike
sportschoenen. Concreet houdt deze job in dat ik samen met een team van onderzoekers en technici Nike-schoenen test en onderzoeksresultaten in een
laboratorium verwerk en analyseer. Dit onderzoek gebeurt vooral met behulp van camera’s en computers. De werking van een bepaalde schoen wordt onderzocht,
gefilmd en geanalyseerd door bepaalde computerprogramma’s. Vervolgens wordt er nagegaan waar verbeteringen mogelijk zijn.
Deze gegevens worden doorgegeven aan de ontwikkelaars voor nieuwe modellen die samen met marketingmensen nagaan wat er nog op de markt kan komen en
hoe onze producten aangepast moeten worden. In een volgende fase werken we samen met firma’s in Zuid-Korea en Taiwan, die gespecialiseerd zijn in de
technische uitwerking en de productie van de ontwerpen van Nike-schoenen. Zij maken de modellen van de schoenen en bekijken hoe en waar deze schoenen het
best geproduceerd worden.
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 11

Personagekaart: getuigenis van Ida
Mijn naam is Ida en ik werkte 9 jaar in de PT Doson fabriek in Indonesië. Wij maakten sportschoenen voor Nike. Na die 9 jaar dienst verdiende ik nog steeds maar 70
EUR per maand. Dit is niet voldoende om van te leven. Ik heb een man en 2 kinderen. We hebben zo’n 250 EUR per maand nodig om van te leven. Als we allebei
heel veel overuren werkten, kwamen we net rond.
Omdat we ons geen kinderopvang konden veroorloven, stuurden we onze kinderen naar mijn ouders die op 36 uren reisafstand van ons wonen. Ik zag mijn kinderen
maar één keer per jaar, gedurende 4 dagen. Meer verlofdagen kon ik niet krijgen.
In september 2002 werden de 7000 arbeiders uit PT Doson ontslagen omdat Nike geen bestellingen meer plaatste en de fabriek gesloten moest worden. PT Doson
weigerde de wettelijke ontslagpremies volledig uit te betalen. Veel van deze 7000 arbeiders hebben een gezin dat ze nu niet meer kunnen onderhouden, terwijl Nike
meer dan 10 jaar geprofiteerd heeft van hun noeste arbeid. Nike vindt dat de uitbetaling van de ontslagpremies volledig de verantwoordelijkheid is van PT Doson.
Nike heeft ondertussen beloofd om te helpen, maar hetgeen aangeboden werd, stelt niets voor tegenover dat waar de arbeiders wettelijk recht op hebben.
Sommige ontslagen arbeiders zijn nu wel een rechtszaak aan het voeren tegen PT Doson, op eigen kosten natuurlijk. Zo’n rechtszaak kan echter jaren duren en daar
heeft niemand het geld voor.
Personagekaart: getuigenis van Marcela
Ik ben Marcela, ik ben 22 jaar. Ik heb een zoontje van 3 jaar, Luis. Ik zie hem maar zelden omdat ik vakbondsafgevaardigde ben. Ik werk in de Kukdong-fabriek in
Mexico. Deze fabriek, die in 1999 geopend werd, produceert vooral producten voor Nike en Reebok. Er werd geen rekening gehouden met afspraken rond loon en
arbeidsomstandigheden. Daarom werd er een vakbond opgericht, met name SITEKIM (onafhankelijke vereniging van de arbeiders van Kukdong). Op die manier
wilden we iets aan de slechte werkomstandigheden in Kukdong doen.
Verschillende leden van de vakvereniging werden ontslagen maar werden even later terug aangenomen omdat de media Kukdong zo negatief in beeld brachten.
SITEKIM bleef echter voort strijden voor de rechten van de arbeiders in Kukdong. Deze strijd mondde in september 2001 uiteindelijk uit in een officiële erkenning
van de vakvereniging en een tijd later een ondertekening van een collectieve arbeidsovereenkomst. De naam van het bedrijf veranderde ook in Mexmode en de
vakbondsvereniging werd SITEMEX. Uiteindelijk werden er op 1 april 2002 een overeenkomst bereikt: 10 % loonsverhoging, 5 % verhoging van bonussen,
economische steun voor het gezin van de werknemer, ... Bovendien werd Nike via een grote internationale solidariteitscampagne overhaald om in de toekomst
bestellingen te blijven plaatsen bij MEXMODE zodat de arbeiders zeker hun job kunnen behouden.
Personagekaart: getuigenis van Julianto
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 12

Mijn naam is Julianto. Ik kom uit Purwerejo in centraal-Java (Indonesië). Ik ben 35 jaar en vrijgezel. Van oktober 1997 tot april 2000 werkte ik in de PT Nikomas
Gemilang fabriek waar we Nike-sportschoenen produceren. Het loon dat we kregen was niet voldoende om van te leven en zeker niet voor een getrouwd koppel
met kinderen. Om te kunnen overleven moet je heel wat overuren werken. In mijn afdeling werkten we gemiddeld 53 uren per week en veel werknemers hadden
zelfs nog een andere job na deze uren. In de afdeling waar verschillende stukken van de schoenen aan elkaar gelijmd worden, werken de arbeiders tussen 60 en 70
uren per week. Enkele jaren geleden volgden enkele arbeiders een cursus over arbeidersrechten die georganiseerd werd door een Indonesische NGO. We hielden
vervolgens een demonstratie in onze fabriek om een beter loon en betere werkcondities te eisen. Na de demonstratie werden veel arbeiders met ontslag bedreigd.
Uiteindelijk werd iedereen die bleef opkomen voor rechten van de arbeiders ontslagen. Ook ik. Ik werk nu bij een vriend in een eetkraampje.
In tussentijd bleven de fabriekseigenaars waar mogelijk profiteren van de arbeiders. Zij moesten heel vaak overuren doen en werden daar niet voor vergoed. Dit
kon gedurende 18 jaar doorgaan, net zolang als de gedragscode van Nike bestond. Wetten hierover werden voortdurend omzeild. Tot begin 2011 een klacht werd
ingediend. Na 11 lange maanden onderhandelen is PT Nikomas Gemilang dan eindelik overstag gegaan. De 4500 werknemers worden alsnog gecompenseerd voor
de 593.469 uren die zij –onbetaald - hebben overgewerkt. Zij krijgen 1 miljoen dollar, wat neerkomt op gemiddeld 220 dollar per werknemer.
Personagekaart: getuigenis van Leily
Ik ben Leily en ik werk in de Nikomas fabriek in Serang op West-Java. Ik ben in 1997 bij Nikomas beginnen werken. Ik was eerst heel blij dat ik zo gemakkelijk een job
kon vinden en dat ik op die manier mijn ouders kon helpen. Ik woonde in de slaapzaal van de fabriek. Dan kon ik mijn ouders wat geld opsturen zodat ze mijn kleine
zusjes naar school konden laten gaan. De slaapzaal was heel oncomfortabel. Ik moest een kamer van 3 op 6 meter delen met 11 andere arbeidsters.
In het atelier was de toestand niet beter. De groepsleider en de opzichter waren heel brutaal tegen ons. Ze scholden steeds op ons en vernederden ons
voortdurend.
In 1999 trouwde ik met een collega. We verhuisden van de slaapzaal in de fabriek naar een kleine kamer in een klein huis. We hebben ondertussen een kind dat bij
mijn ouders woont omdat we allebei moeten gaan werken en geen kinderopvang kunnen betalen. Het geld dat we beiden verdienen is net genoeg om te overleven,
maar we kunnen er geen enkele Rupiah van missen. We kunnen ons ook maar om de 4 maanden een reis naar Centraal-Java veroorloven om ons dochtertje te
bezoeken. Op die manier zullen we haast heel de opvoeding van ons kindje missen.
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 13

Personagekaart: getuigenis van Basha
Hallo, ik ben Basha. Ik groeide op op het platteland in Noord-Thailand. Ik ben enkele jaren geleden naar de stad verhuisd omdat er op het platteland zo weinig jobs
zijn, en bovendien heel slecht betaald.
In de stad vond ik een job in een fabriek van de Bed and Bath Prestige Company, waar ze schoenen en kleren maken voor verschillende merken: o.a. Nike, Adidas,
Levi’s, Reebok. Alle kledingmerken waar we voor werken, hebben zogenaamde ‘codes of conduct’ of gedragsregels: regels die de arbeiders moeten beschermen.
Deze regels hangen omhoog in de fabriek. Niemand heeft ons echter uitgelegd wat die regels precies inhouden. Niemand van de arbeiders kan ze lezen. Het enige
dat we weten, is dat we moeten liegen als er controle komt. Vlak voor de controle moeten de arbeiders de fabriek en de machines heel goed kuisen. Tegen de
controleurs mogen we alleen positieve dingen zeggen over de bazen en het werk, en we moeten zeggen dat we om 8 uur ’s avonds stoppen met werken. We
moeten dus net het tegenovergestelde vertellen van hoe het er in de fabriek in werkelijkheid aan toe gaat.
De controleurs zullen op die manier nooit te weten komen dat we regelmatig 's nachts moeten doorwerken. Mijnheer Chaiyapat, onze opzichter, doet regelmatig
amfetaminen in de dranktonnetjes, zodat we veel langer kunnen werken. Sommigen kunnen zo 48 uur aan een stuk doorwerken!
Personagekaart: getuigenis van Darren
Ik ben Darren. Ik woon in een villa in één van de voorsteden van Beaverton in de staat Oregon. Ik ben getrouwd en heb 3 schatten van kinderen. Ik werk voor Nike
Inc. als Regionaal Sales Manager voor de staat Oregon. Dit houdt in dat ik verantwoordelijk ben voor de verkoop van Nike-artikelen in de staat Oregon. Ik verdien
100 000 $ per jaar. Ik werk lange dagen om grote verkoopcontracten vast te krijgen bij grote winkels en sportketens in de staat Oregon. Het is soms een zeer
stresserende job omdat ik nogal veel verantwoordelijkheid heb. Maar ik hou wel van uitdagingen, voor mij is het dus wel de ideale job.
Ik vergader ook vaak met andere managers van Nike Oregon, om de toekomst van Nike te bespreken. Ik maak me namelijk best wel zorgen over de kritiek die Nike
de voorbije jaren gekregen heeft over de producties in fabrieken in vooral Azië. Ik ben er van overtuigd dat de lonen die de arbeiders in deze fabrieken krijgen eerlijk
zijn en overeenkomen met de levensstandaard in hun eigen land. En bovendien zorgen we voor werkgelegenheid en een inkomen voor deze mensen. Zonder onze
investeringen zouden deze mensen namelijk niet kunnen gaan werken.
Ik ben verantwoordelijk voor de verkoop van producten aan een prijs die concurrentieel is. Als de bazen van de fabrieken die voor ons produceren, de lonen
verhogen, maken wij minder winst...
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 14

Bijlage 2: Het verhaal van Nike
Het verhaal van Nike gaat terug tot in de jaren ’60 toen de Tiger-sportschoenen geboren werden en
verkocht werden door het Amerikaanse bedrijf Blue Ribbon Sports. In 1963 start de verkoop van Tiger
sportschoenen in de Verenigde Staten. In 1971 ontstaat het alombekende Nike-logo en verandert de
naam Tiger ook in de merknaam Nike. Nike wordt een jaar later een onafhankelijk bedrijf en opent
fabrieken in Taiwan en Zuid-Korea. In 1978 werd de naam Blue Ribbon Sports veranderd in de naam Nike
Inc. Er werd een hoofdkantoor uit de grond gestampt in Beaverton, in de Amerikaanse staat Oregon.
Vanaf de jaren ’80 werd Nike het grootste sportmerk ter wereld. Nike betaalde enorme bedragen aan
wereldberoemde sportmensen voor promotie.
Toch bleef de concurrentie met Reebok (en andere sportmerken) aanhouden. Het was dus belangrijk om
op de productiekosten te besparen, om zo meer geld te kunnen uitgeven aan reclame.
Dit is de reden waarom Nike haar productie uitbesteedt aan fabrieken in lageloonlanden, vooral in Azië.
Een Nike-schoen wordt op de volgende manier geproduceerd: eerst wordt er een model ontworpen,
meestal in de Verenigde Staten. Het model wordt verder uitgewerkt bij onderaannemers in Taiwan of
Zuid-Korea. Deze onderaannemers besteden het werk dan weer verder uit aan fabrieken in landen met
de laagste lonen zoals: Thailand, Indonesië, China of Vietnam. Vaak worden onderdelen voor één zelfde
model van sportschoen in verschillende landen gemaakt.
Nike zoekt voortdurend naar landen waar de productiekosten het laagst liggen, waar de minimumlonen
met andere woorden het laagst liggen en waar de arbeiders zo weinig mogelijk rechten hebben.
Aanvankelijk gebeurde de massaproductie van Nike-sportschoenen (en van andere sportmerken) vooral
bij onderaannemingen in Zuid-Korea, Taiwan, Filippijnen en Maleisië. Wanneer arbeiders in deze landen
meer rechten kregen, sloten vooral de fabrieken in Zuid-Korea hun deuren en hun eigenaars trokken
naar China, Indonesië en Thailand om daar nieuwe fabrieken te bouwen. In deze landen mochten
arbeiders zich immers niet organiseren om meer rechten te eisen.
Rond 1995 begonnen vooral de Indonesische arbeiders onrustig te worden, protesten voor een hoger
loon en betere werkomstandigheden volgden algauw. De toen grote sporthelden Michael Jordan en
Andre Agassi moesten jaarlijks betaald worden voor het dragen van Nike sportschoenen (respectievelijk
20 miljoen en 10 miljoen Dollar per jaar). Bovendien gaf Nike jaarlijks in totaal 300 miljoen dollar aan
reclame uit. Het werd voor Nike weer tijd om landen met nog lagere lonen op te zoeken. Vietnam werd
één van de nieuwe productielanden. De fabrieken die geopend werden in Vietnam bleven nog steeds in
handen van Zuid-Koreaanse en Taiwanese onderaannemers.
Tegenwoordig laat Nike haar producten vooral in China, Vietnam, Thailand en Indonesië produceren
maar ook nog in Zuid-Korea en Taiwan (vooral voor het moeilijkere werk) en in Cambodja, Bangladesh,
Pakistan, Mexico, El Salvador, Dominicaanse Republiek, ... In Azië zijn er tegenwoordig zo’n 50
onderaannemingen of fabrieken die sportschoenen produceren in opdracht van Nike en zo’n 300
kledingfabrieken.
Nike is Amerikaans en laat haar producten (vooral) in Azië produceren maar verkoopt natuurlijk ook
massaal in Europa. Het hoofdkwartier van Nike Europa bevindt zich sinds 1999 in Hilversum in Nederland
en het distributiecentrum of de plaats van waaruit alle Nike producten over heel Europa verdeeld
worden is in ons land, in Laakdal.
Ook in Australië en Nieuw-Zeeland is er een Nike-kantoor, en in verschillende Aziatische landen (China,
Hong Kong, Japan, Korea, Zuid-Oost Azië). De zogenaamde Niketowns schieten als paddenstoelen uit de
grond: dit zijn gigantische winkels (van enkele verdiepingen hoog) waar Nike producten verkocht
worden. In Europa kan je zo’n Nike Town vinden in Berlijn en Londen, daarbuiten kan je in een tiental
Amerikaanse grootsteden terecht voor zo’n Nike Town maar ook in bv. Melbourne in Australië en
Honolulu...
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 15

Zo zie je maar: Nike vind je overal!!
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 16

Bijlage 3: Internationaal verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten 1
In een notendop
Recht op arbeid:
o Billijk loon/gunstige arbeidsvoorwaarden
o Gelijke beloning
o Veilige en hygiënische omstandigheden
o Gelijke kansen
o Redelijke werktijden
o Vakanties met behoud van loon
o Recht op vakverenigingen
o Stakingsrecht
Recht op sociale zekerheid
o Bescherming van het gezin
o Bijzondere bescherming van moeders
o Bescherming van kinderen tegen economische en sociale uitbuiting
Behoorlijke levensstandaard:
o Voeding, kleding en huisvesting
o Verbetering van de voortbrenging, verduurzaming en verdeling van voedsel
o Billijke verdeling van de wereldvoedselvoorraden
Gezondheid:
o Lichamelijke en geestelijke gezondheid
o Vermindering van aantal doodgeboren en van kindersterfte
o Verbetering van hygiëne in gewone milieu en arbeidsmilieu
o Voorkoming, behandeling en bestrijding van epidemische ziekten
o Geneeskundige bijstand
Onderwijs:
o Primair onderwijs: verplicht en gratis
o Secundair onderwijs: verschillende vormen
o Scholen van alle niveaus
o Verbetering van materiële omstandigheden en personeel
o Studiebeurzen
o Vrije keuze van scholen
1 De volledige versie van het Internationaal verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten is terug
te vinden op www.vormen.org
Nike: het verhaal achter de sportschoen (deel1) | 17