Mensenrechteneducatie in geschiedenis - Vormen vzw

Mensenrechteneducatie in 

geschiedenis 

Leerlijn: 

Ongelijke onderwijskansen

Mensenrechteneducatie in 

geschiedenis 

Leerlijn 

Ongelijke onderwijskansen 

1. Wat? 

Onderwijs is behalve een mensenrecht dat we terugvinden in de Universele Verklaring 

van de Rechten van de Mens (art. 26) ook een belangrijk middel om de toepassing van 

de andere mensenrechten te realiseren. 

Via onderwijs leer je om samen te leven, leerlingen leren om met anderen te werken aan 

gemeenschappelijke doelen, ze leren verscheidenheid respecteren. Tegelijkertijd 

vergaren leerlingen kennis: lezen en schrijven, omgaan met getallen, 

probleemoplossende vaardigheden, begrijpen van rechten en verantwoordelijkheden, 

leren leren… 

Onderwijs helpt leerlingen verder ook om vaardigheden te ontwikkelen. Die vaardigheden 

kunnen zich situeren op het sociale of psychologische vlak, maar ook op professioneel 

vlak. Dan gaat het om vaardigheden die ze nodig hebben om een bepaald beroep 

optimaal te kunnen uitoefenen. 

Tot slot is het ook zo dat onderwijs bijdraagt tot de ontwikkeling van iemands 

persoonlijkheid. De leerlingen worden zelfstandiger, kritischer, creatiever, meer 

verantwoordelijk en ontwikkelen bovendien zin voor initiatief. 

Samengevat kunnen we stellen dat onderwijs mensen in staat stelt om de kwaliteit van 

hun eigen leven en dat van anderen te verbeteren. 1 

Toch kan niet iedereen ten volle genieten van al deze positieve aspecten die het 

onderwijs te bieden heeft. Daar willen wij met ons project de leerlingen over informeren 

en hen eventueel aanzetten om zelf actie te ondernemen. 

2. Hoe? 

Voor elk jaar werkten wij een methodiek uit die perfect aansluit bij de respectievelijke 

historische inhouden. Per methodiek worden volgden onderdelen toegelicht: 

a. Sluit aan bij..: bij welke historische inhouden sluit de methodiek aan 

b. Mensenrechten: welke mensenrechten komen aan bod 

c. Doel: algemeen doel 

d. Niveau: in welk jaar te gebruiken 

e. Type: inleefspel, debat, stellingenspel, audio-visueel materiaal 

f. Duur: per fase wordt de nodige tijd aangegeven 

g. Materiaal: wat heb je nodig 

h. Voorbereiding: welke voorbereidingen moet je treffen 

i. Doelstellingen: concrete doelstellingen 

j. Vakgebonden eindtermen 

k. Vakoverschrijdende eindtermen: welke VOET worden gerealiseerd? 

l. Lesverloop: 

a. Instructies 

b. Starter/gespreksfase 

c. Verwerking 

1 VORMEN VZW, Kompas: onderwijs, internet, 02-06-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/Onderwijs.html)

d. Nabespreking 

Informatiefiche: historische achtergrondinformatie 

3│Mensenrechten in geschiedenis│ (on)gelijke onderwijskansen

3. Overzicht methodieken 

(On)gelijke onderwijskansen 

Niveau Historische inhouden Actualisering Type p. 

1 ste jaar Onderwijs in het oude 

Egypte 

2 de jaar Onderwijs in het oude 

Rome 

3 de jaar Onderwijs in de 

Middeleeuwen 

Ongelijke 

onderwijskansen in ons 

hedendaags onderwijs 

Hedendaags onderwijs 

bij ons en in Kenia 

Welke factoren 

beïnvloeden ongelijke 

onderwijskansen 

4 de jaar Onderwijs in de Nieuwe Tijd Ongelijke 

onderwijskansen bij ons 

5 de jaar Onderwijs tijdens de 1 ste 

schoolstrijd 

6 de jaar Onderwijs in de Eigen Tijd: 

Schoolpact van 1958 

4│Mensenrechten in geschiedenis│ (on)gelijke onderwijskansen 

Inleefmoment 

Brainstorm 

Groepswerk 

Onderwijsleergesprek: onderwijs in het oude 

Rome 

Beeldfragment: onderwijs in Kenia 

Groepswerk: welke rechten via onderwijs 

Onderwijsleergesprek: onderwijs in de ME 

Geheugenspel: beïnvloedende factoren 

voor onderwijs+ bespreking 

Groepsdiscussie verslaggeving 

Inleefmoment 

Onderwijsleergesprek: onderwijs in de NT 

Beeldfragment: ongelijkheid op onze 

scholen 

/ Interpretatie cijfers 

Groepswerk: spotprenten over schoolstrijd 

Ongelijkheid in het 

hedendaagse onderwijs 

Onderwijswetten bespreken + situatie nu 

3 

11 

18 

28 

39 

Spotprenten vrij en officieel onderwijs 

Rollenspel: directie- nieuwe leerlingen 61

THEMA 

ONDERWIJS IN HET OUDE EGYPTE 

Sluit aan bij Deze les kan aan bod komen als uitbreiding bij de les over de 

verschillende Egyptische standen. Iemand die onderwijs volgde, 

werd meestal schrijver, ambtenaar of priester. 

Mensenrechten - recht op onderwijs 

- iedereen gelijke rechten 

- het recht op de volledige ontwikkeling van de persoonlijkheid 

Doel De leerlingen kunnen stilstaan bij het belang van en het recht op 

onderwijs en bij de factoren die ervoor zorgen dat niet iedereen naar 

behoren dit recht kan genieten. 

Niveau 1 e jaar 

Type Inleefmoment, brainstorm, gesprek 

Duur 50 minuten 

Materiaal - Twee soorten contracten (elke leerling krijgt één contract, de helft 

contract één, de helft contract twee) 

- Zes steekkaartjes per groepje van vier 

- Informatiefiche 

Voorbereiding - Kopieer de contracten 

- Kopieer de steekkaartjes 

- Neem de informatiefiche door 

- Lees de vereenvoudigde versie van de Universele Verklaring van de 

Rechten van de Mens en de vereenvoudigde versie van het 

Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind door, zodat je je 

een beeld kan vormen van de verschillende mensenrechten. (zie 

bijlagen) 

Doelstellingen De leerlingen kunnen: 

- de evolutie van het onderwijssysteem in het oude Egypte schetsen 

- vertellen wie er onderwijs volgde in het oude Egypte en kunnen dit 

verklaren 

- een vergelijking maken tussen ons hedendaagse onderwijs en dat van 

het oude Egypte 

- het belang van onderwijs verklaren 

Vakgebonden 

eindtermen 

De leerlingen willen: 

- reflecteren over het belang van onderwijs 

- inzien dat onderwijs een recht is 

- begrijpen dat niet iedereen ten volle van dit recht kan genieten 

1.2 CRITERIA IN VERBAND MET DE BESTUDEERDE SAMENLEVINGEN. 

1.2.5 Benaderingswijze 

23 De studie getuigt van een probleem- en actualiteitsgerichte 

benadering. 

24 De bestudeerde problematiek dient voor de leerling herkenbaar en 

verstaanbaar te zijn. 

1.3 CRITERIA IN VERBAND MET DE INTEGRATIE TUSSEN HET 

HISTORISCH REFERENTIEKADER EN DE BESTUDEERDE 

SAMENLEVINGEN 

1.3.4 Socialiteit 

30 De klemtoon wordt gelegd op het zoeken naar analogieën en 

verschillen met vroegere en latere samenlevingen, en vooral met de 

hedendaagse. 

2.1 KENNIS EN INZICHT 

2.1.2 Kennis en inzicht in verband met de bestudeerde samenlevingen 

7 verduidelijken belangrijke kenmerken van onderscheiden 

maatschappelijke domeinen. 


8 tonen aan dat er onderlinge verbanden en wisselwerkingen binnen en 

tussen die domeinen bestaan. 

16 vergelijken de bestudeerde samenlevingen met elkaar en met 

probleemstellingen van de hedendaagse samenleving. 

VOET Gemeenschappelijke stam 

open en constructieve houding 

16 houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf 

en bij anderen, in samenleving en wereld; 

respect 

18 gedragen zich respectvol; 

samenwerken 

19 dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke 

doelen; 

zorgzaamheid 

26 gaan om met verscheidenheid; 

27 dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en 

de ander; 

Instructies 

Starter/gespreksfase 

Context 5 

Politiek-juridische samenleving 

3 tonen het belang en dynamisch karakter aan van 

mensen- en kinderrechten; 

5 tonen aan dat het samenleven in een democratische 

rechtsstaat gebaseerd is op rechten en plichten 

die gelden voor burgers, organisaties en overheid; 

1. Begin met een gesprekje over ons onderwijs. Je kan hierbij volgende vragen stellen: 

- Hoe ziet een schooldag er bij ons uit? 

- Welke vakken krijg je? Wat leer je? 

- Wie gaat er bij ons naar school? 

- Is onderwijs een recht of een plicht? Waarom? 

2. Leg nu de link met het oude Egypte. Mogelijke vragen hierbij zijn: 

- Zou het onderwijs in het oude Egypte er hetzelfde hebben uitgezien? Waarom 

wel/niet? 

- Moest in Egypte ook iedereen onderwijs volgen, denk je? Waarom? 

- Als we de standen bekijken, welke beroepscategorieën hebben dan onderwijs 

gekregen? 

- Wat zouden ze daar geleerd hebben? Waarom? 

- Gingen ze daar dan ook naar school denk je? Hoe werd er dan onderwezen volgens 

jullie? 

(zie informatiefiche) 

3. Laat leerlingen steeds de vragen in eerste instantie beantwoorden vanuit hun eigen 

redeneringen. Daarna kan je zelf stap voor stap uitleggen hoe het onderwijs er in het 

oude Egypte uitzag. Benadruk hierbij duidelijk dat wij onderwijs nu als vanzelfsprekend 

beschouwen, maar dat het dit in het oude Egypte zeker niet was. Op enkele 

beroepscategorieën na (bv. schrijvers) was het gewoon nutteloos om te kunnen lezen 

of schrijven. Nu vinden wij onderwijs wel belangrijk, omdat onderwijs in onze 

maatschappij een noodzaak is. (zie informatiefiche) 

Verwerking 

1. Geef elke leerling een contract voor het verdere verloop van de les. Zorg ervoor dat 

de helft van de leerlingen contract één heeft, de helft contract twee. Zeg hen dat er 

enkele belangrijke zaken gezegd zullen worden over hun privé- leven en dat daarover 

duidelijke afspraken gemaakt moeten worden. Benadruk dat het belangrijk is dat ze het 


contract goed lezen vooraleer het te tekenen. De leerlingen moeten absoluut stil zijn en 

mogen hun contract aan niemand anders tonen. 

2. Bij vragen van de leerlingen help je hen niet. Je herhaalt gewoon dat ze het contract 

goed moeten lezen en het dan moeten tekenen. Ook als je ziet dat de leerlingen niets 

invullen, moet je hen aansporen om het contract verder in te vullen en te tekenen. 

3. Haal na ongeveer drie minuten de contracten op. Stel dan de volgende vragen aan 

de leerlingen: 

- Heeft iedereen het contract kunnen invullen? Welke problemen waren er? 

- Hoe voelde het om het contract niet te kunnen invullen? Hoe voelde het toen ik bleef 

aandringen om het te lezen en in te vullen? En toen je zag dat andere leerlingen het 

wel konden invullen? 

- Hoe komt het dat sommigen het contract wel konden invullen? 

- Wat was de bedoeling van deze opdracht? 2 

Nabespreking 

Groeps-/ klasgesprek 

Deel 1 

1. Noteer op het bord ‘belang van onderwijs’ en omcirkel het. 

2. Laat de leerlingen dit per vier ook doen op een blad. 

3. Laat de leerlingen in groep opnoemen waarom onderwijs nog belangrijk is, buiten 

dat je er leert lezen zoals ze net zelf konden ondervinden. 

4. Doe nu de brainstorm klassikaal over. Zorg ervoor dat leerlingen steeds kunnen 

verklaren wat ze zeggen. Hieruit zal blijken dat we via onderwijs niet enkel leren lezen 

en schrijven, maar ook nog veel meer bereiken. Bekijk hiervoor de 

achtergrondinformatie. 

5. Noteer steeds een of enkele kernwoorden op het bord. 

6. Vertel aan de leerlingen dat iedereen recht heeft op onderwijs. Onderwijs is m.a.w. 

een mensenrecht. Daarnaast helpt het ook andere mensenrechten te verwezenlijken. 

Dit kan je aanduiden door te verwijzen naar de kernwoorden op het bord. Daarvan zal 

je zeker enkele kunnen koppelen aan bepaalde mensenrechten. 

7. Vertel de leerlingen dat ondanks het recht op onderwijs, niet iedereen even goed van 

dat recht kan genieten. 

Deel 2 

Deel de steekkaartjes uit. 

8. Vraag aan de leerlingen om per vier te overleggen en twee personages uit te kiezen. 

Een personage dat volgens hen ten volle zal kunnen genieten van het recht op 

onderwijs en een personage dat dit niet zal kunnen. 

9. Bespreek klassikaal de keuzes van de leerlingen. Bouw op het bord een overzicht op 

van de kwetsbare onderwijsgroepen. (zie informatiefiche) 

10. Vraag aan de leerlingen wat je nu in zijn geheel kan besluiten. (Dat onderwijs een 

recht is voor iedereen, ook in België. Toch zijn er ook jongeren die kwetsbaar zijn en 

minder kansen krijgen om onderwijs te volgen. Nochtans is onderwijs belangrijk voor 

de persoonlijke ontwikkeling en als middel om de rechten van de mens na te streven.) 

2 VORMEN VZW (red.), Kompas: De taalbarrière, internet, 01-06-2010, (http://vormen.org/Kompas/Taalbarriere.html) 


Informatiefiche: onderwijs in Egypte 

Historische informatie 

In eerste instantie werd er lesgegeven aan het hof om de koningszoon klaar te stomen 

voor het koningschap. Zo moest de opvolger van de koning kunnen lezen, schrijven en 

het leger leiden. Als sport leerde hij bijvoorbeeld boogschieten, omdat hij oorlog moest 

kunnen voeren. Een beambte leerde de koningszoon op. Die beambte was van opleiding 

geen onderwijzer, maar deed dit naast zijn eigen job. 

Ook kinderen uit de elite werden naar de hofschool gestuurd. Zo ging het beroep van 

schrijver of beambte niet verloren en kon de opvoeding van de koningszonen 

ondersteund worden. Een oudere beambte adopteerde in dat geval één kind waaraan hij 

zijn kennis kon overdragen. De beambte werd dan beschouwd als de nieuwe vader van 

het kind. Het kind kwam bij de beambte wonen en zorgde in ruil voor het huishouden. 

Dit systeem veranderde rond 2000 v.Chr. Er werd voor het eerst gebruik gemaakt van 

een schoolboek, het ‘Kemit’ genoemd. Hierin stonden teksten en grammaticale 

oefeningen. Armere kinderen konden in deze periode ook aangemeld worden en er 

werden ook meer kinderen geadopteerd per beambte. Toch moeten we nuanceren, want 

het was zeker niet zo dat plots alle arme kinderen in deze periode onderwijs kregen. Het 

onderwijs voor armere kinderen was eerder de uitzondering die de regel bevestigde. 

Of er schoolgebouwen bestonden, blijft onduidelijk. Wellicht werd er les gegeven in de 

open lucht. De leerlingen leerden er naast meetkunde ook schrijven, lezen en rekenen. 

Uit het schoolboek, het Kemit, schreven ze de tekst over op potscherven. Hierdoor 

leerden ze woordjes en zinnen en zo konden ze al snel zelf teksten lezen en navertellen 

uit het hoofd. De schrijflessen waren in het schrift voor het dagelijks leven, het 

hiëratisch, en dus niet in hiërogliefen. 

In het Nieuwe Rijk bleef je als leerling eerder bij je ouders wonen. De leerlingen lazen 

dan samen met de onderwijzer de teksten hardop voor en schreven ze daarna uit. De 

oefeningen werden gemaakt op houten schrijfpaletten en potscherven met een rieten 

penseel en zwarte of rode inkt. De onderwijzer deed het dan soms eerst voor, zodat de 

leerling het kon overschrijven. Wanneer je als leerling iets fout deed, kon je, eventueel 

samen met de hele klas, een pak rammel krijgen. 

Een universiteit of hogeschool zoals nu, bestond toen niet. Na hun opleiding, tot 

ongeveer 16 jaar, kregen de leerlingen de titel schrijver. Daarmee kon hij aan de slag als 

schrijver, priester of beambte aan het hof. 

Naast deze scholen, waren er ook scholen waar kinderen les kregen in ambacht en 

kunstnijverheid. Zo’n school was er bijvoorbeeld in Deir el-Medina, een arbeidersdorp 

dichtbij de Vallei der Koningen. De leerlingen die hier les kregen, moesten later 

afbeeldingen kunnen schilderen en tekenen in de graven van de koningen. Daarop 

moesten ook teksten aangebracht worden, dus het schrift was ook hier een belangrijk 

onderdeel van het onderwijs. 

Zoals vaak het geval was, waren ook hier de leerlingen op school voornamelijk jongens. 

Er zijn wel afbeeldingen bekend waarop meisjes in groep leerden dansen en zingen van 

een onderwijzeres. Daarnaast zijn er ook teksten teruggevonden van vrouwen aan 

andere vrouwen. Dat wijst erop dat sommige meisjes ook konden lezen en schrijven. Ook 

hier kunnen we wel stellen dat het eerder uitzonderingen waren die de regel 

bevestigden. 3 

Onderwijs als recht 

3 

RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN (red.), Museumkennis, Onderwijs in faraonisch Egypte, internet, 01-06-2010, 

(http://www.museumkennis.nl/lp.rmo/museumkennis/i000583.html) 


Bij ons is onderwijs zowel een recht als een plicht. We hebben in België geen 

schoolplicht, maar wel een leerplicht. Dit houdt in dat je niet naar school hoeft te gaan en 

ook thuis les kan volgen. 

Onderwijs is ook een mensenrecht dat we terugvinden in de Universele Verklaring van de 

Rechten van de Mens (art. 26). Het is daarnaast een middel om de toepassing van de 

andere mensenrechten na te streven. 

Via onderwijs leer je bijvoorbeeld om samen te leven. Leerlingen leren om met anderen 

te werken aan gemeenschappelijke doelen. Zo leren ze ook verscheidenheid te 

respecteren. Daarnaast vergaren leerlingen kennis. Het gaat hierbij om een breed 

spectrum: lezen en schrijven, omgaan met getallen, probleemoplossende vaardigheden, 

begrijpen van rechten en verantwoordelijkheden, leren leren… 

Onderwijs helpt leerlingen ook om vaardigheden te ontwikkelen. Die vaardigheden 

kunnen zich situeren op het sociale of psychologische vlak, maar ook op professioneel 

vlak. Dan gaat het om vaardigheden die ze nodig hebben om een bepaald beroep 

optimaal te kunnen uitoefenen. 

Tot slot is het ook zo dat onderwijs bijdraagt tot de ontwikkeling van iemands 

persoonlijkheid. De leerlingen worden zelfstandiger, kritischer, creatiever, 

verantwoordelijker en ontwikkelen bovendien zin voor initiatief. 

Kortom kunnen mensen met behulp van onderwijs de kwaliteit van hun eigen leven en 

dat van anderen verbeteren. 4 


onderwijs te bieden heeft. Zo kampen heel wat jongeren met een leerachterstand als 

gevolg van allerlei problemen. Het kan gaan om problemen zoals een langdurige ziekte, 

maar ook om gedragsproblemen of om psychische problemen. Ook sociaal- emotionele 

problemen zoals faalangst, een laag zelfvertrouwen, een negatief zelfbeeld, verdriet, 

pesten… staan de optimale ontwikkeling van jongeren in de weg. 

Door deze problemen blijven jongeren weg van school wat dan weer kan leiden tot een 

ongekwalificeerde uitstroom van jongeren uit het onderwijs. Veel van die jongeren met 

een leerachterstand blijken daarenboven uit kansarme gezinnen te komen. Andere 

kwetsbare risicogroepen in ons onderwijssysteem zijn jongeren met laag opgeleide 

ouders of etnische minderheden, migranten en rondtrekkenden. 

Ook in armere landen kan niet iedereen genieten van zijn recht op onderwijs. Daar kan 

niet iedereen naar school. Dit kan te maken hebben met allerlei factoren. Zo kan er een 

tekort zijn aan scholen. Leerlingen moeten dan heel ver stappen om op school te geraken 

of blijven weg omdat er teveel kinderen in één klas zitten, waardoor ze niet veel kunnen 

bijleren. Daarnaast kan er ook een tekort aan lesmateriaal zijn of als het materiaal er 

dan wel is, is het vaak verouderd. 

Andere mogelijke oorzaken kunnen te maken hebben met het financiële aspect. De 

ouders kunnen de onderwijskosten bijvoorbeeld niet betalen of de kinderen kunnen niet 

naar school omdat ze thuis moeten helpen. Zonder hun hulp ligt het inkomen van het 

gezin misschien niet hoog genoeg zodat niet voor iedereen eten kan worden voorzien. 

Een oplossing voor het eerste probleem kan zijn dat kinderen zelf gaan werken om hun 

onderwijskosten te betalen, maar die combinatie tussen school en werk is moeilijk. Zo 

sluiten de schooluren en de werkuren meestal niet op elkaar aan. 5 

4 

5 VORMEN VZW (red.), Kompas: onderwijs, internet, 02-06-2010, 

(http://www.vormen.org/Kompas/Onderwijs.html); 

FONDS IVENS-BOONS (red.), Recht op onderwijs voor alle jongeren!, internet, 01-06-2010, 

(http://www.voka.be/mechelen/media/ebrieven/Documents/Fonds%20Ivens%20Boons.pdf); 

ERIK, CMO, Onderwijs wereldwijd, internet, 04-06-2010, (http://www.cmo.nl/sw/index.php? 

option=com_content&task=view&id=52&Itemid=160) 


Contracten 

Door dit contract te tekenen beloof ik dat ik niets van wat er verteld wordt in deze les zal 

verder zeggen. Dit contract zal goed bijgehouden worden door de leerkracht. Wanneer 

achteraf blijkt dat ik toch iets vertel over deze les, zal er een zware straf volgen. Die straf 

kan gaan van een strafstudie tot een schorsing. 

Mijn gegevens 

Naam: ................................................................................................................ 

Adres: ................................................................................................................ 

Telefoonnummer: ................................................................................................ 

e-mailadres: ....................................................................................................... 

Handtekening leerkracht Handtekening leerling 





Mijn gegevens 

Naam: ................................................................................................................ 

Adres: ................................................................................................................ 


e-mailadres: ....................................................................................................... 






Mijn gegevens 

Naam: ................................................................................................................ 

Adres: ................................................................................................................ 


e-mailadres: ....................................................................................................... 



Xjiejm hopihe kdjdfiqhmijfu idhqhs hsduhfiz. djiekrjdksjdmo dkfhuhêi ammdh djfiezhd 

hihezupfhkd dkjsiqh, idhueiid eiapi fdkmslj fq idhfprijf gid kdfdoiqhf fdushidoqj. qpofsihe 

hfrpiqejf ihdfphqeifupdihfi qhf ihdphfqh dshfp arr aprhap pahra!thbnv pahvdbd ahuaiph 

djfpshgse mqjeifhp qpidohf. 

qijef midqiejpmj: 

fqpejfp: .............................................................................................................. 

iiezup: ................................................................................................................ 

vihfpqpa: ............................................................................................................ 

eipurnvkcpi: ........................................................................................................ 

dsifqenkcnloupn qufhedkf fpqhpueqn pdfhuzenqvp 






fqpejfp: .............................................................................................................. 

iiezup: ................................................................................................................ 

vihfpqpa: ............................................................................................................ 

eipurnvkcpi: ........................................................................................................ 







fqpejfp: .............................................................................................................. 

iiezup: ................................................................................................................ 

vihfpqpa: ............................................................................................................ 

eipurnvkcpi: ........................................................................................................ 



Steekkaartjes 

Fadi uit Indonesië is 3 jaar naar school geweest, altijd naar hetzelfde jaar. Hij is dus 

twee keer blijven zitten. Hij heeft op school leren lezen en schrijven, maar heel beperkt. 

Hij kon de les meestal niet zo goed volgen, want hij begreep vaak niet waar de 

leerkracht het over had. Toen Fadi van school werd gestuurd, kreeg hij niet de kans om 

naar een nieuwe school te gaan. Hij moest vanaf dan mee gaan werken met zijn vader 

op het land. Zo kon hij er mee voor zorgen dat zijn broers en zussen te eten hebben. 

Yao uit Burkina Faso vertrekt ’s morgens naar school. Na een uurtje moet hij al 

vertrekken, want dan moet hij gaan werken. Hij helpt bij een landbouwer die een uurtje 

verderop woont. Hij helpt hem zodat hij zelf een centje kan bijverdienen. Op die manier 

kan hij naar school gaan, want zijn ouders kunnen die kosten niet betalen. Doordat hij 

vaak moet werken tijdens de schooluren, kan hij meestal maar even naar school. Soms 

kan hij zelfs niet naar school. Maar hij heeft geen keuze, want ander werk is er niet. Hij 

leert daardoor dus minder bij dan de kinderen die elke dag naar school kunnen en dat 

ontmoedigt hem om verder naar school te gaan. 

Akua is een Ghanees meisje dat graag naar school zou willen gaan. Ze heeft van andere 

kinderen al gehoord dat je op school leert lezen en schrijven. Sommige kinderen kunnen 

hun eigen naam schrijven! Akua zou dat ook graag leren, maar in haar dorp is er geen 

schooltje. Daarvoor moet ze wel vier uur stappen. Sommige kinderen stappen wel eens 

twee uur om naar school te gaan, maar vier uur is echt wel te ver. Dan hebben haar 

ouders liever dat ze thuis meehelpt werken. Zo gaat ze bijvoorbeeld samen met haar 

moeder water halen. 

Cristi heeft morgen een grote toets van biologie. Hij wil hiervoor hard studeren, maar 

begrijpt niet goed wat er in zijn handboek staat. Cristi is nog maar een jaar in België en 

is de Nederlandse taal nog niet goed machtig. Hij wil aan zijn ouders hulp vragen, maar 

zij spreken helemaal geen Nederlands. Zij kunnen hem dus niet helpen. Aan het 

resultaat van zijn toets is dit te merken, want Cristi heeft alweer een onvoldoende. Zijn 

moed om te studeren zakt volledig weg. 

Jens komt thuis na school en ploft zich in de zetel. Hij wil de TV aanzetten, maar zijn 

moeder roept, zoal gewoonlijk: “Je weet het Jens, eerst je huiswerk.” Jens zet zich 

achter zijn bureau en maakt zijn huiswerk. Als moeder een kijkje komt nemen, vraagt ze 

meteen ook of ze hem kan ondervragen voor de toets van morgen. Dat lijkt Jens een 

goed idee, want dat helpt meestal wel. Na de ondervraging lijkt Jens er helemaal klaar 

voor en mag hij nog even ontspannen voor TV. 

Als Anke thuiskomt, zet ze haar tas snel weg. Daarna loopt ze naar de garage, waar ze 

haar fiets neemt. Ze gaat er als een sneltrein vandoor, want over 5 minuten moet ze al 

bij de bakker zijn. Ze werkt daar elke dag na schooltijd nog enkele uurtjes, zodat ze ook 

wat mooiere kleren kan kopen. Thuis is er geen geld om naar mooie winkels te gaan, 

zeker niet nu er ook de kosten voor haar pasgeboren broertje nog bij zijn gekomen. Als 

Anke thuiskomt, moet ze nog op haar kleine broertjes passen. Haar ouders gaan dan op 

café. Ondertussen probeert Anke ook nog te studeren. Anke doet altijd heel erg haar 

best, maar tussen huilende broertjes is dat geen gemakkelijke opgave. 


THEMA ONDERWIJS IN HET OUDE ROME 

Sluit aan bij Deze les sluit aan bij de behandeling van het gezin en de opvoeding 

bij de Romeinen, waar het Romeinse onderwijs aan bod komt. 

Mensenrechten - recht op onderwijs 

- iedereen gelijke rechten 


Doel De leerlingen kunnen de problemen die het recht op onderwijs in de 

weg staan schetsen en nadenken over mogelijke te ondernemen 

acties. 


Type Brainstorm, filmfragmenten, groepswerkje 


Materiaal - 30 artikelen van Universele Verklaring van Rechten van de Mens 

- Fragment ‘Naar school in Kenia’ 

(http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051101_kenia01) 6 

- Fragment ‘Mobile School, visie’ 

(http://www.mobileschool.org/text.php?text=4&lang=NL) 7 

- informatiefiche 

- Afbeelding ‘Schoolscène uit Neumagen’ 

Voorbereiding - Kopieer de 30 artikelen voor elk groepje en knip ze uit 

- Zet de afbeelding ‘Schoolscène uit Neumagen’ op transparant of in 

een powerpoint 

- Lees de vereenvoudigde versie van het Internationale Verdrag van 

de Rechten van het kind zodat je een duidelijk beeld hebt van de 

kinderrechten. (zie bijlagen) 


- de toegang tot onderwijs bij ons en in het oude Rome vergelijken 

- het doel van ons onderwijs en van dat in het oude Rome vergelijken 

- hun eigen schoolloopbaan vergelijken met die van leerlingen uit het 

oude Rome 

- uitleggen hoe onderwijs kan bijdragen tot het naleven van de 

mensenrechten 

Vakgebonden 



- kritisch nadenken over de problemen rond de toegang tot het 

onderwijs voor iedereen 

- zich inzetten om onderwijs toegankelijk te maken voor iedereen 

- inzien dat de visie van de Romeinen op onderwijs anders was dan hoe 

wij onderwijs benaderen 

1.2 CRITERIA IN VERBAND MET DE BESTUDEERDE SAMENLEVINGEN. 

1.2.5 Benaderingswijze 

23 De studie getuigt van een probleem- en actualiteitsgerichte 

benadering. 

24 De bestudeerde problematiek dient voor de leerling herkenbaar en 

verstaanbaar te zijn. 

1.3 CRITERIA IN VERBAND MET DE INTEGRATIE TUSSEN HET 

HISTORISCH REFERENTIEKADER EN DE BESTUDEERDE 

SAMENLEVINGEN 

1.3.4 Socialiteit 

30 De klemtoon wordt gelegd op het zoeken naar analogieën en 

6 SCHOOLTV, Naar school in Kenia, internet, 30-06-2010, (http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051101_kenia01) 

7 MOBILE SCHOOL VZW (red.), Mobile School Visie, internet, 04-06-2010, 

(http://www.mobileschool.org/text.php?text=4&lang=NL) 


verschillen met vroegere en latere samenlevingen, en vooral met de 

hedendaagse. 

2.1.2 Kennis en inzicht in verband met de bestudeerde samenlevingen 

De leerlingen 

7 verduidelijken belangrijke kenmerken van onderscheiden 

maatschappelijke domeinen. 

16 vergelijken de bestudeerde samenlevingen met elkaar en met 

probleemstellingen van de hedendaagse samenleving. 

2.3 ATTITUDES 

26 leren belangstelling aan de dag leggen voor de problemen van een 

samenleving. 


creativiteit 

2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen 

en uitvoeren; 

empathie 

5 houden rekening met de situatie, opvattingen 

en emoties van anderen; 

initiatief 

10 engageren zich spontaan; 

kritisch denken 

11 kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen 

ter discussie stellen a.d.h.v. relevante 

criteria; 

12 zijn bekwaam om alternatieven af te wegen 

en een bewuste keuze te maken; 

13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende 

invalshoeken; 




respect 


samenwerken 


doelen; 

zorgvuldigheid 

25 stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en 

aan dat van anderen; 

zorgzaamheid 

26 gaan om met verscheidenheid; 


de ander; 

Context 2 

Mentale gezondheid 

3 erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren 

en bieden hulp; 

4 zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen 

rechten en die van anderen; 

Context 5 







Context 6 


Instructies 


Socio-economische samenleving 

3 zetten zich in voor de verbetering van het welzijn 

en de welvaart in de wereld; 

1. Laat alle leerlingen rechtstaan en noteer de volgende stelling op het bord: 

“Onderwijs is een recht, geen plicht” 

Vraag aan de leerlingen om een kant van de klas te kiezen. Als je aan de ene kant van 

de klas gaat staan, vind je onderwijs een recht. Ga je aan de andere kant staan, vind je 

het een plicht. 

2. Vraag van beide kanten (als die er zijn) hun keuze te argumenteren. Geef indien 

mogelijk de leerlingen van de ene kant de kans om de leerlingen van de andere kant te 

overtuigen van hun opvatting. Als leerkracht leid je deze discussie zodat het op een 

respectvolle manier gebeurt. Laat vervolgens de leerlingen opnieuw een kant kiezen, 

zodat leerlingen die dit wensen kunnen overstappen naar de andere kant. Vraag hierna 

aan alle leerlingen om terug te gaan zitten. 

3. Stel de leerlingen de volgende vragen: 

- Heeft iedereen het recht op onderwijs? Waarom? 

- Kan in principe iedereen bij ons naar school gaan? Hoe komt dit? 

4. Toon op transparant (of via powerpoint) de afbeelding van het reliëf ‘schoolscène uit 

Neumagen’ en vraag de leerlingen welk tafereel er zich afspeelt. Vraag hen ook wie er 

volgens dit reliëf onderwezen werd en wie er dus zoal onderwijs kreeg. (zie 

informatiefiche) 

5. Leg uit dat niet iedereen de kans kreeg om naar school te gaan, zoals bijvoorbeeld 

de meisjes en kinderen uit armere gezinnen. Dit had bijvoorbeeld te maken met de 

schoolkosten. (zie informatiefiche) 

6. Leg ook uit wat de leerlingen leerden (vb. lezen, rekenen, schrijven) en schets hun 

schoolcarrière (basisschool – eventueel grammaticus of vervolgschool – eventueel 

hogere school). (zie informatiefiche) 

7. Stel de leerlingen de volgende vragen: 

- Wat was het doel van onderwijs in het oude Rome? 

- Wat is het doel van onderwijs bij ons? 

Benadruk indien nodig zelf dat via onderwijs ook het naleven van andere 

mensenrechten bereikt kan worden, maar dat dit een hedendaagse visie is. Leg uit dat 

onderwijs bij de Romeinen minder belangrijk geacht werd en dat jongens en meisjes 

vooral werden voorbereid om respectievelijk een goed burger te zijn of een goede 

vrouw. Vertel de leerlingen ook duidelijk dat we de Romeinen niet kunnen beoordelen 

vanuit onze visie op onderwijs, omdat deze visie heel recent is. 


1. Verdeel de klas in groepjes van vier en geef elk groepje een kopie van de Universele 

Verklaring van de Rechten van de Mens en benadruk dat dit een recente verklaring is 

(1948) die onze huidige visie weergeeft. 

2. Geef aan elk groepje de opdracht om die artikelen eruit te halen, die via goed 

onderwijs voor iedereen beter bereikt zouden worden. 

3. Overloop de artikelen en laat de leerlingen verklaren waarom ze die artikelen 

gekozen hebben. 

4. Vraag aan de leerlingen waarom nog niet al die rechten worden nageleefd, terwijl 

iedereen toch recht heeft op onderwijs. 

5. Toon het fragment ‘Naar school in Kenia’. Vraag de leerlingen om tijdens het 

fragment te noteren waarom onderwijs niet voor elk kind in Kenia vanzelfsprekend is. 

6. Noteer op het bord ‘recht op onderwijs: voor iedereen?’ en omcirkel het. 

7. Laat de leerlingen brainstormen over de problemen waarmee jongeren 

geconfronteerd worden i.v.m. onderwijs. M.a.w., waarom kunnen niet alle jongeren 


naar school? Hier kunnen de notities uit het fragment ‘Naar school in Kenia’ bij 

betrokken worden. 


In de nabespreking laten we de leerlingen nadenken over oplossingen voor enkele van 

die problemen. 

1. Toon het fragment ‘Mobile School’ 

2. Vraag de leerlingen hoe datgene wat ze net gezien hebben, tegemoet komt aan de 

problemen die ze eerder besproken hadden. 

3. Verdeel de leerlingen in groepjes van vier. Laat elk groepje nadenken over een 

oplossing voor één van de besproken problemen. Het is niet noodzakelijk dat elke 

oplossing voor de leerlingen zelf toepasbaar is. Het belangrijkste is dat de leerlingen 

zelf nadenken over de problemen en eventuele oplossingen. 

4. Overloop de oplossingen van de leerlingen. Het is best mogelijk dat er ideeën 

tussenzitten waaraan de klas of de school zelf kan meewerken. Probeer dan eens na te 

gaan of hier effectief iets mee kan worden gedaan, zodat de leerlingen hun ideeën in 

werkelijkheid kunnen omzetten. Bijvoorbeeld via een bepaalde actie van de leerlingen 

kunnen ze geld inzamelen voor mobiele scholen. 


Informatiefiche 


In de begintijd van de republiek werden de meeste kinderen thuis onderwezen door hun 

ouders. Tot hun zeven jaar bleven de kinderen bij hun moeder. Daarna hielpen de 

meisjes de moeder in het huishouden. Op die manier werden ze voorbereid op hun 

huishoudelijke taken in het huwelijk. De jongens gingen dan weer bij hun vader in de 

leer. Ze leerden er alles wat ze moesten weten over het dagelijks leven in de Romeinse 

samenleving. Het was zelfs mogelijk dat een zoon als oefening voor de tijd dat hij zelf 

patroon zou zijn, samen met zijn vader cliënten ontving. 

Het grootste deel van de Romeinse kinderen ging dus niet naar school, omdat het 

schoolgeld door de ouders betaald moest worden. Daarom waren er ook niet veel 

scholen, die bovendien ook bijna altijd in een stad lagen. Meisjes en jongens van armere 

ouders leerden dus nooit lezen of schrijven. 

Sommige ouders spaarden om hun kind toch naar school te kunnen sturen. Op die 

manier konden ze opklimmen in de maatschappij door bijvoorbeeld advocaat, ambtenaar 

of legerofficier te worden. De verovering van Griekenland beïnvloedde het onderwijs; 

kinderen werden naar school gestuurd voor hun theoretische ontwikkeling. Tussen hun 

zevende en hun twaalfde gingen ze dan naar een soort basisschool waar ze les kregen 

van een Griekse leraar (meestal een slaaf). Ze leerden er lezen, rekenen en schrijven. 

Voor die tijd kende Rome een tamelijke hoge graad van geletterdheid, wat erop wijst dat 

een belangrijk deel van de bevolking toch enige vorm van onderwijs genoot. De klassen 

werden vermoedelijk groot gehouden, om zo de kosten te drukken. Zo konden ook de 

gewone Romeinen onderwijs betalen. Dit moeten we echter relativeren en beseffen dat 

het voornamelijk een privilege voor de rijken was: het analfabetisme bleef naar huidige 

normen zeer groot. 

Toch stuurden de echt rijkere families hun kinderen ook liever niet naar school. Zij lieten 

dan vaak een onderwijzer (paedagogus) aan huis komen. Dit was meestal een Griekse 

slaaf die dan aan de familie verbonden was en net als alle andere slaven deel uitmaakte 

van het huishouden. 

De gewone Romeinse kinderen die naar school mochten, gingen op hun twaalfde werken. 

De jongens uit rijkere families konden zich verder ontwikkelen op een grammaticus of 

vervolgschool. Hier werden lessen Latijn en Grieks gegeven. Het werk van verschillende 

klassieken (vb. Homerus en Vergilius) werd bestudeerd door de leerlingen. 

Na deze opleiding hadden enkele erg rijke jongens het geluk dat ze verder konden 

studeren aan een nog hogere school. Het gaat hier om een heel klein aantal. Op die 

school leerden ze spreken in het openbaar (retoriek) en konden ze oefenen voor een 

politieke of juridische carrière. 8 


Bij ons is onderwijs zowel een recht als een plicht. We hebben in België geen 

schoolplicht, maar wel een leerplicht. Dit houdt in dat je niet naar school hoeft te gaan en 

ook thuis les kan volgen. Om jongeren de kans te geven van dit recht te genieten, wordt 

in België onderwijs gratis aangeboden door de overheid. Al is dat natuurlijk relatief met 

de extra kosten voor schoolmateriaal, vervoer, extra schoolactiviteiten… 


Rechten van de Mens (art. 26). Het is daarnaast een middel om de toepassing van de 

andere mensenrechten na te streven. 

Via onderwijs leren jongeren bijvoorbeeld om samen te leven en verscheidenheid te 

respecteren. Ook vergaren ze kennis, wat heel ruim kan worden opgevat. Zo leren ze 

8 HILL, D., Rome, Een wereldrijk uit oude dagen, Parragon, Bath, 2008, p. 177-178; 

GORIS, G., DE VOLDER, P., e.a., Storia 2, leerboek, Van In, Wommelgem, 2005, p. 154-155 


ijvoorbeeld lezen en schrijven. Onderwijs helpt leerlingen ook om vaardigheden te 

ontwikkelen. Die vaardigheden kunnen zich situeren op het sociale of psychologische 

vlak, maar ook op professioneel vlak. Dan gaat het om vaardigheden die ze nodig hebben 

om een bepaald beroep optimaal te kunnen uitoefenen. Tot slot draagt onderwijs ook bij 

tot de ontwikkeling van iemands persoonlijkheid. De leerlingen worden zelfstandiger, 

kritischer, creatiever, verantwoordelijker en ontwikkelen bovendien zin voor initiatief. 

Kortom kunnen mensen met behulp van onderwijs de kwaliteit van hun eigen leven en 

dat van anderen verbeteren. 


onderwijs te bieden heeft. Dit is ook bij ons het geval, maar daar wordt hier niet verder 

op ingegaan. Wel wordt hier besproken met welke problemen het onderwijs in armere 

landen geconfronteerd wordt. Daar kan niet iedereen naar school, ondanks het recht op 

onderwijs. Dit kan te maken hebben met allerlei factoren. Zo kan er een tekort zijn aan 

scholen. Leerlingen moeten dan heel ver stappen om op school te geraken of blijven weg 

omdat er teveel kinderen in één klas zitten, waardoor ze niet veel kunnen bijleren. 

Daarnaast kan er ook een tekort aan lesmateriaal zijn of als het materiaal er dan wel is, 

is het vaak verouderd. 

Andere mogelijke oorzaken kunnen te maken hebben met het financiële aspect. De 

ouders kunnen de onderwijskosten bijvoorbeeld niet betalen of de kinderen kunnen niet 

naar school omdat ze thuis moeten helpen. Zonder hun hulp ligt het inkomen van het 

gezin misschien niet hoog genoeg zodat niet voor iedereen eten kan worden voorzien. 

Een oplossing voor het eerste probleem kan zijn dat kinderen zelf gaan werken om hun 

onderwijskosten te betalen, maar die combinatie tussen school en werk is moeilijk. Zo 

sluiten de schooluren en de werkuren meestal niet op elkaar aan. 9 

Mobile School 

Mobile School ontwikkelt educatieve materialen om de school dichter bij kinderen te 

brengen. De organisatie werd opgericht met als basisdoelstelling om kinderen op te 

zoeken in hun eigen milieu. Het is niet de bedoeling om moreel met het vingertje te 

wijzen en het kind te vertellen wat goed en slecht is, wel om in de eerste plaats naar het 

kind te luisteren en het de kans te geven te werken aan eigenwaarde. 

Door het kind op een spelende manier te leren lezen en hen bijvoorbeeld te leren over 

gezondheid, wordt het kind geconfronteerd met het eigen kunnen. Zo helpt de mobiele 

school dus mee te werken aan de basisdoelstelling van de organisatie. 10 

9 

ONDERWIJS VLAANDEREN (red.), Gratis onderwijs bestaat niet, internet, 22-08-2006, 

(http://www.ond.vlaanderen.be/zorgvuldigbestuur/pdf/GratisOnderwijsBestaatNiet.pdf); 

VORMEN VZW (red.), Kompas: onderwijs, internet, 02-06-2010, 

(http://www.vormen.org/Kompas/Onderwijs.html); 

ERIK, CMO, Onderwijs wereldwijd, internet, 04-06-2010, (http://www.cmo.nl/sw/index.php? 

option=com_content&task=view&id=52&Itemid=160) 

10 

MOBILE SCHOOL VZW (red.), Visie, internet, 04-06-2010, (http://www.mobileschool.org/text.php? 

text=4&lang=NL) 


Afbeelding ‘Schoolscène uit Neumagen’ 

Dit reliëf is terug te vinden in het Romeins Archeologisch Museum (Landesmuseum) in Trier. 11 

11 MY ARTPRINTS.COM (red.), Anonymous "School scene, from Neumagen,Roman relief panel", internet, 10-06-2010, 

(http://www.myartprints.com/a/anonymous/school-scene-from-neumage.html) 


THEMA ONDERWIJS IN DE MIDDELEEUWEN 

Sluit aan bij De les over het onderwijs in de middeleeuwen, dat op zijn beurt een 

onderdeel is van de cultuur in de middeleeuwen. 

Mensenrechten - het recht op onderwijs 


- het recht op gelijkheid ongeacht het geslacht of de sociale status 

Doel De leerlingen staan stil bij wat ze allemaal leren via onderwijs en hoe een 

gebrek aan onderwijs er dus voor zorgt dat je je niet optimaal kan 

ontwikkelen. 


Type Geheugenspel, groepsgesprek 


Materiaal - een spel speelkaarten per vier leerlingen 

- lofzang Gloria per twee leerlingen 

Voorbereiding - Leer de kaarten kennen: weet welke bij elkaar horen. 

- Kopieer de bladen van de speelkaarten en kleef ze op stijf papier of 

karton zodat ze steviger zijn. Knip de 20 kaarten uit en schud ze goed 

door elkaar 

- Kopieer de lofzang Gloria 

- Lees de achtergrondinformatie door. 


- uitleggen wie er in de middeleeuwen onderwezen werd 

- de evolutie van onderwijs in de middeleeuwen stap voor stap uitleggen 

- de onderwijscarrière in de middeleeuwen vergelijken met de 

onderwijscarrière bij ons 

- hun standpunten tegenover bepaalde historische en actuele 

maatschappelijke problemen verdedigen 

Vakgebonden 



- kritisch nadenken over wat ze via onderwijs leren 

- beseffen dat niet iedereen zich kan ontplooien via onderwijs omdat niet 

iedereen van dit recht kan genieten 

8.1.1 Kennis, inzichten vaardigheden in verband met tijd, historische 

ruimte en socialiteit 

8.1.1.2 Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de bestudeerde 

samenlevingen (tot ca. 1800) 


4 omschrijven per ontwikkelingsfase van de westerse samenleving enkele 

fundamentele kenmerken uit verschillende maatschappelijke domeinen en 

beoordelen deze als vernieuwend of behoudend. 

8.1.1.3 Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de integratie tussen 

het historisch referentiekader en de samenlevingen tot ca. 1800 

12 geven voorbeelden van normconformerend en normafwijkend 

maatschappelijk gedrag, vanuit toenmalige maatschappelijke waarden. 

13 lichten uit de bestudeerde samenlevingen enkele elementen toe die in 

latere samenlevingen of vandaag invloed uitoefenen. 

8.1.2 Vaardigheden in verband met de methodologische 

onderbouwing 

8.1.2.3 Historische redenering 

De leerlingen kunnen 


22 met coherente argumenten hun eigen standpunt tegenover een historisch 

of actueel maatschappelijk probleem verdedigen. 

8.1.3 Attitudes 


28 zijn bereid waarden en normen uit heden, verleden en andere culturen 

vanuit de historische en actuele context te benaderen. 

30 brengen waardering op voor de manier waarop individuen en 

emancipatiebewegingen strijd voer(d)en tegen machtsstructuren en 

gevestigde orden voor de realisatie van de rechten van de mens. 


creativiteit 

2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen 

en uitvoeren; 

empathie 

5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; 

exploreren 

8 benutten leerkansen in diverse situaties; 

initiatief 

10 engageren zich spontaan; 

kritisch denken 

11 kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen 

ter discussie stellen a.d.h.v. relevante 

criteria; 

13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende 

invalshoeken; 




respect 


samenwerken 


doelen; 

zorgzaamheid 


de ander; 

Context 3 

Sociorelationele ontwikkeling 

6 doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste 

beïnvloeding en machtsmisbruik; 

Context 5 








Instructies 


1. Speel als leerkracht even een rollenspel (les in de middeleeuwen), zonder dat je de 

leerlingen daarvan op de hoogte brengt. Jij en de leerlingen zitten gewoon in de les, maar 

wel tijdens de middeleeuwen. Deel vervolgens per twee leerlingen de tekst uit van het 

lofzang Gloria. Vertel hen dat ze meteen mogen beginnen met de vertaling van de tekst. 

2. De leerlingen zullen wellicht raar opkijken. Zeg hen dan dat het belangrijk is dat ze weten 

wat de tekst betekent, zodat ze zondag in de kerk tenminste weten wat ze zingen. 

3. Stel nu de volgende vragen: 

- Wat heb ik nu uitgedeeld? 

- We speelden even een rollenspel. In welke situatie zaten we? 

- Waarom moesten jullie zo’n Latijnse tekst kunnen vertalen? 

- Waarover ging de Latijnse tekst? 

- Wat leerden de leerlingen dan op school in de middeleeuwen? 

- Ging iedereen naar school volgens jullie? Waarom denk je van wel/niet? 

4. Leg uit dat het onderwijs in de middeleeuwen hoofdzakelijk voor kinderen uit de hogere 

standen was. Onderwijs was er dus niet voor iedereen en was in eerste instantie gericht op 

godsdienstonderricht. (zie informatiefiche) 

5. Vraag aan de leerlingen om een onderwijscarrière bij ons te schetsen. 

- Welke deel is verplicht, welk niet? 

- Welke verschillende soorten opleidingen kan je bij ons volgen? Wat denk je hiervan? 

6. Leg uit dat er in de middeleeuwen een evolutie plaatsvond waarbij onderwijs ook gericht 

was op vaardigheden voor een beroep (bijscholen). Schets hierna de onderwijscarrière of de 

verschillende scholen in de middeleeuwen (lagere school – universiteit – kloosterschool - 

bijschool). (zie informatiefiche) 

7. Herhaal met behulp van de leerlingen het belang van het onderwijs in de middeleeuwen: 

- Waarover werden kinderen tijdens de middeleeuwen in eerste instantie onderwezen? 

- En later? 

- Waarom moesten ze zulke dingen leren? Wat leerden ze daarmee? 


1. Leg uit dat de leerlingen in groepjes een geheugenspel zullen spelen en dat er tien paren 

kaarten zijn: elk paar bestaat uit een tekstkaart en een kaart met een prentje. De opdracht 

bestaat erin de kaarten te identificeren en samen te brengen. De tekst op de kaarten gaat 

over onderwerpen met betrekking tot mensenrechten en onderwijs en over de functie van 

onderwijs. M.a.w., wat leren we via onderwijs? 

2. Leg de leerlingen uit hoe ze moeten spelen. Ze vormen groepen van vier personen. Ze 

spreiden de kaarten uit met de afbeelding of tekst naar beneden. Om beurt draaien de 

leerlingen twee kaarten om. Als een (of twee) van de kaarten een tekstkaart is, dan leest de 

leerling de tekst voor. Als de kaarten een paar vormen, dan houdt de leerling het paar bij en 

mag hij nog eens spelen. Als de kaarten niet bij elkaar passen, dan draait de leerling de 

kaarten opnieuw om met de tekst of de afbeelding naar beneden, op dezelfde plaats. De 

volgende leerling mag dan twee kaarten omdraaien. Het is een geheugenspel, want de 

leerlingen moeten onthouden waar de verschillende kaarten liggen zodat ze de bij elkaar 

passende paren kunnen vinden. 

3. De leerling die de meeste paren kan vormen, wint het spel. 

4. Vraag aan de leerlingen om de titel op de kaarten voor te lezen (niet opnieuw de volledige 

tekst) terwijl jij hem opschrijft. 

5. Vraag aan de groep om vier onderwerpen uit te kiezen waarvoor ze interesse hebben. 

6. Verdeel de klas in groepen van vier personen. Vraag aan elke groep om een van de vier 

onderwerpen te kiezen waarover ze willen discussiëren. Probeer het zo te organiseren dat 

twee groepen hetzelfde onderwerp hebben zodat je meer ideeën kan verzamelen; dat houdt 

in dat de groepen moeten onderhandelen over de gespreksonderwerpen. 

7. Elke groep krijgt vijf minuten tijd om te discussiëren over het onderwerp aan de hand van 

de stelling of de vraag op het kaartje. De focus van de discussies zal lichtelijk verschillen 

naargelang van de kaart. Als er op de kaart een vraag staat, moet die beantwoord worden. 


Als het over een stelling gaat, moeten de leerlingen een kritisch commentaar voorbereiden. 

Korte schriftelijke neerslag is nodig voor verslaggeving achteraf. 

8. Na vijf minuten worden de spelers samengeroepen voor de verslaggeving. Elk onderwerp 

wordt afzonderlijk besproken. Elke groep krijgt twee minuten om verslag te geven. Geef niet 

meer dan drie minuten extra voor vragen van de anderen. 

9. Nadat alle groepen verslag hebben uitgebracht, ga je over tot de nabespreking. 12 


1. Stel aan de leerlingen de volgende vragen: 

- Hoe verliepen de groepsdiscussies? Had iedereen het gevoel dat hij/zij eraan kon 

deelnemen? 

- Van welke zaken had je niet door dat je ze eigenlijk via onderwijs leert? 

- Welke zaken zou iedereen ter wereld moeten leren? 

- Krijgt iedereen de kans om dit effectief te leren? Waarom? 

- Wat kan de samenleving doen om ervoor te zorgen dat wel iedereen dit kan leren, dat 

m.a.w. wel iedereen onderwijs kan volgen? 

12 VORMEN VZW (red.), Kompas: Onderwijs voor iedereen?, internet, 29-05-2010, 

(http://www.vormen.org/Kompas/Onderwijsvooriedereen.html) 


Informatiefiche 


Het grote deel van de middeleeuwse bevolking kreeg geen onderwijs en kon bijgevolg niet 

lezen of schrijven. De enige vorm van onderwijs die ze kregen, was die van het leven zelf. Alle 

kennis die een kind nodig had, werd geleerd in hun eigen leefomgeving. Het beroep werd 

overgenomen van en dus aangeleerd door de ouders. 

Hogere standen konden wel genieten van onderwijs. Aanvankelijk lag de nadruk op het 

godsdienstonderwijs. Kinderen moesten wat Latijn kennen zodat ze begrepen wat er in de kerk 

gelezen of gezongen werd of zodat ze misdienaar konden worden. De leerlingen waren 

opgedeeld in klassen. In de lagere klassen leerde men lezen, schrijven, rekenen en de basis 

van het Latijn. Er waren geen schoolboeken voorhanden, dus de kwaliteit van het onderwijs 

was beperkt. Ook in kloosterscholen lag de nadruk op het godsdienstonderricht, want de 

monniken moesten de kloosterregels en de Heilige Schrift (in het Latijn) kunnen lezen. Het 

doel van de middeleeuwse scholen was dus voornamelijk om nieuwe leden voor de kerk te 

vormen. 

Met de groei van de handel en de steden, steeg de vraag naar kwaliteitsonderwijs. Daardoor 

veranderde in de 11 e -12 e eeuw het onderwijslandschap. Nu werden ook vaardigheden voor het 

dagelijks leven belangrijk, want er was nood aan ambtenaren, boekhouders, vertalers… De 

scholen die al bestonden moesten zich aanpassen. Zo ontstonden er meer gespecialiseerde 

opleidingen, gericht op bepaalde beroepskennis. Deze scholen staan ook bekend als bijscholen. 

Ze kenden overal succes, zo ook de Bogaardenschool in Brugge, die in 1280 gesticht werd. De 

nieuwe opleidingen kwamen er onder impuls van de economische veranderingen. Zo werd er in 

sommige bijscholen vooral aandacht besteed aan handelskennis. 

Daarnaast steeg de vraag naar geschoold personeel (vooral juristen) in verschillende 

vorstendommen. Dit was een gevolg van de uitbouw van het bestuursapparaat. Op 

verschillende plaatsen ontstonden universiteiten. In West-Europa is de oude universiteit 

wellicht die van Bologna, waarover al bericht wordt in 1088. In Leuven werd de universiteit 

opgericht in 1425, het was meteen de eerste universiteit in de Lage Landen. Op het eind van 

de 15 e eeuw is die universiteit, op die van Parijs na, de grootste van Europa. 

De basis van de universitaire opleiding waren de artes liberales. Wanneer je de graad van 

‘magister artium’ behaalde, mocht je doorstromen naar een studie in een hogere faculteit. 

Deze faculteiten waren theologie, medicijnen of rechten (kerkelijk en wereldlijk). De meeste 

studenten waren echt tevreden met de artesgraad, want daarmee hadden zij al voldoende 

scholing voor een geestelijke of wereldlijke functie. 

Artes liberales of zeven vrije kunsten: 

Trivium (‘taalvakken’): Quadrivium (‘rekenvakken’): 

- grammatica: taalkunde - aritmetica: rekenen 

- retorica: spreekkunde - geometria: meetkunde 

- dialectica of logica: logisch redeneren - astronomia: sterrenkunde 

- musica: muziek 13 

13 

GORIS, G., Decat, F., e.a., Storia 3ASO, leerboek, Van In, Wommelgem, 2006, p. 129-130; 

ADAMS, X., CUPPENS, L., Anno 3, Van In, Lier, 1999, p. 129; 

MATTHEW, D., Atlas van de middeleeuwen, Atrium, Alphen aan den Rijn, p. 150-151 



Bij ons is onderwijs zowel een recht als een plicht. We hebben in België geen schoolplicht, 

maar wel een leerplicht. Dit houdt in dat je niet naar school hoeft te gaan en ook thuis les kan 

volgen. 


Rechten van de Mens (art. 26). Het is daarnaast een middel om de toepassing van de andere 

mensenrechten na te streven. 

Via onderwijs leer je bijvoorbeeld om samen te leven. Leerlingen leren om met anderen te 

werken aan gemeenschappelijke doelen. Zo leren ze ook verscheidenheid te respecteren. 

Daarnaast vergaren leerlingen kennis. Het gaat hierbij om een breed spectrum: lezen en 

schrijven, omgaan met getallen, probleemoplossende vaardigheden, begrijpen van rechten en 

verantwoordelijkheden, leren leren… 

Onderwijs helpt leerlingen ook om vaardigheden te ontwikkelen. Die vaardigheden kunnen zich 

situeren op het sociale of psychologische vlak, maar ook op professioneel vlak. Dan gaat het 

om vaardigheden die ze nodig hebben om een bepaald beroep optimaal te kunnen uitoefenen. 

Tot slot is het ook zo dat onderwijs bijdraagt tot de ontwikkeling van iemands persoonlijkheid. 

De leerlingen worden zelfstandiger, kritischer, creatiever, verantwoordelijker en ontwikkelen 

bovendien zin voor initiatief. 

Kortom kunnen mensen met behulp van onderwijs de kwaliteit van hun eigen leven en dat van 

anderen verbeteren. 14 

14 VORMEN VZW (red.), Kompas: onderwijs, internet, 02-06-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/Onderwijs.html) 


Geheugenkaarten 

Geld en onderwijs 

Gebrek aan geld is de 

belangrijkste bedreiging voor 

onderwijs voor iedereen. Zonder 

geld kunnen de regeringen niet 

in onderwijs voor iedereen 

voorzien. 

Geen geld, geen onderwijs! 

Akkoord? Verklaar! 

Onderwijs en samenleven 

Via onderwijs leer je om samen 

met anderen te leven, om van 

elkaar te verdragen en van 

elkaar te leren. 

Je leert ook dat iedereen gelijk is 

en dezelfde rechten heeft. 


Onderwijs en kennis 

Via onderwijs leer je lezen, 

schrijven, omgaan met getallen, 

problemen oplossen, rechten en 

verantwoordelijkheden 

begrijpen… 

Welke kennis mist iemand die 

geen onderwijs volgt het hardst? 

Welke kennis is het belangrijkst? 

Onderwijs en beroep 

Via onderwijs leer je 

verschillende beroepscategorieën 

kennen: je leert over het 

menselijk lichaam als je dokter 

wil worden. Of hoe je sanitair 

installeert om loodgieter te 

worden. 

Vroeger werd een beroep 

aangeleerd van vader op zoon. 

Dat is ook onderwijs. 



Gratis onderwijs 

Regeringen moeten gratis 

basisonderwijs verschaffen. In 

vele landen hebben families 

geen middelen om 

inschrijvingsgeld en/of 

schoolmateriaal te betalen. De 

kinderen kunnen dan niet naar 

school. 

Hoe kunnen we die kinderen 

toch de kans geven om van 

onderwijs te genieten? 

Vrouwen en onderwijs 

In 2002 waren er over de hele 

wereld 875 miljoen volwassen 

analfabeten, waarvan 2/3 

vrouwen. 

Vrouwen lijken dus minder te 

kunnen profiteren van het recht 

op onderwijs dat nochtans ook 

zij hebben. 

Welke verklaring heb je 

daarvoor? 

Onderwijs en mensenrechten 

Via onderwijs leer je dat 

iedereen gelijk is. Los van 

bevolkingsgroep, godsdienst, 

geslacht, geaardheid... 

Iedereen heeft evenveel recht 

op een menswaardig bestaan. 

Hoe draagt onderwijs hiertoe 

bij? 

Onderwijs en de wereld 

Via de vakken aardrijkskunde, 

biologie, geschiedenis… leer je 

de wereld kennen. 

Om bewust te kunnen leven, 

moet je de wereld beter leren 

kennen. 

Waar of niet waar? 


Sociale uitsluiting en 

onderwijs 

Niet iedereen kan terecht in het 

gewone onderwijs. 

Straatkinderen, arme kinderen, 

kinderen die voltijds werken… 

komen er niet aan hun trekken. 

Hoe zou je ervoor zorgen dat die 

kinderen toch van hun recht op 

onderwijs kunnen genieten? 

Aids/SOA en onderwijs 

Het is noodzakelijk om de stilte 

rond aids en andere SOA te 

doorbreken. Jongeren moeten 

op de hoogte zijn van de 

gevaren van SOA en manieren 

om deze ziektes te voorkomen. 

Wat kunnen scholen 

ondernemen in de strijd tegen 

aids en andere SOA? 

Onderwijs en persoonlijke 

ontwikkeling 

Onderwijs draagt bij tot de 

ontwikkeling van iemands 

persoonlijkheid. Jongeren 

worden zelfstandiger, kritischer, 

creatiever en ontwikkelen in 

voor initiatief. 

Onderwijs kan je helpen om de 

kwaliteit van je eigen leven en 

dat van anderen te verbeteren. 

Waar of niet waar? 


Lofzang 

Gloria 

Gloria in excelsis Deo. 

Et in terra pax hominibus bonae voluntatis. 

Laudamus te. 

Benedicimus te. 

Adoramus te. 

Glorificamus te. 

Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 

Domine Deus, Rex caelestis, Deus Pater omnipotens. 

Domine Fili unigenite Iesu Christe. 

Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. 

Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 

Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 

Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 

Quoniam tu solus sanctus. 

Tu solus Dominus. 

Tu solus Altissimus, Iesu Christe. 

Cum Sancto Spiritu, in gloria Dei Patris. 

Amen 15 

15 ISIDORUSWEB (red.), Gloria, internet, 01-06-2010, 

(http://www.isidorusweb.nl/asp/default.asp?t=show&id=3130) 


THEMA ONDERWIJS IN DE NIEUWE TIJD 

Sluit aan bij Onderwijs in de Nieuwe Tijd kan aan bod komen bij het behandelen 

van de verschillende standen als extra toelichting bij de situatie van 

kinderen. 

Mensenrechten 

en 

kinderrechten 

- Iedereen heeft recht op een eigen mening en inspraak 

- Iedereen heeft recht op onderwijs en informatie 

- Iedereen heeft recht op een gelijke behandeling 

Doel Leerlingen kunnen: 

• in eigen woorden verklaren hoe er in de Nieuwe Tijd 

ongelijkheid was tussen jongens en meisjes qua onderricht. 

• verklaren dat er nu nog altijd ongelijkheid is tussen jongens 

en meisjes 

Niveau 4 de jaar 

Type Simulatiespel+ filmfragment. 

Duur 50 min. 

Materiaal - blad met kinderrechten 16 (zie bijlage 2). 

- computer met internet en beamer. 

- http://www.klasse.be/leraren/reportage.php?id=11242 

Voorbereiding Knip de verschillende situaties uit. 

Doelstellingen Leerlingen kunnen: 

de verschillen tussen de onderwijsmogelijkheden voor jongens en 

meisjes verwoorden. 

Vakgebonden 


Kennis en inzicht 

- De leerlingen moeten per ontwikkelingsfase van de westerse 

samenleving een samenhangend beeld kunnen formuleren. Daarbij 

moeten ze aandacht hebben voor verbanden tussen en 

wisselwerkingen binnen maatschappelijke domeinen. 

- De leerlingen moeten mogelijke verklaringen voor een 

fundamenteel maatschappelijke probleemstelling voor elk van de 

ontwikkelingsfasen van het historisch referentiekader kunnen 

formuleren. 

- De leerlingen moeten uit de bestudeerde samenlevingen enkele 

elementen kunnen toelichten die in latere samenlevingen of 

vandaag invloed uitoefenen. 

Vaardigheden 

De leerlingen moeten met samenhangende argumenten hun eigen 

standpunt tegenover een historisch of actueel maatschappelijk 

probleem kunnen verdedigen. 

Attitudes 

De leerlingen moeten bereid zijn om waarden en normen uit het 

heden, het verleden en uit andere culturen vanuit de historische en 

actuele context te benaderen. 

VOETEN Gemeenschappelijke stam 

Communicatief vermogen 

1. brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in 

praktijk. 

Empathie 

5. houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van 

anderen. 

Flexibiliteit 

9. zijn bereid zich aan te passen aan wisselende eisen en 

omstandigheden. 

16 

VORMEN VZW, internationaal verdrag inzake de rechten van het kind, internet, 14-06-2010, 

(http://www.vormen.org/informatie/downloads/IVRKverkort.pdf) 


Kritisch denken 

11. kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie 

stellen a.d.h.v. relevante criteria. 

12. zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste 

keuze te maken. 

13. kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende 

invalshoeken. 

Respect 

18. gedragen zich respectvol. 

Context 2 


2. gaan gepast om met vreugde, verdriet, angst, boosheid, verlies en 

rouw. 

3. erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp. 

Context 3 


9. zoeken naar constructieve oplossingen voor conflicten. 

Context 5 


3. tonen het belang en dynamisch karakter aan van mensen- en 

kinderrechten. 

4. zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die 

van anderen. 

5. tonen aan dat het samenleven in een democratische rechtsstaat 

gebaseerd is op rechten en plichten die gelden voor burgers, 

organisaties en overheid. 

Instructies 

1. Startfase/ gesprekfase 

1. Geef enkele jongens van de klas de opdracht om een aantal wiskunde- oefeningen te 

maken. Geef andere jongens van de klas de opdracht om een paar Franse zinnen te 

vertalen. 

2. Neem enkele keukenhanddoeken mee en geef enkele van de meisjes de opdracht om 

deze op te vouwen. Neem ook enkele aardappelen mee en laat andere meisjes deze 

schillen. Neem ook kuisgerief mee en laat enkele leerlingen de ramen lappen. 

3. Zeg dat de jongens en de meisjes niet met elkaar mogen praten tijdens dat ze hun 

activiteiten doen. 

4. Bespreek daarna met de leerlingen wat ze moesten doen. Stel volgende vragen: 

- Wat moesten de jongens doen? 

- Wat moesten de meisjes doen? 

- Waren jullie allemaal akkoord met wat jullie moesten doen? 

- Zouden jullie liever iets anders gedaan hebben? Wat wilden jullie het liefste doen? 

- Vonden jullie het raar dat de jongens niet met de meisjes mochten praten? Waarom 

wel/ niet? Is dit nu nog altijd zo dat jullie niet met elkaar mogen praten? 

- Is er een tijd geweest dat de jongens niet met de meisjes mochten praten? Zo ja, 

welke? 

5. Maak duidelijk aan de leerlingen dat er ongelijkheid tussen meisjes en jongens was 

qua onderricht. (zie informatiefiche) 

6. Geef aan de leerlingen het overzicht van de kinderrechten en vraag hen welke 

kinderrechten hier geschonden worden. 

2. verwerkingsfase 

1. Vraag leerlingen of zij denken dat bij ons iedereen gelijke onderwijskansen krijgt? 

2. Leid het filmpje van KlasseTV in. 

Deel het werkblad uit zodat de leerlingen tijdens het filmpje al kunnen antwoorden op de 


verschillende vragen. 

- Waarom kun je het onderwijs bij ons nog altijd niet gelijk noemen? 

- Hoe willen ze deze ongelijke kansen oplossen? Welke oplossingen bieden ze dus 

aan in het filmpje? 

- Aan welke kinderrechten wil men hier werken? 

De verbetering van het werkblad gebeurt mondeling. 

3.Nabespreking 

- Vonden jullie het moeilijk om te antwoorden op de verschillende vragen tijdens het 

filmpje? 

- Hoe is jullie beeld nu over het onderwijs? Is dit door de deze les veranderd? 

- Kennen jullie zelf situaties waarin niet elke leerling dezelfde onderwijskansen heeft? 

Welke? 

- Vinden jullie dat iedereen gelijk onderwijs verdient? Waarom wel/ niet? 

- Hoe zouden jullie de ongelijke kansen in het onderwijs willen wegwerken? 

- Kunnen jullie de leerling die ongelijk behandeld wordt, zelf helpen? Hoe? 

- Vinden jullie zelf dat er nog een onderscheid gemaakt wordt tussen jongens en meisjes 

in de klas? Welk onderscheid? 


Informatiefiche: onderwijs in de Nieuwe Tijd 

1. Ongelijke onderwijskansen voor jongens en meisjes 

Het onderwijs in de middeleeuwen, niet veel meer dan het simpel nabootsen van wat er op het 

werk en in het gebed gebeurde, bekommerde zich nog niet om het onderscheid tussen wat aan 

jongens en meisjes moest worden geleerd. In de nieuwe tijd wordt dit onderscheid wel 

gemaakt. Er ontstaat een nieuwe vraag naar leidinggevenden voor staat en Kerk. Voor de 

jongens uit de adellijke en burgerlijke elite is er de klassieke cultuur, die van het college en de 

universiteit, een cultuur die deuren opent naar schitterende carrières in het burgerlijk of 

kerkelijk leven. Voor zowel meisjes uit het volk als die uit de hogere klassen zijn er wat men 

zou kunnen noemen de huishoudwetenschappen, die ze thuis leren van hun moeder, en die 

nodig zijn om een christelijk huishouden te leiden en in stand te houden. Tussen de twee 

onderwijsculturen bestaat weinig contact; de een is naar buiten gericht, de ander naar binnen. 

Hier ligt voor veel denkers het probleem: men zou toch meer moeten leren aan de toekomstige 

echtgenotes van geletterde lieden, zodat ze ten minste het gesprek van hun mannen kunnen 

volgen en eraan deelnemen. Tussen de Renaissance en de Verlichting lijkt het onderscheid naar 

sekse dat gemaakt wordt in het onderwijs belangrijker te zijn dan het sociale onderscheid. De 

kring van elementair opgeleide mannen en vrouwen- dat wil zeggen dat ze hebben leren lezen 

en schrijven- wordt groter dankzij de ontwikkeling van de verscheidenheid in 

onderwijsinstellingen. Deze relatieve democratisering brengt jongens en meisjes niet allebei 

evenveel voordeel. Onderwijs aan jongens blijft belangrijker, waardoor meisjes niet de kans 

geboden wordt zich door kennis te ontwikkelen. Men staat aan meisjes slechts een beperkt 

opleiding toe onder streng toezicht. Maar de vooruitgang die in de zeventiende en de 

achttiende eeuw geboekt wordt bij het alfabetiseren van vrouwen laat zien dat een 

onomkeerbaar proces op gang is gebracht, ondanks het belemmeren van de toegang voor 

vrouwen tot nuttige kennis die ze voor eigen rekening te gelde zouden kunnen maken. 

Vanaf 1760 krijgt het vraagstuk van opvoeding en onderwijs ook een plaats in het verlichte 

denken. De verlichte denkers gaan zich afvragen waar dit onderwijs moet plaatsvinden: in het 

ouderlijke huis of op een instituut. Ze vragen zich ook af welke leerkrachten de meisjes 

moeten onderwijzen en wat de te onderwijzen vakken moeten zijn. Deze vragen worden 

gesteld door de kritiek op het klooster. 

De achttiende eeuw neigt naar huisonderwijs. Dit is enkel bestemd binnen de bevoorrechte 

milieus en daarom moet er ook een systeem voor openbaar onderwijs komen voor de ouders 

die financieel te kort schieten. Madame de Miremont richt zo’n systeem op bestemd voor 

meisjes van zeven tot achttien jaar. De leerlingen zijn maar over twee klassen verdeeld: van 

zeven tot twaalf jaar en van dertien tot achttien jaar. De meisjes krijgen les godsdienst, dans 

en muziek, maar ook in levende talen, literatuur, aardrijkskunde, geschiedenis en spelling. 

Madame de Miremont besteedt uiterste zorg aan de opleiding van haar onderwijzeressen: deze 

duurt maar liefst zes jaar. 

Rousseau vindt dat de vrouw geen toegang tot de wetenschap moet hebben omwille van 

haarzelf, maar om aangenaam aanwezig te zijn voor de diegenen- mannen- die de wetenschap 

beoefenen. Een vrouw is niet geboren voor de wetenschap, maar voor het gemak en het 

welzijn van haar echtgenoot en haar kinderen. Wanneer men zich bewust wordt van de 

noodzaak voor meer en beter onderwijs voor meisjes dienen zich alternatieven aan in plaats 

van altijd het huis te gebruiken voor het onderricht van meisjes. Zo gaat men lesgeven in het 

klooster, de petit école, het lekenpensionaat. De meisjesschool ontstaat om de feitelijke 

gemengdheid tegen te gaan die op de jongensscholen ingang begon te vinden. Het is 

ondenkbaar dat broers en zusjes in dezelfde banken zouden zitten en hetzelfde onderwijs 

zouden krijgen. Hierdoor komen er steeds meer en op steeds verscheidener plaatsen waar 

alleen meisjes worden onderwezen. Op de meisjesscholen bevat het aangeboden lesrooster 

gedurende het hele Ancièn Regime drie onderdelen: godsdienst met een moraliserende toon, 

elementair lezen, schrijven en rekenen en het omgaan met naald en draad. De verschillende 

onderwijstypen voeren ieder op hun eigen wijze dit programma uit waarop het klooster enige 

aanvulling geeft met behulp van betaalde particuliere leerkrachten. Vóór alles leert de school 

de meisjes ‘ God lief te hebben, Hem te kennen en te dienen’; het godsdienstonderwijs krijgt 

verreweg de meeste aandacht. Het leren lezen komt in de eerste plaats ten dienste aan het 

godsdienstonderwijs; als hulpmiddel voor gebrekkige geheugens en om het opdreunen van 

onbegrijpelijke, vervormde bijbelteksten te vermijden. Lezen geeft een meerwaarde, want het 


verscherpt de christelijke boodschap die de meisjes, eenmaal ze moeder zijn, moeten 

overbrengen aan hun kinderen. 17 

171 DUBY,G; PERROT, M; Geschiedenis van de vrouw: van Renaissance tot de moderne tijd, Uitgeversmaatschappij 

Agon BV, Amsterdam, 1992, p. 93- 118 


2. Onderwijs algemeen 

2.1. Volksonderwijs in de Zuidelijke Nederlanden 

2.1.1. Het concilie van Trente 

Voor 1773 was de kerk de enige instelling die zich bemoeide met volksonderwijs. Het Concilie 

van Trente had eerder besloten dat de geestelijkheid tot taak had godsdienstonderricht te 

(laten) geven en te controleren. Daarbij werden gedoopte ouders verplicht om hun kinderen 

naar dit onderwijs te sturen. In het Zuiden werden deze besluiten door wereldlijk gezag 

bekrachtigd waardoor er een grotere druk werd uitgeoefend dan in het Noorden. Zo werden 

bijvoorbeeld armen van bijstand ontzegd wanneer hun kinderen de armencatechismus niet 

bezochten. Op sommige plaatsen werden er zelfs opzichters ingezet om spijbelaars op te 

sporen. 

Het doel van de kerk was duidelijk: de opkomst van de protestantse reformatie en de 

wantoestanden moesten uitgeroeid worden. Een voor de handliggende optie was het 

verplichten van het lager onderwijs waar de godsdienst centraal zou staan. 

2.1.2. In de stad 

In de steden mochten enkel leden van de schoolmeestersgilde onderwijzen. Om lid te worden 

van zulk een vereniging moest men een godsdienstexamen afleggen bij de scholaster 18 en 

moest men een bewijs van bekwaamheid afleveren aan de gildemeesters. De baljuw 19 zou 

samen met de scholaster beslissen of de kandidaat wel of niet werd toegelaten aan de gilde. 

Na de benoeming kreeg de schoolmeester(es) een bepaalde stadswijk toegewezen. Meestal 

onderrichte hij in zijn woonhuis. De ouders van de leerlingen moesten schoolgelden betalen. 

Voor de schoolmeester was dit zijn enige bron van inkomsten. Het mag dus niet verbazen dat 

de prijzen van deze schoolgelden al eens konden oplopen. De sociale inkleuring werd tevens 

versterkt door de wijkgebondenheid van de scholen. Er waren rijke en arme parochies. Dit 

onderscheid kenmerkte zich o.a. door de al dan niet hoge schoolgelden. Dit zou er later voor 

zorgen dat zowel de rijkere bevolkingslagen (de adel en kooplui) als de armere uit de 

gildenscholen wegbleven. 

De schoolmeesters werden verplicht om enkele armen op te nemen in hun onderricht. Hiervoor 

ontvingen zij een kleine vergoeding van hogerhand. De meeste armen gingen echter naar de 

zondagse armencatechismus dat de jezuïeten verstrekten of naar een parochiale 

zondagsschool. Meestal kwam men daar niet toe aan lezen of schrijven. Enkele arme kinderen 

kwamen terecht in strenge armenscholen die onder stadstoezicht stonden. Er zaten 

voornamelijk weeskinderen waarvoor de stand wou instaan. Verder waren er slechts weinig 

initiatieven van de kerk. 

2.1.3. Gildenscholen vs. Nieuwe scholen 

Met het veranderen van de maatschappelijke behoeften, kwamen er ook nieuwe lagere 

scholen. Anders dan in de ‘vrije’ scholen die overigens enkel bestonden om de kerk controle te 

geven op het onderwijs, spraken de nieuwe scholen de werkelijke behoeften van het volk aan. 

Zo waren deze nieuwe scholen meer gericht op het beroep dat de leerlingen later zouden 

uitvoeren. De gildenscholen hadden ondertussen al een beroepsmonopolie opgebouwd. De 

opkomst van de nieuwe scholen betekende dus een bedreiging voor de gildenscholen. 

Desondanks de vele processen tegen ‘onbekende’ schoolmeesters kregen de nieuwe scholen op 

het einde van de zeventiende eeuw meer leerlingen dan de gildenscholen. Uiteindelijk bestond 

dat recht alleen nog maar op papier in de achttiende eeuw. 

Kinderen van ambachtslui en winkeliers bleven ingeschreven aan de gildenscholen. De rijkeren 

kozen voor een college of thuisonderricht door een ambulant of een ander privé- of 

kloosterpensionaat. 

In de gildenscholen mochten de schoolmeesters hun opvolgers zelf aanduiden. Dit werkte de 

verstarring van de leermethoden en het programma in de hand. Meestal kozen de 

schoolmeesters hun eigen kind als opvolger. Deze zoon of dochter had dan zelf les gevolgd in 

de school van een van zijn ouders en nam aldus deze gewoonten over. De catecheseles stond 

centraal in het leerprogramma. De leerlingen leerden er ook lezen, schrijven, in de achttiende 

18 

Gewoonlijk een geestelijke belast met het kerkelijk toezicht op het lager onderwijs. 

19 

Vertegenwoordiger van centraal gezag. 


eeuw ook wat Frans en in zeldzame gevallen de eerste gevallen van rekenen. 20 De meisjes die 

overigens gescheiden werden van de jongens moesten ook handwerk verrichten. 

Er bestonden zowel vrije als onvrije schoolmeesters. De onvrije schoolmeester was niet meer 

toegelaten tot het gilde. Zo kon hij ook zelf zijn leerprogramma samenstellen. Dit programma 

was vaak een weerspiegeling van de sociale behoeften die er heersten en daarom dus beter 

aangepast aan de behoeften van het publiek. Een onvrije schoolmeester was daarbij ook niet 

gebonden aan één bepaalde wijk, dan wel aan een bepaalde stand. Waar gildenscholen gericht 

waren op het afleveren van goede katholieken, stond de opleiding tot bedienden en 

comptoirklerken op de voorgrond in het onvrije onderwijs. 

Ook in de onvrije scholen maakten de gevraagde schoolgelden dat er een barrière gevormd 

werd voor de armeren. De kinderen van de behoeftigen konden terecht in de oordjesscholen 21 

of de werkscholen. Misschien is de term ‘school’ een beetje misplaatst aangezien het meer 

ging om een werkkamp dan om een degelijke school. De kinderen moesten er vaak tien uur 

per dag werken. 

Een alternatief voor deze werkscholen waren de religieuze orden of congregaties die zich 

bezighielden met het onderwijs (bijvoorbeeld de Ursulinen). In deze kantscholen was het 

werkritme iets menselijker. 

2.1.4. Op het platteland 

Plattelandsschoolmeesters werden benoemd door de pastoor, de deken en de plaatselijke heer. 

In hoeverre de heer inspraak had in deze beslissing hing af van zijn financiële steun. De 

plattelandsschoolmeesters beschikten, in tegenstelling tot hun collega’s in de stad, over een 

klaslokaal of een huis. Vaak was de school enkel in de winter open aangezien er ’s zomers op 

het land moest gewerkt worden. De schoolmeester ontpopte zich in de zomer dan tot koster, 

winkelier of boer. Daarnaast verhuisde full-time schoolmeesters naargelang de verwachte 

inkomsten waardoor er een schaarste aan schoolmeesters ontstond. Deze twee factoren 

hadden tot gevolg dat er nauwelijks sprake was van een continue onderwijs op het platteland. 

De kinderen van de rijkere boeren werden vaak naar een privé- of een kloosterpension 

gezonden. 

Het is contradictoir dat we juist dit onderwijs ‘volksonderwijs’ noemen. De kwaliteit van het 

onderwijs en de aangeleerde vaardigheden stonden in rechtstreeks verband met de inkomens 

van de ouders. Het is niet verwonderlijk dat op het einde van het ancien regime bijna alle 

mannen en drievierde van de vrouwen van de rijkste stadparochies hun naam konden 

schrijven. Dit in schril contrast met de mensen op het platteland. 22 

2.1.5. De verlichting 

Onder invloed van de verlichting trachtte onder andere Jozef II de schoolmeesteropleiding te 

hervormen. Hij geloofde immers in de staatsverantwoordelijkheid op het gebied van 

volksbeschaving. Zijn hervormingsplannen stuitte echter op verzet bij de kerk en de 

traditioneel ingerichte besturen. 

Ook andere verlichte denkers zoals Jean Des Roches en Verlooy volgden de ideeën van Jozef II 

en zelfs binnen de kerk waren er enkele hervormers maar allen zonder succes. 

2.2. De invloed van het humanisme 

Als literaire beweging heeft het humanisme veel succes gekend. Het taal- en 

literatuuronderwijs werd steeds meer en meer afgestemd op klassieke teksten. Om meer 

studenten aan te trekken, richtten universiteiten steeds vaker een leerstoel voor poëzie in. 

Toch had hun humanisme ook heel wat tegenkanting van o.a. de scholastiek (infra). 

2.2.1. Erasmus 

20 Nieuwe tijd, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden VII, Unieboek BV, Bussem, 1982, 457 pagina’s, pag. 268. 

21 Voor één oordje (een kwart stuiver) per dag hield een kantwerkster toezicht op de kinderen die handwerk moesten 

vervaardigen waarvan de opbrengst volledig de toezichtster toekwam. 

22 


Wanneer we het onderwijskundig aspect van het humanisme even vergroten valt ons meteen 

de naam Desiderieus Erasmus (1467 of 1469 – 1536) op. Het humanistische onderwijs (en 

daarmee samengaand de opvoeding) doelt in deze context op het teruggrijpen naar de 

klassieke oudheid over de middeleeuwen heen. Erasmus’ pedagogische en didactische werken 

zijn verschenen in de loop van de zestiende eeuw. Er werden ook bewerkingen gemaakt die 

speciaal voor scholen bedoeld waren. Toch werd niet alles wat Erasmus publiceerde zonder 

meer aangenomen. In zijn Samenspraken zou hij volgens de katholieke rectoren en docenten 

te veel kritiek op de kerk en de kloosters geuit hebben. Daarom moesten de schooledities 

ingekort en aangepast worden. Nogmaals werd de (onderdrukkende) invloed van de kerk 

duidelijk. 

2.2.2. Juan Luis Vives 

Een andere Spaans-Nederlandse humanist was Juan Luis Vives (1492 – 1540). Net zoals 

Erasmus was Vives theoreticus en practicus van de opvoeding. Beide humanisten stootten 

overigens op eenzelfde typisch humanistisch probleem: “Op welke leeftijd zal men de 

opvoeding van de kinderen laten aanvangen?” 23 . Erasmus vond dat de morele opvoeding zo 

snel mogelijk gestart moest worden, de schoolopvoeding en het onderwijs vanaf zeven jaar. Hij 

pleitte tevens voor onderwijs in kleine klassen en met één leermeester. Volgens Vives moesten 

de ouders de schoolrijpheid bepalen. Zowel Erasmus als Vives waren echter van mening dat 

het meisje door de moeder moest opgevoed worden. Vives voegde er wel aan toe dat het 

meisje in contact moest komen met klassieke en religieuze literatuur. Alle meisjes zouden een 

humanistische opvoeding en onderwijs genieten. 

Vives werd bekend omdat hij het opnam voor de armere kinderen. Ook zij moesten, volgens 

hem een leerplicht krijgen. Zo stelde Vives voor om het Brugse stadbestuur gratis onderwijs in 

te richten om zo het zwerven te voorkomen. De stad mocht ouders die hun kind niet naar 

school stuurden, geen uitkeringen geven. In Brugge, Ieper, Antwerpen en Breda zijn naar 

Vives’ idee inderdaad armenscholen opgericht op het einde van de zestiende eeuw. 

2.2.3. Enkele medespelers 

In de Noordelijke Nederlanden heeft men in de achttiende eeuw nauwelijks een eigen 

pedagogiek systeem uitgewerkt. Men baseerde zich op een mengelmoes van ideeën uit 

Engeland (o.a. Locke), Frankrijk (o.a. Rousseau) en Duitsland (o.a. de filantropijnen). 

In de Zuidelijke Nederlanden is er weinig theoretisch pedagogisch werk te vinden. Simon 

Verepaeus (1522 – 1598) uit Brabant heeft naast Erasmus en Vives ook een invloed gehad op 

de Zuidelijke Nederlanden. Verepaeus doceerde o.a. in Mechelen en ’s-Hertogenbosch. Onder 

invloed van de contrareformatie en op inspiratie van de Jezuïeten schreef hij Institiutionum 

scholasticarum libri tres (Antwerpen 1573). Daarnaast heeft hij nog vele onderwijskundige 

boeken geschreven. 

In het algemeen was de invloed van Rousseau in de Zuidelijke Nederlanden eerder cultureel 

dan pedagogisch. De pedagogiek in het Noorden en Zuiden op het einde van de achttiende 

eeuw richt zich voornamelijk op een onderwijs- en schoolhervorming die uiteindelijk zal leiden 

tot een organisatie van het onderwijs. Het onderwijs werd hiermee een staatszaak. 

2.3. Het secundair onderwijs 

2.3.1. Katholiek versus protestantisme 

In het Zuiden kwamen er voornamelijk rooms-katholieke onderwijsinstellingen voor het 

secundair onderwijs voor. Toch hebben de protestanten enkele steden in hun macht gehad 

waardoor er zich in deze steden een paar protestantse scholen ontpopten, waaronder Gent 

(1578 – 1584) en Antwerpen (1580 - 1585). Door de komst van Parma naar de Zuidelijke 

Nederlanden verdwenen deze scholen onder protestantse invloed dan ook snel. De Spaanse 

Nederlanden zouden vanaf nu nieuwe Latijnse scholen krijgen. 24 

Naast de terugkomst van de jezuïeten (infra), kregen de Latijnse scholen nog een geduchte 

concurrent, nl. de augustijnen. Zij hadden in 1625 reeds 13 colleges waarbij de centrale 

onderwijscommissie en de centraal uitgegeven boeken voor een eenheid zorgden. Net zoals bij 

23 Nieuwe tijd, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden VII, Unieboek BV, Bussem, 1982, 457 pagina’s, pag. 271. 

24 De Jezuïeten (1586), augustijnen (1601), dominicanen (1605), norbertijnen (1619), oratorianen (1626), kruisheren 

(1644), franciscanen (1645). 


de jezuïeten, stond bij de augustijnen het Latijn centraal. De augustijnen waren echter meer 

volksgericht, in de helft van hun scholen waren er ook internaten (waar dat bij de jezuïeten 

slechts bij enkele scholen zo was). Meestal waren de augustijnen in kleinere steden gevestigd. 

2.3.2. Latijns onderwijs 

Het onderwijs was in de zestiende tot de achttiende eeuw een zaak van de lagere besturen. 

Naar eigen goeddunken kon het stedelijk bestuur een Latijnse school oprichten, een rector 

aanstellen of ontslaan, een leerplan en een schoolreglement uitvaardigen. Ook een kerkelijke 

instantie (vb. een kloostergemeenschap of een parochie) kon dit. In de twaalfde en dertiende 

eeuw werd dit zelfs verplicht door concilies (supra). 

De Latijnse scholen werden door individuele mensen opgericht en in stand gehouden zonder 

dat de overheid er vat op had. De enige ordonnanties die uitgevaardigd werden, handelden 

meestal over de handhaving van het geloof en de zeden. Het onderwijs stond m.a.w. wel in 

dienst van de kerk en dat al vanaf de middeleeuwen. 

Ondanks de hervormingsgezinde ideeën (infra) raakte het Latijnse onderwijs in verval. Elk jaar 

zaten er minder en minder leerlingen op de banken. Hierdoor namen ook het aantal 

inschrijvingen aan de Leuvense universiteit af. Toch waren er volgens de Commmission royale 

des études in 1780 nog genoeg studenten om voldoende rechtsgeleerden, geneesheren, 

letterkundigen en bedienaren voor de godsdienst te leveren aan de maatschappij. Over het 

algemeen kunnen we stellen dat het Latijns onderwijs zowel in het Noorden als in het Zuiden 

in verval was geraakt. Er was een gering aantal leerlingen in de vele kleine scholen die weinig 

resultaat opleverden. 

2.3.3. Meisjes in het secundair onderwijs 

In de zestiende eeuw werden er enkele initiatieven genomen om meisjes een aangepast 

(Latijns) onderwijs te bieden. De meest bekende te België zijn het Mechelse klooster Thabor 25 

en het benedictinessenklooster in Groot-Bijgaarden. 

Daarnaast waren er ook nog de Franse pensionaten voor meisjes. Deze werden voornamelijk 

ingericht door de Ursulinen maar ook door de zusters van het Heilig-Graf (Turnhout en 

Hasselt). In totaal zijn er een twaalftal van deze pensionaten tot stand gekomen, te beginnen 

in 1614 te Luik. Het onderwijs- en opvoedingsplan was gebaseerd op het idee van de jezuïeten 

maar werd aangepast speciaal voor meisjes. De onderwijstaal was Frans en de klemtoon lag 

eerder op de godsdienstige en morele vorming dan de intellectuele. De kostscholen van de 

Ursulinnen werden voornamelijk bevolkt door oudere meisjes uit de hogere standen. Zij kregen 

buiten Frans- ook godsdienst-, literatuur- en geschiedenisonderricht. Daarbij kwamen nog de 

vrouwelijke vakken: handwerken, muziek en tekenen. 

2.3.4. Andere studiemogelijkheden? 

Zonen van edellieden kregen soms de mogelijkheid om een nieuwe taal te leren, te sporten, te 

zwemmen, paard te rijden en de wellevendheid en/of wapenhandel te bestuderen. Hiervoor 

verbleven ze een tijdje in een gesloten omgeving of soms zelfs in het buitenland. Door o.a. 

Erasmus’ humanistische gedachte gingen deze jonge edellieden vaker aan Latijnse en 

universitaire studies beginnen. Erasmus beweerde immers dat de eigenlijke adel niet door het 

bloed bepaald werd dan wel door de kennis en de wetenschap, door het meer mens zijn. Ook 

de zonen van de burgerij (o.a. jonge koopmanszonen uit Antwerpen en Brugge) gingen vaak 

eerst naar de Latijnse school en daarna naar de universiteit. 

Naast de Latijnse scholen kwamen er ook scholen die meer voldeden aan de behoeften van de 

burgerij: er werd geen Latijn of voorbereidingen op de wetenschappen gegeven maar er 

werden wel vakken gegeven die nuttig bleken te zijn voor een toekomstig koopman. Daarvoor 

bestonden er al opleidingen voor handel en ambacht (meestal o.v.v. leercontracten). Vanaf nu 

kregen de jonge ambachtslui onderricht in hun moedertaal, leerden zij Franse brieven te 

schrijven, alsmede rekenen en boekhouden. Soms kregen zij zelfs de mogelijkheid om Spaans 

of Italiaans te leren. 

25 In het klooster van Thabor te Mechelen was Simon Verepaeus lange tijd rector. 


2.3.5. Vernieuwingen 

Bij de komst van keizerin Maria Theresia op het einde van de achttiende eeuw zouden er heel 

wat hervormingen doorgevoerd worden. De jezuïetenorde werd afgeschaft in september 1773. 

Door het wegvallen van de jezuëtencolleges, moest er gezocht worden naar nieuwe 

oplossingen vooral in de kleinere steden waar er enkel jezuëtencolleges waren. Daarbij was 

men ook uit op vernieuwingen in het Latijns onderwijs (o.a. de leerplannen). Het Latijns 

onderwijs zou uitgebreid moeten worden met vakken als moraal, aardrijkskunde, algemene en 

vaderlandse geschiedenis en wiskunde. Het plan bleek uiteindelijk te duur en werd dus niet 

uitgevoerd. 

Hetgeen wel overbleef was dat een onderwijzer enkel aangesteld kon worden na een examen. 

Maar ook deze maatregel bleek een flop te worden aangezien er maar twaalf koninklijke 

colleges in het Belgisch gebied waren met een officieel en eenvormig leerplan. 

2.3.6. Het hoger onderwijs 

De toegangspoort tot het hoger onderwijs was het Latijn. Dat was dan meteen ook de enige 

voorwaarde voor de universiteit ook al stelde deze toelatingsvoorwaarde weinig voor: er werd 

verwacht van de leerlingen dat zij een Latijns vers konden maken of een kleine Latijnse oratie 

konden voeren. 

Na het verlaten van de Latijnse scholen moesten de leerlingen reeds een gevorderde kennis 

van de grammatica, de dichtkunst, de stilistiek, de retorica, de epistolografie en meestal ook 

nog de dialectica bezitten. Gewapend met deze Latijnse kennis moesten de leerlingen de 

Latijnse colleges volgen en de Latijnse examens afleggen op de universiteiten. 

Uit: CLERIX S., Historische doorloper: Het onderwijs in de middeleeuwen en de Nieuwe Tijd, 

2008 


Werkblad: Onderwijskansen in de nieuwe tijd 

Bekijk het filmpje van Klasse TV en los de onderstaande vragen op. 

a. Heeft bij ons iedereen gelijke onderwijskansen? Waarom wel/ niet? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

b. Welke 10 oplossingen worden geboden om de onderwijskansen voor iedereen gelijk te 

maken? 

1. ................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

2. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

3. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

4. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

5. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

6. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

7. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

8. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

9. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 

10. .................................................................................................................... 

......................................................................................................................... 


THEMA ONDERWIJS TIJDENS DE EERSTE SCHOOLSTRIJD 

Sluit aan bij De eerste schoolstrijd 

Mensenrechten 

of kinderrechten 

- Elk kind heeft het recht op onderwijs en gratis basisonderwijs dat 

hem/haar voorbereidt op een actief, verantwoordelijk leven als 

volwassene in een vrije samenleving met respect voor anderen 

en de omgeving. 

- De handhaving van de discipline op school moet verenigbaar zijn 

met de menselijke waardigheid en in overeenstemming verlopen 

met het Kinderrechtenverdrag. 

Doel De leerlingen beseffen dat er er in de 19 de eeuw onongelijke 

onderwijskansen waren en dat ook in onze huidige samenleving niet 

alle jongeren met gelijke kansen aan de start verschijnen. 


Type Analyse cijfermateriaal + Groepswerk 


Materiaal - spotprenten 

- de onderwijswetten 

- de artikels van de mensenrechten (bijlage 1). 

Voorbereiding Kopieer de spotprenten en de onderwijswetten voor de leerlingen. 


- een tabel analyseren. 

- Uit spotprenten de nodige leerinhoud afleiden. 

- de eerste schoolstrijd situeren in tijd en ruimte. 

- vertellen wat de eerste schoolstrijd inhield. 

Vakgebonden 



- nadenken over de ongelijke onderwijskansen. 

- samenwerken per twee 

- nadenken hoe dit gekoppeld kan worden aan de mensenrechten. 

1. Kennis en inzicht en vaardigheden in verband met tijd, 

ruimte en socialiteit 

a) kennis, inzicht en vaardigheden in verband met het historisch 

referentiekader 

- vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving 

onderling op basis van een probleemstelling uit de 

Socialiteitsdimensie 

b) Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de bestudeerde 

samenlevingen uit de 19 de en de 20 ste eeuw 

- vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving 

onderling op basis van een probleemstelling uit de 

socialiteitsdimensie 

c) Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de integratie 

tussen het historisch referentiekader en de bestudeerde 


- tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en 

wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, 

menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden 




1. brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in 

praktijk. 

Creativiteit 

2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren. 

Doorzettingsvermogen 

4. blijven, ondanks moeilijkheden, een doel nastreven. 

Empathie 

5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van 

anderen. 

Flexibiliteit 

9. zijn bereid zich aan te passen aan wisselende eisen en 

omstandigheden. 

Initiatief 

10. engageren zich spontaan. 


11. kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie 

stellen a.d.h.v. relevante criteria. 

12. zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste 

keuze te maken. 

13. kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende 

invalshoeken. 

Open en constructieve houding 

16. houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, 

in samenleving en wereld. 

17. toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen 

en trends aan verschillende standpunten. 

Respect 


Samenwerken 


doelen. 

Verantwoordelijkheid 

20. nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in 

relaties met anderen en in de samenleving. 

Zorgvuldigheid 

25. stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en aan dat van 

anderen. 

Context 2 


2. gaan gepast om met vreugde, verdriet, angst, boosheid, verlies 

en rouw. 

3. erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden 

hulp. 

Context 3 


2. erkennen het bestaan van gezagsverhoudingen en het belang 

van gelijkwaardigheid, afspraken en regels 

in relaties. 

4. kunnen ongelijk toegeven en zich verontschuldigen. 

6. doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste 

beïnvloeding en machtsmisbruik. 



Instructies 

1. Startfase/ gesprekfase 

Toon de cijfergegevens van het aantal lagere scholen en leerlingen in België van 1830- 1878. 

Stel de volgende vragen aan de leerlingen: 

- Wat wordt er in deze grafiek weergegeven? 

- Van wanneer tot wanneer zijn deze cijfergegevens? 

- Welke verschillende soorten scholen zijn er? Leg dan ook het verschil uit tussen de officiële 

scholen en vrije scholen. 

- Hoe evolueert het aantal leerlingen in de loop van de jaren? 

- Hoe evolueert het aantal scholen in de loop der jaren? 

Bespreek de tabel door middel van deze vragen en vertel over de eerste schoolstrijd. (zie 

informatiefiche) 

2. Verwerkingsfase 

1. Toon enkele spotprenten die te maken hebben met het onderscheid tussen het vrij 

onderwijs en het gemeentelijk onderwijs. 

2. Laat de leerlingen per twee werken de spotprenten bespreken. 

Geef één deel van de klas 2 spotprenten van de liberalen. Geef heet andere deel de 

spotprenten van de katholieken. Laat ze de vragen bij de spotprenten beantwoorden. Laat 

daarna op een powerpointpresentatie één voor één de spotprenten zien. Stel de vragen die 

de leerlingen ook hebben moeten oplossen. 

3. Geef de verschillende groepen een onderwijswet uit de nieuwste tijd te zien en laat hen 

hierover enkele vragen beantwoorden. Zorg ervoor dat elke onderwijwet door verschillende 

groepjes behandeld worden. 

De verschillende groepjes komen daarna voor de klas vertellen wat hun onderwijswet inhield 

en wat de gevolgen waren voor het gemeentelijk onderwijs of het vrij onderwijs. 

4. Toon daarna de vereenvoudigde versie van de 30 artikelen van de mensenrechten en 

vraag welke mensenrechten geschonden werden in deze onderwijswetten. 

3. Nabespreking 

1. Wanneer alle spotprenten zijn besproken, vraag je eerst of er moeilijkheden waren met de 

analyse van de spotprenten. 

2. Stel daarna een aantal vragen over de situatie nu: 

- Bestaan er nu nog verschillende soorten scholen? Zo ja, welke? 

- In welke soort school zitten jullie? 

- Zouden jullie in de andere soort school willen zitten? Waarom wel/ niet? 

- Waarom zijn er verschillende soorten scholen? 

- Wat is er verschillend qua onderwijs in deze scholen? Geven ze in beide scholen dezelfde 

vakken? Zo nee, wat is hier dan het verschil qua vakken? 

- Worden er nu nog mensenrechten in het onderwijs geschonden? Welke? 

3. Vraag ook of er moeilijkheden waren bij de vragen over de onderwijswetten. 


Informatiefiche: onderwijs tijdens de eerste schoolstrijd 


Het secundair onderwijs werd in de Nieuwste Tijd uitgebouwd. Ook ontstonden er 

rijksuniversiteiten (Gent en Brussel) als antwoord op de katholieke dominantie. 

In 1842 werd de eerste organieke wet op het lager onderwijs aangenomen. Hierdoor werd elke 

gemeente ertoe verplicht minstens één lagere school te hebben en kosteloos onderwijs aan 

arme kinderen te verstrekken. Een vrije school mocht de gemeenteschool vervangen. De 

geestelijkheid mocht het godsdienstonderwijs inspecteren en de schoolboeken onderzoeken. 26 

In de jaren 1879-1884, tijdens het liberale bewind, woedde de eerste schoolstrijd met het 

lager onderwijs als inzet. Het is een schoolstrijd tussen het officiële onderwijs, ingericht door 

de staat, en het vrije onderwijs( Dat in die tijd werd ingericht door de katholieken). Bij hun 

eerste congres in 1846 hadden de liberalen het openbaar lekenonderwijs in hun programma 

opgenomen. In 1879 voerden ze een schoolwet door die bepaalde dat iedere gemeente één 

officiële lagere school moest hebben. Dit betekende zonder godsdienstonderricht en enkel 

onder controle van de burgerlijke overheid. De schoolwet hield nog enkele andere punten in, 

namelijk: de subsidiëring van vrije scholen werd door de gemeente afgeschaft, alle 

onderwijzers moesten gediplomeerd zijn en het godsdienstonderwijs wordt voortaan in 

openbare scholen buiten de lesuren gegeven en alleen op uitdrukkelijk verzoek van de ouders. 

Tegen deze ‘ongelukswet’ die ‘scholen zonder God’ inrichtte volgde een bijzonder heftige 

katholieke campagne ter bescherming van de ‘ziel van het kind’. Het episcopaat verbiedt alle 

huisvaders hun kinderen naar de openbare scholen te sturen en alle katholieken om er een 

functie uit te oefenen. Hierbij worden religieuze machtsmiddelen ingezet, zoals de weigering 

van sacramenten aan personeel van openbare scholen, aan leerlingen van die scholen en hun 

ouders. Duizenden onderwijzers nemen ontslag en het aantal leerlingen daalt tot 20% van de 

totale schoolbevolking. Vooral in Vlaanderen is de toestand dramatisch. 

De liberale partij leed in 1884 een verpletterende verkiezingsnederlaag. Op 23 juli 1884 wordt 

er een nieuw katholiek wetsontwerp ingediend, met hierin herstel van de gemeentelijke 

autonomie betreffend het lager onderwijs, het opnieuw stichten van vrije scholen en het weer 

in handen krijgen van het bestuur. Officiële diploma’s voor onderwijzers vindt men niet meer 

nodig. De liberalen komen hiertegen in actie: in een collectieve petitie verzoeken de 

ondertekenaars de kamer en de koning het wetsontwerp te verwerpen en geven ze aan zich 

met alle mogelijke wettelijke middelen te zullen verzetten. Al vlug volgt er een grote betoging 

in Brussel. Op 31 augustus komt er een treffen tussen beiden waarbij vlaggen worden 

verscheurd en muziekinstrumenten worden kapot gemaakt. 

Op 28 september 1884 volgt de publieke afkondiging van de katholieke schoolwet. 27 

De verschillende onderwijsnetten 28 

26 

• het Gemeenschapsonderwijs is het onderwijs dat door de openbare instelling "Het 

Gemeenschapsonderwijs" georganiseerd wordt in opdracht van de Vlaamse 

Gemeenschap. Het gemeenschapsonderwijs is door de grondwet verplicht tot 

neutraliteit. Dit wil zeggen dat de religieuze, filosofische of ideologische overtuiging van 

de ouders en de leerlingen moet gerespecteerd worden. 

• het gesubsidieerd officieel onderwijs omvat het gemeentelijk onderwijs, 

georganiseerd door de gemeenten en steden en het provinciaal onderwijs, 

georganiseerd door de provinciebesturen. Het gesubsidieerd officieel onderwijs moet 

open staan voor alle levensbeschouwingen. 

27 GRANDI OPERE (red.), Wereldgeschiedenis 11, van het imperialisme tot het facisme, Utet Spa, 2007, p. 17-19 

28 VLAAMSE OVERHEID (red.), onderwijsnet, internet, 14-06-2010, 

(http://ond.vlaanderen.be/gidsvoorleraren/1indienst/onderwijsnet.htm) 


• het gesubsidieerd vrij onderwijs is het onderwijs dat op privé-initiatief 

georganiseerd wordt (dus niet door een overheid). Het vrij onderwijs bestaat 

hoofdzakelijk uit katholieke scholen. Er zijn echter ook protestantse, joodse, orthodoxe, 

islamitische, … scholen mogelijk. Daarnaast heb je ook nog scholen die niet aan een 

godsdienst verbonden zijn in het vrij onderwijs. Voorbeelden hiervan zijn de 

Freinetscholen, de Montessorischolen en de Steinerscholen die specifieke pedagogische 

methoden toepassen. Ze worden ook methodescholen genoemd. 


Tabel: Aantal lagere scholen en leerlingen in België (1830-1878) 29 

5000 

4500 

4000 

3500 

3000 

2500 

2000 

1500 

1000 

500 

0 

Aantal lagere scholen en leerlingen in België (1830-1878) 

1830 1840 1843 1845 1848 1851 1854 1857 1860 1863 1866 1869 1872 1875 1878 

29 HENKENS, B., De historische en juridische aspecten van onderwijs en samenleving, 2005 

46│Mensenrechten in geschiedenis│ (on)gelijke onderwijskansen 

Gemeentescholen 

Aangenomen vrije scholen 

Geheel vrije scholen

Spotprent 1 30 



Vragen bij spotprent 1 

- Wat staat er op de vlag? 

.............................................................................................................................. 

- Met welk onderwijs wordt hier de spot gedreven? Het vrij of het gemeentelijk? 

.............................................................................................................................. 

- Wat doet de man met de bril met de kinderen? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

- Wat is een wanmolen? 

.............................................................................................................................. 

- Hoe gaan de kinderen in de machine? Waarom zouden die daar zo in gaan? 

.............................................................................................................................. 

- Hoe komen de kinderen uit de machine? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

- Wat wil men met deze spotprent zeggen? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 






- Welke twee verschillende scholen worden hier weergegeven? 

.............................................................................................................................. 

- Wat betekent Enseignement Officiël? 

.............................................................................................................................. 

- Wat betekent enseignement religieux? 

.............................................................................................................................. 

- Wat betekent ‘de bons ouvriers et employes gagnent de haute salaires’? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

- Wat betekent ‘ des ignorant incapbles gagnent leur vie’? 

.............................................................................................................................. 

- Wat wordt op de bovenste prenten weergegeven? 

.............................................................................................................................. 

- Wat wordt op de twee onderste prenten weergegeven? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

- Wie zou deze spotprent gemaakt hebben? Waarom? 

.............................................................................................................................. 






- Wat wordt er op deze spotprent weergegeven? 

.............................................................................................................................. 

- Wat betekent ‘les bourreurs de cranes’? 

.............................................................................................................................. 

- Wat betekent ‘Comment les clericaux voudraient instruire nos enfants’? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

- Wat heeft de leraar vast op deze afbeelding? 

.............................................................................................................................. 

- Wat giet de leraar in de trechters van de leerlingen? 

.............................................................................................................................. 

- Waarom zou hij dit doen? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 


.............................................................................................................................. 






- Wat wordt er verwacht voor de gedoopte kinderen? 

.............................................................................................................................. 

- Waar kan men dat onderwijs verkrijgen volgens deze affiche? 

.............................................................................................................................. 

- Wat zegt men hier over de staatsschool? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

- Welk onderwijs moeten gedoopte kinderen volgens deze affiche volgen? 

.............................................................................................................................. 

- Wie zou deze affiche hebben gemaakt? Waarom? 

.............................................................................................................................. 


Onderwijswet 1 (1842) 34 : 

• Unionistisch compromis: 

– Elke gemeente ten minste één gemeenteschool (eventueel geadopteerde 

katholieke school) 

– Godsdienst verplicht in alle scholen 

– Rijksinspectie en diocesane inspectie 

Vragen bij onderwijswet 1: 

- Wat zegt deze onderwijswet? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

- Wat moet er volgens deze wet in elke school zijn? 

.............................................................................................................................. 

- Wie inspecteert de scholen? 

.............................................................................................................................. 

- Geven ze hier voorrang aan één school? 

.............................................................................................................................. 



Tweede wet op het lager onderwijs ( 1879) 35 

Iedere gemeente moet zelf een gemeentelijke lagere school bezitten (geen vrije school 

adopteren) 

Godsdienstonderwijs wordt geschrapt 

De kerkelijke inspectie wordt afgeschaft 

Nieuwe vakken (aardrijkskunde, geschiedenis, natuurwetenschappen…) 

Gediplomeerden van de rijksnormaalscholen krijgen voorrang bij benoeming van de 

gemeentelijke onderwijzers 

Vragen bij de tweede wet op het lager onderwijs: 

- Welke school moet elke gemeente zeker bezitten? 

.............................................................................................................................. 

- Welk vak wordt er geschrapt in deze onderwijswet? 

.............................................................................................................................. 

- Welke inspectie wordt afgeschaft? 

.............................................................................................................................. 

- Wie krijgt er voorrang bij de benoeming van de gemeentelijke onderwijzers? 

.............................................................................................................................. 

- Put hier één soort school voorrang uit deze wet? Zo ja, welke? 

.............................................................................................................................. 



Derde wet voor lager onderwijs (1884) 36 

– Gemeente mag opnieuw vrije scholen adopteren 

– Elke gemeente beslist zelf of godsdienstonderwijs op het officieel programma komt. De 

ouders beslissen zelf of hun kinderen deze lessen moeten bijwonen 

– Natuurwetenschappen verdwijnt van het verplichte programma 

– Gediplomeerden van de rijksnormaalscholen krijgen niet langer voorrang voor 

benoeming 

Vragen bij derde wet: 

- Wat mag de gemeente opnieuw doen volgens het eerste punt van de derde onderwijswet? 

.............................................................................................................................. 

- Waar beslist de gemeente zelf over volgens deze onderwijswet? 

.............................................................................................................................. 

- Wie kan er allemaal benoemd worden? 

.............................................................................................................................. 

- Krijgt hier een school voorrang volgens deze wet? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 



Vierde wet voor lager onderwijs (1895) 37 

- Ook het vrije onderwijs moet een subsidiëring krijgen. 


- Wat is subsidiëring? 

.............................................................................................................................. 

- Wat wordt er bedoeld met het vrij onderwijs? 

.............................................................................................................................. 

- Wat krijgt het vrij onderwijs dus vanaf 1895? 

.............................................................................................................................. 

.............................................................................................................................. 

- Wat is de andere soort school? 

.............................................................................................................................. 

- Wordt er hier een school voorgetrokken in deze onderwijswet? 

.............................................................................................................................. 




- Wat staat er op de vlag? Wereldlijk verplichtend onderwijs 

- Met welk onderwijs wordt hier de spot gedreven? Het vrij of het Gemeenschapsonderwijs? 

Het gemeenschapsonderwijs. 

- Wat doet de man met de bril met de kinderen? Hij steekt de kinderen in de wanmolen. 

- Wat is een wanmolen? Deze machine scheidt het kaf van de graankorrels. 

- Hoe gaan de kinderen in de machine? Waarom zouden die daar zo in gaan? 

Ze gaan er geblinddoekt in. Ze gaan er onwetend in. 

- Hoe komen de kinderen uit de machine? 

De kinderen komen eruit als vandalen. 

- Wat wil men met deze spotprent zeggen? 

Men wil hier mee zeggen dat de officiële scholen de kinderen opvoedt tot herrieschoppers en vandalen. 


- Welke twee verschillende scholen worden hier weergegeven? 

De katholieke school en de officiële school. 

- Wat betekent enseignement officiel? Het officiële onderwijs 

- Wat betekent enseignement religieux? Het religieuze onderwijs. 

- Wat betekent ‘de bons ouvriers et employés gagnent de haute salaires’? 

Goede werklieden en werknemers die een goed loon verdienen. 

- Wat betekent ‘des ignorants incapbles gagnent leur vie’? 

Onwetenden, niet in staat om hun brood te verdienen. 

- Wat wordt op de bovenste prenten weergegeven? 

Hier zie je dat bij het officieel onderwijs de leerlingen veel leren en dat ze bij de katholieke school alleen 

maar bidden. 

- Wat wordt op de twee onderste prenten weergegeven? 

Deze prenten tonen dat je het door officieel onderwijs te volgen ver zal schoppen en dat je met wat je 

geleerd hebt in een katholieke school niet bekwaam bent om een job uit te oefenen. 


Voorstanders van het officiële onderwijs hebben deze spotprent gemaakt, want ze lachen met de 

katholieke school. 



- Wat wordt er op deze spotprent weergegeven? 

Je ziet de leraar allemaal katholieke symbolen in het hoofd van de leerlingen gieten. 

- Wat betekent ‘les bourreurs de crane’? De voeders van de hersenen 

- Wat betekent ‘Comment les clericaux voudraient instruire nos enfants’? 

Hoe de geestelijken de kinderen onze kinderen zouden willen opvoeden. 

- Wat heeft de leraar vast op deze afbeelding? Hij heeft een kan vast. 

- Wat giet de leraar in de trechters van de leerlingen? Hij giet religieuze symbolen in de hoofden 

van de leerlingen. 

- Waarom zou hij dit doen? Hij wil de leerlingen de christelijke leer aanleren. 


De liberalen omdat ze zeggen dat de vrije scholen alleen maar religieus onderwijs aan de leerlingen 

verschaffen en verder weinig nuttigs. 


- Wat wordt er verwacht voor de gedoopte kinderen? 

Dat ze goed onderwijs krijgen: modern, toezicht van de leerkrachten en een alzijdige opvoeding. 

- Waar kan men dat onderwijs verkrijgen volgens deze affiche? 

In de christelijke school. 

- Wat zegt men hier over de staatsschool? 

Dat neutraliteit niet bestaat, dat daar antigodsdienstige leerkrachten lesgeven en dat er zich talrijke 

kinderen bevinden van niet- christelijke kinderen. 

- Welk onderwijs moeten gedoopte kinderen volgens deze affiche volgen? 

Katholiek onderwijs. 

- Wie zou deze affiche hebben gemaakt? Waarom? 

De katholieke school maakte deze affiche om het katholieke onderwijs te promoten. 


Onderwijswet één (1842) 38 : 

• Unionistisch compromis: 

– Elke gemeente heeft ten minste één gemeenteschool (eventueel geadopteerde 

katholieke school) 

– Godsdienst verplicht in alle scholen 

– Rijksinspectie en diocesane inspectie 


- Wat wordt er deze onderwijswet gezegd? 

Dat elke gemeente tenminste één gemeenteschool moet bezitten. 

- Wat moet er volgens deze wet in elke school zijn? Godsdienst moet verplicht in alle scholen. 

- Wie inspecteert de scholen? De rijksinspectie en de diocesane inspectie. 

- Geven ze hier voorrang aan één school? 

De scholen zijn ongeveer gelijk, maar toch wordt er voorrang gegeven aan de gemeenteschool. 

Tweede wet op het lager onderwijs ( 1879) 39 

Iedere gemeente moet zelf een gemeentelijke lagere school bezitten (geen vrije school 

adopteren) 

Godsdienstonderwijs wordt geschrapt 

De kerkelijke inspectie wordt afgeschaft 

Nieuwe vakken (aardrijkskunde, geschiedenis, natuurwetenschappen…) 

Gediplomeerden van de rijksnormaalscholen krijgen voorrang bij benoeming van de 

gemeentelijke onderwijzers 

Vragen bij de tweede wet op het lager onderwijs: 

- Welke school moet elke gemeente zeker bezitten? 

Elke school moet een gemeentelijke lagere school bezitten en niet zomaar een vrije school adopteren. 

- Welk vak wordt er geschrapt in deze onderwijswet? Godsdienst. 

- Welke inspectie wordt afgeschaft? De kerkelijke inspectie. 

- Wie krijgt er voorrang bij de benoeming van de gemeentelijke onderwijzers? 

Gediplomeerden van rijksnormaalscholen krijgen voorrang. 

- Put hier één soort school voorrang uit deze wet? Zo ja, welke? Ja, de gemeenteschool. 




Derde wet voor lager onderwijs (1884) 40 

– Gemeente mag opnieuw vrije scholen adopteren 

– Elke gemeente beslist zelf of godsdienstonderwijs op het officieel programma komt. De 

ouders beslissen zelf of hun kinderen deze lessen moeten bijwonen 

– Natuurwetenschappen verdwijnt van het verplichte programma 

– Gediplomeerden van de rijksnormaalscholen krijgen niet langer voorrang voor 

benoeming 

Vragen bij derde wet: 

- Wat mag de gemeente opnieuw doen volgens het eerste punt van de derde onderwijswet? 

Vrije scholen adopteren mag terug. 

- Waar beslist de gemeente zelf over volgens deze onderwijswet? 

Of er godsdienst komt op het officieel programma of niet. 

- Wie kan er allemaal benoemd worden? Iedereen. 

- Krijgt hier een school voorrang volgens deze wet? 

Nee, de scholen zijn gelijk voor de wet. 

Vierde wet voor lager onderwijs (1895) 41 

- Ook het vrije onderwijs moet een subsidiëring krijgen. 


- Wat is subsidiëring? 

Dit is een tijdelijke bijdrage van de overheid aan de behoeftigen. 

- Wat wordt er bedoeld met het vrij onderwijs? 

Dit zijn de katholieke scholen en de methodescholen. 

- Wat krijgt het vrij onderwijs dus vanaf 1895? Een subsidiëring. 

- Wat is de andere soort school? 

Het officiële net. 

- Wordt er hier een school voorgetrokken in deze onderwijswet? 

Nee, want ze krijgen allebei een subsidie 




THEMA ONDERWIJS IN DE EIGEN TIJD 

Sluit aan bij Het schoolpact van 1958. 

Mensenrechten 

en kinderrechten 

- Elk kind heeft het recht op onderwijs en gratis basisonderwijs. De 

handhaving van de discipline op school moet verenigbaar zijn met 

de menselijke waardigheid en in overeenstemming verlopen met het 

Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind. 

- Elk kind heeft het recht op onderwijs dat hem/haar voorbereidt op 

een actief, verantwoordelijk leven als volwassene in een vrije 

samenleving met respect voor anderen en de omgeving. 

Doel Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen dat er vroeger ongelijke 

onderwijskansen waren en dat dit nu nog altijd zo is. 


Type Presentatie+ simulatie. 


Materiaal - Krantenartikel 

- Informatieteksten over de onderwijsnetten 

Voorbereiding - Kopieer de informatiefiches voor de twee directeurs/directrices 

- Knip de verschillende identiteitsfiches uit. Zorg er wel voor dat je 

niet uitknipt waarom ze niet binnengeraken of juist wel. Dit is voor de 

leerkracht zelf die op deze manier de directeurs/directrice kan helpen 

om te zeggen waar een leerling niet binnengeraakt in de school. 


- in eigen woorden uitleggen wat het schoolpact is. 

- vertellen tussen wie het schoolpact is gesloten 

- kunnen het schoolpact situeren in tijd en ruimte. 

- in eigen woorden uitleggen wat de impact was van het schoolpact 

- uitleggen waarom er nu nog altijd ongelijke onderwijskansen zijn. 

- toelichten welke mensenrechten geschonden worden door de ongelijke 

onderwijskansen. 

Vakgebonden 


kennis, inzicht en vaardigheden in verband met het historisch 

referentiekader 

- vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving onderling en 

ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving. 

Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de bestudeerde 


- vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving onderling op 

basis van een probleemstelling uit de socialiteitsdimensie. 



1. brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in praktijk. 

Creativiteit 

2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren. 

Doorzettingsvermogen 

4. blijven, ondanks moeilijkheden, een doel nastreven. 

Empathie 

5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen. 

Flexibiliteit 

9. zijn bereid zich aan te passen aan wisselende eisen en omstandigheden. 

Initiatief 

10. engageren zich spontaan. 


11. kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen 


Instructies 

a.d.h.v. relevante criteria. 

12. zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te 

maken. 

13. kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken. 

Open en constructieve houding 

16. houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in 

samenleving en wereld. 

17. toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en 

trends aan verschillende standpunten. 

Respect 


Samenwerken 

19 dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen. 

Verantwoordelijkheid 

20. nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in relaties met 

anderen en in de samenleving. 

Zorgvuldigheid 

25. stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en aan dat van anderen. 

Context 2 


Leerlingen: 

2. gaan gepast om met vreugde, verdriet, angst, boosheid, verlies en rouw. 

3. erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp. 

Context 3 


2. erkennen het bestaan van gezagsverhoudingen en het belang van 

gelijkwaardigheid, afspraken en regels 

in relaties. 

4. kunnen ongelijk toegeven en zich verontschuldigen. 

6. doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en 

machtsmisbruik. 


Startfase 

1. Verdeel de klas in 2 groepen. Geef de eerste groep de cartoon over de wetgeving van 

Harmel en laat ze de vragen bij deze cartoon oplossen. 

Geef de tweede groep de cartoon over de wetgeving van Collard en laat ze de vragen bij de 

cartoon oplossen. 

2. Wanneer ze hun bevindingen hebben opgeschreven komt één vertegenwoordiger naar 

voor en rapporteert over het resulltaat. 

3. Vergelijk de twee cartoons met elkaar door volgende vragen te stellen: 

- Wat zijn de twee verschillende soorten scholen? 

- Wat is het verschil tussen het officieel onderwijs en het vrij onderwijs? 

- Welke school heeft bij de wetgeving Harmel het meeste voordeel? 

- Welke school heeft bij de wetgeving Collard het meeste voordeel? 

Laat lln. het antwoord op de vragen ook opschrijven op hun werkblad. 

Maak duidelijk aan de leerlingen dat de wetgeving Collard aanleiding heeft gegeven tot de 

tweede schoolstrijd. (zie informatiefiche) 

Verwerkingsfase 

Vraag de leerlingen of zij denken dat er nu nog altijd ongelijkheid is in het onderwijs. 

Leg uit dat de leerlingen een rollenspel gaan spelen om uit te zoeken of er in onze 

samenleving sprake is van gelijke behandeling. 


1. Duid twee leerlingen aan die directeur gaan zijn van ofwel het officiële onderwijsnet of het 

vrije onderwijsnet. Geef ze een fiche waarop staat waarom ze leerlingen kunnen weigeren en 

welke vragen ze moeten stellen aan leerlingen die zich willen inschrijven. Controleer bij de 

twee leerlingen of alles duidelijk is. 

2.Geef de rest van de leerlingen allemaal een identiteitsfiche waar bepaalde kenmerken 

opstaan. De leerlingen proberen zich dan bij zowel het officieel onderwijsnet in te schrijven of 

het vrij onderwijsnet. Hiervoor moeten ze een toelatingsgesprek met de directie hebben. 

Deze bepaalt dan ook of het kind wordt toegelaten in de school of niet. Het kan dus zijn dat 

een leerling in de ene school wel toegelaten wordt en in de andere niet. De 

directeur/directrice stelt vragen zoals: zijn er broers of zussen al op de school, wat is de 

moedertaal van het kind, wat is de vooropleiding van de ouders, kunnen de ouders zo’n 

opleiding betalen, welke religie volgen zij?... . 

3. Wanneer alle leerlingen aan de beurt zijn geweest die zich wilden inschrijven, geef je de 

leerlingen de kans om uit hun rol te stappen en begin je met de nabespreking. 


Vragen die je kunt stellen na dit rollenspel: 

1. Zijn alle leerlingen op de twee scholen toegelaten? Wat waren redenen in de katholieke 

school om leerlingen niet toe te laten? Wat waren redenen in de gemeenschapsschool om 

leerlingen niet toe te laten? 

2. Zou Kim ( degene met de rolstoel) in elke gemeenschapsschool zijn binnengeraakt? Zou 

ze in sommige vrije scholen zijn binnengeraakt? 

3. Vinden jullie dit goede redenen om leerlingen niet toe te laten in een school? Waarom 

wel/niet? 

4. Deel een blad uit met de verklaring van de mensenrechten uit en laat de leerlingen de 

artikelen doorlezen en vraag dan welke mensenrechten geschonden worden. 


Informatiefiche: onderwijs in de eigen tijd 


Na de Tweede Wereldoorlog gingen meer en meer jongeren naar het secundair onderwijs. 

Zowel het officieel onderwijs als het vrij onderwijs voelden zich door de toename van leerlingen 

tekort gedaan. Het officieel onderwijs kende een structureel probleem omdat het minder 

scholen had dan het vrij onderwijs. Het vrij onderwijs had een financieel probleem omdat het 

hoger inschrijvingsgeld moest vragen dan het officieel onderwijs doordat het vrij middelbaar 

onderwijs niet werd gesubsidieerd. De CVP- regeringen Pholien en Van Houte kenden subsidies 

toe aan de met financiële moeilijkheden kampende vrije secundaire scholen, mits deze onder 

andere afzagen van het innen van schoolgeld dat de vrijheid van de schoolkeuze in de weg zou 

staan. Deze spanningen zouden leiden tot de tweede schoolstrijd. De spanningen bereikten in 

1955 een hoogtepunt met de Wet-Collard die probeerde om de subsidies aan de katholieke 

scholen aanzienlijk te verminderen, de voorwaarden voor subsidiëring te verscherpen en te 

voorzien in de oprichting van een groot aantal rijksscholen. De onrust en het protest duurde 

voort tot 1 juni 1958 toen de CVP terug aan de macht kwam. Op 6 augustus 1958 werd op 

initiatief van de CVP-minderheidsregering Eyskens de Nationale Schoolcommissie opgericht, 

bestaande uit een voorzitter en drie leden van elk van de drie nationale partijen. Deze 

commissie werkte een compromisoplossing uit die op 20 november 1958 in het Schoolpact 

werd neergelegd. Met het Schoolpact werd het inschrijvingsgeld in het secundair onderwijs 

afgeschaft. Het Schoolpact erkent het bestaan van de twee grote onderwijsnetten in België en 

waarborgt de bestaanszekerheid hiervan door middel van dotaties of subsidies. Na het 

Schoolpact werden de lonen van al het onderwijspersoneel betaald door de overheid. Vanaf 

dan kon de overheid zich ook moeien met eindtermen,.... 42 

Het Schoolpact betekende structureel de doorbraak van de onderwijsrevolutie. Met dit pact 

werd wel de schoolstrijd bezegeld, maar het verhoogde de onderwijsuitgaven ook drastisch. Er 

volgde een massale financiële input die het secundair onderwijs democratiseerde. In heel 

Vlaanderen rezen nieuwe rijksscholen op en ook de vrije scholen maakten nu aanspraak op 

overheidssubsidies. Ouders konden vrij de school van hun kinderen bepalen en het werd 

vanzelfsprekend dat kinderen, eerst jongens en dan meisjes, verder studeerden. Het aantal 

leerlingen in de drie laatste jaren van de humaniora verdrievoudigde van 41.000 in 1957 naar 

112.000 in 1971. 43 

42 

43 ALAERTS, L., cursustekst nieuwste tijd, Katholieke Hogeschool, Leuven, 2009 


Spotprent: de wetgeving Harmel (1950-1954)= liberale spotprent 44 

1. Welke scholen stellen de spaarvarkens voor? 

.............................................................................................................................. 

2. Wat eten de varkens op? 

.............................................................................................................................. 

3. Van wie krijgen ze deze toelage? 

.............................................................................................................................. 

4. Welke school zit er op te kijken en krijgt dus niets? 

.............................................................................................................................. 



Spotprent de wetgeving Collard ( 1954-1958) 45 

1. Welke school krijgt een toelage uit de kas van alle belastingsbetalers? 

.............................................................................................................................. 

2. Welke school krijgt er niets van deze kas? 

.............................................................................................................................. 

Algemene vragen 

Welke scholen behoren tot het officiële onderwijsnet? 

.............................................................................................................................. 

Welke scholen behoren tot het vrije onderwijsnet? 

.............................................................................................................................. 

Welke soort school is er benadeeld bij de wetgeving Harmel? 

.............................................................................................................................. 

Welke soort school is er benadeeld bij de wetgeving Collard? 

.............................................................................................................................. 



Identiteitsfiches 

De tekst die bij de identiteitsfiches staat is voor de leerkracht. Wanneer de directeur/directrice 

niet weet waarom hij een leerling niet zou mogen toelaten of niet, help deze leerling dan. 

Naam: Bert Janssens 

Leeftijd: 12 jaar 

Moedertaal: Nederlands 

Broers/zussen in de school: 2 broers die al in de school zitten 

Ouders: beide ouders hebben een diploma van het hoger onderwijs. 

Godsdienst: katholiek 

Bert geraakt zonder probleem binnen in de school. Dit zegt de directrice ook tegen Bert. 

Naam: Mohammed Futsi 


Moedertaal: Arabisch en tweede taal is Frans. Hij beheerst het Nederlands niet. 

Broers of zussen in de school: geen 

Ouders: Praten een beetje Nederlands 

Godsdienst: Islamitisch 

De directie is al minder geneigd om Mohammed toe te laten in de school omdat hij niet zo goed 

Nederlands spreekt, maar dit gaat de directie niet zeggen. De directie zegt dat er geen plaats is in de 

school om deze toe te laten. 

Naam: Frederik Peeters 


Moedertaal: Nederlands dus hij beheerst deze taal goed. 

Broers of zussen in de school: geen 

Ouders: hebben een goede opleiding genoten 

Godsdienst: Katholiek 

De school neemt vooral broers en zussen aan van leerlingen die al in de school zitten. Frederik zal 

waarschijnlijk niet binnengeraken in de school. De leerkracht zegt dit tegen Frederik en hij komt op een 

reservelijst terecht. 

Naam: Annelies Jacobs 


Moedertaal: Nederlands en hij beheerst dit dus goed. 

Broers of zussen: Geen 

Ouders: zijn niet zo hoog opgeleid en Annelies komt uit een kansarm gezin 

Godsdienst: geen 

Doordat Annelies haar ouders niet hoog zijn opgeleid en uit een kansarm milieu komt, geraakt ze wel 

binnen in de school, maar kan ze op verschillende uitstappen niet mee. De directrice zegt dit dat dit zou 

kunnen gebeuren tijdens het gesprek dat zij en Annelies hebben. 

Naam: Berna Simion 


Moedertaal: Nederlands en Roemeens 

Broers/ zussen in de school: geen 

Kennis Nederlands: spreekt en schrijft vrij goed Nederlands, maar heeft kleine 

achterstand omwille van beperkte ondersteuning thuis 

Ouders: Vader is een Roma – moeder is Roemeense. Zij zijn 8 jaar geleden als 

asielzoekers in België aangekomen. Vader werkt in de bouw, moeder is huisvrouw 

Ouders spreken redelijk Nederlands, maar met accent. Lezen gaat vrij goed, schrijven 

veel minder 

Godsdienst: Christelijke- orthodox. Wil zedenleer volgen 


Berna geraakt in de katholieke school niet binnen omdat ze zedenleer wil volgen. In de 

gemeenschapsschool geraakt Berna wel binnen zonder problemen. 

Naam: Dunja Alfajed 



Broers of zus in de school: 1, maar heeft een grote kans om van school gestuurd te 

worden, omwille van ongepast gedrag op school 

Ouders: zijn goed opgeleid. 

Godsdienst: Islamitisch 

De directrice twijfelt om Dunja binnen te laten omdat haar broer geen goede reputatie heeft op de 

school. 

Naam: Raya Deboosere 



Broers/ zussen in de school: 1 broer in de school 

Ouders: de ouders hebben hun middelbare studie afgemaakt en hebben allebei een job. 


Raya raakt gemakkelijk binnen in de school. 

Naam: Meryem Alcalci 



Broers of zussen: 1 zus in het vierde middelbaar 

Ouders: Zijn hoog opgeleid. 

Uiterlijk kenmerk: ze draagt een hoofddoek. 

Godsdienst: islamitisch 

Valérie raakt omwille van haar hoofddoek niet binnen in de vrije school, noch in het 

gemeenschapsonderwijs. 

Naam: Kim Delcraux 


Moedertaal: Nederlands. Beheerst deze taal ook goed. 

Broers of zussen: 2 broers en 1 zus zitten in de school. 

Ouders: Zijn hoog opgeleid 

Uiterlijk kenmerk: Kim zit in een rolstoel. 


Kim geraakt gemakkelijker binnen in het gemeenschapsonderwijs omdat daar alle lokalen bereikbaar 

zijn. In de katholieke school is zijn niet alle lokalen bereikbaar zijn met haar rolstoel. 


Fiches voor de directeurs van de verschillende onderwijsnetten 

Fiche 1 voor directeur van de vrije school 

Je bent de directeur van een Nederlandstalige katholieke school. In je school geef je dus lessen 

godsdienst en geen zedenleer. Leerlingen die zedenleer willen krijgen, moeten naar een andere 

school gaan. De leerlingen moeten ook Nederlands praten in de school. 

Ouders van leerlingen die het moeilijk hebben om voor uitstappen te betalen kunnen jullie niet 

helpen. Het kan dan zijn dat deze leerlingen niet mee kunnen op uitstappen en dat ze op 

school een vervangtaak moeten maken. 

Je geeft in een school les met veel trappen. Belangrijke vaklokalen zijn vaak op de eerste 

verdieping. Je hebt op de school ook geen lift voor leerlingen met een rolstoel. 

Leerlingen die al broers en zussen hebben in de school, geven jullie voorrang in de school. 

Dit zijn de vragen die jij aan de leerlingen gaat stellen die zich willen inschrijven: 

- Wat is je moedertaal? 

- Heb je al broers of zussen in de school zitten? 

- Wat is de vooropleiding van je ouders? 

- Welke religie wil je volgen? 

- Kunnen je ouders deze opleiding betalen, zoals uitstappen met de school? 

Aan de hand van deze fiche en de vragen die je moet stellen, bepaal je of de leerlingen worden 

toegelaten in de school of niet. 

Fiche 2 voor directeur uit een school van het gemeenschapsonderwijs 

Je bent de directeur van een Nederlandstalige gemeenschapsschool. De ouders van de 

leerlingen of de leerlingen hebben in deze school de keuze om hun zoon/dochter om les te 

krijgen over al de verschillende godsdiensten. Wanneer een aantal leerlingen onderricht wilt 

krijgen in de islamitische godsdienst dan moet hier een leerkracht voor aangesteld worden. De 

leerlingen moeten Nederlands praten in de school. 

Hoofddoeken zijn in jouw school verboden. Leerlingen die een hoofddoek dragen mogen met 

hun hoofddoek dan ook niet binnen in jouw school. 

In jullie school zijn er ook veel klaslokalen op de eerste verdieping, maar jullie hebben ook een 

lift waardoor leerlingen met een rolstoel ook toegang hebben tot alle lokalen. 

Jullie hebben al veel problemen gehad met probleemleerlingen dus jullie nemen deze niet zo 

gemakkelijk aan. 

Ouders van leerlingen die het moeilijk hebben om voor uitstappen te betalen kunnen jullie niet 

helpen. Het kan dan zijn dat deze leerlingen niet mee kunnen op uitstappen en dat ze op 

school een vervangtaak moeten maken. 

Leerlingen die zich willen inschrijven in de school die al broers en zussen hebben in de school 

geven jullie voorrang. 

Dit zijn de vragen die jij aan de leerlingen gaat stellen die zich willen inschrijven: 

- Wat is je moedertaal? 

- Heb je al broers of zussen in de school zitten? 

- Wat is de vooropleiding van je ouders? 

- Welke religie wil je volgen? 

- Kunnen je ouders deze opleiding betalen, zoals uitstappen met de school? 

Aan de hand van deze fiche en de vragen die je moet stellen, bepaal je of de leerlingen worden 

toegelaten in de school of niet. 


Spotprent: de wetgeving Harmel (1950-1954)= liberale spotprent 46 

1. Welke scholen stellen de spaarvarkens voor? 

De vrije scholen 

2. Wat eten de varkens op? 

De varkens eten zakken met geld op. 

3. Van wie krijgen ze deze toelage? 

Deze toelage krijgen ze van de staat. 

4. Welke school zit er op te kijken en krijgt dus niets? 

De officiële school kijkt toe. Deze krijgt niet zo veel staatstoelage als de vrije scholen. 



Spotprent de wetgeving Collard ( 1954-1958) 47 

1. Welke school krijgt een toelage uit de kas van alle belastingsbetalers? 

Het officiële onderwijs krijgt een toelage uit de kas van alle belastingbetalers. 

2. Welke school krijgt er niets van deze kas? 

Het vrije onderwijs krijgt hier niets. 

Algemene vragen 

Welke scholen behoren tot het officiële onderwijsnet? 

Het gemeenschapsonderwijs en het provinciaal onderwijs. 

Welke scholen behoren tot het vrije onderwijsnet? 

De christelijke scholen en de methodescholen. 

Welke soort school is er benadeeld bij de wetgeving Harmel? 

De officiële scholen. 

Welke soort school is er benadeeld bij de wetgeving Collard? 

De vrije scholen. 



Bijlage 1: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) 

Artikel 1 Alle mensen worden vrij geboren en moeten op dezelfde manier worden behandeld. 

Artikel 2 Ieder heeft recht op alle rechten, ongeacht of je jong of oud, man of vrouw bent, 

welke huidskleur je hebt, welke godsdienst je belijdt of welke taal je spreekt. 

Artikel 3 Je hebt recht op leven in vrijheid en in veiligheid. 

Artikel 4 Slavernij is verboden. 

Artikel 5 Je mag niemand martelen. 

Artikel 6 Je hebt recht op dezelfde bescherming als iedereen. 

Artikel 7 De wet moet voor iedereen hetzelfde zijn; iedereen moet volgens de wet op 

dezelfde manier behandeld worden. 

Artikel 8 Je hebt recht om hulp van een rechter te vragen, als je vindt dat je volgens de 

wetten van je land niet goed wordt behandeld. 

Artikel 9 Niemand heeft het recht je zonder goede reden gevangen te zetten of het land uit te 

sturen. 

Artikel 10 Als je terecht moet staan, moet dat in het openbaar gebeuren. De mensen die je 

berechten, mogen zich niet door anderen laten beïnvloeden. 

Artikel 11 Je bent onschuldig tot je schuld bewezen is; je hebt het recht je te verdedigen 

tegen beschuldigingen. 

Artikel 12 Je hebt het recht op privacy: op bescherming als iemand je lastig valt, je brieven 

opent of kwaad van je spreekt. 

Artikel 13 Je hebt het recht om te gaan en te staan waar je wilt, in eigen land en in het 

buitenland. 

Artikel 14 Als je slachtoffer wordt van mensenrechtenschendingen, heb je het recht om naar 

een ander land te gaan en dat land te vragen om jou te beschermen. 

Artikel 15 Je hebt het recht een eigen nationaliteit te hebben. 

Artikel 16 Je hebt het recht te trouwen en een gezin te stichten. 

Artikel 17 Je hebt het recht op eigendom en niemand mag je bezittingen zonder goede 

redenen afnemen. 

Artikel 18 Je hebt het recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst. 

Artikel 19 Je hebt het recht op vrijheid van mening en meningsuiting. 

Artikel 20 Je hebt het recht om te vergaderen als je dat wilt. 

Artikel 21 Je hebt het recht om deel te nemen aan de politiek van je land. 

Artikel 22 Je hebt het recht op maatschappelijke zekerheid en om jezelf te ontwikkelen. 

Artikel 23 Je hebt het recht op werk in het beroep dat je zelf kiest. Je hebt ook recht op een 

rechtvaardig loon voor je werk. Mannen en vrouwen moeten voor hetzelfde werk 

evenveel betaald krijgen. 

Artikel 24 Je hebt het recht op vrije tijd en vakantie. 

Artikel 25 Je hebt het recht op alles wat nodig is om ervoor te zorgen dat je niet ziek wordt, 

geen honger hebt en een dak boven je hoofd hebt. Moeder en kind hebben recht op 

bijzondere zorg en bijstand. 

Artikel 26 Je hebt het recht op onderwijs dat gericht is op de volle ontwikkeling van de 

menselijke persoonlijkheid en op de versterking van de eerbied voor de rechten van 

de mens en de fundamentele vrijheden. 

Artikel 27 Je hebt het recht om te genieten van wat kunst en wetenschappen voortbrengen. 

Artikel 28 De overheid moet ervoor zorgen dat er een "orde" is die al deze rechten 

beschermt. 

Artikel 29 Je hebt ook plichten tegenover de mensen om je heen, zodat ook hun 

mensenrechten kunnen worden beschermd. De wetten in je land mogen niet ingaan 

tegen deze mensenrechten. 

Artikel 30 Geen enkel land en geen enkel mens mag proberen om de rechten te vernietigen 

die in deze Verklaring staan. 


Bijlage 2: Vereenvoudigde versie van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten 

van het Kind. 

De bedoeling van het Verdrag is om standaarden op te stellen voor de verdediging van kinderen tegen 

verwaarlozing en mishandeling wat zij elke dag in meer of mindere mate ondergaan in verschillende 

landen. Maar het Verdrag is ook begaan met de culturele, materiële en politieke verschillen tussen naties 

onderling. De belangrijkste maatstaf is het welzijn van het kind. De rechten in het Verdrag kunnen 

onderverdeeld worden in drie grote groepen: 

• Provisie: Het recht om te hebben, te ontvangen en toegang te hebben tot bepaalde zaken en 

diensten. (Bijvoorbeeld: een naam en nationaliteit, gezondheidszorg, onderwijs, rust, 

ontspanning en zorg voor mindervaliden en wezen.) 

• Protectie: Het recht beschermd te worden tegen schadelijke praktijken. (Bijvoorbeeld: 

weggenomen worden van de ouders, ingelijfd worden bij het leger, commerciële of sexuele 

uitbuiting en fysieke of mentale mishandeling.) 

• Participatie: Het recht van het kind om gehoord te worden bij het nemen van beslissingen die 

zijn of haar leven beïnvloeden. Naarmate het kind opgroeit, zou het ook steeds meer moeten 

kunnen deelnemen aan sociale activiteiten, en dit als voorbereiding op het volwassen leven. 

(Bijvoorbeeld: vrijheid van spreken en van mening, van cultuur, godsdienst en taal.) 

Preambule 

In de preambule wordt de toon gezet voor de 54 artikelen die er op volgen. De belangrijkste VN-teksten 

die betrekking hebben op kinderen worden vermeld, alsook het belang van het gezin voor de 

harmonieuze ontwikkeling van het kind, het belang van speciale voorzorgsmaatregelen en zorg 

inbegrepen, voldoende wettelijke bescherming voor en na de geboorte en het belang van de tradities en 

culturele waarden van elk volk voor de ontwikkeling van het kind. 

Artikel 1: Definitie van het kind 

Elk menselijk wezen onder de 18 wordt als kind beschouwd, tenzij de wetten die toepasbaar zijn op het 

kind anders bepalen. 

Artikel 2: Geen discriminatie 

Alle rechten zijn op elk kind, zonder uitzondering, van toepassing. De overheid moet elk kind, zonder 

uitzondering, beschermen. De overheid moet het kind beschermen tegen elke vorm van discriminatie. 

Artikel 3: Het welzijn van het kind 

In alle activiteiten waar kinderen bij betrokken zijn, dient het welzijn van het kind op de eerste plaats te 

komen. 

Artikel 4: Het toepassen van rechten 

De overheid is verplicht om ervoor te zorgen dat de rechten bepaald in het Verdrag ook nageleefd 

worden. 

Artikel 5: Rechten van de ouders, de familie en de gemeenschap 

De overheid moet de ouders en de familie respecteren in hun manier om het kind op te voeden. 

Artikel 6: Leven, overleven en ontwikkeling 

Het recht van het kind om te leven en de verplichting van de overheid om de overleving en de 

ontwikkeling van het kind te verzekeren. 

Artikel 7: Naam en nationaliteit 

Het recht op een naam bij de geboorte, op het verkrijgen van een nationaliteit en een recht om je ouders 

te kennen en door hen verzorgd te worden. 

Artikel 8: Bewaring van de identiteit. 

De verplichting van de staat om een kind te helpen bij het herbepalen van de identiteit als deze op 

illegale wijze aan het kind werd ontnomen. 

Artikel 9: Niet scheiden van de ouders. 

Het recht van het kind om contact te houden met de ouders als het van hen gescheiden wordt. Als de 


scheiding een gevolg is van gevangenschap of een sterfgeval zal de overheid het kind of de ouders 

inlichten over het reilen en zeilen van het vermiste familielid. 

Artikel 10: Familie-reunie 

Aanvragen om het land te verlaten of binnen te komen om zich te kunnen verenigen met zijn/haar 

familie, zullen altijd op een menselijke manier benaderd worden. Een kind heeft het recht om regelmatige 

contacten te onderhouden met beide ouders indien deze in verschillende landen wonen. 

Artilel 11: Illegale verplaatsing en het niet terugkeren van kinderen 

De overheid zal optreden tegen ontvoering van kinderen door een partner of een derde. 

Artikel 12: Meningsuiting 

Het recht van een kind om zijn mening te uiten en om gehoord te worden. 

Artikel 13: Vrijheid van expressie en informatie 

Het recht om informatie op te zoeken, te ontvangen en te verspreiden in verschillende vormen, kunst, 

gedrukte en geschreven materialen inbegrepen. 

Artikel 14: Vrijheid van gedachten, geweten en godsdienst 

De overheid moet toezien op de rechten en de plichten van de ouders om het kind te begeleiden bij de 

beoefening van dit recht in overeenkomst met de evoluerende mogelijkheden van het kind. 

Artikel 15: Vrijheid om zich te verenigen. 

Het recht van het kind om zich te verenigen en vredig samen te komen met anderen. 

Artikel 16: Privacy, eer, reputatie 

Men zal niet tussenkomen op het gebied van privacy, familie, thuis of briefwisseling. 

Artikel 17: Toegang tot informatie en de media 

Het kind zal toegang hebben tot verschillende informatiebronnen. Aan minderheidsgroepen zal specifieke 

aandacht worden besteed en richtlijnen om kinderen te beschermen tegen schadelijke materialen zullen 

aangemoedigd worden. 

Artikel 18: Ouderlijke verantwoordelijkheden 

Beide ouders hebben samen de verantwoordelijkheid om het kind op te voeden en zij dienen gesteund te 

worden bij het opnemen van die verantwoordelijkheden. 

Artikel 19: Mishandeling en verwaarlozing 

De overheid heeft de plicht om elk kind te beschermen tegen elke vorm van mishandeling. Sociale 

programma’s en hulpsiensten moeten voor handen zijn. 

Artikel 20: Plaatsvervangende zorg voor kinderen zonder ouders 

Nationale wetten moeten in dat geval het recht van kinderen op zorg regelen wanner er geen ouders zijn. 

De overheid is verplicht om aandacht te besteden aan continuïteit bij de opvoeding overeenkomstig de 

religieuze, culturele en etnische achtergrond van het kind. 

Artikel 21: Adoptie 

De overheid moet er op toezien dat alleen bevoegde instanties adopties regelen. Een kind uit een ander 

land adopteren mag in overweging genomen worden als in eigen land alle mogelijkheden zijn uitgeput. 

Artikel 22: Vluchtelingenkinderen 

Speciale bescherming is nodig voor deze kinderen. De overheid zal daartoe samenwerken met 

internationale instanties ook om kinderen zo snel mogelijk met hun gezin te herenigen als zij van hen 

gescheiden raakten. 

Artikel 23: Kinderen met een handicap 

Zij hebben het recht op speciale zorg en onderwijs om te kunnen genieten van een volwaardiger bestaan 

binnen de maatschappij. 


Artikel 24: Gezondheidszorg 

Het recht op preventieve en behandelende gezondheidszorg, als ook op geleidelijke afschaffing van 

traditionele praktijken die schadelijk zijn voor het kind. 

Artikel 25: Periodieke herziening 

Het kind dat geplaatst werd omwie van zorg, bescherming of medische behandeling, heeft het recht de 

plaatsing op regelmatige basis te laten herzien. 

Artikel 26: Sociale zekerheid 

Het recht van het kind op sociale zekerheid. 

Artikel 27: Levensstandaard 

Verantwoordelijkheid van de ouders om te zorgen voor goede levensomstandigheden voor de 

ontwikkeling van het kind, zelfs als één van de ouders een ander land zou leven. 

Artikel 28: Onderwijs 

Recht op gratis basisonderwijs, de mogelijkheid om een beroepsopleiding te volgen. De overheid dient 

maatregelen te nemen om het aantal mislukkingen te beperken. 

Artikel 29: Doel van het onderwijs 

Onderwijs moet zorgen voor de ontwikkeling van de talenten en mogelijkheden van het kind, en voor de 

voorbereiding van het kind op een verantwoord leven als volwassene. Onderwijs moet het respect voor 

de Rechten van de Mens bevorderen en voor de culturele en nationale waarden van het eigen land en dat 

van anderen. 

Artikel 30: Kinderen van minderheidsgroepen en inheemse volkeren 

Het recht van het kind dat behoort tot een minderheidsgroep of tot een inheems volk behoort om de 

eigen cultuur te kunnen beleven en de eigen taal te kunnen spreken. 

Artikel 31: Spel en ontspanning 

Het recht van het kind om te spelen, zich te ontspannen en deel te nemen aan het cultureel en artistiek 

leven. 

Artikel 32: Economische uitbuiting 

Het recht van het kind op bescherming tegen schadelijke schadelijke vormen van arbeid en tegen 

uitbuiting. 

Artikel 33: Verdovende en psychotische middelen 

Bescherming van het kind tegen het illegale gebruik van deze middelen en het gebruik van het kind in de 

productie en de distributie ervan. 

Artikel 34: Seksuele uitbuiting 

Bescherming van het kind tegen seksuele uitbuiting met inbegrip van prostitutie en het gebruik van 

kinderen in pornografisch materiaal. 

Artikel 35: Ontvoering, verkoop en handel van kinderen 

Verplichting van de staat om ontvoering, verkoop en handel van kinderen te voorkomen. 

Artikel 36: Andere vormen van uitbuiting 

Artikel 37: Marteling, lijfstraffen en gevangenneming 

Verplichting van de staat tegenover kinderen in de gevangenis. 

Artikel 38: Gewapende conflicten 

Kinderen onder de 15 mogen niet deelnemen aan vijandige conflicten. Geen recrutering is mogelijk voor 

kinderen onder de 15 jaar. 

Artikel 39: Herstel en herintegratie 

Verplichting van de overheid om kinderen die slachtoffer zijn van uitbuiting, marteling of gewapende 

conflicten terug op te voeden en sociaal te laten integreren. 


Artikel 40: Jeugdrechtbank 

Een kind dat de wet met de voeten heeft getreden zal steeds op een waardige en respectvolle manier 

behandeld worden. 

Artikel 41: Rechten van het kind in andere documenten 

Artikel 42: Bekendmaking van de conventie 

De plicht van de overheid om de conventie bekend te maken bij kinderen en volwassenen. 

Artikel 43-54: Implementatie 

Deze artikelen zorgen voor een Comité dat instaat voor de correcte implementatie van de Rechten van 

het Kind.

Mensenrechteneducatie in geschiedenis - Vormen vzw

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?