Mensenrechteneducatie in geschiedenis - Vormen vzw

eeuw ook wat Frans en in zeldzame gevallen de eerste gevallen van rekenen. 20 De meisjes die
overigens gescheiden werden van de jongens moesten ook handwerk verrichten.
Er bestonden zowel vrije als onvrije schoolmeesters. De onvrije schoolmeester was niet meer
toegelaten tot het gilde. Zo kon hij ook zelf zijn leerprogramma samenstellen. Dit programma
was vaak een weerspiegeling van de sociale behoeften die er heersten en daarom dus beter
aangepast aan de behoeften van het publiek. Een onvrije schoolmeester was daarbij ook niet
gebonden aan één bepaalde wijk, dan wel aan een bepaalde stand. Waar gildenscholen gericht
waren op het afleveren van goede katholieken, stond de opleiding tot bedienden en
comptoirklerken op de voorgrond in het onvrije onderwijs.
Ook in de onvrije scholen maakten de gevraagde schoolgelden dat er een barrière gevormd
werd voor de armeren. De kinderen van de behoeftigen konden terecht in de oordjesscholen 21
of de werkscholen. Misschien is de term ‘school’ een beetje misplaatst aangezien het meer
ging om een werkkamp dan om een degelijke school. De kinderen moesten er vaak tien uur
per dag werken.
Een alternatief voor deze werkscholen waren de religieuze orden of congregaties die zich
bezighielden met het onderwijs (bijvoorbeeld de Ursulinen). In deze kantscholen was het
werkritme iets menselijker.
2.1.4. Op het platteland
Plattelandsschoolmeesters werden benoemd door de pastoor, de deken en de plaatselijke heer.
In hoeverre de heer inspraak had in deze beslissing hing af van zijn financiële steun. De
plattelandsschoolmeesters beschikten, in tegenstelling tot hun collega’s in de stad, over een
klaslokaal of een huis. Vaak was de school enkel in de winter open aangezien er ’s zomers op
het land moest gewerkt worden. De schoolmeester ontpopte zich in de zomer dan tot koster,
winkelier of boer. Daarnaast verhuisde full-time schoolmeesters naargelang de verwachte
inkomsten waardoor er een schaarste aan schoolmeesters ontstond. Deze twee factoren
hadden tot gevolg dat er nauwelijks sprake was van een continue onderwijs op het platteland.
De kinderen van de rijkere boeren werden vaak naar een privé- of een kloosterpension
gezonden.
Het is contradictoir dat we juist dit onderwijs ‘volksonderwijs’ noemen. De kwaliteit van het
onderwijs en de aangeleerde vaardigheden stonden in rechtstreeks verband met de inkomens
van de ouders. Het is niet verwonderlijk dat op het einde van het ancien regime bijna alle
mannen en drievierde van de vrouwen van de rijkste stadparochies hun naam konden
schrijven. Dit in schril contrast met de mensen op het platteland. 22
2.1.5. De verlichting
Onder invloed van de verlichting trachtte onder andere Jozef II de schoolmeesteropleiding te
hervormen. Hij geloofde immers in de staatsverantwoordelijkheid op het gebied van
volksbeschaving. Zijn hervormingsplannen stuitte echter op verzet bij de kerk en de
traditioneel ingerichte besturen.
Ook andere verlichte denkers zoals Jean Des Roches en Verlooy volgden de ideeën van Jozef II
en zelfs binnen de kerk waren er enkele hervormers maar allen zonder succes.
2.2. De invloed van het humanisme
Als literaire beweging heeft het humanisme veel succes gekend. Het taal- en
literatuuronderwijs werd steeds meer en meer afgestemd op klassieke teksten. Om meer
studenten aan te trekken, richtten universiteiten steeds vaker een leerstoel voor poëzie in.
Toch had hun humanisme ook heel wat tegenkanting van o.a. de scholastiek (infra).
2.2.1. Erasmus
20 Nieuwe tijd, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden VII, Unieboek BV, Bussem, 1982, 457 pagina’s, pag. 268.
21 Voor één oordje (een kwart stuiver) per dag hield een kantwerkster toezicht op de kinderen die handwerk moesten
vervaardigen waarvan de opbrengst volledig de toezichtster toekwam.
22
36│Mensenrechten in geschiedenis│ (on)gelijke onderwijskansen