Download PDF

werden (Hengel, 1985). Daarnaast is voor de
bouw van de diverse bunkers flink gegraven
in het gebied. Duinen werden soms zelfs
‘versteild’ om als extra hindernis te dienen.
De invloed op het landschap ter plaatse was
dus erg groot.
Wat is van al deze verdedigingswerken nog
over, zestig jaar na dato? Zoals eerder vermeld
is een aantal zaken verdwenen. In ieder
geval zijn de verdedigingswerken in het
landschap minder zichtbaar geworden. Lag
de linie in 1945 vooral in het open veld,
inmiddels is deze grotendeels aan het oog
onttrokken. Deels omdat bunkers bewust
onder het zand zijn gewerkt, maar ook zijn
veel bouwwerken overwoekerd door bomen
en struiken.
Toch resteert nog genoeg. Atlantikwallkenners
Rudi Rolf en Hans Sakkers noemen
de Festung IJmuiden ‘de meest intacte vesting
van West-Europa, waarin nog een grote diversiteit
aan duurzame verdedigingswerken op een
relatief klein oppervlak terug te vinden is. (…)
Het zuidelijke Landfront is door samenhang van
bunkers en tankhindernissen interessant’ (Rolf,
2005).
Inderdaad is de ononderbroken lijn van verschillende
tankhindernissen nog gaaf aanwezig.
In verschillende vormen: tankgrachten,
tankmuren en drakentanden komen allen
aansluitend voor. In deze linie zit ook de – op
Europees niveau – nu zeldzame wegversperring
(Walzkörpersperre) met kantelbare
betonblokken die de doorgang konden
blokkeren. Zeldzaam, want juist deze werken
verdwenen snel omdat ze letterlijk in de weg
lagen.
Daarnaast zijn rond de anti-tanklinie nog
diverse bunkers te vinden. Sommige zijn
door aanzanden aan het zicht ontrokken,
andere liggen nog duidelijk zichtbaar in het
landschap. Ook zijn er nog, voor wie goed
kijkt, restanten over van het loopgravenstelsel
in de vorm van zigzag lopende
greppels in het bos. Op (korte) afstand van
de anti-tankversperringen lagen de manschappenbunkers
en opslagbunkers. Hiervan
is ook nog een aantal bewaard gebleven,
alhoewel de beroemde opslagbunker ‘De
Moriaan’ recentelijk nog door brand verwoest
is en daarna gesloopt.De diverse
onderdelen van het zuidfront waren verbonden
door wegen bestaande uit betonplaten.
Stukken van deze weg bestaan nog, maar ook
nog zeer recent zijn delen verdwenen. Voor
de aanleg van een nieuw fietspad moesten de
betonplaten wijken voor klinkers, alhoewel
het tracé in ieder geval gehandhaafd is.
VITRUVIUS NUMMER 6 JANUARI 2009
5
TANKMUUR, OOIT GELEGEN IN EEN OPEN LANDSCHAP, INMIDDELS OVERWOEKERD. FOTO: M. PURMER
Al met al is er nog behoorlijk wat aanwezig.
De samenhang met het daadwerkelijke zuidfront,
de anti-tanklinie, is groot. Door
begroeiing en sloop is een aantal onderdelen
wel verdwenen of moeilijker in samenhang
met de overige onderdelen te beleven.
Een gevaarlijke erfenis uit de Tweede Wereldoorlog
vormt de grote hoeveelheid onontplofte
munitie in het gebied. Niet alleen
lagen er mijnenvelden, maar er waren ook de
nodige munitie-opslagplaatsen. Deze voorraden
zijn door de geallieerden na de oorlog
vernietigd. Deels is dit onvolledig gebeurd,
met als gevolg onontplofte munitie zoals
handgranaten die ook zestig jaar na dato nog
gevaarlijk kunnen zijn. Zelf heb ik eens de
vondst van een handgranaat meegemaakt, die
bovenkwam bij een stuifvlakte.
Geallieerden hebben de Atlantikwall ook
regelmatig bestookt, met bomkraters als
gevolg. Omdat de duinen ook als oefengebied
voor Duitse vliegers dienstdeden, zijn er ook
grote aantallen oefenbommen teruggevonden.
Dit zijn betonnen projectielen met de precieze
afmeting van de echte munitie. Bij bezoekers-
23
centrum ‘De Zandwaaier’ zijn enkele van
deze volstrekt ongevaarlijke bommen te
bezichtigen.
Natuur en cultuurhistorie verweven
Zuid-Kennemerland is een Nationaal Park
vanwege de grote natuurwaarden en wordt
beheerd door Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer
en het Waterleidingbedrijf Noord-
Holland. De laatste jaren worden de beheerders
zich steeds sterker bewust van de
cultuurhistorische waarden die zich in het
gebied bevinden.
Die aandacht is terecht: het idee dat de duinen
in het verleden ‘woest en ledig’ waren is
inmiddels achterhaald. Al eeuwen zijn de
duinen door de mens in gebruik geweest.
De duinen zelf waren in gebruik als jachtgebied,
oefenterrein maar ook als (veelal
kleinschalig) landbouwgebied. Archeologisch
belangrijke vondsten zijn in 2006 gedaan
toen in de duinen een vroeg-middeleeuwse
nederzetting is opgegraven (Flach, 2006).
Langs de binnenduinrand is een strook landgoederen
te vinden.