Download PDF

C
De sporen uit de Tweede Wereldoorlog
maken ook deel uit van de cultuurhistorie
van dit gebied. De resten van de Atlantikwall
zijn een relatief jong, maar wel zeer bepalend
voor het huidige landschap.
Natuurwaarden kennen de diverse onderdelen
van de Atlantikwall inmiddels ook. Bekend
voorbeeld zijn de overwinterende vleermuizen.
Vleermuizen maken voor hun winterslaap
graag gebruik van de constante temperatuur
en luchtvochtigheid in de bunkers. Honderden
vleermuizen van diverse soorten zijn ’s
winters te gast in de Atlantikwall. Een minder
bekend voorbeeld van natuur op de bunkers
vormen wellicht de mossen. Het door de
Duitsers gebruikte beton blijkt een prima
ondergrond voor diverse mossoorten, die zich
op dit beton al decennia lang ongestoord
kunnen ontwikkelen. Dat ‘ongestoord’ is
belangrijk: waar in Nederland krijgen mossen
die kans op een betonoppervlak? Ook de tankgrachten
in het gebied hebben een nieuwe
functie gekregen: dodaars broeden er, er zitten
veel kikkers en salamanders en de gewone pad
maakt er dankbaar gebruik van als kraamkamer
(Wijkhuisen, 1992). De verwevenheid
van natuur en cultuurhistorie is dus groot.
Daarnaast heeft het samenspel tussen natuur
en cultuurhistorie ook een heel eigen land-
6
OVERGANG VAN EEN TANKMUUR IN EEN TANKGRACHT. FOTO: M. PURMER
VITRUVIUS NUMMER 6 JANUARI 2009
schap gecreëerd. De deels overwoekerde
tankmuren en bunkers vormen een bijna
romantisch aandoend ruïnelandschap. Nederland
is behoorlijk arm als het gaat om ruïnes.
Waar bij middeleeuws muurwerk woekerende
planten de nodige schade kunnen aanrichten,
tast de begroeiing van de bunkers hooguit
de zichtbaarheid aan. In dat opzicht is de
ontstane symbiose cultuur-natuur ook waardevol.
Voor het beheer in de toekomst schept
het wel vragen: wanneer komen de cultuurhistorische
waarden in gevaar? Voorlopig
echter lijkt het gevoerde beheer de restanten
van de Atlantikwall niet te schaden.
Bedreiging is vooral vandalisme. En het in de
weg liggen van onderdelen van de Atlantikwall
bij (natuur-)ontwikkelingen in het
gebied. Plannen om een kerf in de zeereep te
maken en zo overstuivingen in de duinen te
ontwikkelen bijvoorbeeld. Gaan deze plannen
door, zal dat niet alleen resulteren in sloop
van bunkers in de zeereep, maar zullen ook
andere elementen zoals betonweg en andere
bunkers op zijn minst onder het zand verdwijnen,
of zodanig door stuivend zand ondermijnd
worden dat sloop de enige optie is.
De vraag is dan ook gerechtvaardigd welke
onderdelen van de Atlantikwall in dit gebied
beschermd dienen te worden. Tweede vraag is
dan: hoe moet die bescherming vorm krijgen.
24
Beschermen van zeldzame
bunkertypes of complexen?
Op 2 november 2006 vond in bezoekerscentrum
‘De Zandwaaier’ een symposium
plaats over de (mogelijke) bescherming van
de Atlantikwall. Hierbij waren belangengroepen,
experts, terreineigenaren en bestuurders
van diverse overheidslagen op initiatief van
de RACM en Natuurmonumenten bij elkaar.
Voorafgaand was in kleiner comité een selectie
gemaakt van de meest waardevolle onderdelen
van de Atlantikwall in Nederland. Een
moeilijke opgave, want de benadering van
deze grote linie was vaak niet eenduidig: kies
je voor nationaal of internationaal perspectief?
Typologisch zeldzame of bijzondere
bouwwerken of samenhangende onderdelen
in een complex? De uiteindelijke selectie is
een mix geworden, waarbij enkele belangrijke
concentraties zoals de onderdelen van de
Festung IJmuiden van werken zijn afgewisseld
met bijzondere puntlocaties zoals hoofdkwartierbunkers
(De Vries, 2007).
Voor het zuidfront van de Festung IJmuiden
zou zowel een typologische benadering als
een complexbenadering gebruikt kunnen
worden. Enkele onderdelen, zoals de eerder
genoemde Walzkörpersperre, zijn typologisch
zeer zeldzaam. Maar juist de genoemde