Download PDF

More documents

Recommendations

Info

A VITRUVIUS NUMMER 6 JANUARI 2009 conflict tussen bisschop Godebald (1114 - 1127) en keizer Hendrik V (1081 - 1125) de zijde van de laatste kozen. Waarschijnlijk maakten in de 12de eeuw ook welgestelde, vrije handelaren deel uit van deze groep. Uit de archeologische en historische bronnen komen hiermee de eerste aanwijzingen naar voren van een maatschappelijke groep, met een eigen organisatievorm, en als zodanig naar buiten trad. Deze groep streefde naar een autonomie positie. Dit collectieve zelfbewustzijn en het daaruit voortvloeiende streven naar autonomie zijn belangrijke factoren in het mentale verstedelijkingsproces. Dit proces zette zich voort in de 12de een 13de eeuw, waarin uit de geschreven bronnen een toenemende autonome, bestuurlijke invloed van ministerialen en vrije burgers naar voren komt. Deze vond zijn weerslag bijvoorbeeld in de vorm van de instelling van een schepenraad. 18 Conclusie Het onderzoek op basis van de analyse resultaten van meerdere oude opgravingen heeft belangrijke nieuwe inzichten opgeleverd over het ontstaan en de ontwikkeling van de ruimtelijke ordening en de sociaal-economische structuur van Deventer in de Vroege en Volle Middeleeuwen in relatie tot het verstedelijkingsproces. Ten eerste kan nu een integraal en systematisch beeld worden gegeven van de ontwikkelingen in de wooncultuur van de (vroeg)stedelijke fase in de periode 800-1250. De, grotendeels nieuwe inzichten in de ruimtelijke indeling en het functionele gebruik van de nederzetting en de veranderingen die daarin in de loop der tijd optraden zijn van grote waarde bij de voorbereiding van toekomstige opgravingen in de binnenstad en bepalen voor een groot deel de vraagstellingen en daaraan gekoppelde onderzoeksmethoden met betrekking tot deze periode. Gezien in het bredere kader van het urbanisatieproces van Deventer gedurende de Middeleeuwen is een duidelijke samenhang aan te wijzen tussen het fysieke proces van verstedelijking, waarbij de nederzetting een steeds uitgesprokener stads uiterlijk kreeg, en het mentale verstedelijkingsproces van (een deel van) haar inwoners, die zichzelf steeds meer als aparte maatschappelijke groep gingen beschouwen en zich als zodanig profileerden. Hieruit kwam op verschillende momenten gedurende dit mentale proces een streven naar autonomie naar voren, dat geleidelijk steeds meer voet aan de grond kreeg en in het begin van de 13de eeuw resulteerde in de instelling van een stadsbestuur dat in ieder geval voor een deel bestond uit vrije burgers. Vergelijkbare processen zijn historisch en archeologisch waarneembaar in vroeg-urbane centra elders in Noordwest-Europa. 19 De vraag blijft nog hoe de wisselwerking tussen het fysieke en mentale deel van het verstedelijkingsproces werkte: werd de mentaliteitwijziging van de inwoners ingegeven door veranderingen in hun fysieke omgeving of juist omgekeerd? Uit de gegevens van het onderzoek blijkt in ieder geval dat essentiële stappen in het verstedelijkingsproces hun weerslag vinden in de bodem en dat de mentaliteitswijziging van de inwoners van Deventer voor een deel 38 wordt weerspiegeld in de veranderingen in de huisbouwtradities. Het proces van verstedelijking is in het onderzoeksgebied archeologisch traceerbaar in de vorm van enkele cruciale functionele en ruimtelijke veranderingen, zoals de aanleg van een systematische verkaveling, verdichting van de bebouwing, een diversificatie van het economische spectrum, waarbij de agrarische component steeds verder afneemt ten opzichte van ambachten en handel, en de ontwikkeling van stedelijk gebouwtypen, opgetrokken in houtskeletbouw of natuursteen. Daarbij moet ook de invloed van de aanleg van een omwalling niet worden vergeten. Deze stappen lijken in het middeleeuwse verstedelijkingsproces in Noordwest-Europa geen vaststaand chronologisch traject te kennen. Dat wil zeggen dat dezelfde stap in verschillende centra op een ander moment kan worden gezet. In vergelijking tot andere vroegstedelijke centra start het urbanisatieproces in Deventer relatief vroeg. Vergelijkend onderzoek met bijvoorbeeld Utrecht, Nijmegen, Maastricht of contemporaire centra in het Duitse Rijnland kan mogelijk uitwijzen of er groepen van centra zijn waar het verstedelijkingsproces synchroon verliep, of dat ieder centrum een eigen tijdspad volgde. 1 Mittendorff, 2007. 2 Bij veel onderzoeken betrof het een vrij kleine waarneming, die voor het grootste deel zijn beschreven door de Deventer tekenleraar Alex Dorgelo (1888-1963): Dorgelo, z.j. De onderzoeken, die wel in meer of mindere mate werden uitgewerkt, zijn in het onderzoek betrokken, zie noot 3 t/m 6. DEZE AQUAREL DOOR ALEX DORGELO UIT 1948 VERBEELDT DE OPGRAVING VAN EEN TUFSTENEN GEBOUW VAN HET TYPE DEVENTER 8 AAN DE POLSTRAAT.
3 Dit onderzoek werd nooit uitgewerkt en de documentatie en geborgen vondstmateriaal raakten verspreid over verschillende instanties. Zie hiervoor Bartels, 2004, 14-15. 4 Dit onderzoek maakte deel uit van het onderzoeksproject ‘De urbanisatie van Nederlandse rivierengebeid tijdens de Middeleeuwen’. Doel van dit project was om door combinatie van onderzoeksgegevens uit vier steden (Tiel, Dordrecht, Nijmegen en Deventer) de ontwikkeling van ieder van deze steden afzonderlijk in hoofdlijnen te beschrijven. Daarnaast was het de bedoeling om deze vier steden onderling te vergelijken, gezien in een algemener kader van urbanisatie (Sarfatij, 1999, 15-17). Delen van het onderzoek aan het Burseplein werden uitgewerkt en gepubliceerd. Een korte beschrijving van de laat-middeleeuwse sporen en het vondstmateriaal uit de beerputten werd gepubliceerd (Clevis & Kottman, 1989). Een groot deel van het vondstmateriaal uit de beerputten is tevens gepubliceerd in Bartels, 1999. 5 Beide onderzoeken werden kort beschreven door de opgravingsleider: Lubberding, 1991. 6 Van dit onderzoek verscheen een volledige basisrapportage: Spitzers, 2000. 7 Huijts, 1992, 149-160. 8 Het zuidoostelijke deel van het onderzoeksgebied vormt hierop een uitzondering. Omdat de Polstraat hier een bocht maakt in noordelijke richting, zijn de percelen in deze bocht meer oost-west georiënteerd. De bocht in de straat is waarschijnlijk het gevolg van het natuurlijk reliëf ter plaatse. 9 Vermeulen, Nalis & Havers, 2006, 53-59. 10 Vermeulen, Nalis & Havers, 2006, 33. 11 Akkerman, 1962, 418-419. 12 Mittendorff, 2007, 278; vgl. ook Verhulst, 1999, 44-67. 13 Bartels, 2006a, 64-65. 14 Mittendorff, 2008, 124-128. 15 Wiedenau, 1983, 166-169; 253-256; 215-217. 16 Bartels, 2006b, 22. 17 Künzel, 1997, 171. 18 Benders, 2004, 43. 19 Zie ondermeer Laleman & Raveschot, 1991, 217-218 (Gent) en Künzel, 1997, 149-222 (Sint-Truiden, Trier en Kamerijk). Literatuur – Akkerman, J.B., 1961. Het koopmansgilde van Tiel omstreeks het jaar 1000, Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 30, 407-471. – Bartels, M.H., 1999. Steden in Scherven. Vondsten uit beerputten in Deventer, Dordrecht Nijmegen en Tiel (1250-1900), Zwolle/Amersfoort. – Bartels, M.H., 2004. Professor Van Giffen in Deventer. Een historisch verslag van de eerste systematische archeologische stadskernonderzoek in 1948, in: E. Kleeman (et. al.) (red.), VITRUVIUS NUMMER 6 JANUARI 2009 De onderste steen. Essays over de cultuurgeschiedenis van Deventer. Liber amoricum voor Hans Magdelijns, Deventer, 10-17. – Bartels, M.H., 2006a. De wal tegen de Vikingen om middeleeuws Deventer Archeologisch en historisch onderzoek naar wal en stadsmuren (850-1900) en een vergelijking met andere vroegmiddeleeuwse omwalde nederzettingen, Deventer (Rapportages Archeologie Deventer 18). – Bartels, M.H., 2006b. Tufsteen, duyfsteen, dufsteen; handel, bouw en sloop in harde bouwmaterialen in middeleeuws Deventer, in: H. De Beer, C. Hogenstijn & D. Webbink (red.), Aan weerszijden van de IJssel; liber amicorum aangeboden aan Henk Nalis ter gelegenheid van zijn afscheid als archivaris van de gemeente Deventer, Deventer, 21-30. – Benders, J.F., 2004. Bestuursstructuur en schriftcultuur. Een analyse van de bestuurlijke verschriftelijking in Deventer tot het eind van de 15de eeuw, Kampen. – Clevis, H. & J. Kottman, 1989. Weggegooid en teruggevonden. Aardewerk en glas uit Deventer vondstcomplexen 1375-1750, Kampen. – Dorgelo, A., z.j. Opgravingen in Deventer 1933-1959 (ongepubliceerd handschrift in twee delen). – Huijts, C.S.T.J., 1992. De voor-historische boerderijbouw in Drenthe. Reconstructiemodellen van 1300 vóór tot 1300 na Chr., Arnhem. – Künzel, R., 1997. Beelden en zelfbeelden van middeleeuwse mensen. Historisch - antropologische studies over groepsculturen in de Nederlanden, 7de - 13de eeuw, Nijmegen. – Laleman, M.C. & P. Raveschot, 1991. Inleiding tot de studie van de woonhuizen in Gent, periode 1100-1300, de kelders, Brussel. – Lubberding, H.H.J., 1991. Enkele koopmanshuizen in de Vrije Keizerlijke (Hanze)stad Deventer, in: Westerheem XL-4, 156-164. 39 – Mittendorff, E.S., 2007. Huizen van Heren. Archeologisch onderzoek naar het proces van verstedelijking en de vorming van een stedelijke elite in het Polstraatkwartier van Deventer, ca. 800 - 1200, Deventer (Rapportages Archeologie Deventer 20). – Mittendorff, E.S., 2008. Heteluchtverwarming in huizen van de vroegstedelijke elite in de 11de eeuw in Deventer (NL), in : L. Henderickx & N. Mees (red.), Archaeologia Mediaevalis, Archeologie van de Middeleeuwen en de Moderne Tijden in België en aangrenzende gebieden 31, Namen. – Sarfatij, H., 1999. Stad, archeologie en afval, in: M.H. Bartels, 1999. Steden in Scherven. Vondsten uit beerputten in Deventer, Dordrecht Nijmegen en Tiel (1250-1900), Zwolle/Amersfoort. – Spitzers, T.A., 2000. Archeologisch onderzoek Polstraat 69/71 te Deventer 1998-1999. 1100 jaar bouwen en leven in de Polstraat, BAAC basisrapportage (BAAC-rapport 99.006), Deventer. – Verhulst, A., 1999. The rise of cities in Northwest Europe, Cambridge. – Vermeulen, B., H. Nalis & G. Havers, 2006. Razende mannen, onrustige vrouwen. Archeologisch onderzoek naar de vroegmiddeleeuwse nederzetting, een adellijke hofstede en het St. Elisabethsgasthuis te Deventer, Deventer (Rapportages Archeologie Deventer 17). – Wiedenau, A., 1983. Katalog der romanischen Wohnbauten in westdeutschen Städten und Siedlungen (ohne Goslar und Regensburg), Tübingen. E.S. MITTENDORFF is projectleider archeologie gemeente Deventer. OPEN DAG OP DE OPGRAVING VAN PROF. DR. A.E. VAN GIFFEN AAN DE POLSTRAAT IN 1948, WAAR DE RESTEN VAN EEN TUFSTENEN GEBOUW VAN HET TYPE DEVENTER 7 ZICHTBAAR ZIJN.
Page 1 and 2: ARCHEOLOGIE CULTUURLANDSCHAP MONUME
Page 3 and 4: itruvius inhoud ARCHEOLOGIE CULTUUR
Page 5 and 6: In de allereerste redactieraadverga
Page 7 and 8: K ort VITRUVIUS NUMMER 6 JANUARI 20
Page 13 and 14: R ecent V erschenen TITEL Paard en
Page 15 and 16: verwijzen naar de nationaliteit van
Page 17 and 18: hout van zeer verschillende oorspro
Page 19 and 20: vuren- en grenenhouten delen, balke
Page 21 and 22: Onderscheidende inhoud Smaakvolle v
Page 23 and 24: strategisch zeer belangrijke plekke
Page 25 and 26: werden (Hengel, 1985). Daarnaast is
Page 27 and 28: samenhang van de onderdelen hier ma
Page 29 and 30: Korijn liet een ontroerend dagboek
Page 31 and 32: Naar schatting is drie kwart van de
Page 33 and 34: elevantie voor andere stadsdelen en
Page 35 and 36: is de eerste systematische typologi
Page 37 and 38: Deze veranderingen zullen ook hun w
Page 39: Stenen gebouwen met een vierkante o
Page 43 and 44: waren, zoals Brugge en Damme. Behal
Page 45 and 46: ETTRINGER TUF AAN DE ENTREE VAN DE
Page 47 and 48: GEEN JURIDISCHE STURING - Belvedere
Page 49 and 50: R ecent V erschenen TITEL Archeolog
Page 51 and 52: R ecent V erschenen Fransen tot Dui
Page 53 and 54: R ecent V erschenen Ter gelegenheid
Page 55 and 56: VITRUVIUS NUMMER 6 JANUARI 2009 tot

Download PDF

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?