Van visie naar uitdaging - PBR

Van visie naar uitdaging
Analyse van maatschappelijke
uitdagingen in Rotterdam
en oplossingsrichtingen
www.pbr.nu

2
Colofon
Dit is een uitgave van het Platform Buitenlanders Rijnmond (PBR)
Onderzoek: PricewaterhouseCoopers (in opdracht van het PBR)
Tekst: Pauline Mbundu en Mohammed Essafi
Vormgeving: OJO Communications
Drukkerij: Flyers Online
April 2011
Gebouw De Heuvel
Grotekerkplein 5
3011 GC Rotterdam
T: 010 412 20 57
F: 010 411 17 39
@: info@pbr.nu
W: www.pbr.nu
Inhoudsopgave
Colofon 2
Voorwoord 4
Samenvatting 5
Platform Buitenlanders Rijnmond 8
1. Achtergrond & Aanleiding 10
1.1. Bezuinigingen en meer eigen verantwoordelijkheid 10
2. Rotterdamse ambities 14
2.1. Toekomstperspectief tot 2030 14
2.2. Focus door bezuinigingen 15
3. Analyse maatschappelijke uitdagingen in Rotterdam 16
3.1. Kenmerken Rotterdam 16
3.2. Maatschappelijke uitdagingen Rotterdam 18
3.2.1. Opvoeding & Onderwijs 18
3.2.2. Veel jongeren met probleemgedrag en weinig toekomstperspectief 22
3.2.3. Mismatch arbeidsmarkt 25
3.2.4. Integratie & Participatie 28
3.2.5. Rotterdam als aantrekkelijke woonstad? 32
4. Rollen van verschillende Rotterdamse partners in de toekomst 36
4.1. Visie voor toekomstige samenwerking 37
4.2. Rollen van diverse stakeholders in Rotterdam 37
4.2.1. Gemeente: filosofie van ‘los laten’ is geen sinecure 37
4.2.2. Maatschappelijk middenveld: ondernemerschap en op eigen benen
staan, wordt de grote uitdaging 39
4.2.3. Burgers: eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht 41
4.2.4. Bedrijfsleven: meer maatschappelijke betrokkenheid en minder ‘ieder
voor zich en god voor ons allen’ 44
5. Slotwoord 46
5.1. Enkele concrete acties naar aanleiding van deze publicatie 47
A. Lijst van geïnterviewde personen 51
B. Literatuurlijst 52
Dankwoord 53
3

4
Voorwoord
Rotterdam bevindt zich in een uitdagende periode. Een tijd waarin we als
samenleving voor een groot aantal maatschappelijke uitdagingen staan.
Als stad scoren we bovengemiddeld op een aantal van deze uitdagingen,
waaronder: het percentage inwoners met lage sociaal economische scores,
achterstanden in het onderwijs, schooluitval en kwetsbare gezondheid.
Rotterdam is een jonge stad, boordevol talent, maar nog te vaak laten inwoners hun
kansen liggen, zodat deze talenten onontwikkeld blijven. Ook zijn er veel kwetsbare
Rotterdammers die dreigen achter te blijven en een duwtje in de rug nodig hebben.
In deze tijden van bezuinigingen zullen we als Rotterdammers allemaal een tandje
bij moeten schakelen om werk te maken van deze knelpunten.
Na het verschijnen van deze publicatie zullen de nieuwe beleidsregels en de nieuwe
visie over de toekomst van onze stad bekend worden gemaakt door het college
van Rotterdam. Binnen deze visie komt de rol van de burgers centraal te staan.
Hun kracht en talent zal worden ingezet om de stad te versterken. Daardoor zal de
rol van zowel burgers, de overheid als het maatschappelijk middenveld veranderen.
Het is dus voor deze partijen van belang om opnieuw te kijken naar de Rotterdamse
samenleving en hun rol daarin.
Het Platform Buitenlanders Rijnmond (PBR) heeft de handschoen opgepakt
en heeft PricewaterhouseCoopers (PwC) gevraagd een analyse te maken van de
maatschappelijke uitdagingen waar we als stad voor staan. Uit interviews met
Rotterdamse partners uit het bedrijfsleven, het onderwijs, de wetenschap, het
maatschappelijk middenveld en burgers zelf, zijn de belangrijkste uitdagingen
gedestilleerd. Ook is er gekeken naar de rollen die verschillende partners hebben
bij de aanpak van deze uitdagingen.
In deze publicatie vindt u de resultaten van dit onderzoek.
Het PBR wil hiermee een bijdrage leveren aan de maatschappelijke discussie
rondom de uitdagingen in Rotterdam en aangeven hoe we daar mee om kunnen
gaan. Het is belangrijk om even een pas op de plaats te maken en te bepalen of
we op de goede weg zijn, of we bereiken wat we willen en of de juiste partners
betrokken zijn bij het oplossen van de Rotterdamse vraagstukken.
PBR april 2011
Samenvatting
Deze publicatie richt zich op maatschappelijke vraagstukken in Rotterdam en biedt
oplossingsrichtingen voor kernuitdagingen in de stad. Mede gelet op de roerige
economische tijden en de toenemende bezuinigingen is het goed om scherp inzicht
te krijgen in de belangrijke Rotterdamse maatschappelijke uitdagingen. In het kader
van deze publicatie is daarom met verschillende Rotterdammers/sleutelfiguren
gesproken. Het gaat om personen die onder andere werkzaam zijn in de
wetenschap, het onderwijs, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld.
Er is ook bewust gesproken met ‘gewone Rotterdammers’. Met vaders, moeders
en jongeren. Dit ook om vooral vanuit de praktijk te horen wat er leeft in de stad.
De verschillende gesprekken hebben geleid tot een totaalbeeld dat beschreven
is in deze publicatie. De publicatie dient vooral te worden beschouwd als een
discussiestuk dat aangrijpingspunten biedt voor oplossingsrichtingen van
specifieke Rotterdamse vraagstukken. De verschillende Rotterdamse organisaties
en instellingen kunnen op basis hiervan met elkaar het gesprek aangaan
en desgewenst gezamenlijk optrekken om de uitdagingen aan te pakken.
Door de gemeente Rotterdam zijn reeds keuzes gemaakt in het kader van
de bezuinigingen. De gemeente heeft haar ambities voor de toekomst in 2011
bijgesteld en beoogt haar toekomstvisie tot 2030 gefaseerd te realiseren.
De gemeente richt zich op korte termijn op het creëren van kansen voor
bewoners en het versterken van de economische vitaliteit van de stad.
Kosten voor inburgeringcursussen worden niet meer vergoed en
taallesvoorzieningen worden verminderd. Voor een groot aantal maatschappelijke
organisaties zal de subsidiekraan dicht worden gedraaid, veel voorzieningen
voor bewoners worden stopgezet. De gemeente Rotterdam roept bewoners en
maatschappelijke organisaties op om meer eigen verantwoordelijkheid te nemen
en op eigen benen te gaan staan.
PBR heeft deze handschoen opgepakt en heeft een bijdrage willen leveren aan het
maatschappelijk debat om scherp te krijgen wat nu de komende jaren belangrijke
sociaal maatschappelijke uitdagingen zijn voor de stad. In opdracht van PBR heeft
PwC in beeld gebracht waar maatschappelijke uitdagingen liggen die de nodige
aandacht behoeven. Om inzicht te krijgen in de praktijk zijn zoals eerder beschreven
gesprekken gevoerd met diverse Rotterdammers. In totaal is met 50 personen (deels
ook in groepsbijeenkomsten) gesproken om een beeld te krijgen van de zorgen,
behoeften, onzekerheden en oplossingsrichtingen van deze Rotterdammers.
5

6
Op basis van de gesprekken is inzicht verkregen in een grote hoeveelheid
vraagstukken. Deze vraagstukken zijn in deze publicatie teruggebracht naar
5 hoofdthema’s op het gebied van:
• Opvoeding & Onderwijs
• Jongeren
• Arbeidsmarkt
• Integratie & Participatie
• Rotterdam als woonstad.
Per maatschappelijk vraagstuk zijn diverse kernuitdagingen en kernoplossingen
benoemd, die in het overzicht op de volgende pagina zijn opgenomen.
De kernvraagstukken kunnen niet enkel door één partij worden opgelost. Het is van
belang dat diverse partijen hierin met elkaar samenwerken. Dit vraagt van partijen,
zoals de gemeente, bewoners, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties
dat zij meer dan voorheen, over hun eigen schaduw heen moeten stappen en elkaar
de hand moeten reiken. De wijze waarop de verschillende partijen vanuit hun eigen
rol een bijdrage kunnen leveren, komt in deze publicatie eveneens aan bod.
Wat centraal staat in deze publicatie is dat Rotterdam veel potentie heeft,
vooral omdat het een jonge stad is. Deze potentie moet en kan in de toekomst
nog effectiever worden benut. Het vakmanschap vanuit het verleden biedt een
stevige basis. Rotterdammers hebben een ‘werkersmentaliteit’ en daar kan men
trots op zijn. Naast vakmanschap en de potentie van de haven, is er ook veel
ondernemerschap bij de jonge generatie (allochtone) Rotterdammers. Kortom,
Rotterdam heeft een rijke historie en zou van haar kenmerk haar handelsmerk
moeten maken.
Maatschappelijk
vraagstuk
Opvoeding &
Onderwijs
Veel jongeren met
probleemgedrag
en weinig
toekomstperspectief
Veel jongeren met
probleemgedrag
en weinig
toekomstperspectief
Mismatch op de
arbeidsmarkt
Integratie &
Participatie
Rotterdam als
aantrekkelijke
woonstad?
Kernuitdaging Kernoplossing Mogelijke acties
1. (Taal)achterstand
2. Beperkte
ouderbetrokkenheid
3. Aansluiting primair
onderwijs, voortgezet
onderwijs, beroepsonderwijs,
arbeidsmarkt
1. Te veel korte termijn
denken en weinig
toekomstperspectief
2. Weinig focus op talentvolle
jongeren
3. Jonge generatie heeft
moeite om met geld om te
gaan
1. Mismatch onderwijs –
arbeidsmarkt
2. Rotterdamse arbeiders
die niet mee kunnen met de
ontwikkelingen in de stad
3. Ondernemerschap wordt
onvoldoende gestimuleerd
1. Zich niet welkom en
geaccepteerd voelen
2. Individualisering en
verharding
3. Vereenzaming en relatief
geïsoleerde positie van
allochtone vrouwen
1. Behouden en aantrekken
van hoogopgeleiden
2. Werken in Rotterdam, maar
er niet wonen
3. Centrum als belangrijke
focus, maar de stad heeft
meer te bieden
1. Taalachterstand
beperken door intensieve
betrokkenheid ouders
2. Kwetsbare gezinnen
ondersteunen bij opvoeding
en wegwijs maken over
mogelijke toekomstperspectieven
voor hun kinderen
3. Gemixte scholen
(financieel) prikkelen
1. Meer focus op de toekomst
en het individu in het
onderwijs
2. Minder bureaucratie voor
talentvolle jongeren die
ondernemend willen zijn in
Rotterdam
3. Stimuleren van
nevenactiviteiten d.m.v. extra
studiepunten en voorlichting
over omgaan met geld
1. Rotterdamse pool
creëren van ondernemers
en vakmensen die les gaan
geven
2. Nieuwkomers een
Rotterdamse welkomststage
laten lopen
3. Buddy systeem voor
ondernemers onderling
1. Buddysysteem op
gezinsniveau ‘wederzijdse
inburgering’
2. Voorbij de dialoog, tijd
voor actie: maatschappelijke
organisaties als verbindende
factor en ambtenaren het
veld in
3. Kwetsbare groepen mee
(laten) doen
1. Nog meer levensfase
bewust wijken inrichten
2. Rotterdams Arbeids
Incentive: medewerkers
binden aan de stad
3. Benutten van de Maas
Organiseren van een
strategische sessie om
verkokering binnen onderwijs
en opvoeding tegen te gaan.
Bundeling krachten scholen,
ouders en ondersteuners
Carrièremogelijkheden
en toekomstperspectief
ingebed in het onderwijs,
nog stevigere koppeling,
onderwijs, arbeidsmarkt
en evt. maatschappelijke
organisaties als ‘linking pin’
Opstellen van een convenant
van het Rotterdamse
bedrijfsleven,
maatschappelijke
organisaties,
onderwijsinstellingen
en de gemeente om
specifieke jongeren
toekomstperspectief en
vooral begeleiding op de
arbeidsmarkt te bieden
Opzetten grootschalig
project ‘Niemand buiten de
boot’ door maatschappelijke
organisaties,
welzijnsinstellingen en
bewoners
Rotterdams Arbeids Incentive
om werknemers te stimuleren
in Rotterdam te gaan wonen.
7

Platform Buitenlanders Rijnmond
Het Platform Buitenlanders Rijnmond (PBR) is al 30 jaar dé koepelorganisatie voor
migrantenzelforganisaties in Rotterdam. De visie op de multiculturele samenleving
vormt de basis van het werk van het PBR. Het PBR beschouwt de multiculturele
samenleving als een dynamische samenleving waarin bewoners van verschillende
culturele, religieuze en etnische achtergronden allen in gelijke mate de kans krijgen
hun mogelijkheden te benutten en in staat zijn zowel aan de maatschappij bij te
dragen als van die maatschappij te ontvangen. Het evenwicht tussen rechten en
plichten, ongeacht etnische achtergrond, beschouwt het PBR nadrukkelijk als basis
van het burgerschap. De diversiteit van Rotterdam wordt door het PBR gezien als
een kracht. Het PBR is zelf als organisatie sterk geworden vanuit haar diversiteit en
haar achterban straalt deze kracht uit.
Het PBR draagt bij aan de verbetering van de maatschappelijke positie van
allochtonen in Rotterdam door migrantenorganisaties actief te ondersteunen
bij het bevorderen van de participatie van hun achterban en door activiteiten
te ondernemen die organisatievorming, participatie en stadsburgerschap van
allochtonen op alle terreinen van de Rotterdamse samenleving ten goede komen.
Met de ondersteuning van zelforganisaties versterkt het PBR het zelfoplossend
vermogen van de Rotterdamse inwoners door de zelforganisaties die zich vooral
gebiedsgericht inzetten te versterken. Deze organisatie versterken vervolgens het
stadsburgerschap en de participatie van hun achterban.
Het PBR ontwikkelt en voert projecten uit die stadsburgerschap
en binding in de stad bevorderen
Het PBR werkt frontlijngericht en vraaggestuurd. De projecten richten zich op
mensen als burgers van deze stad, als opvoeders, als medeverantwoordelijken, als
rolmodellen, als mentoren en als stadsburgers. De projecten worden gebiedsgericht
uitgevoerd, vooral in wijken die laag scoren op de sociale index, en in samenspraak
met de wijkorganisaties en deelgemeenten. Als een sociaal makelaar brengt het
PBR verschillende partijen bij elkaar om gezamenlijk een vitale coalitie te vormen
om zwakkere groepen in de samenleving te versterken. Een voorbeeld is het project
‘Ontmoet en Doe Goed’, waarin PBR samen met zelforganisaties en zorginstellingen
de participatie van allochtone vrouwen na hun inburgeringtraject probeert te
verankeren. Met haar werk richt het PBR zich op het vergroten van de capaciteiten
van de inwoners van Rotterdam. De projecten richten zich dan vooral op educatie,
participatie, WMO, opvoeding, emancipatie, bewustwording en stadsburgerschap.
Naast deze activiteiten, houdt het PBR zich bezig met belangenbehartiging en
beleidsbeïnvloeding. Deze signaleringsfunctie van het PBR is gericht op diverse
maatschappelijke thema’s, die voor migranten van belang zijn. Daar waar het
PBR signalen opvangt over bijvoorbeeld knelpunten en negatieve beeldvorming,
probeert het PBR het beleid en de samenleving te beïnvloeden ten gunste van een
leefbare en sociale multiculturele samenleving.
Het PBR heeft contacten met meer dan 70 migrantenorganisaties van meer dan
30 etniciteiten in bijna alle deelgemeenten van Rotterdam. Vanuit de contacten
die en het vertrouwen dat over de afgelopen jaren zijn opgebouwd met deze
organisaties is een sterke band ontstaan met de verschillende gemeenschappen
in de stad. Vanuit haar diversiteit is het PBR in staat om de binding tussen de
diverse gemeenschappen in Rotterdam te versterken. Zowel in het verleden als
tegenwoordig organiseert het PBR verschillende dialogen op zowel stedelijk als
deelgemeentelijk niveau.
8 9

10
1. Achtergrond & Aanleiding
1.1. Bezuinigingen en meer eigen verantwoordelijkheid
Nederland staat aan de vooravond van grootschalige bezuinigingen.
In de Miljoenennota 2011 zijn de kabinetsplannen bekend gemaakt waarin
tot 2015 €18 miljard bezuinigd dient te worden. De Nederlandse overheid
staat voor de uitdaging om in 2011 al €1,8 miljard te bezuinigen 1 . Dit heeft
grote gevolgen voor de wijze waarop landelijk met overheidsgelden wordt
omgegaan en de beleidskeuzes die op nationaal en lokaal niveau worden
gemaakt. Om de samenleving nu, maar ook in de toekomst, houdbaar
te maken, kiest het nieuwe kabinet ervoor om zich te beperken tot de
kerntaken. Er wordt gesneden in taken en subsidies. Daarnaast wordt de
bestuurlijke druk verminderd door te komen tot een heldere verdeling van
verantwoordelijkheden en bevoegdheden 2 . In het regeerakkoord staan
gelijke kansen voor alle burgers centraal, maar van alle burgers wordt ook
een bijdrage aan de samenleving verwacht. Zo worden migranten in het
kader van een betere integratie geacht om zelf een financiële bijdrage te
leveren aan hun inburgering en wordt iedereen geacht om naar vermogen te
participeren in de samenleving. Ook de gemeente Rotterdam zal vanaf 2011
fors gaan bezuinigen.
De gemeente komt voor een dubbele opgave te staan. Enerzijds zal als gevolg
van de economische recessie en vermindering van de rijksbijdrage, €224,8 miljoen
bezuinigd moeten worden tot 2014 3 . Een groot deel van dit bedrag zal gerealiseerd
worden door te snijden op het ambtelijk apparaat (€ 72 miljoen en 1000
ambtenaren minder). Het resterende bedrag zal onder andere gerealiseerd moeten
worden door te bezuinigen op subsidies. De gemeente Rotterdam heeft diverse
instellingen, verenigingen, stichtingen en organisaties tegen het licht gehouden en
heeft besloten dat een groot deel van deze organisaties op eigen kracht moeten
opereren. De focus van de gemeente Rotterdam zal komen te liggen op het leveren
van een bijdrage aan de oplossing van de grootste problemen waarvoor ook de
gemeente (mede)verantwoordelijk is 4 . Anderzijds wil Rotterdam dat bewoners
zoveel mogelijk op eigen kracht meedoen aan de samenleving door actief te zijn
en zichzelf te ontwikkelen. De gemeente Rotterdam wil daarvoor investeren in
talent en actieve bewoners faciliteren.
Door de landelijke en lokale bezuinigingen komen maatschappelijke organisaties
voor nieuwe uitdagingen te staan en moeten ook zij zich bezinnen op hun
toekomstige rol. Dit geldt ook voor Rotterdamse maatschappelijke instellingen,
die een bijdrage moeten gaan leveren aan de focus van de gemeente om
oplossingen te vinden voor de grootste problemen in de stad. Eén van deze
maatschappelijke organisaties, Platform Buitenlanders Rijnmond (PBR), heeft het
initiatief genomen om een analyse te maken van de belangrijkste maatschappelijke
uitdagingen in Rotterdam rondom vraagstukken als integratie, burgerschap
en participatie. In deze tijden van bezuinigingen is het belangrijk om de
maatschappelijke uitdagingen op een effectieve manier op te lossen. De overheid
kan maatschappelijke problemen niet alleen oplossen, maar heeft hiervoor
verschillende (lokale) partners nodig. Een goede onderlinge samenwerking tussen
overheid, maatschappelijk middenveld, het bedrijfsleven en de burger is hiervoor
cruciaal. PBR heeft PwC gevraagd om in beeld te brengen wat volgens diverse
partijen uit de Rotterdamse samenleving de belangrijkste maatschappelijke
uitdagingen zijn in Rotterdam. Een beter zicht op de uitdagingen moet ertoe
bijdragen dat de diverse partijen samen op zoek gaan naar oplossingen waarbij
zij de krachten bundelen om een gezamenlijke ambitie te formuleren. Voor het in
beeld brengen van maatschappelijke uitdagingen zijn gesprekken gevoerd met
sleutelfiguren uit het onderwijs, bedrijfsleven, wetenschap, het maatschappelijk
middenveld, maar vooral ook gesprekken met gewone Rotterdammers van jong
tot oud, van vaders tot moeders en van autochtoon tot allochtoon.
11

12
Aan de diverse geïnterviewden is gevraagd wat vanuit hun beleving de meest
urgente Rotterdamse vraagstukken zijn, welke rol de desbetreffende partijen zelf
kunnen vervullen en hoe andere partners daar een bijdrage aan kunnen leveren.
In sommige gevallen komen de vraagstukken overeen met het beeld dat wij
terugzien in de beleidsdocumenten van de gemeente Rotterdam. In andere
gevallen worden net iets andere accenten gelegd.
In de resterende hoofdstukken wordt stil gestaan bij de ambities van de gemeente
Rotterdam voor de stad (hoofdstuk 2), de beelden en ervaringen uit de praktijk
gebaseerd op de gesprekken met verschillende sleutelfiguren/Rotterdammers in
de stad (hoofdstuk 3) en de verschillende rollen van de Rotterdamse partners om
een bijdrage te leveren aan Rotterdam (hoofdstuk 4). Hoofdstuk 5 eindigt met een
slotbeschouwing.
1 Samenvatting Miljoenennota 2011, op weg naar financieel herstel, Ministerie van Financiën (21.09.2010), p. 2.
2 Vrijheid en Verantwoordelijkheid, Regeerakkoord VVD-CDA (07.10.2010), p. 3.
3 Rotterdam Begroting 2011, gemeente Rotterdam (oktober 2010), p. 7.
4 Vrijheid en Verantwoordelijkheid, Regeerakkoord VVD-CDA (07.10.2010), p. 7.
13

14
2. Rotterdamse ambities
2.1. Toekomstperspectief tot 2030
De gemeente Rotterdam heeft ambities voor de toekomst van Rotterdam
tot 2030 geformuleerd in diverse beleidsdocumenten (Sociale Strategie,
Stadsvisie 2030, Economische Visie en Meerjarenprogramma Veilig). De
gemeente Rotterdam ziet zichzelf in 2030 als: “een schone, kleurrijke
havenstad aan de monding van de Maas. De stad met haar herkenbare
skyline ademt een handelsgeest en heeft een open en internationaal
karakter. Er wonen en werken meer dan 600.000 mensen van meer dan 170
nationaliteiten. Al deze Rotterdammers hebben volop contact met elkaar
– via hun relaties met familie, collega’s en klanten – ook met de rest van de
wereld […] 5 .”
In het integrale toekomstperspectief voor 2030 is Rotterdam een sociale
stad in stijging, duurzaam, vitaal en internationaal 6 . Rotterdam als een
stad in stijging is een jonge, dynamische, veelkleurige stad vol variatie; een
broedplaats van talent, een studentenstad. Rotterdam is een stad van en
voor de mensen, Rotterdammers doen mee en horen erbij. Rotterdam biedt
volop mogelijkheden aan bewoners om zichzelf te ontwikkelen en daarvan
maken zij op eigen kracht en met steun van anderen gebruik.
Om een duurzame, vitale stad te zijn, is Rotterdam in 2030 een leefbare, veilige,
schone en gezonde stad. Voor mensen van verschillende inkomensgroepen
en diverse gezinssamenstellingen is er een passend woonmilieu en is er een hoog
voorzieningen niveau. Als internationale stad zoekt Rotterdam verbinding
en samenwerking met omliggende grote steden als Amsterdam en Den Haag.
Vanuit de internationale handelsrol levert de mainport Rotterdam met de aan de
haven gerelateerde logistieke en industriële bedrijvigheid een specifieke bijdrage
aan de nationale economie.
2.2. Focus door bezuinigingen
Door de bezuinigingen zullen bovenstaande ambities gefaseerd gerealiseerd
worden en zal er nog meer een focus moeten worden aangebracht 7 . De gemeente
Rotterdam erkent dat er op dit moment nog sprake is van een hoge instroom van
mensen met een laag inkomen en een laag opleidingsniveau, terwijl er sprake is
van een hoge uitstroom van sociaal economische stijgers. Er is geen goede balans
tussen instroom, doorstroom en uitstroom, waardoor de liftfunctie van Rotterdam
en economische kansen niet voldoende kunnen worden benut. Daarom wil de
gemeente Rotterdam op korte termijn de liftfunctie versnellen via het creëren van
een passende kansenstructuur en het versterken van de economische vitaliteit van
de stad. Prioriteit zal worden gegeven aan de gebieden Binnenstad, Stadshavens en
(delen van) Zuid. Er zal worden gestopt met een groot aantal grote projecten om het
hoofd te kunnen bieden aan de economische bezuinigingen.
Op alle beleidsvelden vinden accentverschuivingen plaats, onder andere op
de beleidsvelden cultuur & sport, veiligheid, onderwijs en participatie en zaken
die vanuit de Wmo worden gefinancierd. Op het gebied van maatschappelijke
participatie zullen diverse instellingen in het kader van stadsburgerschap minder
subsidies ontvangen, terwijl burgers en vrijwilligers meer aan zet komen om zich
actief in te zetten voor aandachtsvelden als discriminatie, emancipatie,
homo-emancipatie en diversiteit. Er zal niet worden geïnvesteerd in kleine
initiatieven, maar in grote initiatieven die impact hebben op en beeldbepalend zijn
voor de stad Rotterdam. Daarnaast zullen kosten voor inburgering vanaf 2012 niet
meer worden vergoed en zullen taalkennisvoorzieningen worden verminderd.
Op het gebied van onderwijs zijn er relevante veranderingen in het terugdringen
van het aantal ouderconsulenten. Er zal blijvend geïnvesteerd worden in het
realiseren van twee vakscholen (Rotterdams Offensief). Dit zijn enkele voorbeelden
van accentverschuivingen en bezuinigingstaken in Rotterdam.
5 Stadsvisie Rotterdam, samenvatting ruimtelijke ontwikkelingsstrategie 2030, gemeente Rotterdam (januari 2008).
6 Bijlage 1: Ambitie Rotterdam 2030 en Toekomstperspectief, bijlage bij agendapost Uitvoeringsstrategie Stadsvisie,
gemeente Rotterdam (8 december 2009), p.2.
7 Rotterdam Begroting 2011, gemeente Rotterdam (oktober 2010), p. 19.
15

16
3. Analyse maatschappelijke
uitdagingen in Rotterdam
3.1. Kenmerken Rotterdam
De gemeente Rotterdam heeft op 1 januari 2011 ruim 611.000 inwoners,
verspreid over 14 deelgemeenten. De stad wordt gekenmerkt door de
jonge bevolkingsopbouw (24% van de bevolking is jonger dan 24 jaar
oud) en de multiculturele achtergrond van haar inwoners (37% is
niet-westerse allochtoon, in totaal is 48% allochtoon) 8 . Het merendeel
van de bevolking heeft een laag opleidingsniveau.
Rotterdam is van oudsher een stad van vaklieden en mensen die in de
haven werken. In het verleden kwamen mensen vanuit Limburg, Brabant
en Zeeland naar Rotterdam om zich te vestigen om in de haven te gaan
werken. Later kwamen Chinezen en Grieken naar Rotterdam en daarna
de rest van de huidige allochtonen. In de jaren ’80 werd Rotterdam
gekenmerkt door veel drugsoverlast. Er waren veel drugsverslaafden
en daklozen. Veiligheid was in die tijd een groot probleem, mede door
een relatief beperkt aantal politiemensen. Omstreeks 2002 zijn steeds
meer welvarende mensen in Rotterdam komen wonen. In diezelfde
periode is onder invloed van Pim Fortuyn en Leefbaar Rotterdam de
roep naar een veiligheid en leefbaarheid toegenomen.
In de loop der tijd is de veiligheid in de stad aanzienlijk verbeterd en de politieke
aandacht is verlegd naar de fysieke ontwikkeling van de stad. De laatste 2 decennia
is Rotterdam steeds meer van een arbeidersstad veranderd in een ‘cultuurstad’.
Sinds 2002 is sprake van een verharding en bepaalde ‘tweedeling’ in de
Nederlandse samenleving. Dit geldt ook voor Rotterdam. Aan de ene kant
bevinden zich burgers die minder tevreden zijn met de zogenoemde ‘multiculturele
samenleving’, en mede in het verlengde daarvan ook een voorkeur uitspreken voor
hardere straffen en ook minder tolerant zijn ten opzichte van migranten en moslims.
Er is een verharding die duidelijk zichtbaar is in de samenleving. Anderzijds zijn er
mensen die geloven in de kracht van meer diversiteit in de samenleving. Vrijheid en
verdraagzaamheid voor iedereen is het adagium van deze groep mensen. De uitslag
van de Provinciale Statenverkiezingen op 2 maart 2011 laten een soortgelijk beeld
zien waarbij de aanhang van de PVV (Geert Wilders) in de regio Rijnmond vanuit
0 zetels is gestegen (16,4%) 9 . Vergeleken met Amsterdam, een gemeente met een
soortgelijke bevolkingssamenstelling, heeft in Amsterdam 8,4% van de bewoners
op de PVV gestemd 10 .
In het kader van deze verkennende studie zijn er diverse interviews geweest.
Op basis van de gevoerde interviews is een aantal belangrijke maatschappelijke
uitdagingen gedistilleerd. Zo kenmerkt Rotterdam zich door een aanzienlijk aantal
probleemcumulatiegebieden met veel achterstand en meervoudige problemen bij
bewoners. Door de hoge concentratie van sociaal zwakkere wijken (Vogelaarwijken)
groeien kinderen van jongs af aan op in kwetsbare gebieden.
De welzijnsvoorzieningen lijken veel bewoners met problemen niet te bereiken.
Door economische, sociale en culturele achterstand raakt een deel van de bewoners
geïsoleerd. Een groot aantal bewoners is nauwelijks betrokken bij de stad. Ook veel
ouders zijn nog onvoldoende betrokken bij de opleiding en vrije tijdbesteding van
hun kinderen. Er is tevens nog steeds sprake van onevenredig veel (taal)achterstand
onder een deel van de allochtone bevolking (zowel 1e als 2e generatie).
De uitdagingen in Rotterdam staan niet op zichzelf en zijn min of meer met elkaar
verbonden. In het boek ‘Rotterdam Vakmanstad/Skillcity 2007-2009, Woorden als
daden’ van Henk Oosterling wordt gereflecteerd op de Rotterdamse samenleving
en het nemen en geven van verantwoordelijkheid. Aan het boek ligt de
pijlerstructuur ten grondslag waarin vier pijlers voor integrale gebiedsontwikkeling
als samenlevingsopbouw (fysiek, economie, sociaal en cultuur) kunnen worden
onderscheiden. Vraagstukken en problemen zijn niet eendimensionaal van
aard, maar intrinsiek met elkaar verbonden. Het blijft daarom van belang om de
verschillende maatschappelijke uitdagingen in de oplossingensfeer zoveel mogelijk
met elkaar te verbinden. In de volgende paragraaf zullen wij vanuit verschillende
invalshoeken stilstaan bij de belangrijkste uitdagingen voor Rotterdam.
17

3.2. Maatschappelijke uitdagingen Rotterdam
In deze paragraaf zetten wij de maatschappelijke vraagstukken uiteen die steeds
terugkeerden in de gesprekken met de diverse gesprekspartners. Per thema zullen
wij steeds ingaan op het volgende:
• Drie belangrijkste kernuitdagingen
• Drie belangrijkste oplossingsrichtingen.
3.2.1. Opvoeding & Onderwijs
Vraagstukken rondom Opvoeding & Onderwijs worden door alle partijen unaniem
onderkend. Bewoners, ouders onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven maken zich
zorgen over de ontwikkelingen rondom opvoeding en onderwijs in Rotterdam.
De drie belangrijkste uitdagingen die op dit gebied terugkeren, zijn:
1. (Taal)achterstand
2. Beperkte ouderbetrokkenheid
3. Aansluiting primair onderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs,
arbeidsmarkt
(Taal)achterstand
Taalachterstand is gerelateerd aan diverse factoren, die in de volgende alinea’s
worden behandeld. In het Rotterdamse onderwijs heeft een groot deel van de
kinderen een achterstand. Ongeveer 50% van de Rotterdamse schoolkinderen is
van allochtone afkomst en een aanzienlijk deel van deze kinderen/jongeren heeft
een achterstand in taal, rekenen en soms ook een sociaal-culturele achterstand.
Deze achterstanden worden voor een groot deel veroorzaakt door het lage
opleidingsniveau van de ouders, de taalachterstand van de ouders en de financiële
achterstand van het gezin. Omdat ouders de taal niet machtig zijn en/of zelf een
laag opleidingsniveau hebben, kunnen zij vaak zelf geen gesprekken voeren
met leerkrachten en hun kinderen onvoldoende ondersteunen bij onder andere
huiswerk. De vooropleiding van de ouders is doorgaans bepalend voor de toekomst
van kinderen.
Het komt in Rotterdam nog te vaak voor dat kinderen tussen 0-4 jaar geen
Nederlands spreken, omdat de moedertaal thuis anders is. Ondanks het feit dat
er inmiddels al 2e soms 3e generatie allochtonen in Nederland wonen, komt door
steeds nieuwe migratiestromen één van de ouders nog regelmatig rechtstreeks uit
het land van herkomst en is die persoon de Nederlandse taal niet machtig. Dit geldt
echter niet voor alle migrantengezinnen. Er zijn genoeg migrantengezinnen waar
thuis naast een vreemde taal ook Nederlands wordt gesproken.
Desondanks blijft de woordenschat van deze kinderen achter bij die van autochtone
kinderen omdat in de thuissituatie niet alle Nederlandse uitdrukkingen en woorden
dagelijks worden gebruikt.
Omdat de beheersing van de Nederlandse taal vaak niet op orde is, is ook weinig
oog voor de potentiële toegevoegde waarde van het beheersen van een extra
taal. De meertaligheid van kinderen wordt daarom door de samenleving niet per
definitie gezien als een toegevoegde waarde, maar eerder als een belemmering.
Er zou naast aandacht voor taal ook aandacht moeten zijn voor de ‘kwaliteiten’
die de kinderen in huis hebben. Dat dit in de praktijk lastig is, moge duidelijk
zijn. Door de fundamentele tekortkomingen in de taalbeheersing krijgen
migrantenkinderen vaak een laag advies wanneer zij van het basisonderwijs moeten
doorstromen naar het voortgezet onderwijs. Dit staat vaak los van de intelligentie
van de kinderen. Voor de kinderen en ouders werkt dit dikwijls demotiverend,
omdat er een spanningsveld ontstaat tussen de verwachtingspatronen van ouders
en die van leerkrachten.
De taalachterstand wordt niet alleen beïnvloed door de taal van de ouders, maar
ook door de taal die jongeren in de vrije tijd op straat spreken met vrienden of
wanneer zij sms’en of ping-berichten versturen met hun BlackBerry. Kinderen lijken
niet meer het onderscheid te kunnen maken in wat ‘goed’ Nederlands is en wat
‘sms’ taal is, vooral wanneer zij door hun ouders niet gecorrigeerd (kunnen) worden.
Het feit dat Rotterdam een hoge concentratie heeft van achterstandswijken met
‘zwarte’ scholen, belemmert contacten met autochtone kinderen. Dit houdt de
taalachterstand in stand.
Beperkte ouderbetrokkenheid
Het vertrouwen tussen ouders en de school blijkt over en weer onvoldoende te zijn.
Scholen klagen over het feit dat de ouderbetrokkenheid met name van allochtone
ouders laag is. De ouders weten vaak niet waar de kinderen op school mee bezig
zijn, ondersteunen de kinderen onvoldoende bij het maken van huiswerk en komen
nauwelijks opdagen tijdens ouderavonden. Aan de andere kant geven ouders aan
dat zij door scholen onvoldoende geïnformeerd worden over de voortgang en/of de
problemen van hun kinderen (veel ouders weten niet hoe zij hun kinderen moeten
helpen).
Andere factoren die bijdragen aan lage ouderbetrokkenheid zijn de volgende.
Ouders voelen zich door de scholen niet altijd serieus genomen. Daarnaast zijn
ouders om verschillenden redenen teleurgesteld in scholen onder andere omdat
het niveau van hun kinderen volgens hen opzettelijk laag wordt gehouden
(door te lage verwachtingspatronen).
18 19

Een deel van de ouders is tevens niet tevreden met het niveau van de leerkrachten
en het feit dat kinderen hun (huis)werk zelf mogen beoordelen. Allochtone ouders
geven aan uit een cultuur te komen waarin de wil van de docent wet is, zij hebben
daardoor moeite om de discussie aan te gaan met docenten, terwijl ze wel het
gevoel hebben dat de docent niet goed handelt (bijvoorbeeld door een te laag
advies te geven). Men geeft aan dat allochtone ouders nog te veel respect hebben
voor docenten, waardoor zij in vergelijking met autochtone ouders, de discussie
niet aangaan met docenten als zij het oneens zijn met docenten. Allochtone ouders
raken soms gefrustreerd en minder betrokken, omdat zij het gevoel hebben niet
serieus genomen te worden.
Aansluiting primair onderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs,
arbeidsmarkt
Zoals bij de uitdaging rondom taalachterstand al is aangegeven, begint de
taalachterstand al op jonge leeftijd in het basisonderwijs. Deze achterstand is
door scholen nauwelijks meer weg te werken. In het onderwijs wordt doorgaans
aandacht besteed aan het wegwerken van taalachterstand door het geven van
extra begeleiding, maar dit blijkt niet altijd voldoende te zijn. De beoordeling die
migrantenkinderen na het primaire onderwijs ontvangen, is mede afhankelijk van
hun taalniveau. Meer dan de helft van de allochtone kinderen in Rotterdam krijgt
mede door het lage taalniveau een vmbo-advies.
De uitval van leerlingen in het voortgezet onderwijs (vooral vmbo) is hoog
en uit zich in spijbelen, verzuim en voortijdig schoolverlaten. Een grote groep
leerlingen heeft extra ondersteuning en aandacht nodig door de vele problemen
die zij hebben. Docenten hebben echter onvoldoende tijd om die aanvullende
begeleiding te kunnen geven. Bovendien is het ook niet hun primaire rol/expertise.
Het vmbo kan in Rotterdam deze problemen niet alleen oplossen en heeft behoefte
aan een betere aansluiting tussen basisonderwijs, vmbo en mbo. In het bijzonder
gaat het vooral om de vangnetten die in het primair onderwijs bestaan.
Voorts blijkt dat het niveau van de vmbo-leerlingen niet altijd goed aansluit bij
de behoefte van de arbeidsmarkt en het mbo. In Rotterdam is vraag naar goede
vakmensen. De geïnterviewden geven aan dat het huidige onderwijssysteem
leerlingen onvoldoende opleidt tot een vak. Het huidige systeem voorziet in het
leren van basisvaardigheden, vakmanschap blijft echter onderbelicht en sluit niet
goed aan bij de wensen op de arbeidsmarkt. Een positieve ontwikkeling in het
voortgezet onderwijs is dat er steeds meer leerlingen van allochtone afkomst zijn
die een havo of vwo diplom halen. Ook het aandeel allochtonen dat op het hbo
of aan de universiteit studeert neemt toe. Desondanks blijkt een deel van deze
leerlingen eveneens een (taal)achterstand heeft.
Tot slot is een maatschappelijke uitdaging is dat de studiekeuze van jongeren op
het mbo niet aansluit bij de vraag op de arbeidsmarkt. De Rotterdamse
kernsectoren zijn logistiek (haven), zorg en techniek. Deze sectoren blijken bij met
name allochtone jongeren niet populair te zijn. De sectoren worden door ouders
en jongeren geassocieerd met fysiek zwaar werk, niet wetende dat er
technologische ontwikkelingen hebben plaatsgevonden die het werk verlichten.
Drie belangrijkste oplossingsrichtingen opvoeding & onderwijs
Voor de drie kernuitdagingen die wij hebben genoemd, kunnen de volgende
kernoplossingen worden aangedragen:
1. Taalachterstand beperken door intensieve betrokkenheid ouders
2. Kwetsbare gezinnen ondersteunen bij opvoeding en wegwijs maken in
mogelijke toekomstperspectieven voor hun kinderen
3. Gemixte scholen (financieel) prikkelen
Taalachterstand beperken door intensieve betrokkenheid ouders
De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in het wegwerken van taalachterstand,
zowel bij leerlingen als bij hun ouders. Helaas blijkt dat dit niet voldoende effect
heeft en dat er nog steeds sprake is van een grote achterstand onder leerlingen.
Om de taalachterstand, schooluitval en andere problemen aan te pakken, is het
van belang dat ouders zich meer verantwoordelijk voelen voor de toekomst van
hun kinderen en daardoor meer betrokken worden bij het onderwijs van hun
kinderen. Scholen moeten ouders consequenter en frequenter voorlichten over
wat er gebeurt en welke problemen er concreet zijn. Inzicht in de consequenties
van de achterstand, moet er bij de ouders toe leiden dat zij beter de schoolcarrière
van hun kinderen gaan volgen. Het initiëren van ‘taalcontracten’ tussen ouders,
school en leerlingen moet vastleggen dat meertalige ouders een x-aantal uren
thuis Nederlands spreken met hun kinderen en dat er concrete afspraken worden
gemaakt met de ouders om met hun kinderen naar de bibliotheek te gaan.
Aan de kant van de school worden ouders meer gestimuleerd door docenten door
hen te wijzen op goede leesboeken en hen waar nodig te begeleiden. Begeleiding
en ondersteuning kan ook komen van maatschappelijke organisaties, die
bijvoorbeeld ouders kunnen stimuleren om bijvoorbeeld in een grotere groep naar
de bibliotheek te gaan. Om de drie maanden wordt het contract geëvalueerd om te
bezien of het kind op het niveau van de taal nog op schema ligt en of de school, de
ouders en het kind zich aan de afspraken houden. Dit is een illustratief voorbeeld
van hoe scholen op een urgentere wijze met ouders het gesprek aan moeten gaan
over de taalachterstand en dat ouders ook gecommitteerd worden aan afspraken
die gemaakt zijn.
20 21

Kwetsbare gezinnen ondersteunen bij opvoeding en wegwijs maken in mogelijke
toekomstperspectieven voor hun kinderen
Gezinnen die moeite hebben met het opvoeden van hun kinderen,
moeten daarvoor ondersteuning krijgen door een opvoedingsconsulent.
Deze opvoedingsconsulent / bemiddelaar levert een bijdrage om de relatie
en communicatie tussen ouders, school, en kinderen te verbeteren. Daarnaast
kunnen maatschappelijke organisaties moeilijk te bereiken ouders in contact
brengen met scholen en hen helpen bij het op gang zetten van ouderparticipatie.
Voor ouders met oudere kinderen is het belangrijk dat zij door docenten en
het bedrijfsleven worden voorgelicht over de arbeidsmarkt en uiteenlopende
studiemogelijkheden en de bijbehorende mogelijkheden op de arbeidsmarkt.
Met name allochtone ouders hebben hier weinig inzicht in. Maatschappelijke
organisaties kunnen daarbij een verbindende rol spelen en partijen bij elkaar
brengen.
Voor toekomstige docenten is het belangrijk dat op de pabo meer aandacht komt
voor ouderbetrokkenheid en het omgaan met allochtone kinderen. Op die manier
kunnen deze toekomstige docenten de kloof tussen ouders en scholen en tussen
docenten en leerlingen makkelijker overbruggen. Het werven van meer allochtone
docenten zal er toe bij kunnen dragen dat de drempel tussen docenten
en allochtone ouders verminderd wordt.
Gemixte scholen (financieel) prikkelen
Scholen die diversiteit en meertaligheid stimuleren, zouden daarvoor moeten
worden beloond, in tegenstelling tot ‘zwarte’ en ‘witte’ scholen. In de afgelopen
jaren zijn in Rotterdam verschillende initiatieven geweest om meer gemixte
scholen te creëren en zwarte scholen tegen te gaan. Een belangrijk deel van de
geïnterviewden geeft echter aan dat er stevigere (financiële) prikkels moeten
komen om gemixte scholen te realiseren.
3.2.2. Veel jongeren met probleemgedrag en weinig
toekomstperspectief
Rotterdam beschikt over een groot aantal jongeren. Het hebben van jonge
bewoners biedt enorm veel kansen. Tegelijkertijd zijn er nog aanzienlijke
uitdagingen rondom jongeren. Wij onderscheiden de volgende kernuitdagingen:
1. Te veel korte termijn denken en weinig toekomstperspectief
2. Weinig focus op talentvolle jongeren
3. Moeilijkheden met betrekking tot het omgaan met geld
Te veel korte termijn denken en weinig toekomstperspectief
In Rotterdam zijn relatief veel hangjongeren, tienermoeders en voortijdige
schoolverlaters. Door de waan van alledag waarbij geld, aanzien en een sociaal
netwerk centraal staan, richt een grote groep jongeren zich niet op het verbeteren
van de eigen toekomst. Het volgen van onderwijs lijkt minder belangrijk te zijn
en is voor een deel van de jongeren een probleem van latere zorg. De korte
termijngerichtheid en het verwerven van materiële zaken staat bij hen centraal
en het ontbreekt nog te vaak aan lange termijndenken. Ook ontbreekt het in het
verlengde hiervan aan voldoende zichtbare rolmodellen die kunnen laten zien dat
er volop kansen zijn en dat je die moet pakken om zelf aan je toekomst te werken.
Zichtbaar moet zijn dat dit (op de lange termijn) ook daadwerkelijk tot succes kan
leiden. Van belang is ook dat meer gebruik wordt gemaakt van rolmodellen (die
dichtbij de jongeren staan) en bijvoorbeeld succesvol hun mbo-,hbo,-of
wo-opleiding hebben afgerond en aansprekende carrières hebben gemaakt.
Weinig focus op talentvolle jongeren
Er is veel talent en ondernemerschap onder (allochtone) jongeren in Rotterdam,
maar de focus ligt vooral op probleem- en hangjongeren. Jongeren zonder
problemen zijn vanzelfsprekend minder zichtbaar, maar worden om die reden ook
minder gefaciliteerd en begeleid, terwijl zij juist een extra steuntje in de rug nodig
hebben om niet af te glijden naar het verkeerde pad. Jongeren die betrokken zijn
bij de stad Rotterdam willen een actieve bijdrage leveren maar weten niet hoe. Het
is voor hen een uitdaging om hun weg te vinden in de wereld van de ‘subsidies
en initiatieven’. De jongeren vinden dat de gemeente hun initiatieven meer zou
moeten ondersteunen. Voor talentvolle jongeren is het van belang dat zij meer
ondersteund en uitgedaagd worden om over hun toekomst na te denken, eventueel
ook in relatie tot de stad. Het zijn immers deze talentvolle jongeren die voor de stad
behouden moeten worden.
Moeilijkheden met betrekking tot het omgaan met geld
Andere uitdagingen die door jongeren zelf worden aangekaart, is dat
leeftijdsgenoten vaak niet weten hoe zij met geld moeten omgaan. In de
gesprekken met jongeren wordt aangegeven dat een deel van de allochtone
kinderen opgroeit met dure merkkleding en dure gadgets. Ouders kunnen zich
dit soort zaken permitteren zolang de kinderen nog jong zijn. Maar naarmate de
kinderen ouder worden, wordt het voor ouders met een laag inkomen lastig om in
de (aangeleerde) behoefte te voorzien. Voor de inmiddels jeugdige kinderen blijft
echter de behoefte om erbij te horen en mooie dure kleding/telefoons etc.
te hebben, bestaan. Dit creëert spanningen. Jongeren gaan andere mogelijkheden
verkennen om aan geld te komen (soms legaal via studiefinanciering, of illegaal
door de criminaliteit in te gaan). Van hun ouders krijgen zij niet altijd goed mee hoe
verantwoord met geld om te gaan.
22 23

Sommige ouders hebben zelf geldproblemen en zijn om die reden niet
de aangewezen personen om hun kinderen in het omgaan met geld te
begeleiden. Gezinnen zouden ook in het verlengde van de eerder beschreven
opvoedondersteuning ook op dit vlak begeleiding moeten krijgen.
Drie belangrijkste oplossingsrichtingen veel jongeren met probleemgedrag en
weinig toekomstperspectief
De volgende drie oplossingsrichtingen worden gezien voor de jongeren:
1. Meer focus op de toekomst en het individu in het onderwijs
2. Minder bureaucratie voor talentvolle jongeren die ondernemend willen zijn
in Rotterdam
3. Stimuleren van nevenactiviteiten door middel van extra studiepunten en
voorlichting over omgaan met geld
Meer focus op de toekomst en het individu in het onderwijs
De school is bij uitstek de plek waar jongeren getraind moeten worden om
over hun toekomst na te denken en hoe zij zich als individu in de samenleving
moeten ontwikkelen. Er zijn in het onderwijs vakken als maatschappijleer en
levensbeschouwing waarin naar de samenleving als geheel wordt gekeken.
Er wordt echter nog te weinig stilgestaan bij wat de desbetreffende leerling met zijn
of haar leven wil. Het inrichten van lesuren waarin niet alleen de leerstof, maar ook
de leerling meer centraal staat, moet ertoe leiden dat jongeren zich in een vroeg
stadium bewust worden van de keuzes die zij zelf kunnen maken en hoe zij zelf hun
toekomst zien en kunnen bepalen. Daarnaast moeten dergelijke vakken stimuleren
dat jongeren zich bewust worden van hun rol en bijdrage aan de samenleving.
Voorlichting over mogelijke opleidingen en kansrijke beroepen in Rotterdam
(bijvoorbeeld in de haven of de zorg) kan jongeren helpen om de juiste (kansrijke)
keuzes te maken. Ook na schooltijd zou er meer aandacht besteed moeten worden
aan de ontwikkeling van jongeren. Maatschappelijke organisaties hebben de
belangrijke taak om jongeren daarin te begeleiden en voorlichting te geven.
Het aanbieden van korte workshops solliciteren, personal branding moet
jongeren helpen om zichzelf te ontwikkelen en hun talenten te benutten.
Minder bureaucratie voor talentvolle jongeren die ondernemend willen zijn in
Rotterdam
Talentvolle jongeren worden nu nog onvoldoende gestimuleerd en weten de weg
vaak niet goed te vinden. De overheid, het bedrijfsleven, culturele instellingen
en maatschappelijke organisaties hebben de belangrijke taak om deze jongeren
te stimuleren en aan zich te binden. Overbodige bureaucratie bij initiatieven
die van jongeren komen, moet worden opgeheven. Jongeren die een eigen
onderneming willen opzetten of vrijwilligerswerk willen doen, moeten bij één
centraal punt terecht kunnen met al hun vragen. Het bedrijfsleven zou vervolgens
meer open moeten staan om dit soort talentvolle jongeren te begeleiden, zodat
zij in de toekomst van waarde kunnen zijn voor de Rotterdamse arbeidsmarkt.
Maatschappelijke organisaties zouden initiatieven van jongeren niet als
concurrerend moeten beschouwen, maar jongeren juist daarin moeten stimuleren
door het bieden van huisvesting en begeleiding. Op die manier komen
de organisaties ook met een nieuwe doelgroep in aanraking.
Om te voorkomen dat de probleemjongeren verder afglijden, is het van belang dat
zij een positieve positie krijgen in hun wijk of buurt. Hangjongeren zouden meer
moeten worden ingezet als straatcoaches en meer ondersteuning moeten krijgen
om hun scholing af te ronden.
Stimuleren van nevenactiviteiten door middel van extra studiepunten en
voorlichting over omgaan met geld
Voor jonge kinderen worden buitenschoolse activiteiten georganiseerd, dit zou ook
meer moeten gebeuren voor jongeren op de middelbare school. Leerlingen zouden
voor het bijwonen van buitenschoolse activiteiten extra studiepunten kunnen
krijgen. Vanaf mbo-niveau zouden nevenactiviteiten verplicht gesteld moeten
worden om studiepunten te behalen. Daarbij kan gedacht worden aan het doen
van vrijwilligerswerk of het vervullen van een bestuursfunctie bij een stichting/
vereniging. Dit creëert ook meer betrokkenheid bij de stad. Ouders moeten hun
kinderen daarnaast meer stimuleren om al op jongere leeftijd een bijbaantje te
zoeken. Op deze manier zullen zij beter om leren gaan met geld en zal er ook eerder
een ‘werkdiscipline’ worden aangeleerd. Vanuit maatschappelijke organisaties en
het onderwijs is het wenselijk dat voorlichting wordt gegeven over het omgaan met
geld. Ook moeten maatschappelijke organisaties jongeren de mogelijkheid bieden
om een bestuursfunctie te vervullen, vrijwilligerswerk te doen of een rol te vervullen
in een commissie.
3.2.3. Mismatch arbeidsmarkt
Op het gebied van de arbeidsmarkt zijn er diverse uitdagingen in Rotterdam,
de drie belangrijkste zijn:
1. Mismatch onderwijs – arbeidsmarkt
2. Arbeiders die niet mee kunnen komen met de ontwikkelingen in de stad
3. Ondernemerschap wordt onvoldoende gestimuleerd
24 25

Mismatch onderwijs - arbeidsmarkt
In de economische visie 2020 voor Rotterdam zijn de volgende drie kernsectoren 11
aangewezen voor de stad:
• Het haven- en industriecomplex (HIC);
• De creatieve industrie;
• Het medische- en zorgcluster.
In de paragraaf over opvoeding en onderwijs is reeds opgemerkt dat de kwaliteit
van de studenten die een vmbo- of mbo-opleiding doen, niet aansluit bij de
behoefte van de arbeidsmarkt. Zelfs een afgestudeerde mbo’er op niveau 4 lijkt
onvoldoende te functioneren in een professionele organisatie. Daarnaast kiezen
onvoldoende studenten voor de kernsectoren, waarin in Rotterdam de meeste
werkgelegenheid is. De Rotterdamse arbeidsmarkt wordt gekenmerkt door
laagopgeleiden, maar deze zijn geen vakspecialisten. Het onderwijs voorziet nu nog
niet in de behoefte om studenten op te leiden tot vakmensen. Daarnaast willen veel
ouders niet dat hun kinderen voor bepaalde beroepen kiezen, omdat zij daar in het
verleden zelf erg zwaar werk hebben moeten doen (met arbeidsongeschiktheid als
resultaat).
Het bedrijfsleven in Rotterdam vreest dat door de mismatch tussen onderwijs
en arbeidsmarkt en de toenemende vergrijzing in de stad er onvoldoende
gebruik gemaakt kan worden van het potentieel van jonge mensen die hun
beroepsopleiding hebben afgerond. Door de mismatch zullen vele van deze
jongeren alsnog langs de kant komen te staan en zullen er vakmensen van buiten
de stad moeten worden geworven. Op een hoger opleidingsniveau voldoet het
niveau weliswaar, maar trekken veel afgestuurde hbo’ers en wo’ers uit Rotterdam
weg, omdat zij de stad geen aantrekkelijke woon- en/of leefstad vinden.
De voorkeur gaat bijvoorbeeld uit naar Amsterdam (bedrijfsleven Zuidas)
of Den Haag (ministeries).
Arbeiders die niet mee kunnen komen met de ontwikkelingen in de stad
Rotterdam ontwikkelt zich steeds meer van arbeidersstad naar cultuurstad.
De stad wil meer hoogopgeleiden en ‘middenklasse inkomens’ aantrekken.
Opvallend is volgens enkele geïnterviewden dat Rotterdam zich steeds wil
vergelijken met andere grote steden in de strijd om de kenniseconomie en de
laagopgeleiden onvoldoende waardeert. Datgene wat onderscheidend is voor
Rotterdam, vakmanschap, wordt onvoldoende benut. Desalniettemin geldt
dat de laagopgeleide studenten niet voldoende ‘vaklieden’ zijn en de huidige
laagopgeleide werknemers (en werklozen) onvoldoende mee kunnen komen met
de technologische ontwikkelingen in de haven en het feit dat Rotterdam steeds
meer bezig is om zich te ontwikkelen tot een creatieve stad.
Een andere uitdaging is dat veel nieuwkomers nog onvoldoende de Nederlandse
taal beheersen. Zij hebben de basiskennis van de Nederlandse taal, maar dit blijkt
bij sollicitatiegesprekken onvoldoende te zijn. Veel nieuwkomers hebben in het land
van herkomst al diploma’s, maar komen desondanks niet aan de bak.
Dit is frustrerend voor deze groep.
Ondernemerschap wordt onvoldoende gestimuleerd
Ondernemerschap onder allochtonen is alom bekend. Er zijn veel allochtonen die
een eigen bedrijf opzetten. De beweegredenen voor allochtonen om een eigen
onderneming te beginnen variëren: van een specialistische dienst kunnen leveren
tot geen baan kunnen vinden op de reguliere arbeidsmarkt. Het gemeentelijke
beleid in Rotterdam lijkt dit eigen initiatief echter onvoldoende te stimuleren.
Rotterdamse ondernemers hebben meer behoefte aan economie als speerpunt
voor de stad en in het verlengde daarvan aandacht voor meer veiligheid en sociale
aspecten, dan andersom. Op diverse plekken in de stad is er sprake van veel
leegstand, vooral kleine ondernemers hebben het in deze economische recessie
zwaar. Voor ondernemers is het van belang dat de winkelstrips en winkelgebieden
worden gerevitaliseerd.
Drie belangrijkste oplossingsrichtingen mismatch arbeidsmarkt
Om de mismatch op de arbeidsmarkt te voorkomen, zijn de volgende
oplossingsrichtingen denkbaar:
1. Rotterdamse pool creëren van ondernemers en vakmensen die les gaan geven
2. Nieuwkomers een Rotterdamse welkomststage laten lopen
3. Buddysysteem voor ondernemers onderling
Rotterdamse pool creëren van ondernemers en vakmensen die les gaan geven
Om het onderwijs en de arbeidsmarkt beter op elkaar aan te laten sluiten, is het aan
te bevelen om een Rotterdamse pool te creëren van ‘professionals’. In deze pool zijn
ondernemers en vakmensen uit Rotterdam vertegenwoordigd die les gaan geven
op met name mbo en hbo scholen in Rotterdam. Deze professionals kunnen tijdens
de lessen exact uitleggen wat men in de praktijk nodig heeft om als vakman aan de
slag te gaan. Ook kunnen zij vanuit hun praktijkervaring aangeven welke opleiding
kansrijk is in Rotterdam en waar veel vraag naar is.
Het lesgeven zou vanuit een maatschappelijke betrokkenheid van de bedrijven
en instellingen in Rotterdam gefinancierd moeten worden (lees: gratis werknemers
vrij maken om 1 uur in de week les te geven). Het is daarnaast van belang dat
meer bedrijven in de stad studenten een stageplek of een bijbaantje aanbieden,
waardoor de studenten werkervaring kunnen opdoen.
26 27

Nu wordt er nog te vaak met de vinger naar het onderwijs gewezen, maar het
bedrijfsleven moet ook meer verantwoordelijkheid nemen voor de toekomst
van de stad. Kortom het bedrijfsleven zal hier ook haar maatschappelijke
verantwoordelijkheid in moeten nemen. Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan een
overeenkomst tussen de ROC’s/hbo-instellingen en het bedrijfsleven waarin een
Rotterdamse Pool voor Professionals wordt opgetuigd: voor 1 jaar 1 uur per week
voor 500 professionals. Na 1 jaar kan dit geëvalueerd worden.
Nieuwkomers een Rotterdamse welkomststage laten lopen
Specifiek voor nieuw- en oudkomers die de Nederlandse taal onvoldoende
beheersen, moet in organisaties tijd vrij worden gemaakt om hen een stageplek
aan te bieden. De nieuwkomers krijgen dan geen salaris, eventueel een vergoeding,
maar kunnen op deze manier werkervaring opdoen en de ‘vaktaal’, die ze nu nog
onvoldoende beheersen, leren. Dat betekent voor het Rotterdamse bedrijfsleven
dat het open zal moeten staan voor mensen die de taal niet voldoende goed
spreken, maar wel praktijkervaring kunnen gaan opdoen. De nieuwkomers en
oudkomers moeten niet worden gezien als een last, maar als een toegevoegde
waarde voor het bedrijf op lange termijn (mede in het kader van de uitstroom
van personeel, bijvoorbeeld in de haven). Bij de werving van stagiaires kunnen
maatschappelijke organisaties ondersteunen, ook bij de aanvullende begeleiding
van de stagiaires.
Buddysysteem voor ondernemers onderling
In deze slechte economische tijden is het belangrijk dat kleine ondernemers extra
steun en begeleiding krijgen. Deze steun moet niet alleen van de overheid komen,
maar ook vanuit het bedrijfsleven zelf. Er kan gedacht worden aan een buddy
systeem waarin diverse ondernemers zich aan elkaar verbinden en elkaar helpen om
de eigen situatie te verbeteren. In overleg met diverse ondernemersverenigingen,
de KvK, EDBR en de gemeente zou hier nader over van gedachte kunnen worden
gewisseld. Een dergelijk buddy systeem zou ook voor het maatschappelijke
middenveld geïntroduceerd kunnen worden, waarbij maatschappelijke organisaties,
welzijnsinstellingen etc. onderling van elkaar leren en ervaringen uitwisselen.
3.2.4. Integratie & Participatie
Een andere belangrijke maatschappelijke uitdaging voor Rotterdam zijn de
vraagstukken op het gebied van integratie en participatie. Rotterdam wordt onder
andere gekenmerkt door een hoge concentratie van allochtone bewoners en
duizenden illegale bewoners. De kernuitdagingen voor Rotterdam zijn:
1. Zich niet welkom en geaccepteerd voelen
2. Individualisering en verharding
3. Vereenzaming en relatief geïsoleerde positie van allochtone vrouwen
Zich niet welkom & geaccepteerd voelen
Integratie en participatie van allochtonen is een ‘hot item’. De Nederlandse
samenleving is veranderd van ‘tolerant en gastvrij’ naar een samenleving waarin de
‘multiculturele samenleving is mislukt’ en er hardere straffen moeten komen. Het
huidige politieke klimaat waarin tegenstellingen tussen groepen worden benadrukt,
belemmert integratie. De RMO heeft hierover diverse publicaties uitgebracht waarin
aandacht wordt besteed aan polarisatie en radicalisering in de samenleving 12 .
Veel migranten voelen zich niet meer thuis en geaccepteerd in Nederland, dit geldt
voor een grote groep niet-westerse allochtonen en nieuwe groepen zoals de
Oost-Europeanen (Polen, Bulgaren, etc.). Met name hoogopgeleide migranten
vertrekken uit Nederland om zich elders te vestigen. Voorkomen zou moeten
worden dat een negatief migratiebeleid gevoerd wordt, waardoor talent vertrekt.
Tijdens de interviews met bewoners kwam naar voren dat ook mensen met een
islamitische achtergrond en daarbij vooral vrouwen die een hoofddoek dragen,
zich niet altijd welkom voelen in Nederland en in Rotterdam. Zij hebben het gevoel
dat zij beperkt worden in het belijden/uitoefenen van hun geloof.
Diverse geïnterviewden geven aan dat een aanzienlijk deel van de allochtonen in
Rotterdam zijn of haar weg gevonden heeft. Maar als specifiek gekeken wordt naar
de contacten tussen autochtonen en allochtonen blijkt nog steeds dat met name bij
de oudere generaties de contacten beperkt, vluchtig en oppervlakkig zijn.
Individualisering en verharding
Rotterdam wordt door de geïnterviewden ervaren als een stad waarin men sociale
samenhang en ondersteuning mist. Bewoners leven langs elkaar heen en een ieder
is op zichzelf aangewezen. Allochtone bewoners ervaren Rotterdam als een stad
waarin een ik-cultuur heerst, iedereen individualistisch is en er geen onderlinge
band is. De bewoners die wij hebben gesproken komen doorgaans uit een
collectivistische cultuur waarbij er sprake is van sociale controle door buren, ouders,
familieleden en de gemeenschap waartoe men behoort. In Nederland ontbreekt
deze collectivistische cultuur en is men op zichzelf aangewezen.
De laatste jaren is er steeds meer sprake van intolerantie en een ‘tweedeling’ in de
samenleving, zoals in §3.1 is beschreven. Het verschil tussen ‘links’ en ‘rechts’ wordt
steeds groter met een duidelijke tendens van een groot deel van de Rotterdammers
dat ‘rechtse’ standpunten aanhangt. Verschillen tussen autochtonen en allochtonen
worden uitvergroot wat tot verharding en polarisatie leidt. Er is in sommige gevallen
steeds meer sprake van een ‘wij-zij’ gevoel, waardoor het zoeken naar hetgeen dat
men bindt minder vanzelfsprekend is geworden. Allochtonen zien zichzelf vaak
negatief afgeschilderd in de media 13 . Geïnterviewden geven aan dat er nauwelijks
positief nieuws is over allochtonen dat de media haalt.
28 29

De stigmatiserende sfeer leidt ertoe dat er onder een bepaalde groep allochtonen
steeds meer een anti-Nederlandse houding ontstaat, met name onder jongeren.
Ook tussen migranten is er sprake van tegenstellingen en groepen die nauwelijks
met elkaar omgaan. Het gebeurt nog te vaak dat allochtonen te veel over één kam
worden geschoren.
Een andere groep die lijdt onder de verharding, is die van de illegalen.
Het klimaat bevordert niet dat illegalen hulp gaan zoeken voor hun problemen.
Bij maatschappelijke organisaties en religieuze instellingen zijn deze groepen wel in
beeld, maar de aangekondigde veranderende wetgeving, waarbij het hulp bieden
aan illegalen strafbaar wordt gemaakt, werkt hulpverlening aan deze groepen
tegen.
Vereenzaming en relatief geïsoleerde positie van allochtone vrouwen
Een andere uitdaging in Rotterdam is dat bepaalde culturen veelal naast elkaar
leven en niet met elkaar. Rotterdam is een grote stad, waarin het makkelijk is om
je af te sluiten en in je eigen vertrouwde cirkel van bekende mensen te blijven.
Een steeds grotere groep Rotterdammers leeft in een sociaal isolement door
ouderdom. Het feit dat men geen familie heeft of de taal niet spreekt versterkt het
isolement. De kans om depressief te raken stijgt hierdoor aanzienlijk. Met name veel
allochtone vrouwen hebben moeite om hun weg te vinden in Rotterdam, vooral als
ze jarenlang thuis hebben gezeten en hierdoor in een sociaal isolement raken.
De eerder genoemde taalbarrière weerhoudt hen om deel te nemen aan het sociale
leven in Rotterdam. Deze vrouwen weten vaak ook niet bij welke instanties zij voor
hulp terecht kunnen. Moeders die graag een opleiding willen volgen, hebben
vaak het gevoel dat zij van het kastje naar de muur worden gestuurd. Allochtone
vrouwen met wie gesproken is, geven aan dat zij (degenen die op eigen kracht
de weg naar het onderwijs hebben gevonden) niet altijd door docenten worden
gemotiveerd. Zij worden eerder gedemotiveerd over de kansen die zij op de
arbeidsmarkt zullen hebben. Men geeft aan dat allochtone vrouwen die psychische/
depressieve klachten hebben, ook de weg naar hulpverlening moeizaam vinden.
Drie belangrijkste oplossingsrichtingen
1. Buddysysteem op gezinsniveau: ‘wederzijdse inburgering’
2. Voorbij de dialoog, tijd voor actie: maatschappelijke organisaties als
verbindende factor en ambtenaren het veld in
3. Kwetsbaren groepen mee (laten) doen
Buddysysteem op gezinsniveau: ‘wederzijdse inburgering’
Onder allochtone bewoners is er behoefte aan meer sociale cohesie en sociale
contacten met autochtone bewoners.
Het onderlinge contact lijkt niet vanzelfsprekend te ontstaan door naast elkaar
te wonen of op dezelfde plek te werken. Door bewoners is voorgesteld om te
experimenteren met gezinnen die elkaar ondersteunen (en elkaar helpen om
te integreren in de veranderende Rotterdamse samenleving). Je zou kunnen
denken aan buddysysteem op gezinsniveau. Door het contact tussen autochtone
en allochtone gezinnen raken zij bekend met elkaars achtergrond. Ook de
positie van de vrouw in het gezin wordt hiermee minder geïsoleerd. Er kunnen
experimenten worden bedacht die na bijvoorbeeld drie maanden worden
geëvalueerd. Maatschappelijke (migranten)organisaties zouden hier op wijkniveau
een intermediaire rol in kunnen vervullen. Het gaat hier in principe om wederzijdse
inburgeringactiviteiten in de praktijk. Autochtone en allochtone gezinnen komen
met elkaar in aanraking en maken elkaar wegwijs in de veranderende
Rotterdamse samenleving.
Voorbij de dialoog, tijd voor actie: maatschappelijke organisaties als
verbindende factor en ambtenaren het veld in
Tussen 2007 en 2009 zijn in Rotterdam diverse dialoogsessies gehouden met
ruim 15.000 inwoners om met elkaar in gesprek te komen en te stimuleren dat
Rotterdammers meer binding met en betrokkenheid bij elkaar en de stad voelen 14 .
Daarbij is een groot aantal onderwerpen aan de orde gekomen, die ook in deze
publicatie zijn aangestipt. Wat wij echter als advies meegeven is dat de stad
voorbij de dialoog moet komen. Het is niet voldoende om alleen met elkaar in
gesprek te gaan. Veel belangrijker is om met elkaar dingen te doen en problemen
aan te pakken. Daarbij moeten bewoners meer initiatief tonen en hun eigen
verantwoordelijkheid nemen, maar is het ook van belang dat maatschappelijke
organisaties een andere positie innemen. Maatschappelijke organisaties,
welzijnsinstellingen en religieuze instellingen bereiken een grote groep
bewoners die de overheid doorgaans niet kan bereiken. De diverse partijen in
het maatschappelijk middenveld moeten meer samenwerken om bewoners
met elkaar te verbinden en met elkaar in contact te brengen. Gezamenlijk
zouden de partijen afspraken moeten maken om individualisering en verharding
aan te pakken. Niet door het onderwerp te bespreken, maar door iets aan het
onderwerp te doen. Zo kan ter illustratie worden gedacht aan een bijeenkomst
waarbij ‘linkse’ en ‘rechtse’ Rotterdamse jongeren met elkaar in contact worden
gebracht doordat zij uitgenodigd worden om naar een interessante film te kijken
of naar een inspirerende spreker te luisteren. Daarvoor is het van belang dat het
maatschappelijk middenveld zich nog beter verdiept in wat er bij de achterban
leeft en speelt om deze te kunnen bereiken door aansprekende bijeenkomsten
te organiseren.
30 31

Bewoners hebben ook aangekaart dat gemeenteambtenaren te veel achter
hun bureau blijven zitten en dat zij vaak niet naar initiatieven en activiteiten van
bewoners komen kijken en daardoor onvoldoende zicht hebben op de praktijk van
hun beleid. Er worden allerlei subsidies verstrekt, maar er is niet altijd even goed
zicht op wie nu exact wat doet, en wat de specifieke toegevoegde waarde is van de
ene maatschappelijke instelling ten opzichte van de ander. Bewoners geven aan dat
zij soms de indruk hebben dat de verkeerde instanties de middelen krijgen en dat zij
als bewoners daar vaak ook niets van merken.
Kwetsbare groepen mee (laten) doen
Om vereenzaming en sociaal isolement te voorkomen, is het van belang dat
bewoners, maatschappelijke organisaties en andere instellingen nog meer gebruik
maken van hun voelsprieten in de samenleving om signalen op te pikken van
kwetsbare groepen. Maatschappelijke organisaties moeten zich daarbij meer
gaan focussen op hun sociale rol. Het bieden van een luisterend oor, het mogelijk
maken om een kopje koffie te drinken zijn al kleine voorbeelden die mensen
uit het isolement kunnen halen. In feite doen maatschappelijke organisaties en
religieuze instellingen dit al, maar vooral met mensen die de weg naar hen weten
te vinden. Mensen die de weg niet weten te vinden, worden door maatschappelijke
organisaties niet voldoende bereikt. Dit vraagt een actieve en open houding
naar groepen die nog niet goed in beeld zijn. Aansluiting zoeken bij
WMO-voorzieningen, biedt daarvoor een goede ingang. WMO-loketten waar
bewoners nu terecht kunnen met hulpvragen moeten nog meer worden benut
om andere problemen als vereenzaming in beeld te brengen en op te lossen.
De loketten dienen daarbij meer een doorverwijsfunctie te hebben naar
maatschappelijke organisaties en vice versa.
3.2.5. Rotterdam als aantrekkelijke woonstad?
Rotterdam wordt door velen gezien als een belangrijke handelsstad, maar niet per
definitie als een aantrekkelijke woonstad. Kernuitdagingen voor Rotterdam zijn:
1. Behouden en aantrekken van hoogopgeleiden
2. Werken in Rotterdam, maar er niet wonen
3. Centrum als belangrijke focus, maar de stad heeft meer te bieden
Behouden en aantrekken van hoogopgeleiden
De gemeente Rotterdam probeert bovenmodale inkomens naar de stad te trekken
om in Rotterdam te gaan wonen. In de praktijk blijkt dit niet altijd even gemakkelijk
te gaan. De stad heeft nog relatief veel ‘probleemwijken’. Deze wijken trekken
mensen aan (bijvoorbeeld uit de MOE-landen) die bepaalde wijken in de stad nog
minder aantrekkelijk maken. Daarmee de stad als geheel ook minder uitnodigend
en leefbaar.
Een ander gegeven is dat het lastig is gebleken om de afgestudeerde
hbo-/wo-studenten te blijven binden aan de stad. Studenten trekken weg uit
de stad. Verder is er ook een ontwikkeling dat studenten die oorspronkelijk
uit Rotterdam komen, vaker blijven werken in de stad, maar vervolgens in de
omliggende regio of dorpen gaan wonen. Een van de belangrijkste redenen lijkt te
zijn, het ontbreken van een ‘aantrekkelijke wooncarrière’ (met eengezinswoningen
en kindvriendelijke woonwijken in de stad).
Werken in Rotterdam, maar er niet wonen
In Rotterdam werkt een groot aantal forenzen. Zij wonen in de omliggende regio
of dorpen. Ook hier speelt de problematiek dat de probleemwijken voor deze
mensen niet aantrekkelijk zijn. Het zou voor deze groep echter interessant zijn
om in Rotterdam te wonen en op deze manier te ontkomen aan het fileleed.
Daarvoor is het van belang dat Rotterdam ook voor forenzen een aantrekkelijke
woonstad wordt.
Centrum als belangrijke focus, maar de stad heeft meer te bieden
Rotterdam wordt gezien als een belangrijke winkelstad, met het winkelcentrum
als kloppend hart. Andere gebieden die de stad te bieden heeft, zijn bij
buitenstaanders minder bekend en worden onvoldoende gepromoot. Daarnaast
zijn veel culturele activiteiten geconcentreerd in het centrum, waardoor andere
plekken onderbelicht zijn. In de gesprekken komt naar voren dat Rotterdammers
meer trots mogen zijn op de stad en dit ook meer moeten uitdragen. De rivier de
Maas is prominent aanwezig in Rotterdam en kenmerkend voor de stad. Hiervan
wordt echter relatief weinig gebruik gemaakt, aldus diverse gesprekspartners.
De laatste jaren zijn er wel ontwikkelingen waarbij meer aandacht wordt besteed
aan culturele activiteiten en festiviteiten langs de Maas, maar het wordt nog niet
voldoende uitgebuit en benut zoals in andere steden (onder andere Maastricht of
Amsterdam met de grachten).
Drie belangrijkste oplossingsrichtingen
1. Wijken nog meer levensfasebewust inrichten
2. Rotterdams Arbeids Incentive: medewerkers binden aan de stad
3. Benutten van de Maas
Wijken nog meer levensfasebewust inrichten
Rotterdam moet zichzelf meer profileren als ‘hippe, fashionable’ stad waar het goed
wonen is. Dit wordt mogelijk gemaakt door gebruik te maken van het ‘culturele’
ontwerperskapitaal dat de stad rijk is.
32 33

In samenwerking met vooraanstaande architecten zal er in de toekomst meer
rekening moeten worden gehouden met de verschillende levensfasen waarin
verschillende mensen zich bevinden (alleenstaand, samenwonend, stel met
kinderen etc.).
Rotterdams Arbeids Incentive: medewerkers binden aan de stad
Enkele grote onderwijsinstellingen in Rotterdam zijn bezig of voornemens om een
Rotterdams Arbeids Incentive te ontwikkelen. Dit Arbeids Incentive houdt in dat
docenten gevraagd wordt om in Rotterdam te gaan wonen voor een minimaal
aantal jaren en ook actief te zijn bij het maatschappelijk reilen en zeilen van de stad.
In ruil voor x jaar wonen in Rotterdam en minimaal 2 maatschappelijke activiteiten
te doen voor de stad, kunnen medewerkers versneld carrière maken (salarisopslag
krijgen). Ook wordt er bemiddeld bij het vinden van een woning. Dit Rotterdams
Arbeids Incentive zou ook door andere instellingen overgenomen kunnen worden
door bijvoorbeeld het bedrijfsleven, de zorg- en welzijnssector om de stad
aantrekkelijker te maken voor mensen om te komen werken én wonen.
Benutten van de Maas
Rotterdam moet nog meer gebruik maken van haar unieke positie aan de Maas.
De stad zou meer recreatie-, winkel- en culturele voorzieningen rondom de rivier
kunnen ontwikkelen om zich te onderscheiden van andere steden. Het creëren van
meer ‘gezellige’ plekken en pleinen moet de beeldvorming over de stad in positieve
zin beïnvloeden.
8 COS Bevolkingsmonitor januari 2011, Feitenkaart Bevolkingsmonitor, gemeente Rotterdam Centrum voor
Onderzoek & Statistiek (januari 2011).
9 Persbericht 2011 18, Rotterdamse einduitslag provinciale Statenverkiezing 2011, (4 maart 2011), gemeente Rotterdam.
10 Verkiezingen 2011 Provinciale Staten, Definitieve uitslag Amsterdam, (4 maart 2011). Dienst Onderzoek en Statistiek ,
gemeente Amsterdam
11 Koers houden, doorpakken en uitvoeren. Update economische visie Rotterdam 2020, EDBR (oktober 2008).
12 Polarisatie bedreigend en verrijkend, Willem Schinkel, Afshin Ellian, Evelien Tonkens, Jan Willem Duyvendak,
Andreas Kinneging e.a. (2009), Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.
13 Allemaal Rotterdammers! Eindrapportage dialoog over stadsburgerschap 2007-2009, (januari 2010),
gemeente Rotterdam, Jeugd, Onderwijs en Samenleving, p. 46.
14 Allemaal Rotterdammers! Eindrapportage dialoog over stadsburgerschap 2007-2009, (januari 2010),
gemeente Rotterdam, Jeugd, Onderwijs en Samenleving.
34 35

36
4. Rollen van verschillende
Rotterdamse partners in de
toekomst
In de voorgaande hoofdstukken is achtereenvolgens uiteengezet wat
de bestuurlijke Rotterdamse ambities, wat Rotterdam als stad kenmerkt
en wat de belangrijkste maatschappelijke uitdagingen zijn voor de stad.
In de afgelopen jaren zijn bijzonder veel analyses gemaakt en daarmee
zijn de Rotterdamse problemen niet van de ene op de andere dag
opgelost. Dit is ook logisch omdat deze maatschappelijke vraagstukken
zich in de afgelopen decennia hebben ontwikkeld en qua problematiek
ingewikkeld van aard zijn. Voor de toekomst is het belangrijk om goed
na te denken over de oplossingsrichtingen, maar vooral ook over de
rol van de verschillende partners hierin. Met name in deze tijden van
bezuinigingen is het belangrijk om effectief en efficiënt te handelen en
is het van belang om zoveel mogelijk gezamenlijk de schouders er onder
de zetten.
Rotterdam heeft alle Rotterdammers en Rotterdamse instellingen nodig
om de vraagstukken op te lossen. Hieronder zullen wij achtereenvolgend
ingaan op de verschillende stakeholders.
Alvorens wij dat doen, wordt kort ingegaan op een aangescherpte visie voor
toekomstige samenwerking.
4.1. Visie voor toekomstige samenwerking
De visie van PwC is dat voor het realiseren van eigen verantwoordelijkheid
en eigen kracht van de burgers de rollen van verschillende partijen niet op
zichzelf staan. Uit het oogpunt van burgerschap hangen de belangen van burgers,
maatschappelijke organisaties, bedrijven en de overheid samen. Iedere partij
dient zijn verantwoordelijkheid te nemen. De ene partij kan in de optimale situatie
niet zonder de andere. De partijen hebben elkaar nodig om verantwoordelijk
burgerschap te kunnen realiseren en moeten elkaar in evenwicht houden.
Bij maatschappelijke vraagstukken zijn doorgaans zoveel partijen betrokken, dat
het speelveld daaromtrent complex wordt. Feitelijk bepaalt het maatschappelijke
vraagstuk (het onderwerp) welke partners op welk moment met elkaar moeten
samenwerken. De ene keer is een coalitie van onderwijsinstellingen, overheid
of bewoners meer aanzet, de andere keer wordt van bewoners, bedrijven of
onderwijsinstellingen gevraagd om samen te werken zodat problemen kunnen
worden opgelost.
Van diverse stakeholders wordt gevraagd om zich bewust te zijn van het
maatschappelijk speelveld en om de juiste partners te kunnen mobiliseren bij
uiteenlopende vraagstukken. Het is in deze tijden niet meer mogelijk om als losse
eenheden aandacht te besteden aan hetzelfde vraagstuk. Dit is gezien de grote
bezuinigingsopgaven ook niet meer realistisch en wenselijk. Samenwerking in
tijdelijke samenwerkingsverbanden en een goede analyse is het devies om te
komen tot kernoplossingen en concrete acties.
4.2. Rollen van diverse stakeholders in Rotterdam
In de volgende subparagrafen geven wij onze visie op de rollen van verschillende
stakeholders naar aanleiding van de belangrijkste maatschappelijke ontwikkelingen
in Rotterdam. Wij gaan respectievelijk in op de rol van de gemeente Rotterdam,
maatschappelijke organisaties, burgers en het bedrijfsleven in Rotterdam.
4.2.1. Gemeente: filosofie van ‘loslaten’ is geen sinecure
In het samenspel tussen diverse partijen zijn alle partijen even belangrijk,
maar niet alle partijen hebben evenveel macht en invloed. De gemeente is daarom
een zeer belangrijke speler omdat de invloed op de samenleving aanzienlijk is.
De gemeente fungeert in onze optiek als kadersteller, regisseur, facilitator, initiator
en toezichthouder. Alle partijen zijn het meest verbonden aan de gemeente.
37

Daarom is het van belang dat de gemeente haar positie optimaal benut om partijen
bij elkaar te brengen en aan elkaar te verbinden. Het ambtelijk apparaat zal ook
doordrongen moeten zijn van de nieuwe visie en handelwijze.
De komende jaren zullen subsidies wegvallen en zullen maatschappelijke
organisaties worden uitgedaagd om op eigen benen te staan.
Duidelijk is dat deze visie van bezuinigingen en het ‘op eigen benen staan’
van sommige maatschappelijke instellingen op bestuurlijk niveau manifest is,
maar de vraag is of de overheid echt in staat is om zaken los te laten. In het
bijzonder zal het voor het ambtelijk apparaat niet gemakkelijk zijn om na jarenlange
aanzienlijke subsidieverstrekking, in een korte periode de samenwerkingsrelaties
met het maatschappelijk middenveld in één keer los te laten of geheel anders in
te vullen. Een grote organisatie die jarenlang gewend is aan bepaalde procedures,
samenwerkingsprocessen en besluitvorming is niet van de één op de andere dag
geheel anders in te richten.
Het gevaar bestaat dus dat de ‘bestuurders nieuwe stijl’, te ver voor de troepen
uit lopen en dat ‘het ambtenarenapparaat oude stijl’ te veel blijft hangen in de
oude werkmodus en onvoldoende flexibel en snel meebuigt met het nieuwe
beleidsperspectief.
Om deze transformatie daadwerkelijk te realiseren, zal er bewust een verandering
in gang moeten worden gezet in het ambtelijk apparaat.
Overheid moet stapsgewijs loslaten en hernieuwde relaties aangaan met
Rotterdamse partners
Er is de afgelopen jaren door de veelzijdige inzet van het maatschappelijk
middenveld bijzonder veel expertise opgebouwd bij het maatschappelijk
middenveld. Dit is uiteraard heel goed, maar tegelijkertijd is er ook een
afhankelijkheidsrelatie opgebouwd met die organisaties vanuit de gemeente die
niet in één keer is ‘af te stoten’. Kortom, de overheid moet zich bewust zijn van de
eigen beperking, de toegevoegde waarde van het maatschappelijk middenveld,
en zich richten op de eigen kerntaken.
Van belang is dat er meer verantwoordelijkheid wordt gegeven aan de partners,
zodat deze zich ook bewust worden van de eigen verantwoordelijkheid,
en deze verantwoordelijkheid ook oppakken en serieus nemen.
Overheid terug naar kerntaken: faciliteren en regievoering
Doordat de overheid in deze tijden van bezuinigingen ook goed nadenkt over
de vragen: “Wat zijn mijn kerntaken?” en “Wat kan ik aan de markt c.q. het
maatschappelijk middenveld overlaten?” zal er goed nagedacht moeten worden
over opdrachtgever- en opdrachtnemersrelaties, in het bijzonder richting het
maatschappelijk middenveld.
De gemeente zal zich in het verlengde hiervan ook bewust moeten zijn van
de eigen beperking. Dit houdt in dat er vooral gezocht zal moeten worden
naar maatschappelijke partners die een toegevoegde waarde hebben. Er zijn
bijvoorbeeld vele maatschappelijke instellingen die specifieke doelgroepen
kunnen bereiken die de overheid niet of nauwelijks bereikt. Deze maatschappelijke
instellingen zouden dus vanuit hun kracht ingezet moeten worden. De overheid zou
in dit verband vooral moeten faciliteren en waarnodig de regie moeten voeren.
Overheid moet draagkrachtige bewoners faciliteren en kwetsbaren
ondersteunen
Nu de overheid meer los laat, vraagt het van bewoners dat zij zoveel mogelijk
participeren en op eigen kracht deelnemen aan de samenleving. Actief burgerschap
en zelfredzaamheid zal door de overheid moeten worden gestimuleerd
en gefaciliteerd. Er is echter ook een groep kwetsbare bewoners die niet zelfstandig
op eigen benen kan staan en aan wie ondersteuning moet worden geboden.
Dit impliceert ook hier dat de overheid niet in één keer moet loslaten en sommige
kwetsbare groepen zoveel mogelijk zal moeten blijven ondersteunen.
4.2.2. Maatschappelijk middenveld: ondernemerschap en op
eigen benen staan, wordt de grote uitdaging
Het maatschappelijk middenveld is een brede groep. Hier vallen onder meer
de welzijnsinstellingen, buurt- en jongerenwerk, bewonersorganisaties,
migrantenorganisaties, onderwijsinstellingen, religieuze instellingen etc. onder.
Maatschappelijke organisaties moeten weer aan hun legitimiteit werken
De afgelopen jaren hebben deze organisaties zich op hun beurt (vanuit hun
financiële afhankelijkheid) erg gericht op de overheid en de subsidiekaders.
Dit geldt uiteraard niet uitsluitend voor Rotterdam, maar is een landelijke trend
geweest, zoals ook blijkt uit de studie van de Raad voor de Maatschappelijke
Ontwikkeling (Terug naar de Basis, 2010). Hieruit blijkt dat de legitimiteit van
maatschappelijke instellingen onder druk is komen te staan. Veel van deze
organisaties zijn min of meer los komen te staan van hun achterban en te veel
op de overheid gericht geweest.
38 39

Het vraagt van maatschappelijke organisaties dat zij zich weer focussen op datgene
wat speelt in de samenleving en dat zij zich niet laten afleiden door de agenda
van de overheid. Alleen op die manier kunnen zij legitimiteit naar hun achterban
realiseren en worden zij door de overheid gezien als relevante, onafhankelijke
samenwerkingspartner.
Door de bomen het bos niet meer zien: maatschappelijke organisaties moeten
vanuit hun eigen toegevoegde waarde een bijdrage leveren aan de stad en
effectiever samenwerken
Het is belangrijk om deze trend ook in Rotterdam te keren. Voor de stad is het
belangrijk om één totaaloverzicht te hebben van maatschappelijke organisaties
en op basis van dat totaaloverzicht inzicht te krijgen in de toegevoegde waarde
van de afzonderlijke instellingen. Van de gesprekspartners uit het veld hebben
wij begrepen dat men door de veelheid aan Rotterdamse organisaties het
overzicht kwijt is. Ook bestaat er een gevoel dat er veel overlappen zijn en dat
de verschillende organisaties veel van hetzelfde doen, niet effectief met elkaar
samenwerken, elkaar vaak eerder beconcurreren. Kortom, het kaf van het koren
scheiden door te kiezen voor organisaties die waarde toevoegen is van belang.
In feite moet er opnieuw worden gekeken naar het maatschappelijk middenveld
‘nieuwe stijl’ en zal er gekeken moeten worden naar de toegevoegde waarde
van de uiteenlopende partners.
Ondernemerschap is het adagium voor de toekomst
Maatschappelijke instellingen moeten opereren vanuit hun kracht. Zij zullen een
belangrijke signaalfunctie, een kanaliserende en een emancipatoire functie moeten
vervullen. Van belang is dat deze organisaties ook meer pro-actief optreden en als
sparringpartner van de Rotterdamse gemeente, maar ook van het onderwijs en het
bedrijfsleven optreden.
Een maatschappelijke organisatie heeft vooral een toegevoegde waarde als deze als
‘spin in het web’ verschillende partijen aan elkaar verbindt. Om creatieve allianties
vorm te geven is het van belang dat deze organisaties meer ‘ondernemerschap’
uitstralen. Het gaat om ondernemerschap in brede zin: creatieve allianties formeren,
pro-actief vraagstukken in de stad helpen agenderen, sluimerende problemen aan
het daglicht brengen, Rotterdamse sleutelfiguren strategisch inzetten. Maar ook
vanuit de inhoud op basis van goede plannen alternatieve financieringsbronnen
aanboren (fondsen, bedrijfsleven, rijksoverheid etc.). Kortom, handelen vanuit
ambitie en ondernemerschap en niet vanuit de angst om gekort te worden op
subsidies die men vanuit het verleden gewend is om te ontvangen.
Belangrijke schakelfunctie
Maatschappelijke (migranten)organisaties dienen hun intermediaire rol tussen
de doelgroep en de Rotterdamse brede organisaties effectief vorm te geven.
Zo kunnen zij bijvoorbeeld richting het onderwijsveld een bijdrage leveren aan
het verbeteren van ouderbetrokkenheid van specifieke allochtone doelgroepen.
Of kunnen zij met name in het kader van personeelswerving een rol vervullen
richting bijvoorbeeld de bedrijven in de Rotterdamse haven, waarin de
nabije toekomst veel vraag zal zijn naar nieuw personeel. Daarnaast hebben
maatschappelijke organisaties een belangrijke rol bij het signaleren van
vraagstukken die spelen in de stad en het doorbreken van taboes (psychische
problemen, zedenzaken, huiselijk geweld etc.).
Trots op de stad en overstijgend vermogen
De afgelopen jaren zijn veel maatschappelijke organisaties te veel gericht geweest
op hun ‘eigen postzegel’. Hierdoor ontstonden te veel eilandjes, met allerlei
subbelangen die de stad als geheel niet dienen. De focus van de maatschappelijke
organisaties dient te liggen bij de stad Rotterdam als geheel. Vanuit deze ambitie
dienen de maatschappelijke organisaties samen te werken en zich bezig te houden
met datgene wat nodig is om van Rotterdam een stad te maken waarop men trots
kan zijn. Dit vraagt van de maatschappelijke organisaties dat zij hun eigen belang
opzij zetten en zich richten op vraagstukken die voor grote groepen Rotterdammers
van belang zijn. Een professionele houding van maatschappelijke organisaties is
noodzakelijk om samenwerkingsverbanden te sluiten om de stad
en de Rotterdammers optimaal te dienen.
4.2.3. Burgers: eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht
Van burgers wordt in toenemende mate verwacht dat zij eigen
verantwoordelijkheid nemen en op eigen kracht functioneren in deze samenleving.
PwC heeft op basis van eerder onderzoek bij 24 gemeenten een model ontwikkeld
voor burgerrollen in het kader van burgerschap. PwC onderscheidt een viertal rollen
die kenmerkend zijn voor burgers die dan wel actief of passief betrokken zijn bij de
samenleving. De betrokkenheid kan zowel positief als negatief zijn en uit zich in de
rollen van ‘consument’, ‘binder’, ‘toeschouwer’ en ‘klager’. Onderstaande figuur laat
de verschillende rollen van burgers zien.
40 41
Positieve
Consument Binder
bijdrage
Passief Actief
PwC model verantwoordelijk burgerschap
Negatieve
Toeschouwer Klager
bijdrage

Vier rollen van burgers
Burgers als ‘consument’ zijn burgers die alleen meedoen aan de samenleving als
iemand anders of de overheid het initiatief neemt. Zij tonen geen eigen initiatief,
maar wonen wel bijeenkomsten bij van anderen. De ‘binder’ neemt actief deel aan
de samenleving door zelf bijeenkomsten te organiseren, vrijwilligerswerk te doen en
mensen bij elkaar te brengen. Dit is het type burger die daadwerkelijk een actieve
bijdrage levert aan de samenleving. De ‘binder’ neemt zijn verantwoordelijkheid
en toont initiatief. De ‘klager’ is een burger die vanuit een negatieve drijfveer
deelneemt aan de samenleving. Deze burger kenmerkt zich door vooral te klagen
over het gedrag van anderen en het overheidsbeleid. Verantwoordelijkheid wordt
op anderen afgeschoven. Tot slot onderscheiden wij de rol van de burger als
‘toeschouwer’. Deze burger wil niet, kan niet of heeft geen interesse of tijd om
betrokken te zijn bij wat er in de eigen omgeving gebeurt. Daarnaast neemt deze
burger geen eigen verantwoordelijkheid om op enige wijze zichtbaar te zijn in
de (directe) leefomgeving en de samenleving.
Benutten van de rollen van burgers voor co-creatie
Inzicht in de verschillende rollen die bewoners kunnen innemen, helpt bij de wijze
waarop Rotterdammers door verschillende partijen kunnen worden betrokken om
samen initiatieven te nemen. De ideale situatie zou zijn dat alle Rotterdammers
actief betrokken zijn en een eigen verantwoordelijkheid nemen. Dit is niet voor
iedereen haalbaar. De verschillende stakeholders moeten zich bewust worden
van de uiteenlopende rollen van bewoners en hen betrekken bij die onderwerpen
waarvoor zij makkelijk te benaderen zijn. Een bewoner die klaagt, kan als een
lastpost worden gezien, maar heeft ook positieve eigenschappen. Deze bewoner
maakt zich druk om datgene wat er in zijn buurt gebeurt. Het is aan de gemeente,
maatschappelijke organisaties en andere bewoners om de energie van zo iemand
om te zetten naar een positieve bijdrage. De burger als ‘consument’ maakt sneller
en op een constructieve wijze gebruik van de diensten van de overheid. Zo komt
deze eerder op ‘gezelligheidsbijeenkomsten’. De ‘binder’ is min of meer de ideale
burger, die zelf erg actief is en bij wijze van spreken eigen positieve projecten
initieert voor de buurt of anderszins. De ‘klager’ komt vooral af op bijeenkomsten
(over bijvoorbeeld zwerfvuil) om zijn ongenoegen te uiten.
De verschillende rollen maken het mogelijk om als overheid of als maatschappelijke
instelling goed na te denken over de eigen rol en positie. In de ene situatie zal de
overheid vooral drempels en vooroordelen ten opzichte van de overheid moeten
wegnemen. In het andere geval zal de overheid op een vrij gemakkelijke manier
gebruik kunnen maken van de inzet en het enthousiasme van de burger (‘de
binder’). De kunst en vooral de uitdaging zal zijn om met de verschillende ‘soorten’
burgers het gesprek aan te gaan en deze vanuit hun kracht in te zetten.
Met name bij bijvoorbeeld ‘klagers’ en de ‘toeschouwers’ zal er extra inzet
gepleegd moeten worden om de burgers in de goede richting mee te krijgen.
Maatschappelijke organisaties kunnen hier een belangrijke rol in vervullen.
Van belang is dat de verschillende stakeholders zich bewust moeten worden van de
uiteenlopende rollen die burgers aannemen. Van belang is dat Rotterdamse burgers
zodanig worden betrokken (worden geïnspireerd of worden aangesproken op hun
verantwoordelijkheid) zodat zij op hun eigen manier en vanuit hun eigen kracht in
beweging komen.
Op eigen benen staan en talent benutten
Bewoners van Rotterdam moeten nog meer op eigen benen staan. Dit vraagt dat
zij een actieve en betrokken houding aannemen in de samenleving door te laten
zien dat zij verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven, maar ook voor de
samenleving. Talenten moeten door bewoners meer worden benut en kansen
moeten worden gegrepen. Een afwachtende houding alleen is niet voldoende.
De bewoners moeten zich bewust worden van het feit dat de overheid wel helpt,
maar niet alle problemen voor hen gaat oplossen. Het is wel van belang dat de
overheid faciliteert en inzicht biedt in de mogelijkheden om met steun van de
overheid initiatief te tonen.
Ondernemerschap stimuleren op school
Al in een vroeg stadium zouden jonge Rotterdamse kinderen moeten leren om
assertief en ondernemend te zijn. Scholen en ouders moeten kinderen daarin
stimuleren. Wanneer jongeren vroeg beginnen om ondernemend te zijn, leren zij
eigen initiatief te tonen en verantwoordelijkheid te nemen. Zij hebben dan vanaf
jonge leeftijd een andere mindset die op oudere leeftijd uiterst belangrijk is.
In de oplossingsrichtingen hebben wij al uiteengezet dat het belangrijk is om in het
onderwijs vakken op te nemen waarin de leerling als ‘individu’ meer centraal staat
en werkt aan de eigen ontwikkeling.
Trots om Rotterdammer te zijn
Bewoners moeten meer uitdragen dat zij trots zijn om Rotterdammer te zijn en
dat zij er het beste van willen maken in deze stad. Daarvoor moeten Rotterdamse
organisaties (bedrijfsleven, of maatschappelijke instellingen) kansen creëren en
initiatieven tonen die bewoners energie en inspiratie geven om mee te doen en
trots te zijn op de eigen stad. Gezamenlijk werken aan het uitdragen van positiviteit
in de stad, kan ervoor zorgen dat bewoners zich (nog) trotser gaan voelen om
Rotterdammer te zijn. Met de enorme diversiteit in de stad is dit een mooi streven
om vooral de verbondenheid met elkaar te benadrukken en op zoek te gaan naar
hetgeen de Rotterdammers bindt.
42 43

4.2.4. Bedrijfsleven: meer maatschappelijke betrokkenheid en
minder ‘ieder voor zich en god voor ons allen’
Maatschappelijke betrokkenheid tonen door ontwikkelen van Rotterdams talent
Het bedrijfsleven kan niet langer de problemen in de stad negeren en moet
zijn maatschappelijke betrokkenheid meer tonen door zelf ook een stevige
maatschappelijke bijdrage te leveren. De toenemende vergrijzing zal binnen nu en
5 jaar ertoe leiden dat er een grote krapte komt op de arbeidsmarkt. Het erkennen
en benutten van Rotterdams talent moet één van de speerpunten worden voor
het Rotterdams bedrijfsleven. Dit om te voorkomen dat men later zonder geschikt
personeel komt te staan, dit is immers ook vooral in het belang van het bedrijfsleven
zelf. Dit vraagt in de toekomst nog meer een actieve samenwerking met het
onderwijs in Rotterdam en interesse voor datgene wat er in de stad gebeurt.
Eigen medewerkers inzetten en binden aan Rotterdam
Het bedrijfsleven kan, naast het ontwikkelen van talent, ook op andere manieren
een bijdrage leveren aan de stad. Dit kan onder andere door medewerkers in
de gelegenheid te stellen om vrijwilligerswerk te doen in Rotterdam. Dit kan
bijvoorbeeld door de kennis van de eigen medewerkers/professionals in te zetten
voor maatschappelijke doelen in de stad. Dit kunnen hele concrete bijdragen
zijn: bijvoorbeeld het geven van huiswerkbegeleiding, coaching van jongeren,
ondernemers, etc. De medewerkers van de Rotterdamse bedrijven zullen hierdoor
meer binding met de stad krijgen (meer dan dat het alleen een stad is waarin
zij werken).
Het bedrijfsleven is daarnaast bij uitstek de partij die ervoor kan zorgen dat
medewerkers in Rotterdam gaan wonen. In samenwerking met de overheid en
woningcorporaties kan het bedrijfsleven huisvesting creëren voor medewerkers die
buiten Rotterdam wonen. Het initiatief dat binnen de onderwijssector in Rotterdam
al eerder is genoemd rondom ‘Rotterdams Arbeids Incentive’ is hier een goed
voorbeeld van.
44 45

46
5. Slotwoord
In deze rapportage is gekeken naar de ambities van Rotterdam voor
en na de bezuinigingen, de maatschappelijke vraagstukken die door
diverse partijen worden genoemd en de oplossingsmogelijkheden om
problemen aan te pakken. Vervolgens hebben wij onze visie gegeven
op de manier waarop de verschillende stakeholders vanuit hun eigen rol
een bijdrage kunnen leveren aan Rotterdam.
De economische crisis vraagt van alle partijen om zich opnieuw te
bezinnen op de eigen rol en met minder middelen meer te doen.
Eigen verantwoordelijkheid en eigen initiatief worden daarin
gewaardeerd. Om de problemen op te lossen is het echter van belang
dat wordt samengewerkt. Er dient duidelijkheid en inzicht te komen
in het maatschappelijke speelveld van Rotterdam, waarin partijen
(tijdelijke) samenwerkingsverbanden aangaan om problemen op
te lossen.
Veel maatschappelijke vraagstukken hangen met elkaar samen,
waardoor er behoefte is aan het maken van keuzes en het stellen van
prioriteiten. De gemeente Rotterdam heeft al een aantal keuzes gemaakt
in de begroting voor 2011. Enkele bezuinigingen raken echter juist die
vraagstukken waar de kernproblemen van Rotterdam liggen.
Het negeren van de problemen kan tot gevolg hebben dat deze in de toekomst
nog groter en onoplosbaar worden. Van belang is daarom om ondanks de
bezuinigingen, belangrijke vraagstukken niet uit het oog te verliezen en toch op
zoek te blijven gaan naar oplossingen.
Dit vraagt erom dat ook in de samenwerking met diverse partijen keuzes moeten
worden gemaakt. Wordt de taal- en leerachterstand in het basisonderwijs eerst
aangepakt of wordt er op korte termijn geïnvesteerd in jongeren die bijna klaar zijn
met hun opleiding om hen klaar te stomen voor de toekomst en de aansluiting met
de arbeidsmarkt te verbeteren? Kiest Rotterdam ervoor om eerst veel mensen van
buiten de stad in Rotterdam te laten komen wonen? Of worden op korte termijn de
huidige huisvestingsproblemen en problemen rondom integratie aangepakt?
Voor alle keuzes zijn er argumenten voor en tegen. Belangrijk is niet wát men kiest,
maar dat heldere keuzes worden gemaakt en dat de verschillende Rotterdamse
partners daar achter staan en gezamenlijk besluiten om de schouders er onder
te zetten.
Rotterdam zal zich in de toekomst nog beter op de eigen kracht en talent
moeten richten. Rotterdam is een stad met een rijke historie. Gebruik deze mooie
historie als stevig fundament voor de toekomst. Vakmanschap, de haven, en het
doorzettingsvermogen van Rotterdammers horen hierbij. Rotterdam moet van haar
kenmerk daarom een handelsmerk maken!
5.1. Enkele mogelijke acties naar aanleiding van deze publicatie
De belangrijkste partij die in deze publicatie centraal staat is de Rotterdammer
zelf, de bewoner van deze stad. In het vorige hoofdstuk is kort aangegeven welke
rollen burgers (bewust of onbewust) kunnen vervullen. Het betreft dan de rol van
‘consument’, ‘klager’, ‘toeschouwer’ en/of ‘binder’. Voor alle stakeholders die in deze
publicatie zijn genoemd (gemeente, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties
en bewoners) is het raadzaam om deze vier rollen in ogenschouw te nemen
en deze bij hun handelen te betrekken. Vooral gemeenten en maatschappelijke
organisaties moeten zich meer bewust worden van het feit dat er niet één of twee
typen bewoners zijn (actief vs. niet actief), maar dat er meer gradaties en verschillen
zijn tussen burgers. Uiteraard beseffen wij ook dat deze vierdeling niet uitputtend
is, maar het doet wel meer recht aan de diversiteit van de positie (en houding) van
verschillende burgers, dan we nu vaak in discussies terugzien komen.
In deze studie zijn vijf thema’s behandeld. Van belang is dat er per thema een
contract komt tussen partners waarin zij met elkaar afspraken maken over de wijze
waarop zij Rotterdamse burgers betrekken.
47

Wij kunnen ons voorstellen dat om die reden per thema een burgerbijeenkomst
wordt georganiseerd om burgers mee te laten denken. In de afgelopen jaren is
er in Rotterdam bijzonder veel gepraat en zijn ook diverse initiatieven opgezet.
Tegelijkertijd bemerken wij dat de initiatieven nog te veel gedragen worden door de
overheid. Dit kan veel meer neergelegd worden bij de burgers zelf. Vanzelfsprekend
zijn niet alle burgers in staat om zelfstandig projecten en activiteiten te leiden en
te coördineren. Burgers hebben daar overigens ook niet altijd de tijd voor. In deze
beide gevallen zouden burgers gefaciliteeerd en ondersteund moeten worden door
maatschappelijke instellingen of de overheid. Kortom, van belang is dat burgers
steeds meer de medeverantwoordelijkheid gaan dragen voor de vraagstukken in
de stad en dat de overheid hier niet alleen over gaat.
Het zou eerder omgedraaid moeten worden. De burgers zijn actief, betrokken en
dragen medeverantwoordelijkheid. De overheid faciliteert en voert waar nodig
de regie. Maatschappelijke instellingen en het bedrijfsleven dienen hierin ook
hun verantwoordelijkheid te nemen. Daarom is het van belang om per thema de
burgers erbij te betrekken, maar vooral ook om afspraken te maken over de rollen
en verantwoordelijkheden van de verschillende partners (burgers, maatschappelijke
instellingen, (bedrijfsleven indien nodig) en overheid. Wij hebben hieronder per
thema een voorzet gemaakt voor mogelijke afspraken. Uiteraard is deze voorzet
(en de publicatie als geheel) te beschouwen als een discussienotitie (ter inspiratie)
waarover verder gesproken moet worden en waar de voorgestelde ideeën verder
aangescherpt moeten worden.
1. Opvoeding en Onderwijs
Gemeenten zullen samen met het primair onderwijs, maar vooral ook de
allochtone ouders serieuze plannen moeten gaan maken over het bereiken van
kwetsbare (allochtone) Rotterdamse gezinnen. Met name het overwinnen van de
taalbarrière zal hier een belangrijke stap moeten zijn. Er zal een strategische sessie
georganiseerd moeten worden waarin alle relevante Rotterdamse spelers aanwezig
zijn om met name de verkokering aan te pakken. De volgende partijen zullen hierbij
aanwezig moeten zijn: jeugdzorg, Centra voor jeugd en gezin, maatschappelijke
organisaties, primair onderwijs, voortgezet onderwijs. Ouders dienen in een vroeg
stadium te worden betrokken bij de oplossingsrichting en te worden gezien als
een serieuze gesprekspartner. Tot nu toe zijn ouders nog te veel als ‘slachtoffer’
gezien, terwijl zij de sleutel zijn voor een oplossing. Het belang van eigen
verantwoordelijkheid van ouders voor de ontwikkeling van hun kinderen,
zal nog duidelijker moeten worden gecommuniceerd. Hier zullen concrete
afspraken gemaakt moeten worden met bijvoorbeeld ouderraden van scholen,
moskeeën en andere vrijwilligersorganisaties, die ouders relatief makkelijker
kunnen bereiken.
Scholen, ouders, ondersteuners en maatschappelijke organisaties zullen op het
gebied van opvoeding en onderwijs nog meer de krachten moeten bundelen om
samen actie te ondernemen.
2. Jongeren
Jongeren kenmerken Rotterdam en zijn de toekomst van de stad. Het voortgezet
onderwijs, de Rotterdamse arbeidsmarkt, maatschappelijke organisaties
en de gemeente moeten daarom samen met jongeren werken aan de toekomst
van deze jongeren. Jongeren worden vaak nog onvoldoende meegenomen en
bewust gemaakt van de eigen toekomstmogelijkheden. Er zou bijvoorbeeld
per deelgemeente afspraken gemaakt moeten worden over de begeleiding van
jongeren naar stageplekken, over het uitleg geven over carrièremogelijkheden in
Rotterdam en over het wegwijs maken bij het maken van de juiste beroepskeuze
(onder andere hulp bij solliciteren, kijken naar wat jongeren willen en kunnen en
hoe de kloof daartussen overbrugd kan worden). Extra aandacht dient besteed te
worden aan carrièremogelijkheden in de haven, de zorg en de creatieve industrie
om de mismatch tussen vraag en aanbod te verkleinen. Toekomstgerichtheid/
persoonlijke ontwikkeling zal een vast onderdeel moeten worden van het
onderwijssysteem in Rotterdam. Maatschappelijke organisaties begeleiden
jongeren in hun vrije tijd bij het maken van de juiste keuzes. Het Rotterdamse
onderwijs zal het volgen van nevenactiviteiten onder jongeren extra
moeten stimuleren.
3. Arbeidsmarkt
Naast het bieden van stageplekken aan jongeren wordt vanuit het bedrijfsleven
in Rotterdam nauwer samengewerkt met het onderwijs in de stad om de inhoud
van het onderwijs meer af te stemmen aan de behoefte op de arbeidsmarkt.
De partijen gaan een convenant opstellen waarin zij afspraken maken om
toekomstperspectief te bieden aan jongeren en om de talenten van Rotterdamse
jongeren verder te ontwikkelen. Tijdens een eerste sessie wordt in beeld gebracht
aan welk profiel de toekomstige werknemers in Rotterdam dienen te voldoen
en op welke wijze het onderwijs daaraan een bijdrage kan leveren. Vanuit het
bedrijfsleven worden werknemers vrijgemaakt om in het kader van maatschappelijk
verantwoord ondernemen les te geven op scholen. Tevens worden de personen
die nu langs de kant staan en onvoldoende een kans maken op de arbeidsmarkt
in samenwerking met de gemeente en het bedrijfsleven ingezet om tijdelijk stage
te lopen en beroepservaring op te doen. Met name nieuwkomers kunnen door
maatschappelijke organisaties worden begeleid tijdens hun stage in
het bedrijfsleven.
48 49

4. Integratie & Participatie
Maatschappelijke organisaties, welzijnsinstellingen en de gemeente gaan
nauwer samenwerken om sociale cohesie te bevorderen. Een trendbreuk is als de
verschillende partijen geen afwachtende houding nemen, maar zelf op bewoners
afstappen en nieuwe groepen proberen te bereiken en met elkaar proberen te
verbinden. Dit doen de partijen niet ieder vanuit de eigen koker, maar vanuit een
gezamenlijke aanpak. Nagedacht moet worden over een grootschalig project dat
in het teken staat van ‘Niemand buiten de boot’. Met dit project worden met name
de kwetsbare jongeren, vrouwen, ouderen, allochtonen geactiveerd om iets te
betekenen voor de stad en samen een bijdrage te leveren aan Rotterdam.
Dit kan zich uiten in het stimuleren van ‘gemengde’ vrijetijdsbesteding van
jongeren (autochtoon/allochtoon) door sport- en spelactiviteiten te organiseren.
Er zal zo goed mogelijk aangesloten moeten worden bij bestaande best practises
op buurt en wijkniveau. Tot slot kan het opstellen van een Rotterdam-positief’ krant
bijdragen aan de positieve berichtgeving in de stad. In de krant is wekelijks positief
nieuws uit de stad te lezen. Bewoners mogen wekelijks zelf stukken aandragen met
positieve berichten. Maandelijks wordt het meest positieve nieuws of de meest
positieve activiteit in de stad beloond door een bloemetje of andere compensatie
van de betrokken partijen of de verantwoordelijke bestuurder. Hierdoor worden
burgers in het zonnetje gezet en gestimuleerd om vooral ook op een positieve wijze
betrokken te zijn bij de stad.
5. Rotterdam als woonstad
Een ‘Rotterdams Arbeids Incentive’ kan een eerste stap zijn voor Rotterdamse
werkgevers om hun medewerkers te stimuleren in Rotterdam te gaan wonen.
Goede afstemming tussen de Rotterdamse werkgevers, woningcorporaties,
onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties is hiervoor van belang.
De werknemers worden gestimuleerd om in Rotterdam te gaan werken én
wonen, doordat de Rotterdamse werkgevers extra gunstige arbeidsvoorwaarden
aanbieden. In overleg met het onderwijs (mbo, hbo, wo) kan nagedacht worden
om jongeren bijvoorbeeld na hun studie een baangarantie te geven bij Rotterdamse
werkgevers. Dit alles met als doel om (talentvolle) jongeren te behouden voor
de stad. Daar tegenover staat wel dat deze nieuwe Rotterdamse werknemers
en bewoners, wel iets terug moeten doen voor de stad. Dit kan bijvoorbeeld
door concrete afspraken/contracten te maken over de inzet voor vrijwilligerswerk
(minimaal twee maatschappelijke nevenfuncties of zoveel uur per week).
Hierdoor leren zij direct ook de stad op een andere manier kennen en ontstaat
er ook vanzelfsprekend meer betrokkenheid bij de stad. Hierdoor wordt de stad
Rotterdam stap voor stap een stad voor alle Rotterdammers . Oude en nieuwe
Rotterdammers, jonge en volwassen Rotterdammers, autochtone en allochtone
Rotterdammers. Kortom Rotterdam, voor alle Rotterdammers.
A. Lijst van geïnterviewde personen
• Bewoners: groepsinterview jongeren, 7 jongeren uit Rotterdam
• Bewoners: groepsinterview mannen, 17 mannen en 6 vrouwen uit Rotterdam
• Bewoners: groepsinterview vrouwen, 14 vrouwen uit Rotterdam
• Dhr. Dr. Henk (H.A.F.) Oosterling, Hoofddocent Faculteit Wijsbegeerte, Erasmus
Universiteit Rotterdam
• Dhr. Henk de Bruijn, Directeur Strategie, Havenbedrijf Rotterdam N.V.
• Dhr. dr. Rienk Janssens, algemeen secretaris, Raad voor Maatschappelijke
Ontwikkeling (RMO)
• Dhr. Farid Darkaoui, directeur adviesbureau Zaken Expert B.V.
• Mw. Nathalie Backx, adviseur corporate strategy, Havenbedrijf Rotterdam N.V.
• Dhr. drs. Henri van Vlodrop, voorzitter College van Bestuur, Zadkine College
• Dhr. Oktay Yuksel, voorzitter, Turkse Ouders Rijnmond
• Dhr. Sander de Iongh, sectretary general, EDBR (Economic Development Board
Rotterdam)
• Dhr. Hans Visser, oud-dominee Pauluskerk
• Mw. Madelon Grant coördinator, SKIN Rotterdam migrantenkerken in Nederland
• Mw. Anja van Gorsel, voorzitter College van Bestuur, Albeda College
• Mw. Carolien Dieleman, Projectmanager Externe Relaties, Hogeschool Rotterdam
• Mw. Crista Vonkeman-Karaca, Raad van Bestuur Hefgroep, voorzitter
Brancheorganisatie Sociale Sector Rotterdam
50 51

B. Literatuurlijst
• Bijlage 1: Ambitie Rotterdam 2030 en Toekomstperspectief, bijlage bij agendapost
Uitvoeringsstrategie
• COS Bevolkingsmonitor januari 2011, Feitenkaart Bevolkingsmonitor, (januari 2011),
gemeente Rotterdam Centrum voor Onderzoek & Statistiek.
• Koers houden, doorpakken en uitvoeren. Update economische visie Rotterdam
2020, (oktober 2008), EDBR.
• Persbericht 2011 18, Rotterdamse einduitslag provinciale Statenverkiezing 2011,
(4 maart 2011), gemeente Rotterdam.
• Polarisatie bedreigend en verrijkend, Willem Schinkel, Afshin Ellian, Evelien
Tonkens, Jan Willem Duyvendak, Andreas Kinneging e.a. (2009), Raad voor
Maatschappelijke Ontwikkeling.
• Rotterdam Begroting 2011, (oktober 2010), gemeente Rotterdam.
• Rotterdam Vakmanstad/Skillcity 2007-2009, Woorden als daden, (november 2009),
Henk Oosterling.
• Samenvatting Miljoenennota 2011, op weg naar financieel herstel, (21.09.2010),
Ministerie van Financiën.
• Stadsvisie, (8 december 2009), gemeente Rotterdam.
• Stadsvisie Rotterdam, samenvatting ruimtelijke ontwikkelingsstrategie 2030,
(januari 2008), gemeente Rotterdam.
• Terug naar de Basis, over legitimiteit van maatschappelijke dienstverlening
(september 2010), Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.
• Verantwoordelijk burgerschap, de grenzen van verantwoordelijk burgerschap
op gemeentelijk niveau (conceptversie), (maart 2011), Mohammed Essafi, Pauline
Mbundu & Mathijs Winter, PwC.
• Verkiezingen 2011 Provinciale Staten, Definitieve uitslag Amsterdam,
(4 maart 2011). Dienst Onderzoek en Statistiek , gemeente Amsterdam
• Vrijheid en Verantwoordelijkheid, (07.10.2010), Regeerakkoord VVD-CDA.
Dankwoord
Tot slot willen we graag onze dank uitspreken aan de mensen die bij hebben
gedragen aan dit onderzoek en deze publicatie:
PwC voor het doen van het onderzoek en het schrijven van de publicatie;
De vertegenwoordigers vanuit het onderwijs, bedrijfsleven, wetenschap,
welzijnsinstellingen, religieuze instellingen die via de interviews hun visie
met ons hebben willen delen;
En de Rotterdammers die in verschillende sessies hun visie op de stad met ons
gedeeld hebben.
52 53

54
55

We leven als maatschappelijke organisaties in een roerige tijd van
bezuinigingen, veranderende beleidsregels en een nieuwe visie (van
overheidswege) over participatie voor de toekomst van Rotterdam.
Het Platfom Buitenlanders Rijnmond (PBR) is niet stil blijven zitten en
heeft aan PricewaterhouseCoopers de opdracht gegeven een analyse te
maken van de grootste maatschappelijke uitdagingen waar we als stad
voor staan. Uit interviews met Rotterdamse partners uit het bedrijfsleven,
het onderwijs, de wetenschap, het maatschappelijk middenveld en
burgers zelf, zijn de belangrijkste uitdagingen gedestilleerd. Ook is
gekeken naar de rollen die verschillende partners hebben bij de aanpak
van deze uitdagingen. In deze uitgave wordt uiteengezet wat deze
uitdagingen, maar vooral ook wat de oplossingsrichtingen zijn.
Gebouw De Heuvel
Grotekerkplein 5
3011 GC Rotterdam
T: 010 412 20 57
F: 010 411 17 39
@: info@pbr.nu
W: www.pbr.nu
www.pbr.nu