Onderzoeksrapport 'Preventie door de thuiszorg' - Actiz

Universele, selectieve en geïndiceerde
preventie in de thuiszorg
Hoe ziet preventie in PreventieKracht Thuiszorg
eruit?
Uit de inventarisatie van universele, selectieve en geïndiceerde
preventie blijkt dat 56 thuiszorgorganisaties in 2009 gemiddeld
bijna tien verschillende interventies uitvoerden. Dat deden zij
vooral op de thema’s overgewicht, diabetes, psychische aandoeningen,
roken en valpreventie. Binnen deze thema’s zijn door
alle organisaties tezamen 12.556 activiteiten uitgevoerd. Het
aanbod was grotendeels in programma’s gevat. Dat is belangrijk
voor de kwaliteit van het werk, omdat het programmatisch
koppelen van interventies een groter effect heeft dan losstaande
activiteiten. Dertien thuiszorgorganisaties hadden een
Consultatiebureau voor Ouderen en 32 organisaties boden
activiteiten aan voor mantelzorgers.
Wat is het bereik van de interventies?
In 2009 werden met thuiszorgpreventie in totaal 96.328
personen bereikt. Daaronder vielen 6.732 mensen die bij de
Consultatiebureaus voor Ouderen langskwamen en 4.767
mantelzorgers die profiteerden van specifieke interventies voor
deze groep. Het totale bereik lag in 2009 een stuk hoger dan in
2007/2008, toen thuiszorgpreventie over twee jaar gerekend
zo’n 148.000 personen bereikte.
Het bereik is verspreid over alle leeftijden. Bij overgewicht
bestond de bereikte groep voor iets meer dan de helft uit
kinderen die op school les kregen over gezonde voeding en
beweging. Bij valpreventie bestond het bereik voor 94 procent
uit ouderen. In totaal zijn bijna twee keer zo veel vrouwen als
mannen bereikt en bijna een vijfde is allochtoon.
Zes thuiszorgorganisaties voerden specifieke activiteiten uit voor
mensen met een lage sociaaleconomische status (SES).
Daarnaast organiseerden zes thuiszorgorganisaties wijkgerichte
preventie voor inwoners met een lage SES.
Steeds meer organisaties doen aan signalering, met name op het
gebied van valpreventie en overgewicht. De signalering werd in
de meeste gevallen uitgevoerd door wijkverpleegkundigen, een
ontwikkeling die intussen sterk wordt gestimuleerd vanuit het
ZonMw­programma ‘Zichtbare schakel. De wijkverpleegkundige
voor een gezonde buurt’ (zie ook verderop onder ‘Een blik op de
toekomst’).
Zie figuur 2 en 3
Wat is de kwaliteit van preventie door
de thuiszorg?
In theorie is preventie het effectiefst als daarbij gestandaar­
diseerde interventies worden ingezet. In de praktijk is dat lastig,
omdat voor deze sector nog weinig van dergelijke interventies
beschikbaar zijn. Dit zien we terug in de analyse: in 2009 was
nog maar 3 procent van de activiteiten gestandaardiseerd,
waarmee in totaal 11 procent van de cliënten werd bereikt.
Deze interventies voldoen aan de eisen van het RIVM Centrum
Gezond Leven (CGL).
De gegevens illustreren dat het werken met gestandaardiseerde
interventies in 2009 nog in de kinderschoenen stond.
De activiteiten zijn weliswaar veelal gebaseerd op professionele
normen die in de thuiszorgpreventie gemeengoed zijn. Maar in
tegenstelling tot de ggz­preventie kent de thuiszorg nog geen
lange traditie van wetenschappelijke interventieontwikkeling en
toetsing volgens de cyclus praktijk­onderzoek­praktijk. Bovendien
heeft standaardisering pas recent een sterke stimulans gekregen
met het certificeringstraject van het CGL. Naar verwachting
neemt het aandeel gestandaardiseerde interventies in de
uitvoering toe na 2009.
Wel is duidelijk geworden dat het veld behoefte heeft aan
ondersteuning bij het integreren van ‘losse’ interventies.
Daarbij gaat het er om hoe deze te plaatsen zijn in een bredere
programmatische aanpak, die passend is bij de lokale context.
Zie figuur 4
Hoe is de thuiszorgpreventie georganiseerd?
De personele inzet voor organisatie en uitvoering van preventie
varieert tussen de 0,8 en 15 fte per thuiszorgorganisatie, met een
gemiddelde van 4,5 fte. Gemiddeld 1 fte bestond uit extern
personeel, voornamelijk docenten en cursusleiders. Bij een deel
van de organisaties werden de activiteiten aangestuurd door een
leidinggevende preventie of gezondheidsbevordering. Hier was de
omvang van de personele inzet met gemiddeld 5,5 fte iets groter.
Hoe werkt men samen aan preventie?
Uit de analyse van de ZonMw­dossiers blijkt dat PreventieKracht
Thuiszorg de lokale samenwerking rond preventie gestimuleerd
heeft. In 2009 werkten thuiszorgorganisaties (gegevens van de
18 organisaties die een vragenlijst retourneerden) vooral samen
met welzijns­ en ouderenwerk (78%), fysiotherapeuten (72%)
en huisartsen/praktijkondersteuners (67%). Het hoogste
rapportcijfer kreeg de samenwerking met ggz­instellingen (7,9).
Ook de deskundigheid van de ggz scoorde hoog (zie verder
figuur 5). In de samenwerking met cliëntenraden lijkt nog
winst te behalen.
Een derde van de thuiszorgorganisaties maakt als uitvoerders
deel uit van een regionaal samenwerkingsverband. Daarbij ging
het meestal niet om een algemeen Platform Preventie. Het zijn
vooral samenwerkingsverbanden per thema of aandachtsgebied.
Impuls voor samenwerking
Samenwerking rond preventie is een voorwaarde voor
subsidie in het vervolgprogramma PreventieKracht dicht bij
huis (2010­2012) van ZonMw. Dit blijkt de bestaande
samenwerkingrelaties inmiddels een sterke impuls te
hebben gegeven, met name als middel om gezamenlijk de
kwaliteit en de regionale verankering van thuiszorgpreventie
verder te verbeteren.
Zie figuur 5