Onderzoeksrapport 'Preventie door de thuiszorg' - Actiz

Zorggerelateerde preventie door
thuiszorgorganisaties
Waar richt zorggerelateerde preventie zich op?
Thuiszorg versterkt de zelfredzaamheid, vermindert de ziektelast
en probeert ‘erger’ te voorkomen. Welbeschouwd is thuiszorg dus
in zichzelf een vorm van zorggerelateerde preventie. Door deze
inzet kan iemand langer thuis blijven. De interviews die het
Trimbos­instituut in 2010 heeft afgenomen, geven zicht op de
specifieke activiteiten die bij deze vorm van preventie horen:
observeren, signaleren, rappor teren en gespreksvoering ‘achter de
voordeur’. Thuiszorgmedewerkers houden hun oren en ogen open.
Met protocollen of checklists signaleren ze mogelijke complicaties,
comorbiditeit en risico’s. Welke leefstijlfactoren zijn van invloed
op de situatie? En hoe is het gesteld met de draagkracht van de
mantelzorg? De meest genoemde thema’s voor risicosignalering
zijn huidletsel, voedingstoestand, valincidenten, medicijnveiligheid,
incontinentie, psychosociaal welbevinden, dementie
en depressie. Dit laatste thema wordt vaak gekoppeld aan het
voorkomen van eenzaamheid en rouwverwerking.
Hoe ziet zorggerelateerde preventie eruit?
Thuiszorgmedewerkers gaan met de signalen aan de slag in
afstemming met andere zorgverleners. Zij geven voorlichting,
advies en instructie over de medische kant van het omgaan
met de aandoening. Daarnaast richten zij zich op psychosociale
aspecten, zoals acceptatie en verwerking: hoe kan iemand zijn
of haar ziekte of beperking een plaats geven in het leven?
Daarbij is de preventieve aandacht gericht op de cliënt in zijn
of haar omgeving. Er is dus ook veel aandacht voor de woonsituatie,
eventueel het werk en voor de sociale situatie: partner,
gezin, familie of buurt. Bij dit alles werkt de thuiszorg aan het
begeleiden van gedragsverandering. Daarvoor is ‘motiverende
gespreksvoering’ van cruciaal belang, om mensen niet alleen
‘in beweging te krijgen’, maar vooral ook te zorgen dat de
gedragsverandering beklijft.
Zorggerelateerde preventie is soms onderdeel van een preventieprogramma,
maar vaker is het onderdeel van ketenzorg,
bijvoorbeeld rond diabetes of COPD. Er zijn dan afspraken met
samenwerkingspartners, vooral met ziekenhuis en huisarts.
Het onderdeel ‘preventie’ in deze ketenzorg wordt echter zelden
als zodanig benoemd en is daardoor moeilijk financierbaar.
Wat is het bereik van zorggerelateerde
preventie?
De doelgroep van de zorggerelateerde preventie valt samen
met de doelgroep van thuiszorg in het algemeen. Veelal zijn
dat mensen met een chronische ziekte, onder wie veel ouderen.
Daarnaast zijn het mensen die net uit het ziekenhuis komen.
Bepaalde groepen worden minder met zorggerelateerde
preventie bereikt, omdat zij niet of te laat hulp van de thuis ­
zorg inroepen. Dat geldt vooral voor nieuwe Nederlanders en
mensen met een lage sociaaleconomische status, maar ook voor
sommige hoogopgeleiden.
Hoe is de zorggerelateerde preventie
georganiseerd?
De zorggerelateerde preventie krijgt vorm in het werk van
de zorgteams. Daarin zitten over het algemeen wijkverpleegkundigen,
gespecialiseerde verpleegkundigen, ziekenverzorgenden
en ‘gewone’ verzorgenden (bijvoorbeeld
verzorgenden Individuele Gezondheidszorg). Cliënten melden
zich aan met een indicatie van het CIZ. Of de huisarts of medisch
specialist verwijst ze door voor advies of instructie bij het
omgaan met hun ziekte of beperking.
Hoe werkt men samen aan zorggerelateerde
preventie?
Bij zorggerelateerde preventie wordt veel samengewerkt
met medisch specialisten en transferverpleegkundigen van
ziekenhuizen en met huisartsen en hun praktijkondersteuners.
Ook met apotheken, verzorgingshuizen, geestelijke gezondheidszorg
en welzijnswerk is vaak nauwe samenwerking.
De informanten noemen minder vaak de verslavingszorg als
partner, terwijl zij desgevraagd wel aangeven regelmatig
overmatig alcoholgebruik te signaleren. Een enkele informant
geeft aan deel te nemen aan een regionaal of lokaal
preventieplatform. De samenwerking verloopt over het
algemeen goed.
‘Thuiszorg = preventie!’
In de interviews kwam duidelijk naar voren dat uitvoerend medewerkers in de thuiszorg het onderscheid tussen
verschillende vormen van preventie voor hun werkpraktijk weinig relevant vinden. Hun inzet is er hoe dan ook
op gericht om ‘erger te voorkomen’ en hun cliënten te helpen zelfredzaam te zijn. Daarbij komt dat cliënten vaak
voor meerdere vormen van preventie in aanmerking komen, bijvoorbeeld zorggerelateerde preventie vanwege
een chronische ziekte en geïndiceerde preventie vanwege het risico op comorbiditeit. Dat is ook logisch, want
chronisch zieken hebben vaak meerdere aandoeningen. Belangrijk is dat de thuiszorg op alle vlakken tijdig
eventuele problemen signaleert en vervolgens in actie komt, zoals een informant het verwoordde.
De zorg die de thuiszorg biedt, lijkt vrijwel samen te vallen met zorggerelateerde preventie. Een informant zegt
het zo: ‘Onze medewerkers doen zoveel zorggerelateerde preventie en dat vinden ze zo vanzelfsprekend, dat
medewerkers het geen preventie meer noemen.’