inhoud/samenvatting - Kinderdienst

JODENDOM
nes. De Hebreeuwse titel is evocatiever: Ha-tekes sje-lo
haja: mikdasj, midrasj oe-migdar ba-Massechet Sota,
ofwel: ‘Het ritueel dat nooit bestond: tempel, midrasj
en gender in Tractaat Sota.’ Onderwerp is ritueel dat
beschreven staat in het Misjnatractaat Sota (‘De vrouw
verdacht van overspel’). Een dergelijk ritueel wordt reeds
in detail beschreven in de bijbel (Num 5:11-31) en heeft
schijnbaar evenzeer van doen met de jaloezie van de
man als met de verdenking van de vrouw. Het ritueel dat
de Misjna beschrijft, wijkt
echter op tal van punten
af van de bijbel en is veel
wreder: de vrouw wordt bij
voorbaat als schuldig beschouwd
en het lijkt eerder
een strafritueel. Deze tekst
is wat veronachtzaamd in
Talmoed-studies maar heeft
recentelijk wel de aandacht
getrokken van feministische
geleerden. Rosen-Zvi, hoofd
van de sectie ‘Talmoed en
Late Oudheid’ in het departement
Hebrew Culture Studies
in Tel Aviv, vat de zaak
creatief en ambitieus aan met een combinatie van ‘traditionele’
filologische tekststudie (deel 1, ‘Textual studies’)
en op Foucault georiënteerde analyse van cultureel
geconditioneerd discours (deel 2 ‘Contextualizations’).
De conclusie is dat dit ritueel ‘nooit bestaan heeft’: het
wordt voorgesteld als spelend in de tempel, terwijl allerlei
details wijzen op de tijd na de verwoesting daarvan,
en de methodes van bestraffing zijn strijdig met alles
wat de rabbijnse literatuur verder zegt over de omgang
met het vrouwelijk lichaam. Rosen-Zvi plaatst het geheel
in het kader van vigerende strategieën ter beheersing
van het vrouwelijk lichaam en de seksualiteit. Een nabeschouwing
plaatst dit alles in het bredere verband van
de retorisch-ideologische functie van de tempel in het
rabbijnse denken na de verwoesting van de tempel in
70. Belangrijk en actueel boek van een geleerde van wie
wij nog veel kunnen verwachten. (PJT)
Jörg Frey, Carsten Claussen und Nadine Kessler (red.),
QUMRAN UND DIE ARCHÄOLOGIE. Texte und Kontexte.
(WUNT 278) Mohr Siebeck 2011. xi, 561p. € 139,–
Deze forse bundel, eindprodukt van een conferentie in
2008, is opgedragen aan de herinnering van de Israëlische
archeoloog Hanan Eshel, een beoogd mede-auteur
die nog voor de conferentie overleed aan een ongeneeslijke
ziekte. Zijn werk is toch niet afwezig: gezien
het auteursregister behoort hij tot de veelgeciteerde
autoriteiten. De vier afdelingen van de bundel worden
gevuld door specialisten van de eerste orde. In het
inleidingsdeel geven organisatoren Jörg Frey en Carsten
Claussen een inleiding op het thema en op de locatie,
terwijl Dieter Vieweger en Sabine Hüttig op theoretisch
niveau spreken over de verhouding tussen graafwerk en
tekstinterpretatie. Deel 2 heet ‘Archälogische Kontexte’;
Jürgen Zangenberg stelt en beantwoordt nog eens de
vraag naar de functie van Khirbet Qumran; Jan Gunne-
Stem van het boek 12
JODENDOM
weg bespreekt het nut van moderne technische analysemethoden
in de context van Qumran. Voorts belichten
Joan Taylor en Shimon Gibson de geografische ligging
van de site en Jonathan Ben-Dov de betekenis van de
zonnewijzer die is gevonden in Qumran. Mladen Popovic
bespreekt de archeologische gegevens betreffende de
verwoesting van Qumran rond het jaar 70 en de vermeende
Romeinse boekvernietiging; en Anne Lykker en
Friedrich Schipper belichten de verhouding van Qumran
met Jericho. Deel 3 bevat bijdragen van Daniel Stökl Ben
Ezra over de bibliotheek(en) van Qumran en van Devorah
Dimant over de woordenschat vande Qumranteksten.
Deel 4 heet ‘Architektur und “Aussenwelt”’: Simone
Paganini schrijft over Ezechiel en de Tempelrol; Johann
Maier over de Tempelrol en de Herodiaanse tempel;
Hugo Antonissen over het ‘nieuwe Jeruzalem’ volgens de
Qumranteksten; Craig Evans over ophanging en kruisiging
in het licht van Qumranteksten en andere Documenten;
en Michael Tilly over ‘Tod und Trauer in der
Tempelrolle’. Registers van bronnen, auteurs, zaken en
personen completeren het geheel. Onmisbaar werk voor
de vakbibliotheek. (PJT)
Anders Runesson, Donald D. Binder &Birger Olsson,
THE ANCIENT SYNAGOGUE FROM ITS ORIGINS TO 200
C.E. A Source Book. Brill 2010. xii, 331p. hb € 151,–; pb
€ 49,–
Het onderzoek naar antieke synagoges, dat al een eeuwenlange
geschiedenis heeft, heeft de laatste twee decaden
sterke nieuwe impulsen gekregen. De reden daartoe
ligt enerzijds in nieuwe archeologische ontdekkingen,
anderzijds in het afbrokkelen
– deels ten gevolge van
nieuwe ontdekkingen – van
gekoesterde (voor)oordelen
over aard en oorsprong van
de synagoge. De voorliggende
studie is onderdeel
van een langlopend project
en is gemaakt door een team
van experts in verschillende
gebieden. Belangrijke vragen
betreffen (a) bouwstijlen
en de datering daarvan; (b)
liturgische functies (Toralezing,
gebed?, feesten?); (c)
sociale aspecten (gemeenschapscentrum,
rechtbank); (d) institutionele aspecten
(gezag van de Farizeeën? ambten, hiërarchie); (e) de rol
van vrouwen; en (f) de participatie van niet-joden. In
het kader van een langjarig project hebben de auteurs
uit alle beschikbare archeologische en literaire bronnen
een uitputtende lijst van vroege synagogen opgesteld.
Men treft in de lijst dus zowel synagoges die werkelijk
zijn opgegraven als synagoges die alleen uit literaire
documenten bekend zijn. Ze zijn als volgt gegroepeerd:
geïdentificeerde locaties in het land van Israël; ongeïdentificeerde
locaties; de Diaspora; algemene verwijzingen;
en, verrassend, joodse ‘tempels’ buiten Jeruzalem (b.v.
Leontopolis, Elephantine). Omdat het onderzoek hier zo
in beweging is, kiezen de auteurs niet voor definiëring
13 2012/4