inhoud/samenvatting - Kinderdienst

GESCHIEDENIS, MAATSCHAPPIJ, POLITIEK
Caspar Hirschi,
THE ORIGINS OF NATIONALISM. An Alternative History
from Ancient Rome to Early Modern Germany.
Cambridge UP 2012. xiv, 241p. pb ₤ 16.99, hb ₤ 60.00
Caspar Hirschi, jaargang 1975, hoogleraar wetenschapsgeschiedenis
te Zürich, schreef een heldere monografie
op basis van een verbluffende belezenheid in de primaire
laat-middeleeuwse en vroeg-moderne bronnen. Het is
een vervolg op zijn Freiburgse proefschrift getiteld Wettkampf
der Nationen (2005) over het laat-middeleeuwse
intellectuele discours van ‘nationes’, dat eerst aan de
Europese universiteiten en daarna, beslissend, bij het
concilie van Konstanz (1414-1418) leidde tot rivaliserende
‘nationale’ belangengroepen of lobbies. Tijdens een
driejarig gastdocentschap in Cambridge verbreedde hij
zijn aanzet tot het huidige
boek, terwijl hij de omvang
beperkte. Meer direkt zet
dit boek de aanval in op de
overheersende ‘modernistische’
visie op de oorsprong
van het nationalisme, die
sinds 1983 bepaald wordt
door drie namen: Ernest
Gellner, Benedict Anderson
en Eric Hobsbawm. Met alle
verschillen hebben deze
drie de opvatting gemeen
(1) dat het nationalisme
een exclusief modern
verschijnsel is en (2) dat
het slechts een imaginaire
entiteit is. De titel van Hobsbawms boek, The Invention
of Tradition (1983), geeft dit het meest karikaturaal
aan: alsof, zegt Hirschi, het uitvinden van traditie niet
een oeroud verschijnsel is en misschien wel het meest
geldt van ‘traditionele’ gemeenschappen! Het verschijnsel
‘natie’ als een gemeenschap die zich van andere
‘naties’ onderscheidt werd volgens Hirschi gegenereerd
uit de spanning die heerste tussen het anachronistische
maar zeer levende ideologische concept van het Romeinse
‘rijk’ en de fragmentarisering van Europa in vijf
rivaliserende machten (het Rijk, het Pausdom, Frankrijk,
Engeland en, later, Aragon). Het middeleeuwse concept
van de translatio imperii, de ‘overgang van het rijk’ op
andere dan het oorspronkelijke Romeinse imperium, ligt
daaraan ten grondslag; vgl. de officiële naam van ‘het
rijk’: das heilige römische Reich deutscher Nation. Een
belangrijke rol in de verbreiding van het voor-moderne
‘nationalisme’ speelden de renaissance-humanisten; een
remmende en tegelijkertijd kanaliserende werking hadden
de reformatoren. De verfijnde Latijnse retoriek van
Cicero speelde een grote rol door de verheerlijking van
het ‘patriottisme’. Het boek wordt aangekondigd als een
steen in de vijver. De indrukwekkende eruditie van deze
begaafde auteur maakt het in elk geval heel moeilijk, de
noodzaak van serieuze studie van de laat-middeleeuwse
en vroeg-moderne wortels van het nationalisme nog te
ontkennen. (PJT)
Stem van het boek 4
GESCHIEDENIS, MAATSCHAPPIJ, POLITIEK
Hans Vandecandelaere,
IN BRUSSEL. Een reis door de wereld. EPO 2012. 515p.
€ 27,00
Vandecandelaere is historicus en Brusselkenner, beide
trekken kwamen tot uiting in zijn promotie-onderzoek,
dat ging over een Brusselse revolte in de middeleeuwen.
In zijn boek over Brussel domineert
welwillende verbazing.
De stad is na Wereldoorlog
II snel uitgegroeid
tot een ongekende multiculturele
samenleving. Eenderde
van de bevolking, zo’n
3 honderdduizend mensen,
heeft een vreemde nationaliteit.
Doet men daar moeilijk
over? Er zijn strubbelingen
en opstootjes, zeker, maar
ook festiviteiten. Sinds 2000
wordt bijvoorbeeld de multiculturele
feitelijkheid als
onderdeel van de Brusselse
realiteit om de twee jaar gevierd in de Zinneke Parade.
Brussel is een kosmopolis geworden en de auteur een
kosmopoliet; hij kan er goed mee leven. Dat blijkt uit
zijn boek over het multicultikarakter van de Europese
hoofdstad. Het heeft tien delen, waarin de komst, het
wel en het wee van de inwijkelingen worden beschreven.
Achtereenvolgens vangt de lezer echo’s op uit de kring
van Zuid-Europeanen, Magrebijnen, Turken en anderen
met een achtergrond in het Midden-Oosten, van Aziaten,
inwoners van de vroegere Sovjet-Unie, Oost-Europa en
de Balkan, van hooggeschoolden uit Europa en Amerika
en ten slotte van Zuid-Amerikanen. Vandecandelaere
kent geen twijfel: ‘multiculturaliteit is onomkeerbaar’
(461). Hij voegt aan zijn verslaggeving een uitleiding,
de nodige noten en een bibliografie toe. Verhelderend
boek, een aanrader. (JW)
Joseph S. Nye, jr.,
THE FUTURE OF POWER. Public Affairs. (Een Perseus
boek) 2011. 300p. € 28,05
Nye heeft zich zijn leven lang beziggehouden met
machtsvragen en schreef er
boeken over, zoals Soft Power
(2004) en The Paradox
of American Power (2002).
Hij ziet Amerika liever goede
machten op de been brengen
dan een ‘evil empire’
tegen zich in het harnas
jagen. Van de zgn. Bush-doctrine
(preventief toeslaan)
wilde hij niet weten. Voor
zijn inspanningen werd hij
onder meer beloond met de
Woodrow Wilson Award van
de Universiteit van Princeton.
In bovengenoemd boek pleit
hij voor het uitoefenen van ‘smart power’, de combinatie
van harde dwangmaatregelen en zachte krachten, zoals
5 2012/4