pdf (413,67 kb) - Regionaal Archief Zutphen

lz. 10 Evangelisch-Lutherse Gemeente te Zutphen 0065
Leiden, Utrecht en Woerden, slaagt men er in de niet-Roomse godsdienst enig leven in te
blazen. In onze omgeving is er in 1566 een zgn. Lutherse Kring in Deventer.
Gereformeerden en Lutheranen kunnen het niet zo best met elkaar vinden. Er kan geen
overeenstemming verkregen worden over afwijkende visies van de Lutheranen t.a.v. de
avondmaalsleer en de alomtegenwoordigheid van Christus. De Gereformeerden zéggen
dat ze tegen de leer van de Lutheranen op dit punt geen bezwaar hebben (maar ze
hébben het wel) en dat is voor de overheid een reden om vast te stellen dat Lutheranen
geen afzonderlijke godsdienstoefeningen mogen houden. Men gaat uit van de stelling: De
Gereformeerden leren hetzélfde als de Lutheranen!
Pogingen om de verschillen tussen Luther en Calvijn te overbruggen zijn ondermeer
ondernomen door een derde reformator: Melanchton (1540). Maar de Lutheranen
besluiten in 1605 zich te houden aan de oorspronkelijke belijdenis van Augsburg (1530) en
niet aan de versie van Melanchton, die een compromis inhield. Sinds 1605 voegen de
Lutheranen aan hun naam toe: "toegedaan de Onveranderde Augsburgse Confessie of
Belijdenis". In dat jaar blijkt ook dat het Amsterdamse Consistorie een machtspositie heeft
veroverd binnen de Lutherse kerken. De grote omvang en de sterke financiële positie van
deze gemeente geven de kerk veel invloed.
In 1614 wordt besloten een Algemeen Consistorie tot stand te brengen, een soort centraal
bestuur. Het bestaat uit drie predikanten en drie inspectoren. Het moet toezien op
benoeming en ontslag van predikanten. Bovendien moet het censuur uitoefenen op
Lutherse geschriften, niet om zo de zuivere leer te handhaven, maar vooral om orde en
rust in de gemeenten te bewaren. Hoewel het derde deel van dit consistorie uit Amsterdam
komt, kan het weinig doen. Al na twee jaar vraagt het Amsterdamse Consistorie of het wel
zin heeft door te gaan met het Algemeen Consistorie. In 1620 wordt besloten dat het
Amsterdamse Consistorie de taken en bevoegdheden moet overnemen. Het Algemeen
Consistorie verdwijnt niet maar speelt geen enkele rol meer. In 1646 besluit laatstgenoemd
college evenwel dat een gemeente bij onenigheid of andere zaken waarbij "derden" vereist
zijn, zich dient te wenden tot de drie naastliggende gemeenten. Beroep is mogelijk bij de
vergadering van de algemene synode. In 1681 wordt bepaald dat de gemeenten hierbij
ook Amsterdam dienen te betrekken. Vanaf dat jaar is deze Amsterdamse kerk de
"praesidentiale gemeente" van de Lutheranen in Nederland. Dáár wordt in feite het
bestuur van de Lutherse Kerk bepaald.
Eén en ander van het hierboven staande laat zich gemakkelijk terug vinden in het archief
van de Zutphense gemeente. Een door het Amsterdamse Consistorie beheerd
"Liefdefonds" onderstreept de afhankelijkheid van o.a. de Zutphense Lutherse Gemeente
van die van Amsterdam. "Amsterdam" heeft gedurende vele jaren de dienst uitgemaakt in
Zutphen. Vooral bij het beroepen van een predikant doet zich deze "bevoogding" nadelig
voelen.
De Lutheranen roeren zich in Zutphen pas omstreeks het jaar 1650. Ze halen weliswaar
"de krant" niet, maar ze komen dan wel voor in de kolommen van de magistraat. Wanneer
blijkt dat de Lutheranen zich hier bezig houden met het beleggen van samenkomsten om
er preken aan te horen en stichtelijke boeken te lezen, grijpt de stedelijke overheid in.
Deze maatregel sorteert weinig effect. Ds. Morhardt schrijft tenminste dat de zadelmaker
Georg Apell de bij elkaar komende Lutheranen maar liefst zeven jaar lang weet te stichten.
Af en toe komen er predikanten van Arnhem of Emmerick naar Zutphen om er het
avondmaal te bedienen. Dat gebeurt 's nachts; het was met recht een "nachtmaal". In