Gerelateerde content - Utrecht.nl - Gemeente Utrecht

Team Audit
Gaby van Bommel
Anja Eling
Marieke Lunter
Bram Munters
26 maart 2013
Kenmerk: 2013027 TA
Aardse zaken
- Audit naar de bodemsanering in Leidsche Rijn -
1

INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave 2
1 Inleiding 4
1.1 Aanleiding voor de audit 4
1.2 Opzet en uitwerking van de audit 4
1.3 Opbouw van het rapport 4
2 De casus: bodemsanering in Leidsche Rijn 5
2.1 Inleiding 5
2.2 Vooronderzoeken (1995-2008) 6
2.2.1 Wet bodembescherming 6
2.2.2 Leidsche Rijn 6
2.3 Raamsaneringsplannen (2001-2005) 6
2.3.1 Wet bodembescherming 6
2.3.2 Leidsche Rijn 7
2.4 Saneringswerkzaamheden (2001-2009) 8
2.4.1 Uitvoeringskwaliteit bodembeheer en aanscherping Wet bodemsanering 8
2.4.2 Leidsche Rijn 8
2.5 Evaluaties en beschikkingen (2006-2010) 9
2.5.1 Wet bodembescherming 9
2.5.2 Leidsche Rijn 9
2.6 Belemmeringen voor afronding 10
3 Uitgevoerde saneringen 12
3.1 De opgave 12
3.1.1 Masterplan 12
3.1.2 Raamsaneringsplannen 12
3.2 De saneringen tussen 2001 en 2009 15
3.3 Betrokken partijen 16
3.3.1 Te vervullen rollen 16
3.3.2 Betrokken organisatieonderdelen 17
3.3.3 Gevolgen voor de sanering in Leidsche Rijn 18
4 Verantwoordingen 2005-2012 20
4.1 Wettelijk kader voor financiering 20
4.2 De tweede programmaperiode 21
4.3 De derde programmaperiode 22
4.4 Verantwoording over saneringen in Leidsche Rijn 22
4.4.1 Beschikking op het resultaat 22
4.4.2 Beschikkingen Leidsche Rijn 23
5 Conclusies en aanbevelingen 25
5.1 Hoofdconclusie 25
5.2 Bodemsaneringsplannen 25
5.3 Uitvoering saneringen 26
2

5.4 Verantwoording over saneringen 27
5.5 Samenwerking tussen M&M en VTH 27
Bijlage 1 Methodologische verantwoording 28
Bijlage 2 Begrippen en definities bodemverontreiniging en -sanering 31
Bijlage 3 Saneringslocaties 35
Bijlage 4 Beantwoording onderzoeksvragen 37
3

1 INLEIDING
1.1 Aanleiding voor de audit
De gemeente Utrecht realiseert aan de westkant van de stad de wijk Leidsche Rijn. Om de ontwikkeling van
deze wijk mogelijk te maken, moest de vervuiling van de bodem in het voorheen overwegend agrarische
gebied in kaart worden gebracht en zo nodig worden gesaneerd. De rijksoverheid stelt kaders voor deze
saneringen en ondersteunt locale overheden financieel bij het saneren van bodemverontreinigingen.
Over de opzet en uitvoering van de bodemsaneringen in Leidsche Rijn en in het verlengde daarvan over de
verantwoordingen daarover is verschil van inzicht ontstaan tussen twee betrokken organisatieonderdelen, te
weten Mobiliteit en Milieu (M&M) en Vergunningen, Toezicht en Handhaving (VTH).
1.2 Opzet en uitwerking van de audit
Opdracht
Op 7 februari 2013 heeft de algemeen directeur Team Audit de opdracht gegeven een audit uit te voeren
naar de wijze waarop verantwoording over bodemsaneringen in Leidsche Rijn naar de rijksoverheid en
gemeenteraad plaatsvinden. Door de bij deze verantwoording betrokken managers is een aantal
onderzoeksvragen geformuleerd.
Doelstelling
Het doel van de audit is vast te stellen of de gemeente rechtmatig heeft gehandeld bij het verantwoorden
van de projecten van bodemsaneringen bij het Rijk op grond van het Investeringsbudget Stedelijke
Vernieuwing in de periode 2005-2011. De uitwerking van deze doelstelling in onderzoeksvragen is
opgenomen in bijlage 1.
Uitgevoerde werkzaamheden
Om de onderzoeksvragen te beantwoorden zijn de volgende activiteiten uitgevoerd:
Analyse van wet en regelgeving en aanvullende afspraken die betrekking hebben op het
Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing en bodemsaneringen (zoals de Wet bodembescherming, het
Besluit bodemkwaliteit en de daaruit voortvloeiende uitvoeringsbesluiten);
Gesprekken met de betrokken organisatieonderdelen Mobiliteit en Milieu (M&M) en Vergunningen,
Toezicht en Handhaving (VTH), daarbij zijn ook enkele medewerkers van ingehuurde gespecialiseerde
bureaus betrokken;
Analyse van documenten en dossiers die betrekking hebben op de door de gemeente Utrecht ingediende
verantwoordingen tussen 2005 en 2011 voor bodemsaneringen in Leidsche Rijn;
Controle van de verantwoordingen.
1.3 Opbouw van het rapport
Centraal in dit onderzoek staat de rechtmatigheid van de verantwoordingen over de bodemsaneringen in
Leidsche Rijn. Omdat rechtmatig handelen niet los gezien kan worden van de regelgeving over
bodemsaneringen en de uitvoering van de projecten, zijn aan deze thema's de hoofdstukken 2 en 3 van dit
rapport gewijd. In hoofdstuk 4 wordt uiteengezet hoe de gemeente is omgegaan met de verantwoording
over de bodemsaneringen naar het Rijk en de gemeenteraad. Tot slot zijn in hoofdstuk 5 de conclusies en
aanbevelingen opgenomen. De bijlagen bevatten een methodologische verantwoording, een begrippenlijst,
een lijst met saneringslocaties en het antwoord op de onderzoeksvragen.
4

2 DE CASUS: BODEMSANERING IN LEIDSCHE RIJN
2.1 Inleiding
Bodemsaneringen worden uitgevoerd om gezondheidsrisico's voor de burgers te verminderen, om
verspreiding van verontreiniging tegen te gaan en herontwikkeling van verontreinigde gebieden mogelijk te
maken. Bodembeheer en –sanering is onderworpen aan een aanzienlijke hoeveelheid Europese, landelijke,
provinciale en gemeentelijke wet- en regelgeving. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de meest relevante
bepalingen die van belang zijn voor de bodemsaneringen die in Leidsche Rijn zijn uitgevoerd.
Het proces van bodemsanering in Leidsche Rijn bestrijkt een periode van ongeveer 15 jaar. De wortels van
het verschil van inzicht over de afronding van de bodemsanering in Leidsche Rijn tussen M&M en VTH liggen
in het begin van dit proces. Het is nodig om de verschillende stappen in het saneringsproces te beschrijven
om te kunnen begrijpen waar dit precies om draait. In dit hoofdstuk worden de verschillende fases in het
proces beschreven en in welke periodes deze plaatsvonden.
Gedurende het proces zijn er meerdere wettelijke en organisatorische wijzigingen geweest. Voor zover
relevant voor deze situatie zullen deze beschreven worden. Bij de start van het project waren uitvoerders en
toezichthouders nog samen ondergebracht in één afdeling, namelijk Milieu en Duurzaamheid (MILDU). In dit
rapport wordt voor deze organisatie-eenheid twee verschillende aanduidingen gebruikt. MILDU (T&H) als het
gaat om de toezichthoudende en handhavende taken en MILDU (B&U) voor de overige taken. Van 2008 tot
2012 waren de toezichthouders apart ondergebracht in de sector Publieke Diensten (PD) en vanaf 2013 in de
afdeling Vergunning, Toezicht en Handhaving (VTH). De overige taken (zoals beleid en uitvoering) waren
steeds ondergebracht bij MILDU. Dit organisatieonderdeel heeft sinds 1 januari 2013 een nieuwe naam:
Mobiliteit en Milieu (M&M). In de verdere loop van dit rapport kunnen daarom voor dezelfde functies
verschillende benamingen worden gebruikt al naar gelang de periode waarin de gebeurtenis heeft
plaatsgevonden.
In figuur 2.1 zijn de gebeurtenissen rond de bodemsanering schematisch weergegeven. In de paragrafen 2.2
tot en met 2.5 wordt op elke fase van het proces dieper ingegaan.
Figuur 2.1. Fasering van de bodemsanering in Leidsche Rijn tussen 1996 en 2013
Vooronderzoeken
Sanering op grond
van
raamsaneringsplan
Evaluatierapporten
Formele afronding
sanering met een
beschikking
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Voorafgaand aan het opstellen van de rsp’s
zijn alle locaties onderzocht waar
verontreiniging werd vermoed
Bij ieder vermoeden van verontreiniging moet een vooronderzoek worden uitgevoerd. Ook
na het opstellen van de rsp’s zijn nieuwe gevallen van vermoedelijke verontreiniging
aangetroffen, bijvoorbeeld bij het bouwrijp maken van de grond, en zijn er
vooronderzoeken uitgevoerd.
Rsp’s opgesteld en vastgesteld door bevoegd gezag.
84 locaties zijn op grond hiervan gesaneerd. Laatste
werkzaamheden zijn uitgevoerd in 2009.
Evaluatierapport voor alle 84
gesaneerde locaties. Er zijn
thans geen locaties waarvoor
nog een rapport moet
worden opgesteld.
Cluster
van 42
locaties is
beschikt
De rsp’s zijn nog van kracht
indien er nog een nieuw geval
van verontreiniging zou
worden vastgesteld.
42 locaties niet beschikt agv
meningsverschil M&M en VTH. Sanering
van aantal verontreinigde locaties nog
niet formeel afgerond.
5

2.2 Vooronderzoeken (1995-2008)
2.2.1 Wet bodembescherming
De belangrijkste juridische kaders voor bodemsaneringen zijn neergelegd in de Wet bodembescherming
(Wbb) en het Besluit bodemkwaliteit. Hiernaast kunnen de Wet Milieubeheer en regelgeving op het gebied
van afvalstoffen en asbestverwijdering van toepassing zijn als de sanering van de bodem betrekking heeft
op bijvoorbeeld het verwijderen van erfverhardingen, slootdempingen of asbest.
Er kunnen verschillende aanleidingen zijn om de kwaliteit van de bodem te onderzoeken. Zo kan er
bijvoorbeeld een vermoeden zijn van bodemverontreiniging. Daarnaast is het een voorwaarde voor het
krijgen van een vergunning voor het bouwen van woningen om te aan te tonen dat een bouwlocatie niet
ernstig verontreinigd is. Voor het uitvoeren van bodemonderzoeken zijn richtlijnen en protocollen
beschikbaar die de kwaliteit van de onderzoeken moeten borgen. In het Besluit bodemkwaliteit zijn eisen
neergelegd waar een bodemsanering aan moet voldoen. Als er sprake is van ernstige verontreiniging -
gezien de normen die de rijksoverheid daarvoor heeft gesteld - moet er met spoed worden gesaneerd. Als
dat niet het geval is, kan het verbeteren van de bodemkwaliteit niet worden voorgeschreven op grond van de
regels voor bodemsanering zoals die vastliggen in de Wet bodembescherming (Wbb). Daarvoor moeten
gemeenten dan zelf een gebiedskwaliteit vaststellen.
Wanneer een grondgebied een nieuwe bestemming krijgt, moet vaststaan dat dit grondgebied daarvoor
geschikt en dus schoon genoeg is. Wat wordt verstaan onder 'schoon genoeg' is vastgelegd in landelijke en
gemeentelijke regels. De te stellen eisen zijn afhankelijk van de aard van de nieuwe bestemming. Zo gelden
bijvoorbeeld voor woningbouw stringentere eisen dan voor een bedrijventerrein. Bij de beoordeling van een
vergunning voor woningbouw moet de aanvrager kunnen aantonen dat de grond voor deze bestemming
voldoende geschikt is. Om dit te kunnen bewijzen is bodemonderzoek nodig. Wanneer daaruit blijkt dat de
grond te verontreinigd is, moet deze gesaneerd worden tot (minimaal) de waarden die gelden voor de
toekomstige bestemming.
2.2.2 Leidsche Rijn
In de periode van 1995 tot 2001 zijn diverse vooronderzoeken uitgevoerd in het projectgebied Leidsche
Rijn. Voorwaarde voor een onderzoek was wel dat er (1) een historisch of visueel vermoeden was van
verontreiniging en (2) het perceel eigendom was van de gemeente Utrecht. Uit de vooronderzoeken is
inderdaad verontreiniging gebleken. Op sommige locaties, verspreid over het gebied, bleek de bodem
verontreinigd tot boven de interventiewaarden met bestrijdingsmiddelen, minerale olie, oplosmiddelen, en
zware metalen. Tevens werden er in de bodem onder meer kolen, puin, slakken en asbest aangetroffen.
Deze resultaten zijn opgenomen in en zijn de basis van de raamsaneringsplannen (zie hieronder). Ook na
2001 zijn nog regelmatig vooronderzoeken uitgevoerd, bijvoorbeeld wanneer er bij het bouwrijp maken van
grond (mogelijke) verontreiniging werd aangetroffen.
2.3 Raamsaneringsplannen (2001-2005)
2.3.1 Wet bodembescherming
Alvorens met een bodemsanering begonnen wordt, moet een melding worden gemaakt van de aard en
omvang van de verontreiniging aan het bevoegd gezag. De Wbb laat in artikel 40 nadrukkelijk de ruimte dat
voorafgaand aan de sanering slechts een gedeelte van de vervuiling in kaart wordt gebracht en dat voor
slechts een deel van de sanering een saneringsplan bestaat. Hierover moet het bevoegd gezag wel een
6

esluit nemen. Het bevoegd gezag voor bodemsaneringen is meestal de provincie. Uitzondering hierop zijn
de grote gemeenten, zij zijn zelf het bevoegd gezag voor bodemsaneringen op hun eigen grondgebied.
In geval van ernstige verontreiniging, zoals bedoeld in de Wbb, is sanering van de bodem verplicht. Op
welke wijze de sanering van een ernstig verontreinigde bodem uitgevoerd moet worden is vastgelegd in
landelijke wetgeving en protocollen. Wanneer de bestemming van de grond wordt gewijzigd en
bodemverontreiniging wordt vermoed, wordt normaliter voor die specifieke locatie beoordeeld in welke mate
de bodem verontreinigd is en of sanering noodzakelijk is.
2.3.2 Leidsche Rijn
De gemeente heeft voor het projectgebied Leidsche Rijn drie raamsaneringsplannen opgesteld in de periode
2001-2005. In een volgend hoofdstuk wordt nader ingegaan op de inhoud van de raamsaneringsplannen.
De raamsaneringsplannen zijn opgesteld door een extern ingenieursbureau in opdracht van M&M. Of de
gemeentelijke toezichthouders destijds hebben ingestemd met de raamsaneringsplannen kunnen wij niet
meer vaststellen. De raamsaneringsplannen zijn vastgesteld door het college van B&W van de gemeente
Utrecht. Er is gekozen voor het maken van een raamsaneringsplan in plaats van het gedetailleerd in kaart
brengen van elke potentiële verontreiniging in het gebied vanwege de omvang van het te ontwikkelen
gebied.
Een beoordeling per (mogelijk) verontreinigde locatie had in het geval van Leidsche Rijn kunnen leiden tot
forse vertraging in de ontwikkeling van het gebied omdat er, naar verwachting, gaandeweg steeds nieuwe
gevallen van verontreiniging zouden worden vastgesteld. Dit zou dan keer op keer tot gevolg hebben dat
gewacht moest worden op de nodige bodemonderzoeken, het opstellen van een saneringsplan, het
vaststellen van het saneringsplan door het bevoegd gezag, het uitvoeren van de saneringswerkzaamheden,
het opstellen van het evaluatierapport en uiteindelijk de beschikking waarmee kon worden aangetoond dat
de grond geschikt was voor woningbouw. Dit traject kan maanden in beslag nemen en bovendien de
ontwikkeling van aangrenzende gebieden hinderen. Dat er sprake was van bodemverontreiniging in het
projectgebied was wel duidelijk, maar in hoeveel gevallen het ernstige verontreiniging, betrof, niet. Mogelijk
ging het om tientallen locaties. Om die reden heeft de gemeente ervoor gekozen om raamsaneringsplannen
op te stellen. Hierin is het gehele projectgebied Leidsche Rijn benoemd tot 'één geval van aaneengesloten
verontreiniging' zoals bedoeld in de Wbb. Dat er sprake was van verontreinigde grond die op grond van de
Wbb moest worden gesaneerd, werd aldus door het bevoegd gezag vastgesteld. Daarmee werd het mogelijk
om direct van start te gaan met saneringswerkzaamheden wanneer deze werden aangetroffen in het
projectgebied. In de raamsaneringsplannen werd daarbij bepaald dat, wanneer bleek dat de bodem ernstig
verontreinigd was, er aanvullend een plan van sanering zou worden opgesteld. Hierin moest worden
vastgelegd welke nadere onderzoeken noodzakelijk zijn, op welke wijze gesaneerd moest worden, het te
bereiken saneringsresultaat en waaruit het evaluatierapport moest bestaan. Het beoogde eindresultaat van
de raamsaneringsplannen was dat de bodem van het gehele projectgebied Leidsche Rijn geschikt zou zijn
voor de toekomstige bestemming.
Door raamsaneringsplannen te maken voor Leidsche Rijn als geheel, kan de indruk ontstaan dat het hele
gebied ernstig vervuild is. Inmiddels is gebleken dat dit niet het geval is. Dan rijst eerst de vraag of het
projectgebied wel als 'één geval' had mogen worden benoemd. In de circulaire saneringsregeling wet
bodembescherming (1998-2009) staat daarover dat verschillende verontreinigde grondgebieden tezamen
tot één geval van verontreiniging worden gerekend indien de grondgebieden waarop de verontreinigingen
zich voordoen een technische, organisatorische en ruimtelijke samenhang vertonen. Hierbij dient in meer of
mindere mate aan elk van de drie genoemde samenhangen voldaan te worden om als één geval te worden
beschouwd. Bij het opstellen van de raamsaneringsplannen is geconcludeerd dat aan deze voorwaarden
werd voldaan.
Een tweede vraag is wat de benoeming 'één geval van ernstige verontreiniging' betekent voor de locaties die
niet ernstig vervuild bleken te zijn en voor de niet onderzochte locaties. Moeten deze toch gesaneerd
7

worden omdat ze onderdeel zijn van een groter gebied dat is gekwalificeerd als ernstig verontreinigd of leidt
dit tot onnodige discussie over de kwaliteit van de bodem? Voor het antwoord op deze vraag moet een
onderscheid gemaakt worden tussen 'één geval' en bodemsaneringsproject. Een geval kan namelijk bestaan
uit meerdere bodemsaneringsprojecten. Bodemsaneringsprojecten kunnen betrekking hebben op een
gedeelte van een geval van verontreiniging, of op het gehele geval, of op meerdere gevallen. Het bevoegd
gezag heeft dus beleidsruimte om onderzoek en sanering op een ander niveau aan te (laten) pakken dan per
geval. De Wbb biedt mogelijkheden om bodemsanering gefaseerd (artikel 38, vierde lid) of geclusterd
(artikel 42) of als deelsanering (artikel 40) uit te voeren. Hierdoor is 'maatwerk' mogelijk. Dit impliceert dat
uitsluitend de locaties in het projectgebeid die daadwerkelijk ernstig verontreinigd bleken te zijn als zodanig
gekwalificeerd moeten worden en de overige locaties in het projectgebied niet.
2.4 Saneringswerkzaamheden (2001-2009)
2.4.1 Uitvoeringskwaliteit bodembeheer en aanscherping Wet bodemsanering
In 2000 heeft de sector bodemsanering zelf, in samenwerking met de overheid, de activiteiten
geïnventariseerd die het meest kritisch zijn voor een goed eindresultaat van onderzoek en/of sanering.
Vervolgens heeft men instrumenten ontwikkeld aan de hand waarvan betrokken partijen de gewenste
kwaliteit kunnen bereiken. Dit zijn documenten waarin de technische eisen aan de uitvoering of het product
zijn vastgelegd, vaak aangevuld met eisen aan de toetsing op een correcte uitvoering. Door het aanvankelijk
vrijwillige karakter van deze regels, is hieraan onvoldoende uitvoering gegeven. Daarom zijn deze regels in
2006 vervangen door wettelijke regels in het Besluit uitvoeringskwaliteit bodembeheer. Zo werd enerzijds de
kwaliteit van de meest kritische activiteiten wettelijk geborgd en moest anderzijds de integriteit van de
uitvoerders van de saneringen verbeterd worden. Instellingen mogen na 2006 bepaalde activiteiten rond
bodemsanering alleen uitvoeren als zij erkend zijn door het Rijk.
In 2006 werd eveneens de Wbb aangescherpt. Voor de uitvoering van bodemsaneringen waarvoor al plannen
waren gemaakt of die al aangevangen waren gold overgangsrecht. De bestaande wettelijke regels blijven van
kracht voor saneringsplannen en saneringen die al zijn uitgevoerd voordat de wetwijziging van kracht werd.
Saneringsplannen hoeven dus niet te worden aangepast. De nieuwe bepalingen van de wet gelden (zoals
verslagplicht en nazorgplan), indien de sanering na de inwerkingtreding wordt uitgevoerd. Voor saneringen
die al zijn afgerond voor de inwerkingtreding van de wet gelden niet de nieuwe verplichtingen (Tweede
Kamer, vergaderjaar 2003-2004, 29 462, nr 3). .
2.4.2 Leidsche Rijn
Met het vaststellen van de raamsaneringsplannen en het afgeven van de bijbehorende beschikking kreeg
M&M formeel toestemming om ernstige bodemverontreiniging in het projectgebied te saneren. Kort na het
vaststellen van het eerste saneringsplan (2001) is ook daadwerkelijk begonnen met het opruimen van
aangetroffen bodemverontreiniging. De werkzaamheden zijn niet beperkt tot gevallen van ernstige
vervuiling zoals bedoeld in de Wbb. Wanneer er in het projectgebied verontreiniging werd aangetroffen, dan
werd deze opgeruimd. Voor gevallen van ernstige verontreiniging werd conform het raamsaneringsplan
aanvullend een saneringsplan opgesteld voor die specifieke locatie. Dit hield onder meer in dat door nader
onderzoek werd vastgesteld waaruit de bodemverontreiniging precies bestond, op welke wijze de bodem
gesaneerd zou werden en tot welke waarden. Op alle locaties, dus ook de niet-ernstig verontreinigde
gevallen, zijn gedurende de werkzaamheden bodemmonsters (evaluatieonderzoeken) genomen om het
saneringsresultaat vast te stellen. Het resultaat van de saneringswerkzaamheden is ook gebruikt als
verantwoording aan het Rijk voor de door de gemeente ontvangen ISV-gelden. Hierop wordt nader ingegaan
in hoofdstuk 4.
8

De projectleiding van de bodemsaneringen was in handen van een extern bureau. De milieukundige
begeleiding was in handen van een ander extern bureau. Voor zover ons bekend is er gedurende de
saneringswerkzaamheden geen toezicht op de veldwerkzaamheden uitgevoerd door MILDU (T&H) of PD.
Volgens M&M heeft er wel toezicht plaatsgevonden op deze werkzaamheden door andere toezichthouders
zoals de provincie en de milieupolitie. Dit is in het kader van dit onderzoek verder niet gecontroleerd.
De raamsaneringsplannen zijn nog altijd van kracht. Het kan zijn dat er ook nu nog grondwerkzaamheden
(zullen) worden uitgevoerd die mogelijk als bodemsanering moeten worden aangemerkt. Voor ons
onderzoek zijn echter alleen de saneringswerkzaamheden relevant die hebben geleid tot een
evaluatierapport. Deze werkzaamheden zijn afgerond in 2009.
2.5 Evaluaties en beschikkingen (2006-2010)
2.5.1 Wet bodembescherming
In artikel 39c van de Wbb is opgenomen dat na de afronding van de sanering, degene die de
werkzaamheden heeft uitgevoerd, daarvan verslag doet aan het bevoegd gezag. In het verslag moet een
overzicht worden gegeven van:
de getroffen saneringsmaatregelen;
een beschrijving van de kwaliteit van de bodem;
de hoeveelheid, kwaliteit en bestemming van de afgegraven of aangevoerde grond;
eventuele beperkingen in het gebruik van de bodem na sanering.
Het bevoegd gezag moet instemmen met het verslag. Volgens de Wbb gebeurt dat met een beschikking over
het verslag. Er kunnen nadere regels gesteld worden door het bevoegd gezag over de gegevens die in het
verslag moeten worden opgenomen.
2.5.2 Leidsche Rijn
Voor iedere gesaneerde locatie (dus ook de niet-ernstig verontreinigde) is een evaluatierapport opgesteld.
Hierin wordt beschreven welke saneringswerkzaamheden zijn uitgevoerd en wat het saneringsresultaat is.
Zo nodig wordt ook aangegeven welke voorzieningen voor nazorg moeten worden getroffen.
De evaluatierapporten zijn opgesteld door het externe ingenieursbureau dat de milieukundige begeleiding
van de saneringswerkzaamheden voor zijn rekening nam. De evaluatierapporten zijn vervolgens geclusterd
aangeboden door M&M aan toezichthouder MILDU(T&H).. Hierdoor kon er geruime tijd verstrijken tussen het
afronden van de saneringswerkzaamheden en de beoordeling van de evaluatierapporten door de
toezichthouder.. Inmiddels is wettelijk bepaald dat er maximaal een jaar mag zitten tussen het afronden van
de werkzaamheden en het aanbieden van het evaluatierapport. Tabel 2.1 laat zien dat er in de praktijk veelal
een geruime tijd is verstreken is tussen het afronden van de werkzaamheden met een evaluatierapport en
het beoordelen daarvan door de toezichthouder
9

Tabel 2.1 Aantal jaren tussen uitvoering van de werkzaamheden en de datum van het evaluatierapport
Aantal jaren tussen
uitvoering werk en
datum rapport
Rapporten van
beschikte
saneringen
Rapporten van
onbeschikte
saneringen
Aantal % Aantal %
0- ≤1 5 12 4 10
1- ≤2 10 24 15 36
2- ≤3 12 28 3 7
3 ≤4 8 19 5 12
4 ≤5 6 14 7 17
5 ≤6 1 2 7 17
6 ≤7 - - 1 2
Totaal 42 101 42 101
Voor de bovenstaande overzichten is uitgegaan van het laatste jaar van de uitvoering van de
werkzaamheden en het jaar van het evaluatierapport. De exacte jaartallen van de uitvoering van de
werkzaamheden en data van de evaluatierapporten zijn opgenomen in bijlage 3.
Wanneer de toezichtouder instemt met het evaluatierapport stuurt deze een beschikking waarin dit wordt
bevestigd. Met deze beschikking wordt de sanering van die locatie formeel afgerond. In 42 gevallen heeft
MILDU (T&H) de gevraagde beschikking afgeven en kennelijk ingestemd met het evaluatierapport. Deze 42
beschikkingen zijn in 2007 geclusterd afgegeven. Vervolgens zijn de toezichthoudende taken van
bodemsaneringen in Leidsche Rijn overgedragen aan een andere medewerker van MILDU (T&H).. Deze had
een andere kijk op de evaluatierapporten. Sindsdien zijn er namelijk geen evaluatierapporten meer
goedgekeurd, hoewel het om zeer vergelijkbare gevallen gaat als van de evaluatierapporten die wel zijn
goedgekeurd door. MILDU (T&H)
Na 2007 zijn nog evaluatierapporten over afgeronde saneringen aangeleverd door M&M aan MILDU (T&H) en
later aan PD . De bewerkingen van de rapporten vonden plaats in 2013. Sinds 2010 is er echter sprake van
een status quo: er zijn geen nieuwe evaluatierapporten meer opgesteld door M&M voor het projectgebied
Leidsche Rijn en de ingediende evaluatierapporten worden niet goedgekeurd door de huidig toezichthouder
VTH. In totaal gaat het om 42 locaties waarvan de sanering formeel niet kan worden afgerond.
2.6 Belemmeringen voor afronding
VTH noemt een aantal redenen waarom niet kan worden ingestemd met de evaluatierapporten. Deze zijn
hieronder genoemd. Het kan zijn dat er meerdere van deze redenen van toepassing zijn op één situatie.
1. Het vooronderzoek is technisch niet correct uitgevoerd of levert om andere redenen onvoldoende
informatie op. Er is daarom onzekerheid over de uitgangssituatie: was er sprake van ernstige vervuiling?
Zo nee, dan is een beschikking op grond van de Wbb niet nodig. Aangezien er afgravingen op de
betreffende locatie zijn geweest, kan nu, achteraf, niet meer worden vastgesteld of er sprake was van
verontreinigde grond. Het is daardoor voor VTH onduidelijk of er een beschikking kan/moet worden
afgegeven. Deze onduidelijkheid kan niet meer door onderzoek worden weggenomen.
2. Het vooronderzoek heeft met zekerheid aangetoond dat er geen sprake is van ernstige verontreiniging.
Als M&M op deze locatie grondafgravingen heeft laten uitvoeren, dan kunnen deze niet worden
aangemerkt als 'sanering'. Daarom is een beschikking overbodig.
10

3. De evaluatieonderzoeken zijn technisch niet correct uitgevoerd of leveren om andere redenen
onvoldoende informatie op. Er is daarom onzekerheid over het saneringsresultaat: is er de grond
voldoende gesaneerd en daarmee geschikt voor de toekomstige bestemming? Om deze onzekerheid weg
te nemen kunnen er aanvullende verificatieonderzoeken worden uitgevoerd.
4. De evaluatieonderzoeken hebben met zekerheid aangetoond dat er geen sprake is geweest van ernstige
verontreiniging. Het vermoeden van ernstige verontreiniging, de reden om te saneren, is onterecht
gebleken. Achteraf gezien had de grond dus niet gesaneerd hoeven worden. De grondafgravingen op
deze locatie kunnen deze niet worden aangemerkt als 'sanering'. Daarom kan er ook geen beschikking
worden afgegeven.
In reactie op het uitblijven van goedkeuring door VTH heeft M&M, in samenwerking met het externe
ingenieursbureau dat de evaluatierapporten had opgesteld, acties ondernomen om deze te verbeteren. Deze
hebben niet geleid tot de gewenste beschikkingen op het saneringsresultaat. Hierop heeft het
ingenieursbureau aangegeven niet in staat te zijn de evaluatierapporten verder te verbeteren. Verder stelt
M&M zich op het standpunt dat alle evaluatierapporten betrekking hebben op situaties waarin in
beschikking vereist is. De bodemonderzoeken leveren voldoende informatie om iedere onzekerheid over het
saneringsresultaat weg te nemen. Het belangrijkste is het saneringsresultaat: de grond in het hele
projectgebied is geschikt voor de toekomstige bestemming. Of er daadwerkelijk sprake is geweest van
ernstige verontreiniging, is minder relevant, alle verontreinigde grond is gesaneerd tot binnen de gestelde
normen. De evaluatierapporten leveren voldoende informatie op om dit vast te stellen. VTH dient volgens
M&M op basis daarvan een beschikking af te geven.
Een belangrijk aspect in deze discussie vormt wet- en regelgeving. Gedurende de doorlooptijd van het
project is de wetgeving op een aantal onderdelen (ingrijpend) gewijzigd. Het gaat dan onder andere om
aanpassingen in de Wbb, invoering van het besluit bodemkwaliteit, en striktere protocollen voor de
uitvoering van sanering en de uitvoering van onderzoek. Voor lopende saneringen gold overgangsrecht.
Welke regeling op welke locatie van toepassing is, hangt van een aantal aspecten af, bijvoorbeeld in welke
fase de sanering zich bevond toen de nieuwe regelgeving van kracht werd. Daarom kan alleen per
afzonderlijke locatie worden vastgesteld welke regelgeving van toepassing is.
VTH betoogt dat het milieukundige ingenieursbureau niet volgens de juiste wet- en regelgeving heeft
geopereerd. Omdat het ingenieursbureau wel gecertificeerd is voor de milieukundige begeleiding van
bodemsaneringen heeft VTH hiervan melding gemaakt bij de Inspectie Leefomgeving en Transport van het
Ministerie van Infrastructuur en Milieu.
11

3 UITGEVOERDE SANERINGEN
3.1 De opgave
3.1.1 Masterplan
In april 1994 hebben de gemeentebesturen van Utrecht en Vleuten-De Meern aan het Projectbureau
Leidsche Rijn de opdracht gegeven een masterplan op te stellen voor de ontwikkeling van Leidsche Rijn. Het
plan was vooral bedoeld om richting te geven aan de ruimtelijke ontwikkelingen maar het heeft geen
wettelijke status of juridische bindende werking. Het plangebied dankt zijn naam aan de gekanaliseerde
rivier Leidsche Rijn, die ten dele op het grondgebied van de gemeente Utrecht en ten dele op dat van de
gemeente Vleuten-De Meern lag. Het masterplan was erop gericht Leidsche Rijn te ontwikkelen tot een
stedelijk gebied om een bijdrage te leveren aan de oplossing van de grote woningnood in de regio Utrecht.
Deze ontwikkeling werd gesteund door het Rijk dat Leidsche Rijn, een van de grootste bouwlocaties in
Nederland, had aangewezen als VINEX-locatie.
In het masterplan is opgenomen dat er een lichte verontreiniging van de bodem is in het bestaande deel van
het bedrijfsterrein Oudenrijn en in het voormalige glastuinbouwgebied. Daarnaast waren er in het
plangebied vijf voormalige stortplaatsen. Deze waren al in een vroegtijdig stadium gesaneerd, dus nog
voordat de saneringsplannen voor Leidsche Rijn opgesteld werden. Uit het masterplan bleek dat er voor de
sanering in het VINEX- uitvoeringscontract geld gereserveerd was en voor de periode 1995-2005 een
saneringsprogramma vastgesteld was..
3.1.2 Raamsaneringsplannen
In het VINEX-gebied Leidsche Rijn is inmiddels grootschalige woningbouw gerealiseerd. Voor het bouw- en
woonrijp maken moesten de ernstige gevallen van bodemverontreiniging gesaneerd worden. Hiervoor waren
saneringsplannen opgesteld. Het doel van een saneringsplan is het beschrijven van de maatregelen die
genomen moeten worden om risico's van ernstige bodemverontreiniging weg te nemen. De werkzaamheden
in Leidsche Rijn hebben in de praktijk plaatsgevonden onder de noemer van drie raamsaneringsplannen die
'het bevoegd gezag voor de Wbb' (het college van de gemeente Utrecht) heeft goedgekeurd:
1. Raamsaneringsplan Leidsche Rijn, 11 mei 2001 (kleinschalige gevallen);
2. Raamsaneringsplan bodemverontreiniging Het Zand en gedeeltelijk Rijnsche Park, 5 november 2001;
3. Raamsaneringsplan bodemverontreiniging Leidse Rijn Park West, De Binnenhof West, 21 september
2005.
Ad 1. Raamsaneringsplan kleinschalige gevallen
Uit de ervaringen met de ontwikkeling van enkele deelgebieden in Leidsche Rijn (Langerak, Parkwijk,
Papendorp en de Wetering) bleek dat een aanzienlijk deel van de bodemverontreiniging bestond uit kleine
en eenvoudige gevallen. Voorbeelden hiervan zijn erfverhardingen, brandkuilen en lokale dempingen. Het
betrof hier kleine gevallen van bodemverontreiniging, waarbij geen ingrijpende maatregelen nodig zijn om
een correcte en milieuhygiënische verantwoorde sanering te garanderen.
In het raamsaneringsplan is opgenomen dat het terrein na de saneringswerkzaamheden geschikt dient te
zijn voor de herinrichting en het bouw- en woonrijp maken van het deelgebied. Voor overige complexe
gevallen van ernstiger bodemverontreiniging zal dan per geval een saneringsplan worden opgesteld. In
overzicht 3.1 is aangegeven welke deel van Leidsche Rijn betrokken is in het raamsaneringsplan. Overzicht
3.1 is eveneens opgenomen in het raamsaneringsplan. Hieruit blijkt duidelijk dat niet is aangegeven waar de
te saneren locaties zich precies bevinden. Wel is aangegeven dat de te saneren locaties zich ergens binnen
12

het omlijnde gebied moeten bevinden om gesaneerd te kunnen worden op grond van dit betreffende
raamsaneringsplan.
Overzicht 3.1 Projectgebied met deelgebieden uit het raamsaneringsplan kleinschalige gevallen mei 2001
Ad 2 en3. Raamsaneringsplannen
De totale oppervlakte van deze deelgebieden was circa 325 hectare. Doel van deze raamsaneringsplannen
was het mogelijk maken van sanering van de bodemverontreiniging in een zo groot mogelijk deel van de
plangebieden. Dit vond plaats door het omschrijven van de beginsituatie, de voorwaarden die aan de
uitvoering worden gesteld en van de vereiste eindsituatie. De raamsaneringsplannen waren alleen van
toepassing op de gebieden die in eigendom waren van de gemeente Utrecht. Het doel van de sanering was:
het terugbrengen van het ernstige geval van bodemverontreiniging naar lagere (terugsaneer)waarden;
het projectgebied geschikt maken voor de toekomstige bestemming in het kader van de VINEX-locatie
Leidsche Rijn te weten wonen, park en recreatie.
De beschrijving van de verontreinigingsituatie berustte op eerder uitgevoerde bodemonderzoeken. De
uitgevoerde onderzoeken waren weliswaar niet geheel dekkend voor de gehele verontreiniging in het
projectgebied, maar werd ruim voldoende geacht om een raamwerk neer te kunnen zetten waaronder het
merendeel van de verontreinigingen aangepakt kon worden. Op basis van de uitgevoerde onderzoeken en
de eerder opgedane ervaringen in Leidsche Rijn werd ingeschat dat uiteindelijk 99% van de verontreiniging
onder het raamsaneringsplan zou vallen.
Er is gekozen voor het opstellen van brede raamsaneringsplannen vanwege overeenkomsten in het
voormalige landgebruik in het betreffende deelgebied, de bodemkenmerken en hoogteligging. Daardoor is
er sprake van een samenhangende en gebiedsspecifieke omgevingskwaliteit. Als gevolg van de
aanwezigheid van boomgaarden en (glas)tuinbouw, was er in het gehele deelgebied sprake van een
13

aaneengesloten verontreiniging van de (water)bodem. Door de omvang van de verontreiniging en het
aaneengesloten karakter ervan is het plangebied samengenomen en gekwalificeerd als één geval van
ernstige bodemverontreiniging. De beide raamsaneringsplannen zijn nagenoeg identiek omdat beide
gebieden een gelijksoortig ruimtelijke ligging en ondergrond hebben.
Er is gekozen voor een raamsaneringsplan om de volgende redenen:
overeenstemming met de definitie van het geval;
een eenduidige aanpak van bodemsanering in het projectgebied;
aansluiting op de planontwikkeling in het gebied;
faciliteren van integrale aanpak van de bodemsanering door:
o Een goed en volledig overzicht over de bodemsanering;
o De kans op het missen van bodemverontreiniging wordt verkleind;
o Op het moment van gemeentelijk verwerving de saneringsaanpak meteen is afgestemd op de
overige gemeentelijke percelen;
o Overlast onder de omstandigheden wordt beperkt;
o En tevens goedkoper wordt uitgevoerd.
Het gebied was één van de oudste bebouwde kernen van het huidige Leidsche Rijn en is destijds intensief
gebruikt voor de teelt van groente, fruit en bloemen. Hulpstoffen van deze productie (bestrijdingsmiddelen,
kolen, aardolie, puin en dergelijke) zijn van af 1850 in de bodem geraakt. Het projectgebied is daardoor
aaneengesloten verontreinigd met de bijproducten van agrarische activiteiten. Bodemsanering werd nodig
geacht om de grond te kunnen gebruiken voor de nieuwe bestemmingen. Gezien de grootte van het
projectgebied, de eigendomsverhoudingen, de fasering van de ontwikkeling en de diversiteit van de
verontreinigingen is afgeweken van het opstellen van een traditioneel saneringsplan waarbij omvang en aard
van de verontreiniging in zijn geheel bekend en bereikbaar waren. In de raamsaneringsplannen werd ervan
uitgegaan sanering urgent was vanwege de bouwplanning die was bepaald bij de ontwikkeling van de
VINEX-locatie. Hierdoor werd sanering van bodemverontreiniging in het Leidsche Rijn Park West op korte
termijn als noodzakelijk en urgent bestempeld. In overzicht 3.2 is weergegeven welk deel van het
plangebied onder de raamsaneringsplannen vielen (de blauwe en rode lijnen).
Overzicht 3.2 Saneringsgebied (begrensd door de rode en blauwe lijn)
14

3.2 De saneringen tussen 2001 en 2009
Uitgevoerde werkzaamheden
In de periode 2001-2006 is de bodem gesaneerd in het deelgebied het Zand, Leidsche Rijn Park (voorheen
Rijnse Park) en de Meern (onderdeel van Leidsche Park). Globaal betroffen het locaties aan de Utrechtseweg,
't Zand, Achter 't Zand, Westlandsetuin, Johanniterweg en Alendorperweg. In Overzicht 3.3 is dit met de
kleur geel weergegeven. Voor een nadere specificatie van de locaties zie bijlage 3. Voor deze locaties zijn er
evaluatierapporten opgesteld en beschikt.
In de periode 2006 – 2009 zijn er saneringswerkzaamheden uitgevoerd op 42 andere locaties. Deze locaties
vallen onder de raamsaneringsplannen Leidsche Rijn en Park West. De lijst met de locaties is opgenomen in
bijlage 3 maar niet opgenomen in Overzicht 3.3. Over de resultaten van deze saneringen zijn nog geen
beschikkingen afgegeven..
Legenda
Gele lijn = globale weergave van tussen 2001 en 2006 gesaneerde en beschikte locaties
Overzicht 3.3 Weergave van gesaneerde en beschikte locaties in Leidsche Rijn
Afronding van de saneringen
Per gesaneerde locatie is na afloop van sanering een evaluatierapport opgesteld en ter beoordeling
voorgelegd aan het bevoegde gezag Wbb (de gemeente Utrecht). Voor 42 van de 84 locaties is ingestemd
met het saneringsresultaat. Voor de andere 42 locaties heeft de gemeente Utrecht geen beschikking op het
saneringsresultaat afgegeven vanwege twijfels aan de kwaliteit van de evaluatierapporten en in het
verlengde daarvan van de uitgevoerde saneringen. Omdat de gemeente Utrecht er niet in slaagde om uit
deze impasse te raken, is een onafhankelijke partij gevraagd de kwaliteit van het hele
bodemsaneringsdossier te beoordelen en gezamenlijk een oplossingsrichting te vinden voor de afronding
van dit bodemsaneringsproject.
Uit de beoordeling van deze onafhankelijke partij bleek dat het saneringsresultaat naar verwachting gehaald
is. Er wordt gesteld dat de aanpak robuust was en gericht op het weghalen van de aanwezige
bodemverontreiniging en bodemvreemde materialen. Wel schortte het bij de sanering vaak aan correcte en
volledige vastlegging van gegevens. Dit kan volgens de onafhankelijke partij met administratieve
werkzaamheden worden opgeheven. Een uitzondering hierop zijn de locaties (ongeveer 10%) waar mobiele
15

en niet zintuiglijk waarneembare verontreinigingen aanwezig waren en de locaties (eveneens 10%) waarover
geen aanvullende informatie beschikbaar is of twijfel bestaat over het uitvoeringsverloop. Voor deze locaties
zal naar de mening van de onafhankelijke partij door middel van aanvullend verificatieonderzoek moeten
worden gecontroleerd of met de saneringswerkzaamheden het beoogde resultaat is behaald. Het gaat
daarbij om maximaal 20 locaties.
3.3 Betrokken partijen
3.3.1 Te vervullen rollen
Het goed verdelen en vastleggen van verantwoordelijkheden, taken en rollen binnen een
bodemsaneringsproject is een waarborg voor het nakomen van afspraken. Bij de bodemsanering in Leidsche
Rijn is gebleken dat de continuïteit in het totale project niet gegarandeerd was. Dit is veelal veroorzaakt
doordat gedurende het project betrokken partijen, contactpersonen en uitgangspunten van de sanering
veranderden, of dat eenvoudigweg niet was afgesproken welke rol een partij heeft. Het is daarom van belang
dat elke partij zich bewust is van zijn eigen en andermans rollen en verplichtingen in een project. Op het
juiste moment moeten partijen worden betrokken of actief zijn.
Taken als bevoegd gezag
De uitvoering van de overheidstaken op landbodems is grotendeels in handen gelegd van provincies en 29
grotere gemeenten. Zij zijn het bevoegd gezag in het kader van de Wbb en verantwoordelijk voor het
uitvoeren van de sanering van ernstige verontreinigingen. Deze bevoegde overheden hebben ook een zekere
beleidsvrijheid. Taken die bij het bevoegd gezag horen zijn het vaststellen van de ernst van een
bodemverontreiniging, de spoedeisendheid en het tijdstip van saneren. Dit op basis van
onderzoekgegevens. Daarnaast moet met een saneringsplan worden ingestemd waarbij de
saneringdoelstelling wordt vastgesteld. Ook een taak is het geven van aanwijzingen bij nieuwe gevallen van
bodemverontreiniging en het instemmen met nazorgplannen. Deze verantwoordelijkheden zijn
gemandateerd aan M&M en VTH.
Andere taken en rollen
De gemeentelijke organisatie is daarnaast op vele andere manieren betrokken bij bodemsaneringen. Zij
vervult meerdere rollen in de verschillende processen, waaronder opdrachtgevende, uitvoerende en
toetsende rollen. In deze paragraaf is aangegeven welke rollen vervuld moeten worden in een
bodemsaneringsproces:
1. Initiatiefnemer/eigenaar
De natuurlijke of rechtspersoon, die opdracht geeft voor de uitvoering en de milieukundige begeleiding van
bodemsanering en/of nazorg bij bodemsanering.
2. Handhaver
Het begrip 'handhaving' heeft verschillende betekenissen. Soms heeft het alleen betrekking op
sanctionering. In andere gevallen verstaat men onder handhaving alles waarmee naleving van wettelijke
regels kan worden bevorderd (handhaving in ruime zin). Naast toezicht en sanctionering gaat het dan
bijvoorbeeld ook om vergunningverlening, communicatie en randvoorwaardelijk beleid om te kunnen
handhaven. Het begrip 'handhaving in enge zin' heeft betrekking op:
houden van toezicht (controleren/inspecteren);
opsporen van strafbare feiten;
bestuursrechtelijk en strafrechtelijk sanctioneren;
beschikken, dat wil zeggen het beoordelen van het evaluatierapport over een uitgevoerde sanering en het
vaststellen van het saneringsresultaat (mede op basis van bodemmonsters).
16

Voor het organiseren en uitvoeren van adequaat toezicht en handhaving zijn door de gezamenlijke
overheden kwaliteitscriteria opgesteld en neergelegd in het Besluit kwaliteitseisen handhaving milieubeheer
(2005). Dit besluit is ook van toepassing op de handhaving van de Wbb. Dit besluit houdt onder andere in
dat periodiek, minimaal één keer per jaar, over de resultaten van de toezichtactiviteiten worden
gerapporteerd en wordt beoordeeld of de ervaringen in het veld consequenties hebben voor:
het beoordelen van meldingen, bodemonderzoeken, saneringsplannen (en BUS-meldingen),
evaluatieverslagen en nazorgplannen
het beschikken op bodemonderzoeken, saneringsplannen (en BUS-meldingen), evaluatieverslagen en
nazorgplannen
de overdracht van de definitieve beschikking aan de toezichthouder
de wijze waarop aard en frequentie van het toezicht wordt bepaald
de wijze van toezichthouden
de overdracht aan handhaving (zoals de milieupolitie).
De toezicht- en handhavingsfunctie functie in Utrecht is momenteel ondergebracht bij de
uitvoeringsorganisatie VTH. Ten tijde van de uitvoering van de bodemsaneringen in Leidsche Rijn was de
hierboven beschreven werkwijze nog niet ingevoerd.
3. Uitvoerder
Uitvoering van de daadwerkelijke saneringswerkzaamheden. Uit de toelichting van het 'Besluit
uitvoeringskwaliteit bodembeheer' blijkt dat de werkzaamheden alleen mogen worden uitgevoerd door
personen en instellingen die behoren tot een andere organisatie dan de organisatie van de
opdrachtgever/eigenaar. Het besluit stelt dat de bij ministeriële regeling aangewezen werkzaamheden alleen
mogen worden uitgevoerd door personen die geen persoonlijk of zakelijk recht hebben op de bodem, grond
of baggerspecie waarop de werkzaamheid betrekking heeft.
4. Projectleider
De persoon binnen de organisatie van de opdrachtnemer die verantwoordelijk is voor de inhoudelijke
kwaliteit van het project. Hieronder vallen onder meer het aangeven van de verontreinigingsgrenzen, het
aangeven van de bestemming van vrijkomende grond- en afvalstromen, het toezien op de juiste plaatsing
en instelling van installaties en het nemen van monsters ten behoeve van voortgangscontrole en
vergunningen.
5. Nazorg
Een adviseur beoordeelt het nazorgplan op volledigheid, op technisch-inhoudelijke aspecten en op een
juiste weergave van de werkzaamheden.
3.3.2 Betrokken organisatieonderdelen
Meerdere organisatieonderdelen geven uitvoering aan de bodemsanering in de gemeente Utrecht. De
belangrijkste daarvan zijn M&M en VTH. In deze paragraaf worden de taken van de beide
organisatieonderdelen besproken. De functies eigenaar, initiatiefnemer en leiding over de uitvoering zijn
ondergebracht bij M&M terwijl handhaver de taak van VTH is. Door de vele rollen die de gemeente Utrecht in
het project heeft, kunnen meerdere problemen ontstaan. Die kunnen betrekking hebben op
aansprakelijkheid, verantwoordelijkheidsverdeling en kostenverhaal. Daar wordt in dit rapport niet dieper op
ingegaan.
Mobiliteit & Milieu (M&M)
M&M verricht werkzaamheden op het gebied van bereikbaarheid, luchtkwaliteit, groen, bodem en
energiebesparing. Uitvoering van de werkzaamheden vindt plaats op basis van de jaarschijven van de
meerjarenprogramma's Bereikbaarheid en Luchtkwaliteit en Groen en Bodem. De adviseurs bodem maken
deel uit van M&M, onderdeel van de Ontwikkelingsorganisatie. Momenteel kent M&M de volgende eenheden:
17

Expertise Milieu: de medewerkers van dit team verzorgen de inbreng van milieu in ruimtelijke plannen
van de gemeente Utrecht. Daarnaast coördineert dit team de beleidsontwikkeling op milieugebied en
geeft juridische ondersteuning aan de afdeling.
Expertise Mobiliteit
Realisatie Milieu: op basis van het jaarprogramma bodemsanering voeren de medewerkers van dit team
hun projecten uit. De projectleider draagt met zijn team zorg voor een goede uitvoering van de
bodemsanering conform het projectplan. Door M&M is de rol van projectleider grotendeels neergelegd bij
externe bureaus.
Realisatie Mobiliteit
Vergunning, Toezicht en Handhaving
VTH verricht werkzaamheden op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving. VTH is
onderdeel van de Uitvoeringsorganisatie. VTH moet als handhaver toezicht houden op de uitvoering van de
bodemsaneringen en geeft beschikkingen af op diverse momenten bij de uitvoering van bodemsaneringen.
Functiescheiding bodemtaken
De functiescheiding in de gemeente Utrecht is geregeld volgens Besluit uitvoeringskwaliteit bodembeheer
(Kwalibo) en de Handreiking adequate bestuurlijke handhaving Wbb. De verantwoordelijkheid voor de
verschillende taken ligt dus bij verschillende organisatieonderdelen. In overzicht 3.5 is opgenomen hoe de
taken tussen M&M en VTH verdeeld zijn.
Overzicht 3.5 Verdeling van taken tussen M&M en VTH (per 1 januari zijn dit de benamingen van de betrokken afdelingen, daarvoor ging
het om MILDU en/of PD)
Overzicht Taken en werkprocessen Uitvoering door:
1. Beleid
Bodembeleid, programma's, monitoring en evaluatie M&M
2. Advisering
Bouw/saneringsplan M&M en VTH
Integraal milieuadvies M&M
Sectorale advisering bodem M&M
3. Uitvoering wettelijke Taken
Beschikking Wbb Ernst/Spoed & Saneringsplan M&M
Beschikking Wbb Evaluatieverslag VTH
Beschikking Wbb nazorgplan M&M/VTH
Melding nieuw geval M&M
Toezicht en handhaving bodem VTH
4. Uitvoering sectorale programma's
Uitvoeren projecten bodemsanering M&M
M&M werkt met ISO 9001. Dit betekent dat de werkzaamheden procedureel en inhoudelijk geaudit worden
door Stichting Kwaliteit Bodem.(Normblad 8001SKB). Uit de rapportage van juni 2012 over de laatst
gehouden audit blijkt dat de inrichting van de organisatie en processen aan de geldende wet- en
regelgeving voldoet. De gemeente Utrecht heeft het kwaliteitssysteem goed geïmplementeerd volgens de
rapportage.
3.3.3 Gevolgen voor de sanering in Leidsche Rijn
Met de bodemsanering in Leidsche Rijn is ruim 10 jaar geleden gestart. Sindsdien zijn er een aantal
organisatorische wijzigingen geweest die gevolgen hebben gehad voor de uitvoering van dit omvangrijke
project. Aanvankelijk waren alle rollen belegd bij MILDU. Later is de toezichthoudende functie ondergebracht
in een aparte organisatie-eenheid. Dit vond plaats in overeenstemming met de hiervoor geldende wettelijke
18

en kwaliteitskaders. Over de samenwerking tussen deze beide organisatieonderdelen zijn indertijd
onvoldoende afspraken gemaakt.
In de eerste plaats heeft het ontbroken aan duidelijke afspraken tussen M&M en VTH (en de voorlopers van
deze organisatieonderdelen) over de noodzakelijke uitvoeringskwaliteit en de kwaliteit van de op te leveren
documentatie. Hierdoor bleven de verschillende visies op de uitvoering van deze werkzaamheden een lange
tijd naast elkaar bestaan, zonder dat dit bekend was bij de verschillende partijen. In 2007 en 2009 is
hierover wel overleg geweest tussen PD en MILDU. Deze schriftelijke contacten (memo en brief) gingen
voornamelijk over de matige kwaliteit en de termijn van opleveren van de evaluatierapporten. Omdat op dat
moment het grootste deel van de werkzaamheden al afgerond was, was het lastig om de uitvoering zodanig
bij te sturen dat deze zou gaan voldoen aan de eisen van de toezichthouder.
De afstand van de beide gemeentelijke betrokkenen bij de uitvoering van de saneringen is daarbij te groot
geweest. Bij de uitvoering van bodemsaneringen maakt de gemeente veelvuldig gebruik van extern
ingehuurde bureaus. Ook dat is in overeenstemming met de geldende wettelijke en kwaliteitskaders. Zo is
ook de milieukundige begeleiding van de sanering uitgevoerd door een extern bureau. De vastlegging van
de saneringswerkzaamheden en de uitvoering van bodemonderzoeken zijn door deze begeleider kwalitatief
ondermaats uitgevoerd. Pas op een laat moment is dit bekend geworden. Noch de opdrachtgever MILDU,
noch de toezichthouder van de gemeente heeft dit geconstateerd tijdens de uitvoering van de
werkzaamheden.
MILDU (T&H) heeft over 42 afgeronde saneringen een beschikking afgegeven in 2007. Volgens een extern
uitgevoerd onderzoek (DHV, 2013) lijken deze beschikte saneringen inhoudelijk sterk op de saneringen
waarover VTH momenteel geen beschikking wil afgeven. Over de redenen dat MILDU over 42 saneringen wel
en 42 saneringen geen beschikking wil afgeven is slechts summier gecommuniceerd. Door het afgeven van
de beschikking over de eerste 42 saneringen werd echter wel de suggestie gewekt dat het met de kwaliteit
van de uitgevoerde saneringen wel goed zat.
19

4 VERANTWOORDINGEN 2005-2012
4.1 Wettelijk kader voor financiering
Wet stedelijke vernieuwing
Sinds 2000 voert de rijksoverheid een beleid om de leefbaarheid in grote steden te verbeteren. Door
werkloosheid, verslechterde leefkwaliteit en het wegtrekken van zowel mensen met hogere en
middeninkomens als van bedrijvigheid ontstond een grote druk op de stedelijke gebieden. Het Rijk zette
daarom in op revitalisering van steden. Om een integrale aanpak van deze problematiek in de steden
mogelijk te maken is de Wet stedelijke vernieuwing (Wsv) in het leven geroepen. De bij deze wet behorende
gelden zijn opgenomen in het Investeringsbudget stedelijke vernieuwing (ISV). Voor gemeenten was het
opstellen van een ontwikkelingsplan een voorwaarde om in aanmerking te komen voor een bijdrage uit het
ISV. Maatregelen in zowel de sociale als in de fysieke sfeer zijn te financieren uit het ISV. Hieronder vallen
ook bodemsaneringen.
Tussen 2000 en 2009 uitgevoerde bodemsaneringen konden bekostigd worden uit het ISV. Vooraf werd
afgesproken wat de omvang van de saneringen zou zijn, achteraf werd aangegeven hoeveel gerealiseerd
was. Vanuit het ISV werden er verder geen eisen gesteld aan de kwaliteit van de saneringen of de daarover
beschikbare documentatie. De uitgangspunten zoals die gesteld waren in de Wbb bleven daarop van
toepassing.
Decentralisatie
De bevoegde overheden ontvingen het geld tussen 2000 en 2010 (de eerste twee tranches van de ISV) op
basis van meerjarenprogramma‘s. Daarna is het budget gedecentraliseerd en ontvangen 31 gemeenten,
waaronder Utrecht, de ISV-middelen via het gemeentefonds. Dit zijn de zogenaamde ISV-3 middelen. De
kern van ISV-3 is dat het Rijk geen inhoudelijke aanwijzingen geeft over de wijze waarop de gemeente het
beleid uitvoert. Uitgangspunt is lokaal maatwerk op basis van een lokale analyse. Er is geen financiële
verantwoording meer aan het Rijk. De afspraken tussen Rijk en gemeenten zijn verwoord in een convenant.
Technisch gezien betekende decentralisatie van het ISV dat het vanaf 2011 niet langer een specifieke
uitkering is, maar een decentralisatie-uitkering als onderdeel van het gemeentefonds. Een decentralisatie-
uitkering is vrij te besteden geld, dat tot de algemene middelen van het gemeentefonds behoort. De
verantwoording over besteding van de middelen vindt daarom plaats aan de gemeenteraad in plaats van aan
het Rijk. Wel blijft het ISV-budget in het gemeentefonds herkenbaar en is een toegesneden toedeling van
middelen naar verschillende gemeenten mogelijk. Op basis van een decentralisatie-uitkering is het daarbij
nog mogelijk om afspraken op hoofdlijnen te maken over de te bereiken doelen, inclusief de wijze waarop
de voortgang hiervan gemonitord wordt.
Vanaf het moment van decentralisatie vindt de uitkering ervan plaats op basis van de Financiële-
verhoudingswet (Fvw). Dat geldt voor de jaren 2011 tot en met 2014.
Sancties
Onder de Wsv kon - indien een gemeente verwijtbaar de prestaties niet heeft gehaald - geld door het Rijk
teruggevorderd worden. Geld terugvorderen is niet mogelijk onder de Fvw. Als de gemeente de met het Rijk
gemaakte afspraken niet of niet naar behoren uitvoert en dit de gemeente kan worden aangerekend (zoals
bij taakverwaarlozing), kan het Rijk gebruik maken van het reguliere toezichtinstrumentarium voor
decentrale overheden. In het uiterste geval kan dit leiden tot een voorwaartse bijstelling van ISV-budget
vanaf het volgende ISV-investeringstijdvak (2015 en verder).
20

4.2 De tweede programmaperiode
Voor ISV-1 (2000-2004) was € 63,2 miljoen voor de gemeente Utrecht beschikbaar. Het budget voor de ISV-
2 periode (2005-2009) bedroeg € 53 miljoen. Deze programmaperiodes zijn afgerond. In deze periodes
werden middelen voor bodemsanering toegekend aan gemeenten via de specifieke uitkering Wet
bodembescherming (Wbb) en de brede doeluitkering Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV). Naast
deze financieringskaders waren er nog subsidieregelingen van het Rijk en lokale overheden beschikbaar.
Daar gaan wij niet verder op in.
Over de voortgang van de ISV-bodemsaneringsopgave werd jaarlijks door gemeenten en provincies
gerapporteerd aan het Rijk als onderdeel van de totale bodemsaneringopgave. Indien uit deze
monitorinformatie bleek dat een gemeente negatief afweek van de met het Rijk afgesproken doelstellingen
ten aanzien van bodemsanering, zou het Rijk met de betreffende gemeente in overleg treden. Het kon ook
zo zijn dat een gemeente – los van de uitkomst van de monitorgegevens - zelf aangaf dat het niet goed
ging. Beide situaties konden aanleiding zijn voor een inhoudelijke verdiepingsslag, voor aanvullende
facilitering door het Rijk (bijvoorbeeld met kennis of menskracht) of voor gerichte maatregelen van de
gemeente of andere lokale partijen of de provincie. Dit heeft voor Utrecht niet plaatsgevonden. Over de
gerealiseerde bodemsaneringsprestaties werd gerapporteerd volgens een voorgeschreven format in de vorm
van bodemprestatie-eenheden (BPE's). Hiermee werd voldaan aan de informatiebehoefte van het Rijk.
Wat zijn BPE's?
De rapportages en verantwoordingen aan het Rijk vonden plaats op basis van het aantal
gerealiseerde bodemprestatie-eenheden (BPE's) sinds 2003. BPE's worden gebruikt om
een vergelijking van gerealiseerde prestaties van verschillende gemeenten mogelijk te
maken. Ook kunnen BPE's worden gebruikt om de geplande prestaties te vergelijken met
de gerealiseerde prestaties. Tot slot is het aantal BPE's een meetinstrument voor de
werkvoorraad. Een bezwaar is dat het moeilijk is om een overzicht te geven van de
geplande BPE's in een jaar of periode.
Een BPE is:
1x (m 2 verontreinigd oppervlakte) + 3x (m 3 grond) + 0,4x ( m 3 grondwater)
Hoe de afspraken met het Rijk er in de praktijk uitzagen in de ISV-2 periode is opgenomen in tabel 3.1.
Tevens is daarin opgenomen welke van de prestaties gehaald zijn.
Tabel 3.1 Met het Rijk gemaakte afspraken voor bodemsaneringen en realisatie daarvan op grond van ISV-2 voor de gemeente Utrecht
Soort prestatie Afspraak Realisatie
Aantal saneringen 98 85
Aantal saneringen in eigen beheer (SEB) 50 45
Aantal bodemonderzoeken 110 348
Aantal bodemonderzoeken SEB 83 0
Bodemverontreiniging m 2 verontreinigd oppervlak 348.000 268.963
Bodemverontreiniging m 2 verontreinigd oppervlak SEB 212.000 153.033
Bodemverontreiniging m 3 verontreinigd grond 220.000 381.890
Bodemverontreiniging m 3 verontreinigd grond SEB 134.000 195.737
Bodemverontreiniging m 3 verontreinigd grondwater 1.000.000 538.281
Bodemverontreiniging m 3 verontreinigd grondwater SEB 610.000 163.327
Bodemverontreiniging BPE gemeente totaal 1.400.000 1.520.263
Bodemverontreiniging BPE SEB 858.000 591.514
21

Vanaf 2006 worden de gerealiseerde BPE's in de SISA-bijlage (Single Information Single Audit) verantwoord
die onderdeel is van de verantwoording van de gemeente Utrecht. De accountant controleert deze informatie
in het kader van de reguliere jaarrekeningcontrole van de gemeente. In de Financiële-verhoudingswet zijn
eisen gesteld ten aanzien van de inhoud van deze controle welke zich uitstrekt over de gerealiseerde
prestaties. De inhoud van de accountantscontrole is door het Ministerie van BZK neergelegd in de 'Nota
Verwachtingen Accountantscontrole'. In deze nota is bepaald dat de aard van de controle van de SISA bijlage
voor wat betreft de verantwoording van de BPE's is gebaseerd op 'deugdelijke totstandkoming'. De
accountant beoordeelt bij ‘deugdelijke totstandkoming’ of de gemeente zowel in opzet als bij de uitvoering
voldoende heeft gewaarborgd dat de gegevens voor de indicator (BPE's) correct worden verzameld en/of
geregistreerd. De accountant beoordeelt in het kader van de deugdelijke totstandkoming echter niet de
inhoudelijke juistheid van de informatie. Van de controle van de jaarrekening wordt een verklaring
afgegeven waaronder ook de SISA bijlage valt. Over de SISA-bijlage verantwoordingsinformatie met
informatie over specifieke uitkeringen wordt dus geen afzonderlijk oordeel gegeven.
Wat is SiSa?
Met ingang van het verantwoordingsjaar 2006 is het principe van Single information
Single audit (SiSa) van toepassing. Hierdoor hoeven gemeenten, provincies en
gemeenschappelijke regelingen vanaf het jaar 2006 voortaan minder informatie te
verstrekken aan het Rijk over de besteding van specifieke uitkeringen. Ook is de controle
van deze informatie sterk verminderd. Gemeenten nemen in hun verantwoording een
zogenaamde SiSa-bijlage op in een vast format met daarin zowel financiële informatie als
informatie over gerealiseerde prestaties. Controle van deze informatie vindt plaats in het
kader van de reguliere jaarrekeningcontrole van de betreffende gemeente, provincie of
gemeenschappelijke regeling. Dit is vastgelegd in art. 17a van de Financiële-
4.3 De derde programmaperiode
verhoudingswet).
Voor de periode 2010-2014 (ISV-3) was er voor de gemeente Utrecht fors minder geld beschikbaar: € 38,7
miljoen. Van deze € 38,7 miljoen is € 4,9 miljoen bestemd voor bodem. In 2007 zijn er 42 beschikkingen
afgegeven voor bodemsaneringen in Leidsche Rijn. Daarna niet meer. In de ISV-3 periode zijn er daarom
nog geen saneringen verantwoord over Leidsche Rijn.
4.4 Verantwoording over saneringen in Leidsche Rijn
4.4.1 Beschikking op het resultaat
Na uitvoering van een bodemsanering wordt door M&M (of een extern bureau) een opleverdocument
opgesteld. Het opleverdocument beschrijft het projectresultaat en een projectevaluatie. Hierin moet
vastgesteld worden in hoeverre de saneringsdoelstelling is bereikt. Bij dit evaluatierapport wordt een
zogenaamd uitkeuringsrapport gevoegd waarin is aangegeven hoe en welke verontreiniging is verwijderd.
Ook bevat het rapport analysegegevens van de bodem na de sanering. Met ingang van 2006 zijn
uitkeuringen verplicht gesteld als basis om een beschikking bij het evaluatierapport te kunnen afgeven (BRL
6000). Voor 2007 werden beschikkingen afgegeven op basis van 'professional judgement'. In het
22

evaluatieverslag is eveneens het aantal gesaneerde BPE's opgenomen. Ten slotte beschrijft het
opleverdocument eventueel het plan van nazorg. M&M neemt het initiatief voor het opstellen van een
nazorgplan bodemsanering.
Over het opleverdocument en het nazorgplan wordt beschikt door VTH:
1. De goedkeuring en ondertekening van het opleverdocument door de opdrachtgever M&M is de afronding
en afsluiting van een sanering. Het evaluatieverslag van de sanering wordt vervolgens ter beschikking
voorgelegd aan VTH. Het nemen van een beschikking of besluit bij het evaluatierapport in het kader van
de Wet bodembescherming (Wbb) heeft tot doel om de situatie van de verontreiniging van de bodem na
realisatie van de saneringswerkzaamheden en de eventueel benodigde vervolgstappen vast te leggen en
om de belangen van de direct belanghebbenden te waarborgen. Het besluit wordt genomen op basis van
een evaluatieverslag met daarbij een uitkeuring.
2. VTH beoordeelt het nazorgplan op handhaafbaarheid. Ook zorgt VTH voor het toezicht op de nazorg als
er een restverontreiniging is achtergebleven.
4.4.2 Beschikkingen Leidsche Rijn
In 2007 is voor Leidsche Rijn door toezichthouder MILDU (T&H) in de ISV-2 programmaperiode een
beschikking afgegeven over 42 bodemsaneringen met één 'besluit instemming evaluatieverslag'. Van deze
42 locaties is per locatie een berekening van het aantal gesaneerde BPE's gemaakt. De gemeente Utrecht
heeft voor de ISV 2 periode vanaf 2007 de jaarlijkse totale BPE berekening laten uitvoeren door een extern
bureau.
Voor deze locaties heeft een extern bureau zich nader verdiept in de uitgangspunten en randvoorwaarden
van de BPE berekening. Omdat alleen bodemsaneringen in het kader van de Wbb meegenomen mogen
worden in de BPE-berekening, zijn hierin alleen saneringen van ernstige verontreinigingen meergenomen.
Het verwijderen van puinlagen is bijvoorbeeld geen bodemsanering in het kader van de Wbb. Deze zijn
daarom niet meegenomen in de BPE berekening van het externe bureau. De details van de berekening van
het externe bureau over Leidsche Rijn ligt vast in het rapport over 2007.
Eenzelfde aantal van 42 locaties van saneringen in Leidsche Rijn is nog niet beschikt door huidig
toezichthouder VTH. Hiervoor zijn wel evaluatierapporten ingediend. Als reden van niet beschikken van deze
saneringen wordt door VTH aangegeven dat het in voorkomende gevallen geen ernstige
bodemverontreiniging betreft. Een beschikking is dan niet nodig. Een andere reden is de onvoldoende
kwaliteit van de evaluatierapportages, bijvoorbeeld vanwege het ontbreken van uitkeuringsrapporten. Deze
saneringen zijn terecht niet in de verantwoording naar het Rijk en de gemeenteraad opgenomen.
In 2009 is voor een aantal locaties de geraamde aantallen BPE's verantwoord. Dit gebeurde als uitzondering
op het uitgangspunt dat onbeschikte evaluaties niet in een verantwoording worden opgenomen, Er was op
dat moment nog geen instemming op de gerapporteerde BPE's in de (tussen)evaluatierapporten. Hier is voor
gekozen omdat zonder deze BPE's de prestatieafspraken met het Rijk voor de programmaperiode 2005-
2009 niet gehaald zouden worden. In 2009 zijn in totaal 209.497 BPE's in de verantwoording opgenomen.
Achteraf is gebleken uit de jaarlijkse rapportage daarover door een extern bureau dat het werkelijk aantal
gerealiseerde BPE's in 2009 89.401 hoger was. Dit verschil heeft geen betrekking op de saneringsprojecten
in Leidsche Rijn. Overigens is het totaal aantal gerapporteerde BPE's volgens de verantwoording 2009 over
de programmaperiode 2005-2009 ca. 120.000 hoger dan is afgesproken met het Rijk.
Aan het eind van de ISV2 programmaperiode 2005-2009 is een totaalrapportage ten behoeve van het Rijk
opgesteld van de gerealiseerde BPE's. Daaruit blijkt ook dat de beoogde prestaties gehaald zijn.
23

Tabel 3.2 verantwoording van aantallen BPE's over de jaren 2005-2009 (ISV 2 periode)
Jaar
BPE's
Gemeente Saneringen in eigen beheer Totaal aantal saneringen in
Utrecht
2005 102.993 161.610 264.603
2006 151.545 58.952 210.497
2007 162.291 300.012 462.303
2008 360.375 12.988 373.363
2009 (o.b.v. raming) 151.545 57.952 209.497
Totaal rapporten Geofox 928.749 591.514 1.520.263
Totaal verantwoording ISV 928.749 591.514 1.520.263
Afspraak ISV 542.000 858.000 1.400.000
Na 2007 zijn voor projecten in Leidsche Rijn geen beschikkingen meer afgegeven op de evaluatierapporten.
Voor de overige locaties buiten Leidsche Rijn zijn na 2009 wel beschikkingen afgegeven voor de volgende
aantallen BPE's:
over de evaluatierapporten 2010: 152.828 BPE;
over de evaluatierapporten 2011: 209.116 BPE.
24

5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
5.1 Hoofdconclusie
Bodemsanering in Leidsche Rijn is een omvangrijk en langlopend project. Weliswaar is de laatste sanering
enkele jaren geleden afgerond maar nog steeds laat de inhoudelijke en administratieve afhandeling ervan op
zich wachten. Bij bodemsaneringen heeft de gemeente een dubbele verantwoordelijkheid. In de eerste plaats
moet de gemeente bodemverontreinigingen saneren om zo de gezondheidsrisico's voor de inwoners van de
stad te verminderen en om gebruik van grondgebied mogelijk te maken. In de tweede plaats moet de
gemeente rechtmatig handelen door alle wet- en regelgeving die hierop van toepassing is te volgen.
Uiteraard hebben deze beide verantwoordelijkheden een nauwe band met elkaar.
Bodemsanering in Leidsche Rijn is een complex en langlopend project . Tussentijds zijn er vele
wetswijzigingen, personele wisselingen en reorganisaties geweest. Werkwijzen die aanvankelijk acceptabel
waren, bleken dat daardoor na verloop van tijd niet meer voor alle betrokkenen te zijn. De samenwerking
tussen de verschillende organisatieonderdelen laat daarbij te wensen over. Hierdoor werden bestaande
problemen niet opgelost. Bij de ISV-verantwoording over de bodemsaneringen in Leidsche Rijn hebben zich
geen onrechtmatigheden voorgedaan.
Team Audit adviseert dat in de werkzaamheden van M&M en VTH voorrang wordt gegeven aan het afronden
van de bodemsanering in Leidsche Rijn. Tijdens het onderzoek hebben diverse partijen de suggestie gedaan
dat dit door een derde partij moet worden opgepakt. Team Audit is hiervan geen voorstander omdat dit
weinig meerwaarde heeft voor toekomstig uit te voeren bodemsaneringen. Het verbeteren van de
werkverhoudingen en eenheid van opvatting moet nu centraal staan.
In het onderstaande gaan wij dieper in op vier punten die specifiek de aandacht behoeven.
5.2 Bodemsaneringsplannen
In Leidsche Rijn zijn diverse vooronderzoeken uitgevoerd naar de kwaliteit van de bodem. Deze zijn gebruikt
om een aantal globale raamsaneringsplannen op te stellen. Hiervoor is gekozen om zo snel mogelijk te
kunnen starten met het saneren van de bodem en vervolgens met de woningbouw. In het raamsaneringsplan
is wel vastgelegd dat bij aanvang van elke sanering een plan van aanpak gemaakt zou worden met daarin
een meer concrete omschrijving van de situatie. Deze specifieke plannen zijn ook daadwerkelijk verschenen
voor de 84 locaties waar saneringswerkzaamheden hebben plaatsgevonden.
Er is onduidelijkheid ontstaan over de preciese aard en omvang van de bodemverontreiniging in Leidsche
Rijn ten gevolge van deze raamsaneringsplannen. De bodemverontreiniging in Leidsche Rijn was volgens
deskundigen niet als ernstig te kwalificeren (behoudens de verontreiniging op enkele locaties) maar toch
wordt in het raamsaneringsplan het gehele projectgebied genoemd als een aaneengesloten geval van
ernstige verontreiniging. Daarmee zou de indruk kunnen ontstaan dat het gehele gebied (dus Leidsche Rijn
in zijn geheel) ernstig verontreinigd is, hetgeen volgens alle betrokkenen geenszins het geval is. De Wbb
biedt overigens wel de ruimte om te werken met een raamsaneringsplan. Zo is het mogelijk om op basis van
globale plannen met een bodemsanering te beginnen. Ook is onderzoek naar bodemverontreinigingen pas
wettelijk vereist als er een vermoeden is dat ter plaatse de grond verontreinigd is.
Alvorens de grond voor woningbouw kan worden gebruikt, hetgeen in Leidsche Rijn veelal het geval is, moet
wel vast staan dat de bodem daarvoor geschikt is en eventuele verontreiniging de wettelijke grenswaarden
niet overschrijdt. Onderzoek hiernaar hoeft minder diep te gaan dan een onderzoek naar een vermoedelijke
25

ernstige verontreiniging. Bij de aanvraag van een bouwvergunning moet de indiener desgevraagd de
geschiktheid van de bodem kunnen aantonen. In hoeverre de geschiktheid van de bodem bij de beoordeling
van de bouwvergunning gecontroleerd is/wordt, valt buiten ons onderzoek.
Team Audit is van mening dat het werken de opgestelde raamsaneringsplannen zich wel verhouden tot de
bestaande wetgeving, maar dat het tegelijk kwetsbaar is omdat er steeds weer twijfel kan ontstaan over de
vraag of bepaalde locaties, die onderdeel zijn van het raamsaneringsplan, nu wel of niet verontreinigd zijn.
Het raamsaneringsplan neemt die twijfel niet weg maar suggereert, veelal ten onrechte, dat de grond ernstig
verontreinigd is. Om deze kwetsbaarheid te verminderen en eventuele andere juridische problemen in de
toekomst te voorkomen, adviseert Team Audit om de raamsaneringsplannen die voor Leidsche Rijn zijn
opgesteld in te trekken.
5.3 Uitvoering saneringen
Bodemsaneringen op gemeentelijk grondgebied worden onder verantwoordelijkheid van de gemeente
uitgevoerd. Voor het uitvoeren van de werkzaamheden huurt de gemeente Utrecht gespecialiseerde
bedrijven in. De saneringswerkzaamheden in Leidsche Rijn zijn milieukundig begeleid door een extern
ingenieursbureau dat zich niet volledig heeft gehouden aan de wettelijke vereisten. De tekortkomingen van
het ingenieursbureau hebben betrekking op de vastlegging van de werkzaamheden en het uitvoeren van de
bodemonderzoeken. Hierdoor is in enkele gevallen niet meer te bepalen welke werkzaamheden hebben
plaatsgevonden op de saneringslocaties. De vooronderzoeken die het ingenieurbureau heeft uitgevoerd
bieden bovendien geen zekerheid over de vraag of er voorafgaand aan de sanering sprake was van ernstige
verontreiniging. Aan dit laatste is niets meer aan te veranderen. Ook de bodemonderzoeken na afloop van
de sanering, de uitkeuringen, zijn van onvoldoende kwaliteit. Er is daardoor geen zekerheid over het
behaalde saneringsresultaat.
Deze tekortkomingen zijn de aanleiding voor huidig toezichthouder VTH (en waren dat ook voor PD) om
geen eindbeschikkingen af te geven. Om uit de impasse te raken heeft M&M een second opinion gevraagd
aan een ander extern bureau, eveneens deskundig op het gebied van bodemsaneringen. Het eindrapport
geeft aan dat er bij 80% van de uitgevoerde werkzaamheden geen twijfel is over de kwaliteit van de
uitvoering van de werkzaamheden. Wel zijn in een aantal gevallen de saneringsresultaten nog niet goed
vastgelegd. Bij de overige 20% zijn er twijfels over de gehanteerde aanpak of het behaalde
saneringsresultaat. In het rapport wordt aangegeven dat extra werkzaamheden uitgevoerd zouden moeten
worden om het saneringsresultaat vast te stellen.
Gedurende de doorlooptijd van het project is de wetgeving op een aantal onderdelen (ingrijpend) gewijzigd.
Het gaat dan onder andere om aanpassingen in de Wbb, invoering van het Besluit bodemkwaliteit, en
striktere protocollen voor de uitvoering van sanering en de uitvoering van onderzoek. Voor lopende
saneringen gold overgangsrecht. Welke regeling op welke locatie van toepassing is, hangt van een aantal
aspecten af, bijvoorbeeld in welke fase de sanering zich bevond toen de nieuwe regelgeving van kracht
werd. Daarom zal voor iedere locatie waarvoor nog geen beschikking is afgegeven afzonderlijk moeten
worden nagegaan aan welke regelgeving moet worden voldaan.
Team Audit is van mening dat VTH en M&M nu in gezamenlijk overleg tot een oplossing moeten komen over
de wijze waarop de bodemsanering in Leidsche Rijn afgerond kan worden. Daarbij dient een onderscheid
gemaakt te worden tussen enerzijds de locaties waar zowel de huidige toezichthouder VTH als M&M het
erover eens zijn dat er uitsluitend lichte verontreiniging of bodemvreemde zaken zijn aangetroffen en
anderzijds locaties waar sprake was van ernstige verontreiniging. Lichte verontreiniging en bodemvreemde
zaken vallen niet onder de saneringsplicht en hoeven daarom niet beschikt te worden; een melding aan het
bevoegd gezag op grond van artikel 28 Wbb volstaat voor de afhandeling. Voor de gevallen van ernstige
verontreiniging dient in de eerste plaats per locatie te worden vastgesteld wat het toetsingskader is. Op
26

asis van het overgangsrecht moet worden nagegaan of wel of niet moet worden voldaan aan de eisen van
het Besluit bodemkwaliteit en de bijbehorende beoordelingsrichtlijnen. In dit licht moeten de
evaluatierapporten worden beoordeeld. Als de nieuwe regels van toepassing zijn en er bovendien
vermoedelijk nog (rest)verontreiniging is, moet worden bepaald of er nog voldoende documentatie
beschikbaar is om aan de regelgeving te voldoen. Indien ook dat niet het geval is, is verificatieonderzoek
wenselijk.
Door het uitvoeren van verificatieonderzoeken in Leidsche Rijn kan onrust ontstaan onder de bewoners van
de wijk. Of dit opweegt tegen het belang van het uitvoeren van verificatieonderzoeken moet afgewogen
worden door de beide betrokken organisatieonderdelen VTH en M&M. Mocht besloten worden tot het
uitvoeren van verificatieonderzoeken dan moet specifieke aandacht worden besteed aan de communicatie
daarover met de wijkbewoners. Over de vraag of er wel of geen verificatieonderzoeken moeten plaatsvinden,
moet het college een besluit nemen. M&M heeft aangegeven dat er nog veel aanvullende gegevens uit
bodemonderzoeken zijn. Deze worden thans gesorteerd. M&M verwacht dat de informatie die hieruit
voortkomt voldoende is om aanvullende verificatieonderzoeken te voorkomen.
5.4 Verantwoording over saneringen
De rijksoverheid stelt middelen ter beschikking om bodemsaneringen te financieren. Team Audit is van
mening dat de verantwoordingen hebben plaatsgevonden in overeenstemming met de geldende regels en
daarom rechtmatig waren. Verantwoordingen over saneringen in Leidsche Rijn hebben betrekking op
locaties waarover een beschikking is afgegeven. De berekening van wel en niet in de verantwoording op te
nemen bodemsaneringen is uitgevoerd door een extern bureau. In deze berekeningen is terecht rekening
gehouden met de aard van de verontreiniging, conform de uitgangspunten van de Wbb. De in de SISA-
bijlage opgenomen informatie, waaronder de aantallen afgesproken en gerealiseerde saneringen is
onderwerp geweest van accountantscontrole.
Aanvankelijk is over 2009 een opgave aan het Rijk gedaan van gerealiseerde saneringen op basis van een
ramingscijfer. Dit is later nog onderbouwd. De verantwoording aan het Rijk is daarom correct geweest.
5.5 Samenwerking tussen M&M en VTH
Bij bodemsaneringen zijn verschillende rollen te onderscheiden. De gemeente Utrecht vervulde bij de
bodemsanering in Leidsche Rijn vele rollen. Deze meeste van deze rollen worden sinds 1 januari 2013
vervuld door M&M en VTH. Voorheen waren deze taken neergelegd bij MILDU en PD. Om het hele proces van
bodemsaneringen goed te laten verlopen is het een voorwaarde dat alle betrokken partijen hetzelfde beeld
hebben van dit proces, inclusief het toetsingskader. Dit is niet het geval gebleken.
Team Audit adviseert daarom dat M&M en VTH de samenwerking verbeteren. De hier geconstateerde
knelpunten moeten minimaal worden opgelost. Zowel M&M als VTH kunnen aspecten van hun werk
verbeteren:
vergroten van de betrokkenheid bij de veldwerkzaamheden tijdens een sanering zodat bijsturing van de
werkzaamheden mogelijk is;
onderlinge afspraken maken over de noodzakelijke uitvoeringskwaliteit en op te leveren documentatie
van nog lopende saneringswerkzaamheden;
gezamenlijk bepalen bij wetwijzigingen wat de betekenis ervan is voor lopende projecten;
afspraken maken over de afronding van de bodemsanering in Leidsche Rijn.
27

BIJLAGE 1 METHODOLOGISCHE VERANTWOORDING
Opdracht
Op 7 februari 2013 heeft de algemeen directeur Team Audit de opdracht gegeven een audit uit te voeren
naar de wijze waarop de kosten voor bodemsaneringen naar de rijksoverheid en gemeenteraad verantwoord
worden. Door de bij deze declaraties betrokken managers zijn onderzoeksvragen geformuleerd.
Onderwerp en probleemanalyse
Sinds 2000 heeft de rijksoverheid een budget beschikbaar gesteld voor het verbeteren van de leefbaarheid
in grote steden. Hiervoor is de Investeringswet Stedelijke Vernieuwing (ISV) in het leven geroepen. In deze
wet is bepaald dat het geld voor stedelijke vernieuwing onder andere besteed kan worden aan het uitvoeren
van bodemsaneringen. Ook de gemeente Utrecht kon aanspraak maken op de middelen die in het kader van
de ISV beschikbaar werden gesteld. Er zijn door de gemeente Utrecht in de jaren tussen 2005 en 2012
kosten van bodemsaneringen verantwoord bij het rijk. Over het moment en de wijze waarop deze
verantwoord kunnen worden is verschil van inzicht tussen twee betrokken organisatieonderdelen, te weten
Mobiliteit en Milieu (M&M) en Vergunningen, Toezicht en Handhaving (VTH).
Doelstelling
Het doel van de audit is vast te stellen of de gemeente rechtmatig heeft gehandeld bij het verantwoorden
van de kosten van bodemsaneringen bij het Rijk op grond van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing
in de periode 2005-2011.
Onderzoeksvragen
Het onderzoek geeft antwoord op de volgende vragen:
1. Welke wet- en regelgeving en afspraken met het Rijk zijn van toepassing op de verantwoording van de
projecten van bodemsanering in de periode 2005-2011 in het kader van het Investeringsbudget
Stedelijke Vernieuwing 2 en 3?
a. Zijn er regels over de documenten die bij een verantwoording gevoegd moeten worden?
b. Zijn er regels over de wijze en het moment waarop de kosten voor bodemsanering gedeclareerd
mogen worden?
2. Welke procedures zijn bij de gemeente Utrecht gevolgd in de periode 2005-2011 bij de verantwoording
van bodemsaneringen?
a. Hoe vindt de berekening van de basisprestatie-eenheden (BPE) plaats en is dit in overeenstemming
met de regelgeving?
b. Welke organisatieonderdelen zijn betrokken bij de verantwoordingen voor de bodemsanering en
welke zijn hun taken en verantwoordelijkheden daarin?
c. Welke overwegingen spelen een rol bij het moment waarop verantwoordingen plaatsvinden of de
vorm die daarvoor wordt gekozen?
d. Wat is de betekenis van de SISA-verklaring van de accountant voor de verantwoording voor
bodemsanering?
e. Zijn de procedures en afspraken in overeenstemming met wet- en regelgeving?
3. Zijn de ingediende verantwoordingen van bodemsanering op grond van het Investeringsbudget
Stedelijke Vernieuwing 2 en 3 in de periode 2005-2011 rechtmatig?
Uitgevoerde werkzaamheden
Om de bovenstaande onderzoeksvragen te beantwoorden zijn de volgende activiteiten uitgevoerd:
Analyse van wet- en regelgeving en aanvullende afspraken;
Gesprekken met de betrokken organisatieonderdelen M&M en VTH;
28

Analyse van documenten en dossiers die betrekking hebben op de door de gemeente Utrecht ingediende
declaraties tussen 2005 en 2011 voor bodemsaneringen;
Controle van de ingediende verantwoordingen.
In de analyse van wet- en regelgeving zijn betrokken:
Wet bodembescherming (Wbb) 1987
Wijzigingswet Wbb 2006
Circulaire saneringsregeling Wbb 1998-2009
Besluit bodemkwaliteit (Kwalibo) 2007
Besluit uitvoeringskwaliteit bodembeheer 2006-2008
Regeling uitvoeringskwaliteit bodembeheer 2006
Wet Milieubeheer 1979
Wet stedelijke vernieuwing 2000-2011
Investeringsbudget stedelijke vernieuwing (ISV) 2000-2014
Financiële-verhoudingswet (Fvw) 1996
In aanvulling op bovenstaande zijn er nog vele andere wetswijzigingen, circulaires, besluiten,
beoordelingsrichtlijnen (brl) en beleidsbrieven. Deze zijn niet relevant voor de audit, maar kunnen dat
uiteraard wel zijn voor de afhandeling van de bodemsanering op afzonderlijke locaties in Leidsche Rijn.
Er zijn gesprekken gevoerd met betrokkenen van M&M, VTH en externen. In verband met de vele juridische
aspecten van dit onderzoek hebben wij daarnaast meer specifiek advies gevraagd bij juristen van Juridische
Zaken (Interne Bedrijven) en de Projectorganisatie Leidsche Rijn.
Overige literatuur en dossiers:
Dossier bodemprestatie-eenheden Gemeente Utrecht, Saneringen 2007 (beschikking op evaluatie), van
Geofox-Lexmond BV, rapportnummer 20080075/PVIA, d.d. maart 2008
Masterplan Leidsche Rijn, 1995
Ontwikkelingsvisie Leidsche Rijn, januari 1997
Raamsaneringsplan Leidsche Rijn te Utrecht, 11 mei 2001
Raamsaneringsplan bodemverontreiniging Het Zand en gedeeltelijk Rijnse Park Leidsche RIjn, 5
november 2001
Raamsaneringsplan bodemverontreiniging Leidsche RIjn Park West Vinexlocatie Leidse Rijn, De
Binnenhofwest, 21 september 2005
Brief van Dienst Stadsontwikkeling Milieu en Duurzaamheid aan Vrom: FES-bijdrage Vinex-locatie
Leidsche Rijn, 3 augustus 2001
Notitie terugsaneerwaarden ernstige gevallen Leidse Rijn, 20 december 2001
Meerjaren Ontwikkelingsprogramma (MOP) van Utrecht voor de periode 2005 – 2009, november 2004
Overzicht van resultaatsafspraken uit het Meerjaren Ontwikkelingsprogramma van Utrecht, maart 2005
Prestatieconvenant Grotesteden beleid 2005-2009, 11 maart 2005
Brief van VROM: Bodemsanering; budget ingevolge de Wet bodembescherming (Wbb) periode 2005 tot en
met 2009, 25 juli 2005
Brief VROM: Definitieve vaststelling budget ingevolge de Wet stedelijke vernieuwing (1 e tijdvlak 2000-
2004), 22 december 2005
Brief Ministerie van Infrastructuur en Milieu: Bodemsanering; uitstel van vaststelling rijksbijdrage
ingevolge de Wet bodembescherming (Wbb) periode 2005 tot en met 2009, 23 december 2005
Sisa ISV 2005-2009
Sisa ISV 2005-2009 aansluiting Geofox
Handreiking Adequate Bestuurlijke Handhaving Wbb, SIKB, versie 5.3, 10 oktober 2006
Lijst met veel gestelde vragen over:
SISA tussen medeoverheden
Baten en lasten (overgang bij verantwoordingsjaar 2010)
Vragen per specifieke uitkering
29

Interne memo Dienst Stadsontwikkeling Milieu en Duurzaamheid, afspraken evaluatierapporten Leidse
Rijn, 22 mei 2007
Voortgangsverslag Bodemsaneringsoperatie Gemeente Utrecht, Afdeling Milieu & Duurzaamheid 2008
Brief van StadsOntwikkeling Sector Publieke Diensten aan Stadsontwikkeling afdeling Milieu en
Duurzaamheid, Wbb beoordeling evaluatierapporten Leidsche Rijn Park West te Utrecht, 17 november
2009
SISA verantwoordingsbijlage 2009 voor uitkeringen van alle departementen excl. EZ, versie 1.3, 18-2-
2010
Rapportage samenvatting periode 2005-2009, dossieronderzoek bodemprestatie-eenheden door
Geofox-Lexmond, 15 maart 2010
Rapport van bevindingen en accountantsverklaring jaarrekening 2009, Deloitte Accountants B.V., 17 mei
2010
Brief Ministerie van Infrastructuur en Milieu: Bodemsanering; uitstel van vaststelling rijksbijdrage
ingevolge de Wet bodembescherming (Wbb) periode 2005 tot en met 2009, 23 december 2010
Brief Ministerie van Infrastructuur en Milieu: Toelichting realiseren restant BPE's 2005-2009, 6 juni 2011
Kwaliteitshandboek Milieu en Duurzaamheid, versie 1.1, 18 januari 2012
Verslag Kwaliteitsimpuls Bodembeheer resultaat visitatie 2012
BPE verantwoording Gemeente Utrecht procesbeschrijving, 24 januari 2013
Memo BPE verantwoording gemeente Utrecht periode 2005-2009, 31 januari 2013
Memo BPE verantwoording gemeente Utrecht periode 2005-2009, 24 januari 2013
Memorie van toelichting bij wijziging van de Wet bodembescherming en enkele andere wetten in verband
met wijzigingen in het beleid inzake bodemsaneringen, Tweede Kamer, vergaderjaar 2003-2004,
29 462, nr 3
Second opinion bodemsaneringsresultaat Leidsche Rijn, Beoordeling van het technisch saneringsresultaat
en de gehanteerde aanpak van de gemeente Utrecht, februari 2013 Royal Haskoning DHV
Procesbeschrijving uit BPMone:
Bodembeleid, programma's, monitoring en evaluatie
Beschikking Wbb Nazorgplan
Sectorale advisering bodem
Melding Besluit Uniforme Saneringen (BUS)
Uitvoeren projecten bodemsanering
Beschikking Ernst/Spoed en Saneringsplan
Melding nieuw geval
Beheer van registraties en bodemdossiers
Beschikking WWB Evaluatieverslag
Toezicht en handhaving bodem
Uitleen bodemdossiers
Werkproces beschikken combi evaluatieverslagen en nazorgplan– voor Squit XO
Werkproces beschikken evaluatieverslagen – voor Squit XO
Schema beschikken evaluatieverslagen VTH
Geraadpleegde websites:
www.overheid.nl
www.rwsleefomgeving.nl
www.bodemrichtlijn.nl
Afhandeling van het rapport
Op 22 maart is het conceptrapport toegestuurd aan VTH en M&M. Op 25 maart is over het rapport een
overleg gevoerd met medewerkers van M&M en op 27 maart met VTH. De opmerkingen van beide
organisatie-eenheden zijn verwerkt. Op 29 maart is het rapport verstuurd aan de opdrachtgever.
30

BIJLAGE 2 BEGRIPPEN EN DEFINITIES BODEMVERONTREINIGING EN -
SANERING
Adequaat gesaneerde
locatie
Beschikking
Ernst/urgentie
Beschikking
Ernst/spoed
Beschikking
Saneringsplan
Beschikking
Evaluatierapport
Beschikking
Nazorgplan
Besluit bodemkwaliteit
Bevoegde Overheid
Een locatie is adequaat gesaneerd als het evaluatierapport is goedgekeurd door het
bevoegd gezag. Langlopende saneringen van de ondergrond tellen mee als
adequaat gesaneerd na goedkeuring van het eerste ijkmoment.
Een beschikking op basis van de oude Wbb (vóór 1-1-2007) over de ernst en
urgentie van een geval van verontreiniging op basis van het nader onderzoek.
Een beschikking conform de nieuwe Wbb (vanaf 1-1-2007) of er op een locatie
sprake is van een ernstig geval van verontreiniging en of de locatie volgens het
saneringscriterium met spoed (vóór 2015) moet worden gesaneerd.
Een beschikking ter goedkeuring van een saneringsplan voor de aanpak van een
geval van verontreiniging.
Een beschikking om in te stemmen met het na een sanering opgesteld
evaluatierapport en daarmee de formele afronding van een sanering.
Een beschikking om in te stemmen met het na de sanering ingediende nazorgplan.
Het Besluit bodemkwaliteit is op 1 januari 2008 deels in werking getreden. Het
besluit bevat regels voor het toepassen van bouwstoffen, grond en baggerspecie op
of in de bodem of in het oppervlaktewater. Het geeft aan hoe milieuhygiënisch moet
worden getoetst en wie verantwoordelijk is voor het toezicht op de naleving van het
besluit. Vooral bij het toepassen van bouwstoffen bevat dit besluit minder regels en
administratieve lasten voor overheden en bedrijfsleven dan de voorgaande
regelgeving.
Wbb (gedecentraliseerd gemeenten krijgen ISV-gelden via de provincie op basis van een ingediend
bevoegd gezag)
Bodemambities
Bodemsanerings-
operatie
BPE
Verantwoordelijke provincies en "rechtstreekse gemeenten", die de Wbb uitvoeren
en handhaven (met Wbb- en ISV-budget). De overige "niet-rechtstreekse"
meerjarenprogramma ("programmagemeenten") of per project ("projectgemeenten").
De totaal 41 bevoegde overheden zijn: Provincies (12) en steden (29).
Een gemeente kan in een Nota Bodembeheer aangeven naar welke bodemkwaliteit in
een gebied wordt gestreefd. Ze legt daarbij haar (bodem)ambitie vast. De overheid
kan er bijvoorbeeld voor kiezen om de huidige kwaliteit niet te laten verslechteren.
Ze kan echter ook een kwalititeitsverbetering nastreven. De overheid zal bij het
opstellen van haar bodemambities rekening houden met de toekomstige
(ruimtelijke) ontwikkelingen in het gebied. Daarmee wordt de relatie tussen
bodemgebruik en bodemkwaliteit concreet gemaakt.
Regelgeving, planning en werkzaamheden voor aanpak van de
bodemverontreinigingsproblematiek. Al het werk dat verzet moet worden om alle
ernstige gevallen van bodemverontreiniging te identificeren, te onderzoeken, en zo
nodig te saneren of te beheersen, eventueel gevolgd door nazorg.
Bodem Prestatie Eenheden. BPE's zijn een maat voor de geleverde inspanning van
een bevoegde overheid bij sanering van de bodem. Definitie: BPE = gesaneerd
oppervlak in m2 + 3x gesaneerd volume in m3 + 0,4x gesaneerd volume
grondwater in m3. De weging van de fysieke resultaten geeft ruwweg de verhouding
van de hiervoor benodigde inspanningen weer. De BPE geeft echter geen volledige
weergave van de prestaties van een bevoegde overheid, want beleidsontwikkeling en
onderzoeksinspanningen worden hierin niet meegenomen.
BUS Besluit Uniforme Saneringen. Besluit voor het regelen van veelvoorkomende en
31

Bodemgebruiks-
waarden (BGW)
Convenant
bodemontwikkelings-
beleid en aanpak
spoedlocaties
Deelsanering
Ernstige
bodemverontreiniging
Financieringskader
Gebruiksrijp maken
Gefaseerde sanering
Geval van
verontreiniging
Initiatiefnemer
Interventiewaarden
ISV-budget
standaard bodemsaneringen. Dankzij dit Besluit hoeven bodemsaneerders voor de
routinematige saneringen geen formele goedkeuring aan het bevoegde gezag te
vragen, maar volstaat een melding bij het opstarten van de sanering en een
goedkeuring van de saneringsevaluatie bij de afronding.
Waarden voor concentraties van stoffen (of stofgroepen) in de bodem waaronder het
niveau van bodemverontreiniging bij het beoogde gebruik acceptabel is. De BGW
worden gebruikt als saneringsdoelstelling. Bij wijziging van het gebruik is een
nieuwe beoordeling nodig.
Nieuw bodembeleid met ingang van 10 juli 2009, waarbij de verantwoordelijkheid
voor het bodembeleid is verschoven van het Rijk naar de provincies en de
gemeenten. In het convenant zijn o.a. afspraken vastgelegd over de aanpak van
spoedlocaties, het ondergrondse ruimtegebruik en de sanering van grootschalige
grondwaterverontreinigingen.
Sanering waarbij slechts voor een deel van de verontreiniging een saneringsplan is
gemaakt en uitgevoerd.
Verontreiniging waarbij een interventiewaarde voor een of meer stoffen wordt
overschreden in ten minste 25 m3 grond en/of 100m3 grondwater. Voor een ernstig
geval dienen ten minste maatregelen voor beheer te worden getroffen en de
urgentie te worden vastgesteld.
Bij onderzoek en saneringen uitgevoerd door de verantwoordelijke gemeenten en
provincies kan het Rijk bijdragen vanuit drie kaders: Wbb-budget (met name de
afronding van Wbb-meerjarenprogramma's tot 2009), ILG-budget (landelijk gebied
en kleinere woonkernen, na 1-1-2007) en ISV-budget (stedelijk gebied). Het
merendeel van de saneringen wordt uitgevoerd in Eigen Beheer (SEB), door derden.
Gecombineerde financiering is ook mogelijk. Bij derden kan de overheid ook als
eigenaar van terreinen nog een rol spelen.
Het aanpakken van risico's als gevolg van de aanwezigheid van
bodemverontreiniging, zodat de locatie geschikt wordt voor het gebruik.
Sanering met onderdelen die op verschillende tijdstippen worden afgesloten,
meestal door het verschil in aanpak van vaste bodem en grondwater. Er moet wel
een goedgekeurd plan van de gehele operatie aanwezig zijn.
Gebied met aanwezigheid van bodemverontreiniging dat een samenhangend geheel
vormt op basis van de oorzaak of gevolgen van de verontreiniging en daarop
aansluitende ruimtelijke of organisatorische redenen. Bij de jaarlijkse monitoring
bodemsanering wordt niet het aantal gevallen, maar het aantal locaties geteld. De
locatie is de eenheid van aanpak bij de sanering en valt vaak samen met
eigendomsrechten of bodemopbouw. Beschikkingen (goedkeuringen van
saneringsplannen) worden echter op gevallen verleend (die meerdere locaties
kunnen omvatten).
De partij die het initiatief neemt tot de uitvoering van een bodemonderzoek of
sanering op een locatie. Dit is onafhankelijk van de eventuele uitvoerders of
financiers.
Waarden voor het verontreinigingsniveau per stof of stofgroep waarboven de
functionele eigenschappen van de bodem voor mens, dier of plant ernstig zijn
verminderd (of dreigen te worden verminderd).
Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing in het kader van de Wet stedelijke
vernieuwing (Wsv). Aangezien het deel dat voor bodemonderzoek en bodemsanering
wordt gebruikt bij de ISV niet strikt administratief wordt gescheiden van bouwrijp
maken is bij de vaststelling van de ISV-uitgaven bodemsanering een inschatting
nodig.
32

Kwalibo
Locatie
Maximale waarden
verontreinigings-
niveau
Monitoring
Bodemsanering
Nazorg
Nazorgplan
Nieuw geval (van
bodem-
verontreiniging)
Prestatieverant-
woording
Rechtstreekse ISV-
gemeente
Sanering
Saneringsevaluatie (SE)
Saneringsplan (SP)
Saneringsverplichting
Kwaliteitsborging In het Bodembeheer. Dit is een van de maatregelen om het
bodembeheer te verbeteren. Kwalibo kent drie speerpunten: kwaliteitsverbetering bij
de overheid (d.m.v. het werken volgens protocollen - normbladen 8001 en 8002),
versterking van het toezicht en de handhaving en erkenningsregeling
bodemintermediairs (aannemers, adviesbureaus etc.). Bedrijven die aan de gestelde
kwaliteitseisen voldoen krijgen een certificaat.
Een eenheid of aggregatie van kleinere eenheden met een vermoede of bewezen
bodemverontreiniging die als één geheel wordt aangepakt bij onderzoek en
sanering. De grens van een locatie valt niet per se samen met de grens van een
geval. Eén locatie kan soms verschillende gevallen bevatten (of andersom).
Waarden voor het maximale verontreinigingsniveau per stof of stofgroep voor land-
en waterbodems, bepalend voor de toepassingsmogelijkheden. Onder het Besluit
bodemkwaliteit worden toepassingen van grond en bagger op landbodem getoetst
aan Generieke Maximale Waarden (GMW) of Lokale Maximale Waarden (LMW). Bij de
toetsing aan GMW wordt zowel de kwaliteit van de toe te passen grond of bagger,
als de functie van de ontvangende bodem in beschouwing genomen. Decentrale
bevoegde gezagen kunnen ervoor kiezen om in gebieden Lokale Maximale Waarden
vast te stellen. Deze dienen onderbouwd te worden met de Risicotoolbox bodem.
Jaarlijkse inventarisatie van de voortgang van de landelijke bodemsaneringsoperatie,
die met het Jaarverslag bodemsanering namens de bevoegde overheden wordt
gerapporteerd aan het ministerie van VROM en de Tweede Kamer.
Als na een sanering nog restverontreinigingen in de bodem zijn achtergebleven zijn
nazorgmaatregelen noodzakelijk.
Plan waarin te nemen nazorgmaatregelen met betrekking tot achtergebleven
restverontreinigingen zijn uitgewerkt.
Geval waarbij de bodemverontreiniging geheel of grotendeels na 1987 is ontstaan.
In 1987 is de zorgplicht in de Wet bodembescherming opgenomen, die inhoudt dat
nieuwe gevallen van bodemverontreiniging terstond ongedaan dienen te worden
gemaakt.
Rapportage, opgesteld door de Bevoegde Overheid, over de behaalde resultaten,
vergeleken met het opgestelde programma. De prestatieverantwoording
bodemsanering gaat over de BPE's uitgevoerde inventarisaties, onderzoeken,
beheersmaatregelen, saneringen, nazorg, ingezet budget, ingezette instrumenten
en gevoerd bodemkwaliteitsbeleid.
Gemeente die rechtstreeks van het Rijk ISV-budget ontvangt en ook aan het Rijk
rapporteert over de prestaties (zonder tussenkomst van de provincie).
Het aanpakken van een bodemverontreiniging zodat bij het huidige of toekomstige
gebruik van de locatie geen risico's meer aanwezig zijn voor mens en milieu.
Betreft een rapportage waarin de uitgevoerde saneringswerkzaamheden worden
beschreven, inclusief afwijkingen op het saneringsplan. Door middel van deze
rapportage wordt het uiteindelijke saneringsresultaat vastgelegd. De
saneringsevaluatie wordt ter goedkeuring aan de bevoegde overheid voorgelegd. In
de rapportage wordt ook de noodzaak tot het nemen van vervolgmaatregelen
(nazorg) aangegeven.
Een weergave van de werkwijze die zal worden gevolgd tijdens het saneren van een
geval van bodemverontreiniging en de verwachte resultaten.
Een door een beschikking van het bevoegd gezag opgelegde sanering om
milieuhygiënische of maatschappelijke redenen.
SEB Saneringen in Eigen Beheer. Saneringen door bedrijven of particulieren, zonder
33

SIKB
Spoedlocatie
Streefwaarden
bodemkwaliteit
Urgent te saneren
geval van bodem-
verontreiniging
Verdachte locaties
Volledige sanering
financiële bijdragen uit overheidsbudget.
Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer. Het SIKB is een
samenwerkingsverband van markt en overheid en opgericht om de kwaliteitsborging
van werkzaamheden verricht binnen bodembeheer te bevorderen.
Locatie die met spoed dient te worden gesaneerd of beheerst. Bepaling van spoed
vindt plaats met behulp van het Saneringscriterium. De humane spoedlocaties uit de
werkvoorraad dienen uiterlijk in 2010 te zijn geïdentificeerd en in 2015 te zijn
gesaneerd of beheerst. De overige spoedlocaties (ecologie, verspreiding) dienen
uiterlijk in 2015 te zijn geïdentificeerd, waarbij tevens moet worden aangegeven
welke maatregelen zijn genomen dan wel genomen zullen worden. Het streven is
om de risico's eind 2015 ook bij deze locaties te hebben beheerst.
Waarden voor gehalten van stoffen (of stofgroepen) in de bodem waarbij of
waaronder sprake is van een goede milieukwaliteit en verwaarloosbare risico's voor
mens en ecosysteem. De waarden zijn afhankelijk van het organische stofgehalte en
het lutumgehalte (gehalte aan deeltjes kleiner dan 2 µm) in de bodem.
De urgentiebepaling is per 1-1-2007 vervangen door een bepaling van spoed
volgens het saneringscriterium. Vanwege in het verleden genomen beslissingen
spelen ze nog een rol. Een locatie moet urgent gesaneerd worden, als met de
urgentiesystematiek is gebleken dat er sprake is van een milieuhygiënisch
onacceptabele situatie (op basis van Wbb-criteria voor humane, ecologische en
verspreidingsrisico's). Een beschikking van urgentie kan zijn afgegeven vanwege de
vastgestelde milieuhygiënische urgentie, maar ook om maatschappelijke redenen.
Dit gebeurt meestal om de procedure te versnellen bij een vermoeden van
milieuhygiënische urgentie. In de beschikking is vastgesteld voor welk tijdstip de
sanering moet worden opgestart (tenminste voor 2015).
Locaties waarbij op grond van de beschikbare informatie het vermoeden bestaat dat
er bodemverontreiniging aanwezig is, zonder dat dit door middel van
bodemonderzoek daadwerkelijk is vastgesteld.
Sanering uitgevoerd op de gehele locatie, waarbij alle saneringsfasen zijn afgerond
(in tegenstelling tot deelsanering waarbij een deel van de locatie wordt gesaneerd of
nog andere saneringsfasen volgen, bijv. voor grondwater).
Wbb Wet bodembescherming (1994)
Wbb-budget
Werkvoorraad
Wsv
Budget dat door VROM in het kader van de Wet bodembescherming (Wbb) aan de
bevoegde overheden wordt verstrekt voor de aanpak van gevallen van
bodemverontreiniging waarvoor geen particulier initiatief wordt verwacht. Na
instelling van de Wsv wordt het voornamelijk gebruikt voor de aanpak in landelijk
gebied.
De verzameling (potentieel) ernstig verontreinigde locaties uit het Landsdekkend
Beeld bodemverontreiniging, waarvoor nog één of meerdere stappen in het traject
van onderzoek en sanering moet worden uitgevoerd. In 2004 bedroeg de landelijke
werkvoorraad 425.000 locaties (nulmeting). Eind 2009 was ongeveer 40% van de
werkvoorraad afgehandeld (gesaneerd, voldoende onderzocht), 18% in behandeling
(lopende saneringen, onderzoeken, nazorg) en was 42% van de verdachte locaties
nog niet onderzocht.
Wet stedelijke vernieuwing (2000). In dit kader wordt het ISV-budget ter beschikking
gesteld.
34

BIJLAGE 3 SANERINGSLOCATIES
Op de onderstaand locaties zijn saneringen uitgevoerd en beschikt tussen 2001 en 2007.
Deelgebied het Zand Uitvoering van de
werkzaamheden in:
1 Utrechtseweg 22 2003-2005 19-1-2007
2 Utrechtseweg 32A 2003-2004 19-1-2007
3 Utrechtseweg 48 vmi Avia
tankstation
2003 22-2-2007
4 Utrechtseweg 55/55A 2005-2006 12-1-2007
5 Utrechtseweg 57 2004-2005 29-1-2007
6 Utrechtseweg 59 t/m 63 en 73 2005 29-1-2007
7 Utrechtseweg naast 55 2005 19-1-2007
8 Utrechtseweg achter 103 2003 29-1-2007
9 't Zand 39 2004 12-1-2007
10 Utrechtseweg 35 2004-2005 12-1-2007
11 't Zand achter 10 en 12 2003 5-2-2007
12 Westlandsetuin 1 2002-2003 5-6-2007
13 Westlandsetuin 12 en 14 2006 6-6-2007
14 Johanniterweg 3A 2006 23-2-2007
15 Johanniterweg 9 2005 9-2-2007
16 Johanniterweg 19 2005 9-2-2007
17 Johanniterweg 8 2006 28-3-2007
Datum evaluatierapport
18 Achter 't Zand 35 2006 22-12-2006
19 Achter 't Zand 33 2006 22-12-2006
20 Achter 't Zand 25 2006 22-12-2006
21 Achter Westlandsetuin 6 2006 22-12-2006
22 Utrechtseweg 101A 2004-2006 5-2-2007
23 Utrechtseweg 46A 2005 9-2-2007
24 Westlandsetuin naast 3A 2005 19-2-2007
25 Johanniterweg 11 2006 19-2-2007
26 Achter 't Zand 4 2005 6-4-2007
27 Utrechtseweg 113 2006 6-4-2007
Leidsche Rijn Park (voorheen
Rijnse Park)
28 Alendorperweg 4 2002-2003 27-3-2007
29 Alendorperweg 6 2002 21-9-2007
30 Alendorperweg 8 en 8B 2004-2005 22-3-2007
31 Alendorperweg 30 2004-2006 13-3-2007
32 Achter Utrechtseweg 30 2003-2005 19-1-2007
33 Alendorperweg 58 2003 21-9-2006
34 Alendorperweg 48 2002-2003 21-9-2006
35 Alendorperweg 54 2002-2003 21-9-2006
36 Utrechtseweg 31-31A 2002-2006 17-10-2006
37 Utrechtseweg 27 en 27B 2003 29-1-2007
38 Alendorperweg 42 2004-2006 13-3-2007
De Meern
39 Alendorperweg 61 2004 20-3-2007
40 Alendorperweg 67A t/m 73 2003-2004 16-3-2007
35

41 Alendorperweg tussen 99-101 2006 1-3-2007
42 Alendorperweg 59A 2003-2004 9-3-2007
Op de onderstaande locaties zijn saneringen uitgevoerd in de periode tot en met 2009. Deze zijn niet
beschikt voor 1-1-2010.
Locatie Uitvoering van de
werkzaamheden in:
1 Alendorperweg tussen 39 en 41 2009 4-2-2010
2 Wilhelminalaan 12 2009 4-2-2010
3 Achter 't Zand 4 2009 4-2-2010
4 Esdoornlaan 1 2009 4-2-2010
5 Wilhelminalaan 14 2007-2008 20-3-2009
6 Alendorperweg 15 2007 27-3-2009
7 Utrechtseweg 7A 2005-2006 20-3-2009
8 Utrechtseweg 15 2007 20-3-2009
9 Utrechtseweg 17-21 2008 20-3-2009
10 Pad van Utrechtseweg 11 naar
Europaweg 14 (gedeeltelijk)
2008 20-3-2009
11 Alendorperweg 35 2006-2008 27-3-2009
12 Zandweg 43 2008 14-5-2009
13 Enghlaan 17 2008-2009 20-3-2009
14 Verlengde Vleutenseweg 34 2008 27-3-2009
15 Europaweg 1 2005 4-9-2008
16 Taatsendijk 4 en 4A 2003 29-8-2008
17 Kantonnaleweg 3 2003 29-8-2008
18 Utrechtseweg 46 2007 4-9-2008
19 Utrechtseweg109J 2007 4-9-2008
20 Tijdelijke werkafrit rijksweg A2
(km 61.050 t/m 61.3335
2006 4-9-2008
21 Alendorperweg 99 2007-2008 22-7-2008
22 Smalle Themaat 30 2004 22-7-2008
23 Hindersteinlaan 95-99 2004 22-7-2008
24 Haarrijnseplas West 2004 22-7-2008
25 Achter Hof ter Weydeweg 10 2007-2008 22-7-2008
26 Naast Hogeweide 5 2004-2005 22-7-2008
27 Wilhelminalaan 16 2005 26-6-2008
28 Oude Vleutenseweg naast nr 12 2007 22-7-2008
29 Verlengde Velutenseweg 24 2003 22-7-2008
31 Hogeweide 3-4 2004 22-7-2008
32 Hogeweide 12 2005 22-7-2008
33 Utrechtseweg 2 2004 22-7-2008
34 Utrechtseweg 113 2008 4-9-2008
35 Rijksstraatweg 4 2008 27-3-2009
34 Rijksstraatweg 5 2007 26-6-2008
36 Hof ter Weydeweg 18 2002-2003 7-5-2008
37 Hof ter Weydeweg 19A 2003 26-6-2008
38 Hof ter Weydeweg 30 2002 26-6-2008
39 Achter Hof ter Weydeweg 20 2004 26-6-2008
40 Naast Enghlaan 13 2003 26-6-2008
41 Groenedijk 32 2003 26-6-2008
Datum evaluatierapport
42 Huppeldijk 49 2004 26-6-2008
36

BIJLAGE 4 BEANTWOORDING ONDERZOEKSVRAGEN
Tot slot geven wij nog een summier antwoord op onze onderzoeksvragen.
1. Welke wet- en regelgeving en afspraken met het Rijk zijn van toepassing op de verantwoording van de
projecten van bodemsanering in de periode 2005-2011 in het kader van het Investeringsbudget
Stedelijke Vernieuwing 2 en 3?
In de analyse van wet- en regelgeving hebben wij betrokken:
Wet bodembescherming (Wbb) 1987
Wijzigingswet Wbb 2006
Circulaire saneringsregeling Wbb 1998-2009
Besluit bodemkwaliteit (Kwalibo) 2007
Besluit uitvoeringskwaliteit bodembeheer 2006-2008
Regeling uitvoeringskwaliteit bodembeheer 2006
Wet Milieubeheer 1979
Wet stedelijke vernieuwing 2000-2011
Investeringsbudget stedelijke vernieuwing (ISV) 2000-2014
Financiële-verhoudingswet (Fvw) 1996
In aanvulling op bovenstaande zijn er nog vele andere wetswijzigingen, circulaires, besluiten,
beoordelingsrichtlijnen (brl) en beleidsbrieven. Deze zijn niet relevant voor de audit, maar wel voor de
afhandeling van de afzonderlijke locaties in Leidsche Rijn.
a. Zijn er regels over de documenten die bij een verantwoording gevoegd moeten worden?
Vanaf 2006 worden de gerealiseerde BPE's in de SISA-bijlage (Single Information Single Audit) verantwoord
die onderdeel is van de verantwoording van de gemeente Utrecht. Hierdoor hoeven gemeenten, provincies
en gemeenschappelijke regelingen vanaf het jaar 2006 voortaan minder informatie te verstrekken aan het
Rijk over de besteding van specifieke uitkeringen. Ook is de controle van deze informatie sterk verminderd.
Gemeenten nemen in hun verantwoording een zogenaamde SISA-bijlage op in een vast format met daarin
zowel financiële informatie als informatie over gerealiseerde prestaties. Controle van deze informatie vindt
plaats in het kader van de reguliere jaarrekeningcontrole van de betreffende gemeente. Dit is vastgelegd in
art. 17a van de Financiële-verhoudingswet. Van de controle van de jaarrekening wordt een verklaring
afgegeven waaronder ook de SISA bijlage valt. Over de SISA-bijlage wordt dus geen afzonderlijk oordeel
gegeven. Wel wordt een verslag van bevindingen over de beoordeling van de SISA bijlage samengesteld.
b. Zijn er regels over de wijze en het moment waarop de kosten voor bodemsanering gedeclareerd mogen
worden?
In de Financiële-verhoudingswet is bepaald dat BPE's pas in de verantwoording worden opgenomen nadat
hierover een beschikking is afgegeven. In 2009 is, als uitzondering op dit uitgangspunt, voor een aantal
locaties de geraamde aantallen BPE's verantwoord. Zie verder hetgeen in onderdeel Wettelijk kader
onderdeel 4.1 van dit rapport is opgenomen.
2. Welke procedures zijn bij de gemeente Utrecht gevolgd in de periode 2005-2011 bij de verantwoording
van bodemsaneringen?
De goedkeuring en ondertekening van het opleverdocument (het evaluatieverslag) door de opdrachtgever
M&M is de afronding en afsluiting van een sanering. Het evaluatieverslag van de sanering wordt vervolgens
ter beschikking voorgelegd aan de toezichthouder (MILDU (T&H), PD of VTH). Het nemen van een
beschikking of besluit bij het evaluatierapport in het kader van de Wbb heeft tot doel om de situatie van de
verontreiniging van de bodem na realisatie van de saneringswerkzaamheden en de eventueel benodigde
vervolgstappen vast te leggen en om de belangen van de direct belanghebbenden te waarborgen. Het besluit
37

wordt genomen op basis van een evaluatieverslag met daarbij een uitkeuring. In het evaluatieverslag is
eveneens het aantal gesaneerde BPE's opgenomen.
Voor Leidsche Rijn is in de ISV-2 programmaperiode een beschikking afgegeven over 42 bodemsaneringen
in één 'besluit instemming evaluatieverslag'. Van deze 42 locaties is per locatie een berekening van het
aantal gesaneerde BPE's gemaakt. De gemeente Utrecht heeft voor de ISV 2 periode vanaf 2007 de jaarlijkse
totale BPE berekening laten uitvoeren door een extern bureau.
In 2009 is, als uitzondering op dit uitgangspunt, voor een aantal locaties de geraamde aantallen BPE's
verantwoord. Er was op dat moment nog geen instemming op de gerapporteerde BPE's in de
(tussen)evaluatierapporten. Hier is voor gekozen omdat zonder deze BPE's de prestatieafspraken met het
Rijk voor de programmaperiode 2005-2009 niet gehaald zouden worden. Aan het eind van de ISV2
programmaperiode 2005-2009 is een totaalrapportage ten behoeve van het Rijk opgesteld van de
gerealiseerde BPE's. Daaruit blijkt dat de beoogde prestaties gehaald zijn. Zie verder voor de beantwoording
van deze vraag onderdeel 4.2 van dit rapport.
a. Hoe vindt de berekening van de basisprestatie-eenheden (BPE) plaats en is dit in overeenstemming met
de regelgeving?
De rapportages en verantwoordingen aan het Rijk vonden plaats op basis van het aantal gerealiseerde
bodemprestatie-eenheden (BPE's) en zijn geïntroduceerd door het Ministerie VROM in 2003. BPE's worden
gebruikt om onderlinge vergelijking van gerealiseerde prestaties van verschillende gemeenten mogelijk te
maken. Ook kan de BPE systematiek worden gebruikt als signalering gedurende de saneringsperiode om de
geplande prestaties te vergelijken met de gerealiseerde prestaties. Tot slot is het aantal BPE's een
meetinstrument voor de werkvoorraad.
Een BPE is:
1x (m 2 verontreinigd oppervlakte) + 3x (m 3 grond) + 0,4x ( m 3 grondwater)
Zie verder onderdeel 4.4.1. en 4.4.2. van dit rapport over de beschikkingen Leidsche Rijn.
b. Welke organisatieonderdelen zijn betrokken bij de verantwoordingen voor de bodemsanering en welke
zijn hun taken en verantwoordelijkheden daarin?
De belangrijkste betrokkenen zijn M&M en VTH. M&M heeft in de bodemsaneringen de meeste rollen. Het
nemen van het initiatief tot bodemsanering, het verlenen van de opdrachten voor de uitvoering en het
begeleiden van de uitvoering horen daar allemaal bij. Volgens wettelijke en kwaliteitskaders moet er bij de
uitvoering gebruik worden gemaakt van gecertificeerde organisaties. Dat leidt ertoe dat op het terrein
veelvuldig externen worden ingehuurd. VTH is als toezichthouder betrokken en moet een beschikking
afgeven over het eindresultaat van een bodemsanering.
c. Welke overwegingen spelen een rol bij het moment waarop verantwoordingen plaatsvinden of de vorm
die daarvoor wordt gekozen?
In de Financiële-verhoudingswet is bepaald dat BPE's pas in de verantwoording worden opgenomen na te
zijn beschikt in een zogenaamde SISA-bijlage in een vast format met daarin zowel financiële informatie als
informatie over gerealiseerde prestaties. Zie verder voor de beantwoording van deze vraag het antwoord
onder vraag 1c. en onderdeel van dit rapport.
d. Wat is de betekenis van de SISA-verklaring van de accountant voor de verantwoording voor
bodemsanering?
De accountant controleert deze informatie in het kader van de reguliere jaarrekeningcontrole van de
betreffende gemeente, provincie of gemeenschappelijke regeling. In de Financiële-verhoudingswet zijn
eisen gesteld ten aanzien van de inhoud van deze controle welke zich uitstrekt over de gerealiseerde
prestaties. De inhoud van de accountantscontrole is door het Ministerie van BZK neergelegd in de 'Nota
Verwachtingen Accountantscontrole'. In deze nota is bepaald dat de aard van de controle van de SISA bijlage
voor wat betreft de verantwoording van de BPE's is gebaseerd op 'deugdelijke totstandkoming'. De
38

accountant beoordeelt bij ‘deugdelijke totstandkoming’ of de gemeente zowel in opzet als bij de uitvoering
voldoende heeft gewaarborgd dat de gegevens voor de indicator (BPE's) correct worden verzameld en/of
geregistreerd. De accountant beoordeelt in het kader van de deugdelijke totstandkoming echter niet de
inhoudelijke juistheid van de informatie. Van de controle van de jaarrekening wordt een verklaring
afgegeven waaronder ook de SISA bijlage valt. Over de SISA-bijlage verantwoordingsinformatie met
informatie over specifieke uitkeringen wordt dus geen afzonderlijk oordeel gegeven.
e. Zijn de procedures en afspraken in overeenstemming met wet- en regelgeving?
M&M werkt met ISO 9001. Dit betekent dat de werkzaamheden procedureel en inhoudelijk geaudit worden
door de Stichting Kwaliteit Bodem.(Normblad 8001SKB). Uit de rapportage van juni 2012 over de laatst
gehouden audit blijkt dat de inrichting van de organisatie en processen aan de geldende wet- en
regelgeving voldoet. De gemeente Utrecht heeft volgens de rapportage het kwaliteitssysteem goed
geïmplementeerd.
3. Zijn de ingediende verantwoordingen van bodemsanering op grond van het Investeringsbudget
Stedelijke Vernieuwing 2 en 3 in de periode 2005-2011 rechtmatig?
De in de SISA bijlage opgenomen informatie, waaronder de aantallen afgesproken en gerealiseerde
saneringen en BPE's is onderwerp geweest van accountantscontrole. Aanvankelijk is over 2009 een opgave
aan het Rijk gedaan van gerealiseerde saneringen op basis van een ramingscijfer. Dit is later nog
onderbouwd. Over de overige jaren zijn de door VTH beschikte aantallen BPE's in de verantwoording
opgenomen. De verantwoording aan het Rijk is daarom correct geweest. Aan het eind van de ISV2
programmaperiode 2005-2009 is een totaalrapportage ten behoeve van het Rijk opgesteld van de
gerealiseerde BPE's, waaruit blijkt dat de afgesproken prestaties gehaald zijn. Zie verder voor de
beantwoording van deze vraag 1g en onderdeel 4.4.2 van dit rapport.
39