Ontwikkel- en onderzoeksprojecten - Kentalis

Ontwikkel- en
onderzoeksprojecten

“ Aan mensen voor wie
horen of communiceren
niet vanzelfsprekend
is, biedt Kentalis
de best passende
toegang tot actuele
mogelijkheden van
taal en communicatie,
met als doel hen zo
goed mogelijk deel te
laten nemen aan de
maatschappij.”

Woord vooraf
Koninklijke Kentalis werkt hard aan de ambitie
‘om specifieke kennis op het gebied van auditieve en
communicatieproblemen te bundelen, te delen en uit
te dragen’. Dat hebben we ook dit verslagjaar weer
gedaan en dat zullen we in de komende jaren blijven
doen.
Een belangrijk deel van onze nieuwe kennis
komt voort uit onderzoeken en projecten die
plaatsvinden binnen het primair proces van
Koninklijke Kentalis of in het kader van de
leerstoelprogramma’s. Kennis die we niet
alleen voor onze eigen klanten willen benutten,
maar ook voor anderen ter beschikking
willen stellen. Wij zien het als onze maatschappelijke
opdracht om op deze wijze een
bijdrage te leveren aan kwaliteit van leven en
de maatschappelijke participatie van mensen
met een auditieve/communicatieve beperking.
Met gepaste trots maken wij u met deze
publicatie weer graag deelgenoot van onze
onderzoeks- en ontwikkelprojecten. U vindt
hierin een overzicht van alle actuele projecten
die bedoeld zijn om onze kennis en expertise
te verstevigen. Projecten, waarmee wij onze
kennis en de toepassing ervan evalueren en
innoveren. Zo kunnen wij op de best mogelijke
manieren vorm blijven geven aan het
onderwijs, de zorg en de diagnostiek voor
onze klanten. Veel van de projecten in
dit overzicht worden gefinancierd uit de
algemene middelen waarover Kentalis kan
beschikken. Maar er zijn ook diverse projecten
die zonder het vertrouwen en de steun van
externe financiers geen doorgang hadden
kunnen vinden. Uiteraard vermelden we in
dit verslag deze bronnen, met onze hartelijke
dank voor hun bijdragen!
Uitnodiging
Graag nodigen wij u uit naar aanleiding van
deze publicatie te reageren, vragen te stellen
en ideeën te lanceren om – samen met ons –
kennis te blijven ontwikkelen en zo de zorg,
het onderwijs en de diagnostiek voor onze
klanten blijvend te verbeteren.
Raad van Bestuur
J.H. Bakker MHA
Drs. B.E. van den Dungen
1

Inleiding
De missie van Koninklijke Kentalis luidt: ‘Aan mensen
voor wie horen of communiceren niet vanzelfsprekend is,
biedt Kentalis de best passende toegang tot actuele
mogelijkheden van taal en communicatie, met als doel
hen zo goed mogelijk deel te laten nemen aan de
maatschappij’.
Voor wie
Kentalis is een landelijke organisatie die
gespecialiseerd is in diagnostiek, zorg en
onderwijs aan mensen die doof, (ernstig)
slechthorend of doofblind zijn. Maar ook aan
mensen met stoornissen in hun taalontwikkeling
of autistische mensen met stoornissen in spraak
en taal. Sommige mensen hebben een verstandelijke
beperking of motorische of psychische
problemen. Sommigen hebben een andere
thuistaal. Voor deze mensen zetten wij ons met
hart en ziel in. En omdat taal en communicatie
zo belangrijk zijn voor het contact met anderen,
zijn wij er ook voor hun omgeving: ouders,
verzorgers, scholen, huisartsen, logopedisten,
consultatiebureaus, kinderdagverblijven en
andere zorgorganisaties.
Expertise en innovatie
Wij zijn ambitieus en willen onze klanten
(leerlingen, cliënten en patiënten) de beste
diagnostiek, zorg en onderwijs geven. Om dat te
kunnen doen beschikt Kentalis over specialistische
kennis. En over medewerkers die in staat zijn om
deze kennis goed toe te passen in hun werk. Door
deze expertise te delen, te bundelen en verder
te ontwikkelen, willen wij onze dienstverlening
steeds verder verbeteren. Dat doen we in dialoog
met onze klanten en met partnerorganisaties.
2 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013
Samenwerking
In de zorg wordt daartoe nauwe samenwerking
gerealiseerd onder de vlag van het project
‘Verbindend Vernieuwen’, dat vanuit het
ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en
Sport (VWS) in samenwerking met de sector
Zintuiglijk Gehandicapten (ZG) in volle gang
is. In het kader van dit project is onder meer in
het voorjaar van 2011 de Stichting Expertise
ZG opgericht. De stichting wil de gezamenlijke
expertisefunctie van de gespecialiseerde
instellingen stimuleren en verstevigen.
Daarmee zet de ZG-sector maximaal in op
het uiteindelijke doel dat alle instellingen
bindt: bevordering van de maatschappelijke
participatie van cliënten.
Binnen het onderwijs worden de krachten
gebundeld binnen de koepelorganisatie
Siméa, waarbij alle schoolbesturen cluster 2
zijn aangesloten. In de ontwikkelingen
naar Passend Onderwijs speelt Siméa een
belangrijke rol en worden gezamenlijk lijnen
ontwikkeld op het gebied van bijvoorbeeld
onderwijsarrangementen, kwaliteitskaders en
leeropbrengsten.
Projecten en onderzoeken: het kader
Veel van de onderzoeks- en ontwikkelprojecten
ontstaan uit vragen van mede-

werkers die direct met onze klanten werken en
zijn daarom sterk praktijkgericht. De centrale
doelen van onderzoek binnen Kentalis zijn:
• bevordering van communicatie in al zijn
modaliteiten (inclusief geletterdheid);
• bevordering van de interactie met onze
klanten;
• bevordering van instructie (in onderwijs);
• bevordering van maatschappelijke
participatie van onze klanten.
De ambitie om het beste te leveren aan onze
klanten betekent ook, dat de nadruk bij alles
wat wij doen ligt op het resultaat en dat we
werken met middelen die aantoonbaar
effectief zijn. Daarom zijn opbrengstgericht
en ‘evidence based’ werken belangrijke ankers
in het onderzoek.
In diverse projecten werken we nauw samen
met nationale en internationale partners,
zowel collega-instellingen als hogescholen
en universiteiten.
Leeswijzer
Alle projecten die Kentalis momenteel uitvoert,
zijn per doelgroep:
• Doof/Blind
• Auditief/Communicatief
Verstandelijk Beperkt
• Doof/Slechthorend
• Ernstige spraak en/of
taalmoeilijkheden (ESM)
• Autisme
• Culturele en Linguistische Diversiteit)
weergegeven. Tevens zijn opgenomen recent
afgesloten projecten en projecten die in een
gevorderd stadium van acquisitie zijn. Veel
projecten worden uitgevoerd door PonTeM
R&D, de onderzoeksafdeling van Kentalis,
meestal in samenwerking met collega’s in het
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013
primair proces. Daarnaast worden met de
innovatiemiddelen die Kentalis/onderwijs
beschikbaar stelt, in de scholen projecten
uitgevoerd door de medewerkers van de
scholen zelf. De onderzoeksprogramma’s die
gekoppeld zijn aan de drie leerstoelen aan de
Radboud Universiteit Nijmegen en de Rijksuniversiteit
Groningen zijn weergegeven, evenals
onze internationale projecten, die worden
geïnitieerd en uitgevoerd door de afdeling
Kentalis- E&I/International. In deze projecten
worden naast medewerkers van International
ook medewerkers uit het primair proces
ingeschakeld. De in het buitenland opgedane
ervaringen worden gedeeld met de thuisorganisatie
waardoor ook de medewerkers van
Kentalis profiteren van internationale
kennisuitwisseling.
Ten slotte vindt u onder het kopje ‘algemeen’
een aantal onderzoeks- en ontwikkeltrajecten
die doelgroepoverstijgend zijn.
3

Inhoud
Woord vooraf 1
Inleiding 2
Doofblind (DB)
Intern, praktijkgestuurd onderzoek
1 ComVoor-V: Termijn-effectstudie naarcommunicatieondersteuning vanuit de ComVoor-V indicatie 11
2 Het Sociale Netwerk en Communicatiespecialisten 13
3 CHOCOPASTA: Computer Hulp bij het Ontwikkelen van Communicatievaardigheden:
Objecten PASsen op een Tablet 14
4 Meetbaar maken van de kwaliteit van interactie en communicatie bij doofblinde kinderen 15
5
Afgerond 2012/2013
Opbrengsten van het onderwijs inzichtelijk en meetbaar maken 16
1
Leerstoel en promotieonderzoek
Aangeboren doofblindheid en assessment 17
2 De invloed van affectieve betrokkenheid op negatieve emoties 18
3 Bevorderen van hoogwaardige communicatie bij mensen met aangeboren doofblindheid 18
4 Tactiele strategieën in interactie en communicatie 19
1
Leerstoel en promotieonderzoek
Het onderscheiden van kenmerken van autisme in mensen met meervoudige beperkingen 19
1
Internationale projecten
India Sense 20
2 Oeganda Sense 20
3 Ethiopië 21
Auditief Communicatief Verstandelijk Beperkt (ACVB)
1
Intern praktijkgestuurd onderzoek
Het Sociale Netwerk en Communicatiespecialisten 23
2 Effectiviteit van het methodisch reguleren van arousal bij cliënten met ACVB en autisme 23
3
Afgerond 2012/2013
Doof/Doof MG-arrangementen: Thuisnabij het beste Onderwijs 24
4 De ontwikkeling van digitale prentenboeken en bijbehorende prentenboekentest als
meetinstrument voor de woordenschat bij kinderen met meervoudige beperkingen 25
5 Miloland: Serious Gaming voor taalondersteunend onderwijs bij kinderen met een
verstandelijke en auditiefverstandelijke beperking 26
6 iCon Apps: Initiatieven nemen in Communicatie Ondersteuning met Apps 27
7 Opbrengsten van het onderwijs inzichtelijk en meetbaar maken 28
4 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013

Leerstoel en promotieonderzoek
1 comOOK: Communicatie Ondersteuning voor Ouders van Kinderen met
meervoudige beperkingen’ 29
2 Spraaktolk 30
3 Woord decodeervaardigheden (technisch lezen) bij verstandelijk en auditief-verstandelijk
beperkte kinderen 31
4 Begrijpend lezen bij kinderen met een verstandelijke en auditief-verstandelijke beperking 32
1
Leerstoel en promotieonderzoek
Het onderscheiden van kenmerken van autisme in mensen met meervoudige beperkingen 33
1
In acquisitie
Kwalitatief onderzoek naar ervaringen van ouders met MG kinderen met een CI 34
Doof/Slechthorend (D/SH)
1
Intern praktijkgestuurd onderzoek
Verwachtingspatroon leerkracht: halen we eruit wat erin zit? 37
2 Optimaliseren Rekenonderwijs – deel II 38
3 Oneindig 38
4 ICT en ouderbetrokkenheid lezen 39
5 HAVO op het VSO 39
6 Trainingen emotionele en sociale ontwikkeling 41
7 Innovatieproject Taal (en rekenen) 42
8 Digitale prentenboeken op een iPad: perspectieven voor het interactief voorlezen 43
9 Leesverbetertraject in het onderwijs aan dove en slechthorende kinderen 43
10 OPBOD: Ondersteuning in de Praktijk – Beeldcommunicatie bij Oudere Doven 44
11 Ontwikkeling 20 NGT lessen voor slechthorende leerlingen 45
12 Engels aan dove en slechthorende leerlingen in cluster 2 VSO 45
13 Welbevinden van dove en slechthorende kinderen/jongeren 46
14
Afgerond 2012/2013
Leesdidactiek voor dove en ernstig slechthorende leerlingen van 12-15 jaar 47
15 BIG: Beeldtelefoon in Gezinsbegeleiding 47
16 Spraakafzien bij vreemde talen 48
17 CITO rekenen/wiskunde in standaard NGT 49
18 Dove leerlingen in het regulier onderwijs: Kentalis/Talent 49
19 Taakspel binnen SO cluster 2 50
20 GIJS: Guyot’s Interactieve Jeugd Systeem 51
21 Herstelrecht in het Onderwijs 51
22 Videolessen biologie VSO 52
23 Videovergelijker 53
1
Leerstoel en promotieonderzoek
Verwerving van de morfosyntaxis van het gesproken Nederlands 53
2 De kwaliteit van instructie in het onderwijs 54
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013
5

3 Effectief spraak ondersteunen met gebaren 54
Afgerond 2012/2013
4 Sociale participatie van dove jongeren op school: Onderzoek naar de acceptatie en
populariteit van dove en slechthorende jongeren in de leeftijd van 11-14 jaar 55
Overig universitair onderzoek
1 Bimodale en unimodale tweetaligen 56
Internationale Projecten
1 Film Dove rolmodellen Kenia 57
2
Afgerond 2012/2013
Rwanda: ontwikkelen van opleiding tot leraar Dovenonderwijs 57
3 Indonesië: opleiding leraar dovenonderwijs 58
4
In acquisitie
Oost Afrika Regionaal Programma Doven Onderwijs 58
5 Vroegbegeleiding Tanzania, Oeganda en Zambia 59
6 Postgraduate cursus ‘Doven kinderen in ontwikkelingssamenwerking’ 59
7 BA teacher training 60
8 Turkije TiV ll 60
9 E-learning Audiologie 61
Ernstige Spraak- en/of taalMoeilijkheden (ESM)
1
Intern praktijkgestuurd onderzoek
PPG bij ESM 63
2 Fonologisch bewustzijn in het communicatief klimaat 64
3 Evidence Based profielen bij kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen
(S-TOS) (EBP S-TOS)
64
3.1 Ontwikkeling van informatieverwerkingsprofielen bij kinderen met S-TOS 64
3.1a
Deelprojecten
AUDEXLING 65
3.1b AUDFON 65
3.1c WERKTAAL 66
3.1d Vertellen en EF 66
4 SpraakSaam4Ever 66
5 STER-training 67
6 Oneindig 68
7 ESM-neuro-imaging project ‘Taal in het peuterbrein’ 68
8 ESM-neuro-imaging project ‘Taal in het kleuterbrein’ 69
9 Optimaliseren Rekenonderwijs – deel II 69
10 HAVO op het VSO 69
6 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013

11 Innovatieproject Taal (en Rekenen) 70
12 Communicatie via scherm! 70
13 Evidence Based profielen bij kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen
(EBP S-TOS): effectonderzoek bij interventies 70
13a
Deelprojecten
Effectmeting 1 71
13b Effectmeting 2 71
13c Interventieonderzoek 72
14 SOM, SO Mindmappen! 72
15
Afgerond in 2011/2012
Taakspel binnen SO cluster 2 73
16 Herstelrecht in het Onderwijs 73
17 Evidence Based Practice in Vroegbehandeling ESM 73
18 PRO-ESM 74
18.1
Deelprojecten
MET-ESM: Methodiek Ernstige Spraak- en/of taalMoeilijkheden 74
18.2 VSO-peiling 75
18.3 Spraaksaam 75
19 Coachingsvaardigheden logopedisten: pilot Implementatie 76
20 Com-Pas 77
21 Doelmatigheid Vroegbehandeling ESM 77
22 Directe therapie bij fonologische stoornissen 78
23 Welbevinden van ESM-leerlingen 78
24 Spraaktaal, gids voor jongeren met een taalstoornis 79
25 WIKI-therapie Spraak-Taal 79
26 Herontwikkeling programma Fonologische Analyse van het Nederlands (FAN)
van DOS-versie naar Windows-versie 80
27
Overig universitair onderzoek
Aandacht en taalproductie bij kinderen met een specifieke taalstoornis 80
1
In acquisitie
De effectiviteit van aandachtstrainingen bij kinderen
met een specifieke taalstoornis 81
2 LENA: inzicht in de taalsituatie thuis 82
1
Leerstoel en promotieonderzoek
Effectief spraak ondersteunen met gebaren 83
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013
7

Autisme Spectrum Stoornissen (ASS)
Intern praktijkgestuurd onderzoek
1 HAVO op het VSO 85
2 Com-ID 85
Afgerond 2012 /2013
3 Vroegsignalering van Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) 86
4 Taakspel binnen SO cluster 2 87
5 Herstelrecht in het Onderwijs 87
Leerstoel en promotieonderzoek
1 Het onderscheiden van kenmerken van autisme in mensen met meervoudige beperkingen 87
In acquisitie
2 Autcome 87
Culturele en Linguïstische Diversiteit (CLD)
Intern praktijkgestuurd onderzoek
1 Pilot Taalstimulering ook in de thuistaal 89
2 Diagnostiek bij meertalige kinderen: een taalstoornis of taalachterstand? 90
3 Project Empowerment 91
4 Ontwikkeling meertalig articulatie lotto 92
In acquisitie
5 MULTISLI - Multilingual children with SLI - bridging the gap between theory and practice,
and between practitioners in different countries 93
Algemeen en doelgroepoverstijgend
Intern praktijkgestuurd onderzoek & ontwikkeling
1 ELO 94
2 Evidence Based Practice 95
3 eZorg 95
4 Ondertitelde CVE examens en Cito Kijk- en luistertoetsen 96
5 Logopedie in het cluster twee onderwijs – de rol van de logopedist in de klas 96
6 Literatuurstudie ICT in Onderwijs 97
7 Rekenverbetertraject 97
Afgerond in 2012/2013
8 Typering van cliënten Kentalis met ICF 98
9 Innovatieproject Tablet in de klas fase 2 99
10 Communicatieve Intentie Onderzoek (CIO) 100
11 Cluster 2 Mediawijs 100
8 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013

In acquisitie
13 MICAS 102
14 C2Mediawijs – vervolg 102
Projecten in ontwikkeling bij opleidingen
1 Basisleertrajecten 103
2 Overige cursussen in ontwikkeling 104
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013
9

Doofblind (DB)
Intern, praktijkgestuurd onderzoek
1 ComVoor-V: Termijn-effectstudie naar
communicatieondersteuning vanuit de
ComVoor-V indicatie.
Doofblinde cliënten zijn beperkt in hun visuele en auditieve waarneming. Voor doofblinde en
autistische cliënten geldt daarnaast, dat zij vaak fragmentarisch waarnemen en (mede daardoor) een
heel andere dan de gebruikelijke betekenis toekennen aan hetgeen zij waarnemen. Zo kan een cliënt
een hamer waarnemen als een losse steel en een kop, zonder het geheel te zien en het de betekenis
te geven zoals wij die kennen. Om deze cliënten te kunnen ondersteunen in hun ontwikkeling
moeten we zo optimaal mogelijk met hen kunnen communiceren. Daarvoor moeten we weten wat
hun mogelijkheden zijn in die communicatie. Wat kan iemand via zijn visus en zijn gehoor bijvoorbeeld
nog wel en wat niet? In hoeverre kan hij uit de voeten met tactiele informatie? Welke manier
van communiceren heeft zijn voorkeur? Hoe fragmentarisch is de wereld voor deze cliënt en hoe
beangstigend is dat voor hem? En hoe kunnen we dus het beste aansluiten op zijn mogelijkheden
zodat we de voorwaarden en de veiligheid creëren die nodig zijn om te kunnen communiceren?
De ComVoor-V nu, brengt deze communicatiemogelijkheden van cliënten in kaart.
De ComVoor-V is een onderzoeksinstrument dat speciaal ontwikkeld is voor blinde of slechtziende
personen met een diagnose autisme of een ernstig vermoeden dat sprake is van autisme. Het
instrument is gebaseerd op de ComVoor, die is ontwikkeld voor mensen met autisme en ernstige
communicatieproblemen. De ondergrens ligt rond een ontwikkelingsleeftijd van 12 maanden; de
bovengrens rond het begin van lezen. Het instrument is bedoeld om de communicatiemogelijkheden
van cliënten in kaart te brengen. In dit onderzoek, dat breed binnen de sector Zintuiglijk Beperkten
wordt uitgevoerd, wordt de ComVoor-V gevalideerd en genormeerd. Dit betekent dat wordt
nagegaan of het instrument meet wat het beoogt te meten en dat het op een aantal cliënten wordt
geijkt. Kentalis neemt actief deel aan dit onderzoek, omdat goede onderzoeksinstrumenten op het
gebied van communicatiemogelijkheden voor doof/blinde clienten met de diagnose autisme of sterk
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
11

vermoeden ervan vooralsnog ontbreken en het dus van belang is om na te gaan of het instrument
ook voor hen geschikt is.
Inmiddels is de ontwikkelfase van de ComVoor-V voorbij. Onderzoek naar betrouwbaarheid en
validiteit is eveneens afgerond.De uitkomsten vanuit onderzoek met de ComVoor-V zijn in de
ondersteuning van een aantal cliënten in de praktijk geïmplementeerd. Momenteel wordt de
DVD geproduceerd.
Meerwaarde
Klant de ComVoor-V maakt het mogelijk om in de hulpverlening beter aan te
sluiten bij de communicatiemogelijkheden van doofblinde cliënten met
autisme. Het draagt bij aan verbetering van de communicatie tussen cliënt en
hulpverlener en bevordert daarmee indirect het welbevinden van de cliënt
Primair proces de hulpverlener krijgt de beschikking over een instrument dat inzicht geeft
in de communicatiemogelijkheden van individuele cliënten. Het biedt
informatie over het niveau waarop de cliënt communicatie kan (leren)
begrijpen en welke vormen van communicatie kunnen worden ingezet
voor succesvol communiceren. Het onderzoek wordt uitgevoerd in de
eigen praktijk met twee cliënten. Op deze manier kunnen de voorwaarden
en consequenties van succesvolle implementatie worden nagegaan
Looptijd september 2009 - december 2013
Status in uitvoering, eindfase
Onderzoeker(s) drs. W. Denteneer-Van der Pasch, P. Hagen (Kentalis/zorg)
Financiering ZON-MW en alle samenwerkende instellingen, waaronder Kentalis
Documenten/producten ComVoor-V: een klinisch onderzoeksinstrument voor
communicatieondersteuning voor blinde of slechtziende personen met
(een sterk vermoeden van) autisme. Een DVD waarin voorbeelden worden
getoond waarop implementatie van de ComVoor-V resultaten binnen
Conceptondersteunende Communicatie. Daarnaast een DVD voor gebruik
in de opleiding van de ComVoor-V.
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
12 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND

2 Het Sociale Netwerk en Communicatiespecialisten
De communicatie tussen cliënten en hun sociale netwerk is één van de belangrijkste aandachtspunten
in de behandeling en begeleiding van mensen die doofblind zijn en van mensen met een auditieve
en verstandelijke beperking. Kentalis zet communicatiespecialisten in om deze communicatie te
ondersteunen. Het overdragen van kennis en vaardigheden aan de cliënt zelf en zijn sociale netwerk,
en met name ook continuïteit daarin, is essentieel voor het welbevinden van cliënten en hun
omgeving. Vaak ontbreekt het tijdens transitiemomenten (verandering van woonomgeving, verloop
in begeleiders e.d.) aan die continuïteit, waardoor grote problemen kunnen ontstaan voor de cliënt
en diens sociale netwerk.
Dit project wil de essenties van deze communicatiebegeleiding in kaart brengen. Op basis daarvan
formuleren we de voorwaarden voor adequate hulpverlening en borging van de kennis en vaardigheden
gedurende de levensloop.
In eerste instantie beschrijven we hoe de communicatiespecialisten hun hulpverlening op dit
moment binnen het sociale netwerk vormgeven. Dit wordt gedaan aan de hand van logboeken die
tien communicatiespecialisten (vanuit verschillende Kentalis-locaties) bijhouden met betrekking tot de
communicatiebegeleiding van de cliënt. Daarnaast is een kader voor het beschrijven van het sociale
netwerk geformuleerd. Dit kader moet de mogelijkheid bieden verdere structuur aan te brengen in
de communicatiebegeleiding van de cliënt. Momenteel wordt het kader op werkbaarheid beoordeeld.
Meerwaarde
Klant de inzichten en producten van het project dragen bij aan een efficiënte
en continue vorm van begeleiding en behandeling, waardoor adequate
hulpverlening tijdens de levensloop beter gegarandeerd is. De stappen
in het hulpverleningsproces worden voor cliënt en netwerk inzichtelijker.
Primair proces het primaire proces krijgt inzicht in de essenties van communicatiebegeleiding
en het sociale netwerk van een cliënt.
Looptijd oktober 2011 t/m september 2013
Status in uitvoering
Projectleider dr. N. Wolters
Onderzoeker(s) dr. N. Wolters (PonTeM), drs. W. Pullens (kennisnetwerk)
Financiering Kentalis
Documenten/producten (eind) verslag, procesbeschrijving communicatiespecialist, kader
beschrijving sociaal netwerk
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
13

3 CHOCOPASTA: Computer Hulp bij het Ontwikkelen van Communicatievaardigheden:
Objecten PASsen op een TAblet
Veel doofblinde kinderen hebben nog een (zeer) kleine hoeveelheid restgehoor en gezichtsvermogen.
Die proberen zij te gebruiken bij het leren communiceren met mensen in hun omgeving, ouders,
familieleden, leerkrachten en leeftijdgenootjes. Om zo succesvol mogelijk te kunnen communiceren,
is het van belang dat zij hun taalvermogen ontwikkelen. Aanvankelijk zal dit gebeuren door het
laten betasten en voelen van alledaagse voorwerpen. Het proces dat kinderen doorlopen om te leren
dat een voorwerp dezelfde betekenis heeft als een afbeelding daarvan of, in een later stadium, het
woordbeeld, kan ondersteund worden met een match-table waarop dergelijke paren kunnen worden
‘gematched’. In de ontwikkeling van dergelijke match-tables wordt gebruikgemaakt van microchips
(RFID-tags), waarin informatie over de objecten en afbeeldingen ligt opgeslagen.
Meerwaarde
Klant cliënten worden ondersteund bij het ontwikkelen van abstract denken
en beginnende geletterdheid
Primair proces medewerkers krijgen een hulpmiddel waarmee ze hun cliënten beter
kunnen begeleiden in de ontwikkeling van taal en geletterdheid
Looptijd september 2011 – november 2013
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. B. Elsendoorn
Financiering Stichting Theodora Boasson, Revalidatiefonds
Documenten/producten Match-table (de ‘pasta’)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
14 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND

4 Meetbaar maken van de kwaliteit van interactie en
communicatie bij doofblinde kinderen
Het project richt zich op het ontwikkelen van een screenende vragenlijst om de kwaliteit van
interactie en communicatie bij het kind met congenitale doofblindheid meetbaar te maken en
daardoor de kinderen cyclisch te kunnen monitoren. De vragenlijst zal ontwikkeld worden voor
kinderen met (congenitale) doofblindheid en gebaseerd zijn op het theoretisch kader van
intersubjectiviteit. Het onderscheidt zich van andere instrumenten omdat deze vragenlijst zich
onder andere richt op het bepalen van de kwaliteit van interactie en communicatie met de
communicatiepartner. De bestaande en gebruikte instrumenten richten zich veelal op kindfactoren,
terwijl communicatie een wisselwerking tussen beide personen is. De screenende vragenlijst zal
zowel ‘kindfactoren’ en factoren tussen ‘het kind en de communicatiepartner’ meetbaar maken.
Meerwaarde
Klant de vragenlijst biedt mogelijkheden om op diverse factoren te kunnen
screenen waar een kind op een ‘normale range’ zit en wat de zorgelijke
factoren zijn die meer aandacht vragen.
Primair proces de effectiviteit van producten van Kentalis voor de doelgroep kinderen
met doofblindheid kunnen gescreend worden met de vragenlijst. De lijst
is laagdrempelig om in te vullen en niet zeer tijdsintensief in gebruik
en uitwerking ervan. Ook is de vragenlijst een hulpmiddel om
in gesprek te gaan met betrokkenen om interventies voor het kind
met doofblindheid te optimaliseren.
Looptijd april 2013 - juni 2014
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) J. Van Halbeek, dr. B. Elsendoorn
Financiering Kentalis
Documenten/producten screeningsvragenlijst
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
15

Afgerond 2012/2013
5 Opbrengsten van het onderwijs inzichtelijk en
meetbaar maken
Het wettelijk kader van de onderwijsinspectie eist dat vorderingen van leerlingen worden gevolgd en
(zo mogelijk) getoetst. De (bestaande) leerlijnen voor onderwijs aan doofblinde en dove meervoudig
gehandicapte leerlingen moeten voldoen aan de kerndoelen voor het onderwijs aan zeer moeilijke
lerende kinderen (ZML). In dit project wordt nagegaan hoe het te volgen leertraject het beste kan
worden afgestemd op het uitstroomprofiel dat voor elke leerling wordt geformuleerd en de daarbij
behorende opbrengsten.
De opbrengsten zijn geformuleerd voor de domeinen interactie, communicatie en taal, zelfstandigheid
en zelfredzaamheid en sociaal emotionele ontwikkeling.
De bestaande leerlijnen (het onderwijs- en ondersteuningsaanbod voor kinderen met een (ernstige)
verstandelijke beperking) worden ingepast in een – voor de doelgroep – passend leerlingvolgsysteem
(Ontwikkelingsvolgmodel OVM en LVS2000/Nova). Daarin wordt per uitstroomprofiel de ontwikkelingsverwachting
gedefinieerd, steeds over periodes van vier jaar (8, 12, 16 en 20-jarige leeftijd).
Verder wordt zichtbaar gemaakt welke onderdelen van de leerlijn op deze momenten gehaald
moeten worden en welke doelen daartoe moeten worden opgenomen in het Individueel
Handelingsplan.
Meerwaarde
Klant het leertraject (4-20 jaar) wordt gerelateerd aan de vorderingen die
daartoe per periode nodig zijn. De vorderingen van leerlingen worden
systematisch bijgehouden en getoetst aan de verwachtingen. Leerlingen
ontvangen gedurende hun hele schoolloopbaan een op hun individuele
ontwikkeling afgestemd aanbod.
Primair proces de leerkracht kan op basis van de vastgelegde ontwikkelingslijn
doelstellingen formuleren voor de vastgestelde periode, planmatig
werken aan de ontwikkeling, toetsen of doelstellingen ook daadwerkelijk
gehaald worden, prioriteiten stellen op basis van observeerbare criteria,
onderbouwen of vertraging dan wel versnelling binnen het onderwijsprogramma
noodzakelijk is.
Het behandelteam is in staat met meetbare criteria de behandeling te
evalueren en doelstellingen te formuleren.
De Commissie van Begeleiding (CvB) kan met deze criteria toetsen of
aan de onderwijsdoelstellingen in relatie tot het uitstroomperspectief
wordt voldaan en daarmee voldoen aan de voorwaarden van de
Inspectie onderwijs.
Looptijd september 2011 – september 2012
Status afgerond
Onderzoeker/uitvoerder Prof. dr. M. Janssen, I. Haakma (Kentalis/RUG), C. Wanningen (SvO)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten/producten een op leerlijnen en uitstroomprofiel passend en werkbaar volgmodel.
Op basis van dit onderzoek is het leerstoel project ‘Het belang van
leerkracht-leerling interacties voor leerlingen met aangeboren en
verworven doofblindheid’ opgezet.
Contact E. m.smeets@kentalis.nl
16 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND

Leerstoel en promotieonderzoek
Prof. dr. Marleen Janssen, Kentalis/Rijksuniversiteit Groningen.
Onderzoekslijn ‘Communicatie en ondersteuning bij mensen met doofblindheid’
1 Aangeboren doofblindheid en assessment
Dit onderzoek is gericht op de ontwikkeling van een assessmentprocedure om het interactie en
communicatiemogelijkheden van mensen met aangeboren doofblindheid te kunnen bepalen.
Assessment is een doorlopend en dynamisch onderzoekstraject waarin diagnostiek en interventie
als het ware zijn vervlochten. Op basis van diagnostiek wordt nagegaan welke interventie het best
kan worden ingezet. De effecten van de ingezette interventies worden voortdurend gemonitord,
de interventies zelf worden op basis van de resultaten steeds bijgesteld.
Meerwaarde
Klant de procedure draagt bij aan de ontwikkeling van de interactie- en
communicatievaardigheden van de cliënt, doordat in de hulpverlening
gerichter kan worden ingestoken op zijn mogelijkheden
Primair proces communicatiecoaches en gedragsdeskundigen krijgen de beschikking over
de assessmentprocedure (op te nemen in de cyclus van het handelingsplan),
waarmee ze in staat worden gesteld de interactie en communicatie beter
op de cliënt af te stemmen
Looptijd augustus 2008 – augustus 2013
Status proefschrift wordt uitgewerkt
Onderzoeker(s) drs. E. Boers
Financiering Kentalis, uitvoering (deels) binnen Kentalis
Documenten 4 artikelen en proefschrift
Producten Analyse lijst Interactie en Communicatie
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
17

2 De invloed van affectieve betrokkenheid op negatieve
emoties
Bij mensen met aangeboren doofblindheid is regelmatig sprake van moeilijke verstaanbaar gedrag,
dat doorgaans wordt beschreven als probleemgedrag. De oorzaak daarvan wordt vaak gezocht in het
niet of onvoldoende op elkaar afgestemd zijn van de communicatie van de cliënt en zijn omgeving.
Dit onderzoek richt zich op het evalueren van de effecten van een communicatieve interventie op
moeilijk verstaanbaar gedrag en negatieve emoties.
Meerwaarde
Klant de inzichten dragen bij aan de kwaliteit van leven van de cliënt. Door
een betere afstemming in de communicatie en vergroting van de affectieve
betrokkenheid tussen cliënt en begeleider kunnen negatieve emoties
worden verminderd of worden voorkomen
Primair proces begeleiders leren beter communiceren met de cliënt waardoor moeilijk
verstaanbaar gedrag bij de cliënt afneemt en de begeleiders hun rol
gemakkelijker kunnen vervullen
looptijd november 2008 – juli 2013
Status proefschrift op basis van artikelen wordt uitgewerkt
Onderzoeker(s) drs. M. Martens
Financiering Kentalis, uitvoering (deels) binnen Kentalis
Documenten vier artikelen en proefschrift
Producten Interventieprogramma Affectieve Betrokkenheid
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
3 Bevorderen van hoogwaardige communicatie bij mensen
met aangeboren doofblindheid
Onderzoek, gericht op het evalueren van de effecten van een communicatieprogramma op de
kwaliteit van interactie en communicatie tussen mensen met doofblindheid en hun communicatiepartners.
Meerwaarde
Klant de inzichten dragen bij aan de kwaliteit van leven van de cliënt. Hij leert
zich voor anderen begrijpelijker en gevarieerder te uiten waardoor hij
beter verstaan wordt
Primair proces begeleiders leren de cliënt beter verstaan en passen een narratieve
benadering toe om de cliënt te stimuleren zijn communicatieve uitingen
uit te breiden en daarin te variëren
Looptijd mei 2008 – december 2013
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) drs. S. Damen
Financiering ZonMW Inzicht en Bartiméus, uitvoering (deels) binnen Kentalis
Documenten vijf artikelen en proefschrift
Producten Interventieprogramma Betekenisoverdracht
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
18 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND

4 Tactiele strategieën in interactie en communicatie
Vierhanden gebaren spelen een belangrijke rol in de interactie tussen doofblinde cliënten en hun
communicatiepartners. Bij communicatie via vierhanden gebaren speelt de tactiele modaliteit een
belangrijke rol: men voelt de gebaren die de ander maakt. Het systeem van de vierhanden gebaren
wordt echter nog lang niet altijd toegepast. In dit project leren cliënten en hun communicatiepartners
vierhanden gebaren toe te passen. De effecten worden tijdens het interventietraject geëvalueerd
(dynamische assessment).
Meerwaarde
Klant door uitbreiding van het arsenaal aan communicatiemogelijkheden
met vierhanden gebaren leren cliënt en omgeving elkaar beter verstaan.
De cliënt krijgt betere kansen zijn communicatieve vaardigheden te
ontwikkelen
Primair proces begeleiders leren beter (meer op de cliënt toegesneden) tactiel te
communiceren en krijgen daardoor middelen om hun handelen
beter op de cliënt af te stemmen
Looptijd augustus 2008 – september 2013
Status proefschrift op basis van artikelen wordt uitgewerkt
Onderzoeker(s) drs. H. Huiskens
Financiering Rijksuniversiteit Groningen, uitvoering (deels) binnen Kentalis
Documenten vier artikelen en proefschrift
Producten Interventieprogramma Tactiele Communicatie
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
Leerstoel en promotieonderzoek
Prof. dr. Harry Knoors, Kentalis/Radboud Universiteit Nijmegen
1 Het onderscheiden van kenmerken van autisme in
mensen met meervoudige beperkingen
In dit promotieonderzoek wordt, voortbordurend op eerder onderzoek van M. Hoevenaars en
A. Antonissen (Kentalis), een instrument doorontwikkeld om autisme vast te kunnen stellen bij
meervoudig gehandicapte mensen. Het gaat hierbij om mensen tussen de 5 en 55 jaar oud met
een visuele beperking, eventueel een auditieve beperking en tevens een lichte tot ernstige
verstandelijke beperking.
Meerwaarde
Klant behandeling en dagelijkse omgang kunnen meer op de cliënt worden
toegesneden als bekend is of hij/zij ook autistisch is
Primair proces krijgt de beschikking over diagnostische procedure/instrument om
autisme bij mensen met meervoudige beperkingen vast te stellen
Looptijd 2011 – 2015
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
19

Status in uitvoering
Onderzoeker(s) drs. G. de Vaan (Radboud Universiteit Nijmegen), begeleid door
dr. M. Vervloed (Radboud Universiteit Nijmegen) , prof. dr. L. Verhoeven
(Radboud Universiteit Nijmegen), en prof. dr. H. Knoors (Kentalis/Radboud
Universiteit Nijmegen)
Financiering Stichting Inzicht, ZonMW en Kentalis
Documenten diverse lezingen, artikelen, dissertatie
Producten diagnostische procedure/instrument
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
Internationale projecten
1 India Sense
Dit project maakt deel uit van het programma ‘India Sense International’, dat een diversiteit aan
diensten en activiteiten biedt om de kennis over doofblindheid in India te vergroten en om
organisaties voor onderwijs, zorg en dienstverlening te ondersteunen. Het project richt zich op het
versterken van de vroegtijdige interventie ten behoeve van doofblinde kinderen met behulp van
Community Based Rehabilitation (CBR) workers, hulpverleners binnen de eigen gemeenschap.
Meerwaarde
Projectpartner door vroegtijdige diagnose en adequate hulpverlening wordt het
ontwikkelpotentieel van kinderen met een multi-sensorische beperking
op jonge leeftijd gestimuleerd, waardoor uiteindelijk de kansen voor
deze kinderen in het in het onderwijs worden vergroot
Primair proces zelfreflectie van uitgezonden experts, verbreding werkveld voor de
afdeling, nieuwe kennis, netwerkcontacten
Looptijd 2011-2013
Status in uitvoering
Project coordinator F. Marinus (Kentalis International Foundation) i.s.m. Sense India
Financiering Cordaid
Documenten/producten early intervention services
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
2 Oeganda Sense
In samenwerking met de Kyambogo Universiteit wordt een trainingsprogramma voor (toekomstige)
docenten van doofblinde kinderen, jongeren en jongvolwassenen ontwikkeld. Dit programma
beoogt het onderwijs aan deze doelgroep in Oeganda te verbeteren.
Meerwaarde
Projectpartner leerkrachten worden opgeleid om onderwijs op maat te bieden.
Daarmee worden de onderwijskansen voor doofblinde kinderen en
jongeren vergroot
20 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND

Primair proces zelfreflectie van uitgezonden experts, verbreding werkveld voor de
afdeling, nieuwe kennis, netwerkcontacten
Looptijd 2011-2013
Status in uitvoering
Uitvoering N. Mostert (Kentalis International Foundation) i.s.m. Kyambogo
Universiteit, Kampala en Sense Uganda/Oost Afrika
Financiering Cordaid
Documenten/producten baseline studie, certificate course material
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
3 Ethiopië
In samenwerking met de Addis Ababa Universiteit ondersteunt Kentalis in het opzetten van een
expertisecentrum Doofblind. Er vindt kennisoverdracht plaats door middel van diverse trainingen,
materiaal ontwikkeling en deelname aan de MA Doofblind aan de RUG Groningen.
Meerwaarde
Projectpartner heeft kennis ontwikkeld over de complexiteit van de doelgroep
doofblinden en is in staat op grond daarvan keuzes te maken voor zorg
en onderwijs; heeft cursussen tot haar beschikking om diverse groepen
te trainen. Daarmee nemen de ontwikkelingskansen van doofblinde
mensen toe
Kentalis zelfreflectie van uitgezonden experts, verbreding werkveld voor de
afdeling, nieuwe kennis, netwerkcontacten, student voor
MA in Groningen
Looptijd: 2011-2013
Status in uitvoering
Uitvoering J. van Grinsven (Kentalis International Foundation) i.s.m. Addis Ababa
University, Department of Linguistics, Sign Language & Deaf Culture Unit.
Financiering Particuliere Stichting
Documenten/producten praktijk gerichte cursussen voor uiteenlopende groepen
betrokkenen van en rond doofblinden
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
21

Auditief Communicatief
Verstandelijk Beperkt (ACVB)
Intern praktijkgestuurd onderzoek
1 Het Sociale Netwerk en Communicatiespecialisten
Zie voor projectomschrijving pagina 13.
2 Effectiviteit van het methodisch reguleren van arousal
bij cliënten met ACVB en autisme
Cliënten met een auditieve en verstandelijke beperking en een autisme spectrum stoornis hebben
(bijna) altijd problemen met hun sensorische informatieverwerking. Mensen die een stoornis hebben
in de sensorische informatieverwerking zijn over- of ondergevoelig voor bepaalde prikkels binnen
de zintuigen. Dit kan invloed hebben op het arousal, oftewel de mate van alertheid en het in staat
zijn om je te concentreren op het juist uitvoeren van taken. Het arousal wordt beïnvloed door de
hoeveelheid informatie uit de omgeving; elke prikkel heeft zijn effect. De fase van arousal, die
wisselt per activiteit en moment van de dag, bepaalt in hoeverre je in staat bent om prikkels op te
nemen. Niet optimaal functioneren kan veroorzaakt worden door een te laag of te hoog arousal.
Uit onderzoek blijkt dat er nog bij veel cliënten (ACVB/ASS) een hulpvraag ligt op dit gebied. Een
meervoudige case study bij drie cliënten (door A. van Kessel) heeft aangetoond dat inzet van een
methodische werkwijze een positief effect kan hebben op het arousal van cliënten (ACVB/ASS).
Hierdoor kan de cliënt beter worden begrepen en begeleid. Uiteindelijk kan dit het welbevinden
van deze cliënten positief beïnvloeden. In de huidige effectstudie zal op grotere schaal de effectiviteit
van de ontwikkelde methodische werkwijze worden onderzocht. De methodische werkwijze zal
worden gebruikt door begeleiders die direct met de cliënt werken, namelijk ergotherapeuten en
behandelcoördinatoren. Vooraf zal het arousal van de cliënt tijdens verschillende activiteiten in
kaart worden gebracht waarbij tevens wordt gekeken naar het gewenste arousal gedurende
deze activiteiten. Hierdoor wordt duidelijk bij welke activiteiten de cliënt problemen ervaart met
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
23

arousal. Wanneer de begeleiders van de cliënt enige tijd volgens de methodische werkwijze hebben
gehandeld (interventie), wordt het arousal van de cliënt weer in kaart gebracht. Middels deze vooren
nameting kan worden bepaald of de methodische werkwijze effectief is. Indien nodig worden
aanbevelingen geformuleerd om de effectiviteit van de werkwijze te verbeteren.
Meerwaarde
Klant de inzichten en producten van het project dragen bij aan een efficiënte
vorm van begeleiding en behandeling van cliënten met een auditieve en
verstandelijke beperking en autisme. Dit draagt weer indirect bij aan het
verbeteren van het welbevinden van deze cliënten
Primair proces het primaire proces krijgt handvatten aangereikt om de begeleiding van
cliënten (doelgroep ACVB met ASS) te verbeteren middels een (bewezen
effectieve) interventie die door dagelijks begeleiders in te zetten is
Looptijd april 2013 t/m april 2014
Status in uitvoering
Projectleider dr. N. Wolters
Onderzoeker(s) dr. N. Wolters (PonTeM), dr. B. Elsendoorn (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten/producten onderzoeksrapport m.b.t. effectiviteit van de methodische werkwijze,
handleiding van de methodische werkwijze (met aanbevelingen;
protocol voor de praktijk)
Informatie & contact www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
Afgerond 2012/2013
3 Doof/Doof MG-arrangementen: Thuisnabij het beste
onderwijs
De Kentalis/Dr. Bosschool heeft op dit moment drie leerlingen die in aanmerking komen voor
een Doof MG-indicatie (IQ < 70). Plaatsing binnen de Kentalis/Mariëlla-school voor Meervoudig
Gehandicapte dove leerlingen is (nog) niet haalbaar. Daarom wordt in dit project nagegaan of er
voor deze drie leerlingen, met ondersteuning vanuit Mariella, een MG-arrangement kan worden
gerealiseerd binnen de ‘reguliere setting’ van de Dr.Bosschool. Nagegaan wordt hoe de visie op
onderwijs aan Meervoudig Gehandicapte dove leerlingen, Ankergestuurd onderwijs, en de
bijbehorende zorgstructuur binnen de setting van de Dr.Bosschool het best vormgegeven kan
worden zonder dat dit ten koste gaat van de bestaande kwaliteit in beide onderwijsvormen.
Meerwaarde
Klant realisering toegesneden onderwijs voor de drie MG-leerlingen binnen
de setting van hun huidige school; de resultaten tot nu toe zijn positief
en tonen aanwijsbare vooruitgang bij de leerlingen
Primair proces inzicht in de vorm en de voorwaarden waaronder MG-arrangementen
buiten de doof /MG-setting mogelijk zijn. Het project kan als model
dienen voor andere initiatieven/ arrangementen.
Looptijd september 2011 - september 2012
24 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT

Status afgerond
Uitvoering F. van Houtum (projectleiding), H. Schuijt, W. van Doremalen,
K. van de Sande (allen Mariëlla), E. Mooibroek, M. de Ru, A. van de Meer,
A. van der Eijk (allen Dr. Bosschool)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten/producten eindverslag (f.vanhoutum@kentalis.nl)
Contact f.vanhoutum@kentalis.nl
4 De ontwikkeling van digitale prentenboeken en
bijbehorende prentenboekentest als meetinstrument
voor de woordenschat bij kinderen met meervoudige
beperkingen
Binnen de KLIN©-interventie (zie onder afgeronde projecten) werden tien thema’s (ankercycli)
uitgewerkt en tien prentenboeken ontwikkeld met bijbehorend begrippenkader of woordenschat.
Gedurende dat project lukte het niet om deze materialen om te zetten in digitale prentenboeken
met bijbehorende tests en vertelplaten, zoals oorspronkelijk de bedoeling was. Het betreft in het
gegeven geval een test op de woordenschat binnen ankergestuurde instructie en een dynamische
assessment aanpak.
KLIN© is inmiddels beschreven en gepubliceerd als een evidence based interventieprogramma en
wordt sinds 2010 toegepast op verschillende locaties als communicatie ondersteund taalstimuleringsprogramma
voor kinderen met meervoudige beperkingen. In het huidige project worden de digitale
prentenboekjes (toepasbaar op tablets, SMART-borden) met bijbehorende test en (na)vertelplaten
alsnog gemaakt. Digitalisering is essentieel vanwege de animatie in prenten om handelingswerkwoorden,
bijwoordelijke bepalingen, voorzetsels enz. te kunnen weergeven, waarvoor bewegende
beelden nodig zijn. De eerder snel ontworpen tekeningen worden nieuw in 3D getekend en
verwerkt in computeranimaties. Tevens worden templates en sjablonen aangeleverd om
leerkrachten, therapeuten, ouders en groepsleiding in staat te stellen om zelf oefeningen, spelletjes,
navertelplaten en andere activiteiten op maat te maken.
Meerwaarde
Klant aansprekende webgebaseerde prentenboeken en bijbehorend test-/
navertelmateriaal voor o.a. KLIN© en andere taalstimuleringsprogramma’s
bij vroegbehandeling, met de mogelijkheid om de boekjes, animaties en
tests ook op maat van kinderen te presenteren op tablet en SMART-bords.
Primair proces ondersteuning bij het vormgeven van ankergestuurde interventies en
toetsing
Looptijd januari 2011 – mei/juni 2013
Status afgerond
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (Radboud Universiteit Nijmegen), H. Luiken (E&I)
Financiering Revalidatiefonds
Documenten/producten serie van negen tot tien webgebaseerde prentenboeken en prentenboekentests
behorend bij KLIN©, maar ook los daarvan te gebruiken (in
kinderdag-centra, peuterspeelzalen en taalstimuleringsprogramma’s)
met de daarbij behorende vertelplaten en tests, ook voor tablet-pc’s
(waaronder ipad).
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem en www.milonet.nl E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
25

5 Miloland: Serious Gaming voor taalondersteunend onderwijs
bij kinderen met een verstandelijke en auditief-
verstandelijke beperking
Het betreft een haalbaarheidsproject naar de opzet en het gebruik van een ‘serious game’ platform
voor niet sprekende kinderen met een meervoudige, verstandelijk of motorische beperking.
De vraag is afkomstig van twee scholen, Mariëllaschool van Kentalis (kinderen met auditief-verstandelijke
beperkingen) en Mariëndaal (kinderen met motorische beperkingen) in Arnhem. Het projectvoorstel
werd uitgewerkt in samenwerking met de HKU (Hogeschool voor de Kunsten) in Utrecht.
Niet of nauwelijks sprekende kinderen hebben een extra risico op een grote taalachterstand. Zeker
de doelgroep leerlingen met verschillende lichamelijke, zintuiglijke en/of verstandelijke beperkingen.
Een interactief gameproduct kan helpen bij onderwijs, remediëring en revalidatie. Dit helpt om hun
taalvaardigheden, beginnende geletterdheid en algemene (daarmee samenhangende) cognitieve
vaardigheden te verbeteren. Bij die samenhangende cognitieve vaardigheden gaat het onder meer
over aandacht, geheugen, ordeningsrelaties, patroonherkenning, oriëntatie (tijd, plaats, lichaam)
maar ook om beweging en sensomotorische integratie. Hierin staat centraal dat kinderen ervaringsgericht
en spelenderwijs moeten leren om zelf initiatieven te nemen in hun ontwikkeling waarbij de
interactie met andere kinderen, begeleiders of ouders wordt gestimuleerd. De doelstelling die voor
dit haalbaarheidsproject (geformuleerd door leerkrachten, behandelaars van Mariëllaschool), luidt:
‘Het aanreiken van een interactieve beleving voor het behandelen en ondersteunen van een niet of
nauwelijks sprekend kind met meervoudige beperking (doof-verstandelijk, z-esm), door gebruik te
maken van een interactief game product waar taal en andere daarmee samenhangende cognitieve
ontwikkelingen centraal staan.’
Uitgangspunten, mogelijkheden en wensen waren:
1 De voorkeur moet uitgaan naar het evalueren van twee interfaces voor besturing; te weten
een bewegingsinterfaces en het gebruik van tactiele interactieve aanstuurmethoden (‘tangible
interface’).
2 De moeilijkheidsgraad, (taal)inhoudelijke opbouw, multimodaliteit, tempo en duur moeten
adaptief en dus volledig variabel blijven (aanpasbaarheid).
3 Het product moet webgebaseerd zijn.
4 Het product moet een ideale speelleerervaring bieden in de vorm van een interactieve beleving
voor de kinderen door gebruik te maken van leergebieden waar ze hun taal, beginnende
geletterdheid en andere cognitieve vaardigheden kunnen ontwikkelen. Een voorkeur om dit
over te brengen is om het product vorm te gaan geven in een stijl die afgeleid is van het
Amerikaanse kinderboek The Phantom Tollbooth (Norton Juster, 1988).
5 De karakters Milo en Lara (uit het Prentenboektest-project van Stichting Milo, behorend bij het
KLIN©-Atelier) moeten terugkomen in de game.
6 Het product moet te integreren zijn met de KLIN©-leeromgeving, waarin kinderen reeds begeleid
en getraind worden door vakkundige begeleiders (KLIN© staat voor Kinderen Leren Initiatieven
nemen in communicatie, zie ook www.milonet.nl en www.ocleerstoel.nl).
7 Het doel van het product is dat er een taalkundige en encyclopedische kennisontwikkeling bij de
kinderen optreedt. Hierbij is daarbij belangrijk om een onderscheid te maken tussen verschillende
stadia van taalontwikkeling.
8 Het is de bedoeling dat het concept en product een aanzet geven tot het verder ontwikkelen van
het product door een professionele game-ontwikkelaar. Hierbij zal de professionele ontwikkelaar
van het projectteam een overdrachtsdocument aangeleverd krijgen om het concept en product
verder te ontwikkelen tot een retail game-product.
26 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT

De ’serious game’ werd in juni 2012 afgeleverd naar volle tevredenheid en enthousiasme van beide
scholen (mariëllaschool en Mariëndal). Het protoptype werd op een iPad ontwikkeld op basis van
tussentijdse ervaringen via uitprobeersessies met leerlingen op beide scholen. Deze haalbaarheidsstudie
moet leiden tot een uitgebreidere ontwikkel- en implementatiestudie gericht op een
leeromgeving en gebaseerd op ‘The Phantom Tollbooth’. Een poging daartoe in het kader van
de subsidieregel voor Creatieve Industrie/Gaming werd overwogen (gedurende zomermaanden),
maar kon helaas niet op tijd worden afgeleverd. Er wordt nu overleg gevoerd met ‘Grandel Games’,
HKU Radboud Universiteit (Letteren en Orthopedagogiek) om mogelijkheden te vinden dit project
alsnog te kunnen gaan uitvoeren (i.c. in financieringsaanvraag onder te brengen).
Meerwaarde
Klant door verbetering van taalvaardigheid en interactief leren bij
verstandelijk en auditief-verstandelijk beperkte kinderen en kinderen
met motorische beperkingen.
Primair proces duidelijke aanknopingspunten ‘serious game’ toepassingen in het
taalonderwijs
Looptijd januari 2012- juni 2012
Status afgeronde pilotstudy
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmegen),
Hans Luiken (Kentalis), studenten HKU Utrecht
Financiering De Drie Triangels en Kentalis
Documenten/producten Prototype van game op iPad (webbased) en beschrijving daarvan
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem en www.ocleerstoel.nl
E. infopontem@kentalis.nl
6 iCon Apps: Initiatieven nemen in Communicatie
Ondersteuning met Apps
Vanuit verschillende richtingen kwam het verzoek om een gewogen keuzeprotocol voor Apps
gericht op Ondersteunde Communicatie (OC). In de zomermaanden van 2012 werd een eerder
opgebouwd overzicht van Apps voor OC uitgebreid beschreven en ontstond de idee van een boek.
Teveel Apps om te kunnen overzien...! Hoe hieruit te kiezen?
Kunnen iPad’s traditionele communicatiehulpmiddelen vervangen? Hoe ? En is dat zo?
Schakelaars koppelen aan een iPad..., kan dat?
En nog veel meer vragen komen vanuit de behandelpraktijk, het onderwijs, gezinnen met communicatief
gehandicapte kinderen of gezinnen waarbij één van de ouders of partners afasie heeft.
De iPad en vooral de apps bieden in toenemende mate haalbare en betaalbare perspectieven voor
communicatie-ontwikkeling en -ondersteuning, voor geletterdheid en recreatieve toepassingen
(muziek, games, films, sociale media). Maar hoe kies je? Hoe pas je de iPad aan als de gebruiker
motorisch, verstandelijk, zintuiglijk of meervoudig beperkt is? Op het internet zijn inmiddels verschillende
goed gedocumenteerde overzichten te vinden van apps voor communicatie-ondersteuning, ook
wel ‘Augmentative and Alternative Communication (AAC)’ genoemd of voor de een ‘Ondersteunde
Communicatie (OC)’ en voor de ander ‘Totale Communicatie (TC)’. De meeste overzichten bevatten
geen keuzegids voor OC/TC-apps. In dit boekje wordt een overzicht gegeven van 83 OC/TC-apps.
Om uit die OC/TC-apps de best passende keuze te kunnen maken, werd per app aangegeven welke
vaardigheden nodig zijn en getraind kunnen worden. De gegevens daarvoor zijn afkomstig uit
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
27

analyses die per app werden gemaakt. Dat geschiedde aan de hand van de tien kerndomeinen uit
het Communicatie Competentie Profiel (CCP). De vereiste vaardigheden voor het gebruik van een
app werden per kerndomein gekoppeld aan kenmerken van ondersteuningsmethoden en technische
hulpmiddelen. In het eerste inleidende hoofdstuk ligt de nadruk op de verschillende technische en
softwarematige aanpassingen die tegenwoordig bekend zijn om de iPad en apps op maat om te
bouwen tot een passend adequaat communicatiehulpmiddel. Het tweede hoofdstuk gaat over het
assessment- en keuzeproces voor OC/TC-apps, gebaseerd op het CCP. Het hoofdstuk sluit af met een
praktijkvoorbeeld. Het derde hoofdstuk bespreekt de 83 geselecteerde OC/TC-apps. Het boekje is per
28 september 2012 uitgegeven in opdracht van de stichting Milo: Wegbereiders in Communicatie in
samenwerking met Radboud Universiteit Nijmegen/OC-Leerstoel, Koninklijke Kentalis (E&I), ISAAC-nf
en Vilans (auteurs Hans van Balkom, Hans Luiken en Daniëlle Golsteijn-Kramers). Verkrijgbaar via
www.stichtingmilo.nl
Meerwaarde
Klant geeft informatie aan ouders, verzorgers, therapeuten en leerkrachten over
hoe passend apps te kiezen te kiezen voor ondersteund communiceren
Primair proces duidelijke ondersteuning bij onderwijs, maar ook bij therapie en
Ondersteunde Communicatie (OC)
Looptijd juni 2012 – september 2012
Status afgerond met publicatie
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmegen),
Hans Luiken (Kentalis), Danïelle Golsteijn-Kramers
Financiering Stichting Milo, Stichting ‘De Drie Triangels’ en Kentalis
Documenten/producten boekpublicatie
Informatie & contact I. www.stichtingmilo.nl, www.kentalis.nl/pontem en www.ocleerstoel.nl
E. infopontem@kentalis.nl
7 Opbrengsten van het onderwijs inzichtelijk en
meetbaar maken
Zie voor projectomschrijving pagina 16.
28 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT

Leerstoel en promotieonderzoek
Prof. dr. Hans van Balkom, Kentalis/Radboud Universiteit Nijmegen
Onderzoekslijn ‘Ondersteunde Communicatie (OC) voor mensen met meervoudige beperkingen’
1 comOOK: Communicatie Ondersteuning voor Ouders van
Kinderen met meervoudige beperkingen’.
Vroegtijdige instructie en Video Home Training voor ouders/verzorgers bij ondersteund communiceren
met hun kinderen met meervoudige beperkingen. Het project betreft de ontwikkeling van een
vroeginterventieprogramma dat gericht is op ouders/verzorgers van jonge peuters met een bedreigde
ontwikkeling ten gevolge van meervoudige beperkingen.
Dit vroeginterventieprogramma wordt ontwikkeld op verzoek van de BOSK (Vereniging voor ouders
van gehandicapte kinderen en (jong) volwassenen met een handicap) en uitgevoerd in samenwerking
met verschillende zorgverzekeraars.
De duur van de vroeginterventie is 12 weken. Er kunnen zes ouders en hun kinderen per interventiecyclus
deelnemen. Gedurende die periode worden drie ouder-workshops georganiseerd bij één
van de ouders thuis of (als dat niet lukt) op een andere locatie.
ComOOK start met een introductie workshop, na een periode van zes weken volgt een tweede
workshop gericht op technische hulpmiddelen en de inrichting daarvan. Aan het eind van de 12
weken interventie volgt de derde, meer evaluatieve workshop. De nadruk ligt op contactname,
verbeterde interactie en het scheppen van voorwaarden om (weer) in communicatie met elkaar te
komen. Ouders worden geholpen om zelf de mogelijkheden van hun kind te zien en de communicatie
zo passend en adequaat mogelijk te ondersteunen met nontech of lowtech hulpmiddelen. In het
gegeven geval volgt ook kennismaken met high-tech communicatie ondersteunende hulpmiddelen.
BComOOk is gecentreerd rondom ‘Video Home Training’ en Ondersteunde Communicatie, gericht
op verbeterde interactie tussen ouders en hun meervoudig gehandicapte kind om van daaruit
communicatie via ondersteuning gelegenheden en kansen te bieden. Ankergestuurde instructie,
dynamische assessment, interactief voorlezen, ondersteund spel en woordenschatontwikkeling zijn
daarbij belangrijke onderdelen. De VHT en interventie zijn gebaseerd op een eerder ontwikkeld
(evidence based) vroeginterventie programma, ‘Visite’. Het Visite-programma is bedoeld voor peuters
met een vertraagde taalontwikkeling (zie Van Balkom, Verhoeven, Van de Weerdenburg & Stoep,
2010: Effects of Parent-based Video-Home-Training in children with developmental language delay.
Child Language Teaching and Therapy, 2010, 1-17).
Er zijn inmiddels (medio 2013) drie comOOK-interventiecycli geweest waaraan 18 ouder-kind paren
deelnamen. De kinderen varieerden in etiologie van Down Syndroom, Angelman Syndroom, Rett
Syndroom, 1p-36 deletie syndroom en Complex Aneuploïde Syndroom. Het interventietraject van
12 weken wordt afgerond met een volledig CCP (communicatie competentie profiel) en aanbeveling
voor communicatie-ondersteuning, meestal met een advies voor een vervolg interventie waarin de
geadviseerde Ondersteunde Communicatie geïmplementeerd wordt.
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
29

Meerwaarde
Klant de mogelijkheden van ouders om in de thuissituatie de vroege taalverwerving
van hun kind te stimuleren worden vergroot
Primair proces uitbreiding van de mogelijkheden om thuisnabije ondersteuning te bieden
Looptijd april 2011 – 30 september 2013
Status in afrondende fase
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmegen)
Financiering Revalidatiefonds
Documenten/producten interventieprogramma gebaseerd op VHT en interactief voorlezen;
handboek comOOK, publicaties
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem en www.milonet.nl en www.ocleerstoel.nl
E. infopontem@kentalis.nl
2 Spraaktolk
Het meest wezenlijke middel van sociaal gedrag is communicatie. De erkenning dat communicatie
basaal is voor menselijk gedrag en dat ieder individu het recht heeft gebruik te maken van zijn
of haar communicatiemogelijkheden ligt aan de basis van dit project. Mensen met ernstige
communicatieve beperkingen als gevolg van een lichamelijke handicap of hersenaandoening
vormen een minderheidsgroep binnen de samenleving. Doordat zij niet verstaanbaar zijn of niet
vloeiend kunnen spreken is hun communicatie ernstig beperkt. De functie van spraaktolk voorziet er
in dat hun mogelijkheden om te kunnen communiceren worden vergroot en uitgebreid. Het doel
van het project is het opleiden en de inzet van spraaktolken.
Meerwaarde
Klant is in staat deel te nemen aan alle mogelijke vormen van maatschappelijk
verkeer door de inzet van de tolk in leefsfeer/sociale contacten, in werk
en in onderwijs
Primair proces helderheid over rollen en verantwoordelijkheden van spraaktolken, en
verbeterde afstemmingsmogelijkheden voor professionals die werken
met mensen met een ernstige spraak-/taal stoornis en/ of een ernstige
communicatieve beperking
Looptijd januari 2010
Status on hold
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmegen), met
medewerking van Hogeschool Utrecht, BOSK, Hersenstichting, Stichting
Cerebraal, Balans, PhiladelphiaSupport
Financiering VWS, ovv BOSK
Documenten/producten werkdocument om te komen tot een wettelijke regeling voor de inzet van
spraaktolken, erkende opleiding tot persoonlijk begeleider - spraaktolk
voor mensen met een ernstige spraak-/taal stoornis en/ of een ernstige
communicatieve beperking
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl en BOSK Landelijk
bureau Utrecht (www.bosk.nl)
30 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT

3 Woord decodeervaardigheden (technisch lezen) bij
verstandelijk en auditief-verstandelijk beperkte kinderen
Dit project verschaft inzicht in het verloop van beginnende geletterdheid bij verstandelijk en
auditief-verstandelijk beperkte kinderen in de leeftijd van 5 tot 7 jaar. De nadruk ligt op auditieve
waarneming, fonologisch bewustzijn, letterkennis en elementaire lees- en spellingvaardigheden en
kritieke succesfactoren in de thuis- en schoolomgeving. Het project kwam tot stand op verzoek van
Kentalis, school Mariëlla voor kinderen met auditief-verstandelijke beperkingen. Het onderzoek
moet leiden tot aanbevelingen voor verbetering van het leesonderwijs bij kinderen met verstandelijke
beperkingen, waaronder dove kinderen met verstandelijke beperkingen.
Er wordt een cohortonderzoek opgezet met drie leeftijdscohorten (5-jarigen bij de start) van
verstandelijk en auditief-verstandelijk beperkte kinderen en leeftijdgenoten zonder een verstandelijke
beperking, met minimaal 50 kinderen per groep. Op vijf meetmomenten met tussenpozen van
telkens een halfjaar worden bij deze groepen verschillende taken afgenomen. Dit zijn taken op het
terrein van gehoor, auditieve waarneming, auditief en visueel geheugen, woordenschat, snel
benoemen van plaatjes, fonologisch bewustzijn, letterkennis en beginnende lees- en spellingvaardigheid
naast intelligentiemeting. Tussentijds worden aan de hand van observaties en interviews ook
het aanbod in taal en geletterdheid van kinderen en de verwachtingen van ouders (home-literacy)
en leerkrachten in kaart gebracht. Met behulp van variantie- en regressietechnieken wordt nagegaan
welke kind- en omgevingsvariabelen de ontwikkeling van beginnende geletterdheid binnen en tussen
groepen bepalen.
Meerwaarde
Klant beter inzicht in de wijze waarop deze kinderen het proces van beginnende
geletterdheid doorlopen geeft meer mogelijkheden om dit proces goed
te ondersteunen
Primair proces duidelijke aanknopingspunten in het onderwijs in beginnende
geletterdheid aan kinderen met verstandelijke en auditief-verstandelijke
beperkingen
Looptijd september 2011 – augustus 2016
Status on hold
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmegen), prof. dr.
L. Verhoeven (Radboud Universiteit Nijmegen), Dr. Eliane Segers (Radboud
Universiteit Nijmegen), Dr. Judith Stoep (OC Leerstoel/Radboud Universiteit
Nijmegen), Arjan van Tilborg, MA (uitvoerder en AiO)
Financiering Koninklijke Kentalis en BOSK/Stichting ‘De Drie Triangels’
Documenten/producten wetenschappelijke artikelen, proefschrift
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem en www.ocleerstoel.nl
E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
31

4 Begrijpend lezen bij kinderen met een verstandelijke
en auditief-verstandelijke beperking
Begrijpend lezen is een belangrijke vaardigheid in de schoolloopbaan van kinderen. Het kan worden
gezien als het product van de vaardigheid in woord decoderen en de vaardigheid in begrijpend
luisteren. Ook de woordenschat speelt een belangrijke ondersteunende rol. Dit project richt zich
op kinderen met verstandelijke en auditief/verstandelijke beperkingen in de leeftijd van 9-11 jaar.
Het wil meer inzicht verschaffen in de kind- en omgevingsfactoren die het verloop van de
ontwikkeling van het begrijpend lezen bepalen. Het project kwam tot stand op verzoek van
Kentalis, school Mariëlla voor kinderen met auditief-verstandelijke beperkingen. Het onderzoek
moet leiden tot aanbevelingen voor verbetering van het leesonderwijs bij kinderen met
verstandelijke beperkingen, waaronder dove kinderen met verstandelijke beperkingen.
De studie betreft een cohortonderzoek. Het onderzoek vindt plaats met drie groepen van 100
kinderen: verstandelijk en auditief-verstandelijk beperkte kinderen en leeftijdgenoten zonder een
verstandelijke beperking. Te starten op de leeftijd van 9 jaar worden op drie meetmomenten met
tussenpozen van een jaar verschillende taken afgenomen. Dat betreft taken op het terrein van
gehoor, auditieve waarneming, auditief en visueel geheugen, woordenschat, begrijpend luisteren,
woorddecodeer-vaardigheid, begrijpend lezen en intelligentiemeting. Tussentijds worden aan de
hand van observaties en interviews het thuisaanbod in geletterdheid, de kwaliteit van het onderwijsaanbod
en de verwachtingen van ouders en leerkrachten in kaart gebracht. Met behulp van variantie
en regressietechnieken wordt nagegaan welke kind- en omgevingsvariabelen de ontwikkeling van
begrijpend lezen binnen en tussen groepen bepalen.
Meerwaarde
Klant door verbetering van het onderwijs in begrijpend lezen krijgen
verstandelijk en auditief-verstandelijk beperkte kinderen meer kansen
op volwaardige maatschappelijke participatie
Primair proces duidelijke aanknopingspunten in het onderwijs in begrijpend lezen
Looptijd september 2011 – augustus 2016
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmegen),
prof. dr. L. Verhoeven (Radboud Universiteit Nijmegen), dr. J. Stoep
(OC Lerrstoel,Radboud Universiteit Nijmegen). Dr. Eliane Segers (Radboud
Universiteit Nijmegen) en Evelien van Wingerden, MA (uitvoerder en AiO)
Financiering Koninklijke Kentalis/BOSK/De Drie Triangels
Documenten/producten wetenschappelijke artikelen, proefschrift
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem en www.ocleerrstoel.nl
E. infopontem@kentalis.nl
32 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT

Leerstoel en promotieonderzoek
Prof. dr. Harry Knoors, Kentalis/Radboud Universiteit Nijmegen
1 Het onderscheiden van kenmerken van autisme in
mensen met meervoudige beperkingen
Zie voor projectomschrijving pagina 19
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
33

In acquisitie
1 Kwalitatief onderzoek naar ervaringen van ouders met
MG kinderen met een CI
Bijna alle doof geboren kinderen krijgen inmiddels op steeds jongere leeftijd een cochleair implantaat
(CI). Bij kinderen met een meervoudige beperking is lang gedacht dat een CI gecontra-indiceerd
zou zijn. Steeds vaker krijgen ook deze kinderen een CI. Over de effecten van implantatie, de
besluitvormingsprocessen die eraan voorafgaan en de ervaringen van ouders en professionals is
weinig bekend. In Nederland is hier nog geen onderzoek naar gedaan en in Engeland op kleine
schaal door The Ear Foundation naar ervaringen van ouders. Om ouders en kinderen adequaat te
kunnen begeleiden en zicht te krijgen op de afwegingen van ouders en professionals rond (tijdstip
van) implantatie, zal in een exploratief-kwalitatief onderzoek worden nagegaan wat de ervaringen
zijn met cochleaire implantatie bij deze complexe doelgroep. Dit zal worden uitgevoerd in Nederland
en Engeland, in samenwerking met The Ear Foundation.
Meerwaarde
Klant ondersteunen van ouders bij besluitvormingsproces voorafgaande aan
implantatie en de samenwerking hierin met professionals (CI-teams)
Primair proces inzicht in realistische verwachtingen over de ontwikkelmogelijkheden
(communicatie, kwaliteit van leven) van kinderen met een meervoudige
beperking met een CI en de impact van het proces op het gezin
Looptijd 1 jaar
Status in acquisitie
Projectleider dr. J. Isarin
Onderzoeker(s) dr. J. Isarin (PonTeM) en dr. N. Wolters (PonTeM)
Financiering wordt aangevraagd
Documenten/producten Engelstalige publicatie, eindrapportage en publieksbrochure
(te verschijnen)
Informatie & contact E. infopontem@kentalis.nl
34 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT

KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
35

Doof/Slechthorend (D/SH)
Intern praktijkgestuurd onderzoek
1 Verwachtingspatroon leerkracht: halen we eruit
wat erin zit?
Uit onderzoek is bekend dat de verwachtingen van leerkrachten van invloed zijn op de schoolprestaties
van leerlingen. In dit project wordt de relatie tussen verwachtingen en leerkrachtgedrag
in kaart gebracht en wordt bekeken in hoeverre het verwachtingspatroon dan wel het leerkrachtgedrag
te beïnvloeden is.
Meerwaarde
Klant door het in kaart brengen van de verwachtingen van leerkrachten wordt
het mogelijk die te beïnvloeden. Als de verwachtingen van leerkrachten
hoog zijn, kunnen we meer uit de leerlingen halen
Primair proces inzicht in de verwachtingen bij de leerkrachten en bewustwording bij de
leerkrachten zelf over de reflectie van hun verwachtingen in hun gedrag
Looptijd januari 2012 - augustus 2013
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) Dr. D. Hermans (PonTeM), dr. L. Wauters (PonTeM),
A. de Klerk MA (Kentalis Talent)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten eindrapportage
Producten indien mogelijk instrument om verwachtingspatronen te beïnvloeden
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
37

2 Optimaliseren Rekenonderwijs – deel II
In de voorloper van dit project, Optimaliseren Rekenonderwijs deel I, is het rapport ‘Rekenen in
cluster 2 onderwijs’ tot stand gekomen met daarin o.a. de rekendoelen voor groep 3 t/m 8. Ook zijn
de rekendoelen in zogenoemde organisatieschema’s gekoppeld aan de rekenmethode Wis en Reken
waarin tevens verschillende leerarrangementen zijn meegenomen (basis, verdieping, verlengd). In
deel II van het project vindt de implementatie van die organisatieschema’s plaats met video-coaching
van leerkrachten op Kentalis Talent.
Meerwaarde
Klant verbeteren van het rekenonderwijs en daarmee de rekenvaardigheid
van de leerlingen
Primair proces ondersteuning van leerkrachten bij het rekenonderwijs. Door het
gebruik van video coaching krijgen leerkrachten feedback op hun
eigen onderwijspraktijk.
Looptijd januari 2012 – december 2013
Status in uitvoering
Onderzoekers Dr. L. Wauters (PonTeM), drs. K. de Keijser (Kentalis Talent)
Financiering Kentalis (onderwijs innovatiemiddelen)
Documenten eindrapportage (te verschijnen)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
3 Oneindig
Vooralsnog is er weinig bekend over hoe het gaat met de ex-leerlingen van het Kentalis/VSO-onderwijs.
Oneindig wil via online vragenlijsten jaarlijks peilen hoe het met deze schoolverlaters gaat, welk
vervolgonderwijs zij volgen, of ze werk vinden, of ze nog hinder ondervinden van hun spraak-/
taalproblemen etc.
Meerwaarde
Klant resultaten dragen bij aan optimalisering van voorbereiding op het leven
en werken na schoolverlaten
Primair proces vergroten van het inzicht in de eventuele problematiek die ex-leerlingen
ervaren in hun volwassen leven biedt de mogelijkheid tot optimalisering
van de voorbereiding op het leven en werken na school
Looptijd vanaf 2010 doorlopend
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. B. Elsendoorn en drs. F. Bonder (PonTeM) i.s.m. de Kentalisscholen
voor VSO aan SH/ESM en VSO-dovenonderwijs
Financiering Kentalis
Documenten/producten interne rapporten (te verschijnen)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
38 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

4 ICT en ouderbetrokkenheid lezen
In de afgelopen jaren heeft Kentalis/Talent in de afdeling doof/slechthorend het project Optimaliseren
Leesonderwijs uitgevoerd met als doel het verhogen van de effectiviteit van het leesonderwijs en
uiteindelijk de leesresultaten van de leerlingen. Binnen dat project heeft de implementatie van de
dvd ‘Leesonderwijs aan dove en slechthorende leerlingen’ plaatsgevonden door middel van videocoaching
voor leerkrachten.
In het huidige project verschuift de aandacht van de leerkrachten naar de ouders van de leerlingen
om zo de ouderbetrokkenheid bij de leesontwikkeling te vergroten. Binnen het project wordt
gezocht naar een adequate manier om ouders van informatie te voorzien over leesontwikkeling en
leesbevorderende activiteiten. Doordat het binnen het speciaal onderwijs niet vanzelfsprekend is
dat leerlingen dichtbij school wonen, wordt in het project gezocht naar een combinatie van
ouderbijeenkomsten en de inzet van ICT toepassingen om ouders van informatie te voorzien.
Meerwaarde
Klant ouders informatie geven over hoe zij thuis met hun kind aan de slag
kunnen om de leesontwikkeling op een speelse manier te bevorderen
Primair proces hogere betrokkenheid ouders bij de leesontwikkeling waardoor meer
afstemming tussen leerkracht en ouders kan plaatsvinden en de leesresultaten
positief beïnvloed kunnen worden
Looptijd januari 2012 - december 2013
Status in uitvoering
Onderzoekers Dr. L. Wauters (PonTeM), A. de Klerk MA (Kentalis Talent)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten eindrapportage
Producten applicatie voor het verschaffen van informatie over lezen aan ouders
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
5 HAVO op het VSO
Kentalis/Rotsoord biedt (Voortgezet) Speciaal Onderwijs aan leerlingen in cluster 2. Rotsoord
VSO bood tot voor kort onderwijstrajecten aan tot maximaal VMBO TL.
De afgelopen jaren waren er echter regelmatig leerlingen met leercapaciteiten op HAVO/VWO
niveau. VSO-scholen zijn doorgaans niet in staat de voor HAVO onderwijs noodzakelijke eerste
graads docenten aan te stellen, omdat het aantal uren dat hen kan worden geboden niet toereikend
is; zo ook op Het Rotsoord. Om toch ook deze leerlingen een passend onderwijstraject te kunnen
bieden binnen een voor hen, gezien hun beperkingen, gewenste schoolcontext is een oplossing
gezocht en gevonden in het aanbod van Ivio@school, de zogenaamde Wereldschool (Instituut voor
Individueel Onderwijs). Rond dit aanbod is daarom een pilot-project gestart. Deze pilot is al weer
2 jaar in werking naar tevredenheid van leerlingen en ouders. Ivio@school biedt een methode aan
voor thuisonderwijs (afstandseducatie) en is eigenlijk bedoeld voor ambassade kinderen. Deze
methode is geschikt gemaakt voor VSO en wordt nu geïmplementeerd op 13 VSO-scholen in
Nederland. VSO Rotsoord is de enige cluster 2-school die meedoet aan dit project, daarnaast ook
de enige VSO-school in de regio Utrecht.
In schooljaar 2011/2012 werd het HAVO onderwijs voor het eerst aan vijf leerlingen binnen Rotsoord
gegeven (vier in de derde klas, één in de vierde klas). In dat schooljaar zijn vier leerlingen overgegaan
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
39

naar de vierde klas en is er één derdeklasser bijgekomen; de vierdeklasser van vorig jaar heeft buiten
Het Rotsoord een ander traject gevolgd.
De leerlingen krijgen HAVO leerstof aangeboden via ‘reguliere’ lesmethoden. Dit wordt aangevuld
met VSO-cluster 2 specifieke vakken, SOVA (sociale vaardigheden), projectonderwijs, planning,
bewegingsonderwijs en creatieve vakken. Een VSO-docent begeleidt het leerproces van de leerlingen
waarbij communiceren en omgaan met elkaar (hetgeen zo specifiek is voor cluster 2-onderwijs) veel
en blijvend aandacht krijgt. De leerlingen doen tevens mee aan, de binnen Rotsoord VSO gangbare,
schoolactiviteiten zoals schoolkamp, stage, sportdag etc. De combinatie van het HAVO-leertraject
met de voor cluster 2-leerlingen specifieke en noodzakelijke benadering vraagt om meer onderwijstijd
dan dat normaliter voor het HAVO traject staat. Om dit haalbaar en effectief te maken zal (voor
HAVO 3-4-5) waarschijnlijk een verlenging van de leertijd van een jaar nodig zijn. De pilot biedt
examen garantie (staatsexamen) voor de leerlingen.
Meerwaarde
Klant de leerlingen worden binnen de communicatieondersteunende en
-bevorderende context van het VSO-cluster 2 op hun eigen intellectuele
niveau aangesproken en halen een HBO uitstroomprofiel. Ze worden
specifiek gestimuleerd en ondersteund op de competenties die zij bij
een vervolgopleiding nodig hebben. Voorbeelden: zelfstandigheid in
doelmatig werken, oplossingsgericht werken, plannen en communiceren
met de ‘buitenwereld’.
Primair proces wanneer de gekozen oplossing succesvol blijkt te zijn (en de resultaten
totnogtoe zijn zeer positief), opent dit de weg naar een uitbreiding van
passende onderwijsvoorzieningen voor cluster-2 leerlingen die qua
leervermogen meer in hun mars hebben. Wellicht biedt het in regio
Utrecht ook een mogelijkheid voor (thuiszittende) cluster 4 leerlingen
die dit aanbod op geen andere school kunnen krijgen.
Looptijd augustus 2011 - augustus 2013
Status in uitvoering
Projectleider L. Brandse
Uitvoering Kentalis/Het Rotsoord VSO, L.Brandse
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten interne verslaglegging Kentalis/Rotsoord VSO
Informatie & contact E. brandse@kentalis.nl
40 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

6 Trainingen emotionele en sociale ontwikkeling
Psychische problemen komen frequent voor onder dove jongeren (bij ongeveer 40%, Knoors &
Wessel, 2010). De auteurs adviseren het begeleidings- en behandelaanbod uit te breiden met
trainingen en individuele therapie. Binnen het onderwijs en de zorg van Kentalis/regio Zuid-West zijn
trainingen met betrekking tot psychisch welbevinden (en in het bijzonder de emotionele en sociale
ontwikkeling) onvoldoende toegankelijk voor dove/slechthorende jongeren. Doel van het project is
deze trainingen te realiseren vanuit de sector zorg, in nauwe samenwerking met onderwijs, volgens
het principe 1-kind-1-plan. Er wordt geïnventariseerd welke materialen er binnen Kentalis beschikbaar
zijn. Om de training maximaal te laten aansluiten bij de hulpvraag van de jongeren worden bestaande
materialen aangevuld met nieuw te ontwikkelen materiaal. Het domein ‘emotionele ontwikkeling’
wordt expliciet onderdeel van het aanbod. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de nieuwste inzichten
in de emotionele ontwikkeling bij dove kinderen en jongeren (prof.dr.J.C.Rieffe, Universiteit
Leiden). Het project wordt uitgevoerd op Kentalis Compas (VSO) in samenwerking met de Kentalis
Zorg regio Zuid-West (OC).
In februari is gestart met een pilot met vier cliënten. De training is opgezet en wordt gaandeweg
aangepast en verder ontwikkeld. Hierbij is gekozen voor inzet van een dove trainer en een goed
gebarende horende trainer. In plaats van het trainen van vaardigheden aan de hand van het werkboek,
worden nu cases uit de leefwereld van de cliënten gebruikt. Aan deze cases worden
de te trainen vaardigheden gehangen. De casuistiek wordt nu meer en meer door cliënten zelf
aangedragen. Tussenevaluatie heeft meerwaarde om transfer naar anderen die met leerlingen
werken/leven te bevorderen. Voor de zomer 2013 volgt de evaluatie en na de zomer start de
volgende groep. Verder uitzetten van training kan via train-de-trainer principe.
Wenselijke vervolg-ontwikkelingen:
• trainingen voor alle leeftijdsgroepen;
• deskundigheidsbevordering om in alle leefsferen de sociaal-emotionele
ontwikkeling te bevorderen.
Verder is er een voucher aangevraagd en zal in het project onder leiding van Nina Wolters gekeken
worden binnen welk gemeenschappelijk kader initiatieven op gebied van psychische welbevinden
tot een project kunnen leiden.
Meerwaarde
Klant preventie van en begeleiding bij psychische problemen dragen bij aan een
positieve ontwikkeling op sociaal en emotioneel vlak.
Primair proces Docenten en begeleiders krijgen de beschikking over een passend trainingsaanbod
voor dove/slechthorende jongeren. Daarnaast biedt het materiaal
hen inzicht in hoe -passend bij hun sociale en emotionele niveau- het beste
met deze jongeren om te gaan
Looptijd januari 2011 - december 2013
Status in uitvoering
Uitvoerders drs. E. Vromans en drs. E. Dousi (beiden Kentalis Zorg), drs. J. Van Damme
en drs. K. Dielissen (beiden Kentalis Compas)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs) en middelen Kentalis zorg
Producten training o.g.v. sociaal en emotioneel functioneren voor dove/slechthorende
jongeren
Contact E. e.vromans@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
41

7 Innovatieproject Taal (en rekenen)
Doel van dit project is verbetering in de didactiek voor het taalonderwijs binnen de
Kentalis/dr.J.de Graafschool, waarbij transfer naar alle vakken wordt nagestreefd. De verbetering
wordt gerealiseerd door het toepassen van het universele Directe Instructie Model. Dit model richt
zich op het aanleren van denkstrategieën (Think aloud) voor het begrijpend lezen.
In dit instructiemodel wordt gelijktijdig gewerkt aan woordenschatonderwijs. Het project wordt
uitgevoerd met medewerkers van Kentalis onderwijs Dr. J. de Graafschool ondersteund door externe
expertise (voor het schooljaar 2013-2014 nog nader in te vullen). De werkwijze wordt over een
periode van drie jaar geïmplementeerd in het hele team en geëvalueerd op effectiviteit.
Bij het rekenen wordt verder gebruik gemaakt van de expertise van het Cedin om op termijn een
doorlopende leerlijn rekenen te implementeren binnen de Dr. J. de Graafschool. Tevens wordt er
vanuit onze visie beleid gemaakt om op structurele en systematische wijze te komen tot het
vergroten van de rekenvaardigheden van onze leerlingen. Structureel, omdat het gaat om blijvende
veranderingen en systematisch omdat het vastgelegd wordt volgens een vaststaand plan.
Meerwaarde
Klant leerlingen krijgen door middel van het Directe Instructie Model in alle
afdelingen in het onderwijs uniform les. De leerlingen profiteren in hun
(voortgezette) taalontwikkeling maximaal van het aanbod, hetgeen leidt
tot verhoogde onderwijsopbrengsten
Primair proces docenten maken zich de vaardigheden van het Directe Instructiemodel
eigen en volgen hun eigen proces door middel van een portfolio. Dit leidt
tot implementatie van een eenduidige en uniform docentonafhankelijke
didactiek in alle lessen
Looptijd april 2012 – juli 2015
Status in uitvoering
Uitvoering teamleider, coördinator taal (Kentalis/De Graafschool)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten eindverslag (te verschijnen)
Producten werkwijze eenduidig taalonderwijs in alle vakgebieden
Informatie & contact E. M.Maes@kentalis.nl
42 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

8 Digitale prentenboeken op een iPad: perspectieven
voor het interactief voorlezen
Regelmatig voorlezen heeft een positief effect op ontluikende geletterdheid. Het lezen van (digitale)
prentenboeken vergroot de woordenschat en het verhaalbegrip waarmee het risico op leesproblemen
verkleind wordt. Jonge kinderen komen steeds meer in aanraking met en zijn gefascineerd door
tablets, zoals een iPad. Het gebruik van zo’n iPad zou de motivatie van een kind om samen met de
ouder te lezen aanzienlijk kunnen vergroten, waardoor ouders vaker met hun kind gaan lezen. Het is
nog niet bekend of dit daadwerkelijk zo is en of de inzet van een dergelijk medium de kwantiteit en
kwaliteit van het voorlezen bij deze doelgroep zal verhogen. In het huidige onderzoek wordt
onderzocht in hoeverre een iPad kan bijdragen verhoogt van deze kwantiteit en kwaliteit.
Hiervoor zal een cursus interactief voorlezen gegeven worden waarbij aandacht besteed wordt aan
het voorlezen op een iPad. Ouders die de cursus volgen krijgen vervolgens de beschikking over een
iPad met daarop digitale prentenboeken. De frequentie van voorlezen, de beleving van het voorlezen
en het toepassen van de principes van het interactief voorlezen worden vergeleken met het
voorlezen van traditionele prentenboeken.
Meerwaarde
klant ouders krijgen tips over het interactief voorlezen zowel met traditionele
prentenboeken als op een iPad
primair proces bij positieve resultaten en toestemming van de uitgevers komt de cursus
interactief voorlezen, met de bijbehorende digitale prentenboeken,
beschikbaar voor de gezinsbegeleidingsdiensten van de betrokken
instellingen.
Looptijd 2 jaar
Status in uitvoering
Onderzoekers Dr. L. Wauters (PonTeM) in samenwerking met drs. E. Dirks (NSDSK)
Financiering verbindend vernieuwen
Documenten eindrapportage (te verschijnen)
Producten bij toestemming van de uitgevers: digitale prentenboeken
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
9 Leesverbetertraject in het onderwijs aan dove en
slechthorende kinderen
In dit project staat het professionaliseren van leerkrachten in hun leesonderwijs centraal. Uitgangspunt
hierbij is dat positieve resultaten geboekt kunnen worden wanneer de leerkracht op interactieve
wijze kennis tot zich kan nemen en vervolgens gerichte begeleiding ontvangt bij de toepassing
daarvan in de praktijk. Dit project is een vervolg op het project ‘Optimaliseren leesonderwijs’ en
is gebaseerd op de aanbevelingen uit dat project. Er wordt een e-learningmodule ontwikkeld voor
leerkrachten om op interactieve wijze kennis te verwerven over de richtlijnen uit het rapport
‘Lezen bij dove en slechthorende leerlingen’. Dit gebeurt onder andere met de goede voorbeelden
op de DVD die hoort bij dit rapport. Tevens wordt er een e-learningmodule en een korte cursus
ontwikkeld voor IB’ers leesspecialisten om hen handvatten te geven voor de begeleiding van leerkrachten
in de toepassing van die richtlijnen bij hun leesonderwijs.
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
43

Meerwaarde
klant verbeteren van het leesonderwijs en daarmee de leesvaardigheid van
de leerlingen
primair proces de e-learningmodules en de cursus bieden diverse handreikingen aan
docenten en hun begeleiders en is te gebruiken in het speciaal en
regulier onderwijs aan dove en slechthorende kinderen.
Looptijd maart 2013- juni 2014
Status verloopt volgens planning
Projectleider drs. E. Vinks (Projectleider E&I)
Onderzoekers Dr. L. Wauters (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten eindverslag project
Producten E-learning module voor leerkrachten, e-learningmodule en een
cursus voor IB’ers.
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
10 OPBOD: Ondersteuning in de Praktijk – Beeldcommunicatie
bij Oudere Doven
De gezinsbegeleiding biedt ondersteuning aan jonge dove kinderen en hun ouders. De ondersteuning
aan ouders vindt doorgaans plaats binnen de thuissituatie door gezinsbegeleidsters. In dit project
werd nagegaan of de inzet van beeldtelefoons en webcams van nut kan zijn om zeer jonge dove
cliënten en hun ouders op afstand te bedienen. Het project is gestart in de gezinsbegeleiding op de
locatie Sint Michielsgestel, werd ondertussen uitgebreid en liep op diverse locaties binnen Kentalis.
Het vormde onderdeel van het programma eZorg.
Meerwaarde
Klant oudere doven kunnen sneller en gemakkelijker communiceren met hun
zorgverleners
Primair proces positief effect op zorgverlening, waardoor kwaliteit, effectiviteit en
efficiëntie zal kunnen toenemen
Looptijd maart 2013 t/m december 2013
Status in uitvoering
Projectleider dr. B. Elsendoorn
Onderzoeker(s) dr. B. Elsendoorn (Kentalis/E&I/Pontem), J. Goverde (De Gelderhorst)
Financiering verbindend Vernieuwen
Producten gefundeerd advies over de wenselijkheid/mogelijkheid om deze toepassing
te implementeren binnen De Gelderhorst
Informatie & contact E. b.elsendoorn@kentalis.nl
44 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

11 Ontwikkeling 20 NGT lessen voor slechthorende leerlingen
In de literatuur is veel informatie te vinden over het belang van de gebarentaal als ‘moedertaal’ voor
dove kinderen. Dove kinderen die Nedelandse Gebaren Taal, naast het gesproken Nederlands, goed
beheersen, zijn in het voordeel als het gaat om leesbegrip en communicatievaardigheid (zie Hermans,
Knoors, Ormel, Verhoeven 2008, Hoffmeister, R. 2000). NGT-beheersing bij slechthorende kinderen is
amper of niet onderzocht. De meeste slechthorende kinderen kregen in de afgelopen decennia in
Nederland Nederlands met Gebaren aangeboden. Het is niet duidelijk of slechthorend-functionerende
leerlingen ook profiteren van NGT als ‘moedertaal’. In dit project wordt onderzocht in hoeverre het
begrip en de productie van NGT van slechthorende leerlingen verhoogd kan worden door het
aanbieden van 20 NGT lessen.
Meerwaarde
Klant verhogen van de vaardigheid in NGT voor slechthorende leerlingen
Primair proces bij positief resultaat kan het lessenpakket beschikbaar komen voor
scholen om zo een aanbod in NGT te bieden voor slechthorende leerlingen
Looptijd maart 2013 t/m februari 2014
Status in uitvoering
Projectleider dr. L. Wauters
Onderzoeker(s) D. Timmerman (Het Rotsoord), dr. L. Wauters (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten eindrapportage
Producten lespakket NGT lessen voor leerlingen in orale onderwijssetting
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
12 Engels aan dove en slechthorende leerlingen
in cluster 2 VSO
Ontwikkeling van een curriculum Engels voor SO en VSO Doof/SH. Daartoe wordt een analyse
gemaakt op basis van (inter)nationale literatuur van de struikelblokken voor leerlingen van de
VMBO- en HAVO-stromen. Vervolgens wordt met behulp van reguliere methodes voor Engels als
tweede taal, de ervaringen in ‘Sprong Vooruit’, internationale ervaringen met de inzet van ASL
(Amerikaanse gebarentaal) en BSL (Britse gebarentaal) bij het leren van het Engels en de opbrengsten
van het Etoc-project (zie project ‘Naar een nieuwe leesdidactiek voor VSO-Doof/SH’, pagina 46) een
nieuw curriculum gemaakt. Het eindproduct komt ter beschikking van alle cluster 2 scholen voor
onderwijs aan Doof/SH.
Meerwaarde
Klant een betere aansluiting op (regulier) vervolgonderwijs en daarmee een
beter uitgangspunt voor participatie in de samenleving/op de arbeidsmarkt
Primair proces scholen krijgen de beschikking over een curriculum Engels
Looptijd september 2011 – juni 2013
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) M. Drogt, A. Wijbenga (Kentalis Guyotscholen)
Financiering Kentalis
Documenten verslagen, richtlijn voor de stroming ‘Theoretische Leerweg’
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
45

Producten richtlijnen voor curriculum Engels voor het Dovenonderwijs
Informatie & contact A.Wijbenga@kentalis.nl
13 Welbevinden van dove en slechthorende
kinderen/jongeren
D/SH leerlingen blijken vaker problemen te ervaren op het gebied van hun sociaal-emotionele
ontwikkeling/welbevinden en relaties met (horende) klasgenoten dan leerlingen zonder gehoorverlies.
Zo valt het in het onderwijs bijvoorbeeld op dat er een trend is waarbij dove leerlingen met
CI na het volgen van regulier basisonderwijs de overstap maken naar het speciaal voortgezet onderwijs.
Ook binnen de ambulante dienst ziet men veel sociaal-emotionele problemen bij dove en
slechthorende leerlingen in het regulier onderwijs. In het project ‘Sociale participatie van DSH
jongeren’ (2007-2012) is onder andere gebleken dat communicatieve vaardigheden en gedrag in
het regulier onderwijs belangrijk zijn bij het tot stand komen van goede relaties met klasgenoten. In
het speciaal onderwijs is prosociaal gedrag erg belangrijk. De relaties met klasgenoten, maar ook de
relatie met de leerkracht, beïnvloeden gevoelens van welbevinden op school. In het VSO wordt vaak
al expliciet ondersteuning geboden aan DSH leerlingen met trainingen gericht op sociaal-emotionele
ontwikkeling, maar de effectiviteit van deze trainingen is nog niet getoetst.
Het huidige project betreft een samenwerking tussen verschillende regio’s van Kentalis (voucherprojecten
van de Guyotschool, ambulante dienst in Amsterdam en Zoetermeer, Kentalis Compas en
Kentalis Zorg OC) en is een vervolg op het promotietraject van N. Wolters van PonTeM) waarin
bovenstaande zaken aan bod zullen komen. Enkele vragen zijn of de training in het VSO effectief is
en hoe we leerlingen in het regulier onderwijs ondersteuning kunnen bieden. Dit landelijke project
zal concrete handvatten bieden om DSH leerlingen (in de vroege puberteit) ondersteuning te bieden
op het gebied van hun sociaal-emotionele ontwikkeling en welbevinden.
Meerwaarde
Klant vergroten van het welbevinden van DSH leerlingen
Primair proces gerichter ondersteunen van de sociaal-emotionele ontwikkeling van dove
en slechthorende leerlingen door leerkrachten en ambulant begeleiders
Looptijd 2 jaar
Status in acquisitie
Projectleider dr. N. Wolters
Onderzoeker(s) dr. N. Wolters (PonTeM) en dr. J. Isarin (PonTeM)
Financiering wordt aangevraagd
Documenten/producten engelstalige publicatie en eindrapportage (te verschijnen)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/projecten E. infopontem@kentalis.nl
46 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

Afgerond 2012/2013
14 Leesdidactiek voor dove en ernstig slechthorende
leerlingen van 12-15 jaar
In het voortgezet (speciaal) onderwijs aan dove en ernstig slechthorende leerlingen wordt nauwelijks
expliciet leesonderwijs gegeven, ondanks de steeds weer geconstateerde leesachterstand bij de
meeste leerlingen. Tegelijkertijd leert de ervaring dat deze leerlingen gedurende hun VSO-periode
meestal nog een aantal leesniveaus vooruit kunnen gaan. Dit project richt zich op de verbetering
van het begrijpend/studerend lezen van dove leerlingen. Daartoe is lesmateriaal ontwikkeld, dat op
effectiviteit wordt getoetst.
De experimentele leesdidactiek is gericht op het visualiseren van tekststructuren en op het stimuleren
van interactie tussen leerlingen (en leerling-docent) over de tekst. Dat gebeurt in de Nederlandse
Gebarentaal (of in NmG), gebaseerd op zelfbedachte vragen die aansluiten op de tekststructuur en
-inhoud. In het onderzoek wordt als neveneffect een uitbreiding van de woordenschat verwacht.
Meerwaarde
Klant door verhoging van het niveau van (begrijpend) lezen wordt het –
Nederlandstalige- onderwijsmateriaal aanzienlijk toegankelijker voor de
leerlingen. Daarmee zou het totale onderwijsniveau kunnen stijgen
Primair proces na evaluatie en bijstelling wordt het ontwikkelde materiaal met de
bijbehorende werkwijze beschikbaar gesteld aan de andere scholen
voor VSO binnen cluster 2
Looptijd 2010 – augustus 2012
Status afgerond
Onderzoeker(s) drs. M. Buré (Kentalis Guyot) i.s.m. ETOC (Expertisecentrum Taal,
Onderwijs en Communicatie) RU Groningen
Financiering Onderwijs Bewijs
Documenten Jaarverslag 2010 en 2011, lezing ICED 2010, workshop Siméa april 2012,
artikel en lezing Anéla Conferentie april 2012; lezing Onderwijs Research
dagen juni 2012.
Producten lessenreeks voor VMBO/HAVO leerjaar 1-3 met handleiding voor de docent;
format om zelf leesteksten in te voeren
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
15 BIG: Beeldtelefoon in Gezinsbegeleiding
De gezinsbegeleiding biedt ondersteuning aan jonge dove kinderen en hun ouders. De ondersteuning
aan ouders vindt doorgaans plaats binnen de thuissituatie door gezinsbegeleidsters. In dit project
werd nagegaan of de inzet van beeldtelefoons en webcams van nut kan zijn om zeer jonge dove
cliënten en hun ouders op afstand te bedienen. Het project is gestart in de gezinsbegeleiding op de
locatie Sint Michielsgestel, werd ondertussen uitgebreid en liep op diverse locaties binnen Kentalis.
Het vormde onderdeel van het programma eZorg.
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
47

Meerwaarde
Klant ondersteuning op afstand vergroot de flexibiliteit en kan ook voor
tussentijdse vragen en problemen worden ingezet, zodat ouders snel
contact kunnen zoeken (en niet wachten tot het bezoek van de gezinsbegeleidster).
Daarbij is het idee dat voor sommige problemen voor ouders
(en zeker dove ouders die communiceren in de Nederlandse Gebarentaal)
het prettiger is om beeldcontact te hebben dan regulier telefonisch contact
Primair proces de zorg kan flexibeler worden ingezet en reistijd kan wordt verminderd
Looptijd september 2008 tot augustus 2012
Status afgerond
Projectleider dr. B. Elsendoorn
Onderzoeker(s) dr. B. Elsendoorn (PonTeM) i.s.m. Gezinsbegeleiding Kentalis
Financiering Kentalis, NutsOhra
Documenten/producten tussenverslag juli/augustus 2011. Eindrapportage op te vragen
bij B. Elsendoorn
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
16 Spraakafzien bij vreemde talen
Daartoe wordt gebruikgemaakt van een bestaand pakket ‘liplezer’. Het lijkt aannemelijk dat het
spraakafzien van een een moderne vreemde taal door dove en slechthorende leerlingen moeilijker
is dan spraakafzien van de moedertaal. Door gebruik te maken van het programma ‘liplezer’, een
programma dat zelfgemaakt oefenmateriaal ondersteunt, kunnen spraakafzien vaardigheden in een
vreemde taal worden getraind. Binnen het project wordt de mogelijke inzetbaarheid van ‘liplezer’ en
de effectiviteit ervan onderzocht. Een mogelijke spin-off van het project is Engelstalig oefenmateriaal
dat voor het trainen van spraakafzien vaardigheden kan worden ingezet.
Meerwaarde
Klant leerlingen kunnen hun spraakafzien bij moderne (vreemde) talen met
behulp van het oefenmateriaal verbeteren
Primair proces docenten in het voortgezet onderwijs beschikken over oefenmateriaal ten
behoeve van spraakafzien moderne (vreemde) talen, waarmee leerlingen
zelfstandig kunnen werken
Looptijd september 2010 tot december 2012
Status afgerond
Projectleider dr. B. Elsendoorn
Onderzoeker(s) dr. B. Elsendoorn (PonTeM) i.s.m. Kentalis/De Graafschool in Groningen
Financiering Kentalis
Documenten eindverslag project
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
48 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

17 CITO rekenen/wiskunde in standaard NGT
De bestaande CITO toetsen voor rekenen/wiskunde in het primair onderwijs worden aangeboden in
het geschreven Nederlands. Dit levert voor dove kinderen die (nog) niet voldoende vaardig zijn in het
Nederlands grote problemen op. De toetsresultaten geven daarmee eerder de leesvaardigheid van
de kinderen weer dan de (beoogde) rekenvaardigheden. Dit project beoogt één van de toetsen te
vertalen in de Nederlandse Gebarentaal (NGT), zodat de geconstateerde taalbarrière wordt
opgeheven. De toetsopdrachten van de CITO toets LOVS Rekenen/wiskunde voor toets M4 worden
in overleg met CITO omgezet naar een NGT-versie, die wordt uitgebracht op dvd. De versie wordt in
eerste instantie geïmplementeerd op enkele scholen en na evaluatie en aanpassing beschikbaar
gesteld aan alle scholen voor onderwijs aan dove kinderen.
Meerwaarde
Klant door de toets in de eigen taal van de kinderen af te nemen zijn ze voor hen
toegankelijker en bieden de resultaten naar verwachting een ‘zuiverder’
beeld van hun rekenvaardigheden. Daarmee kan ook het rekenonderwijs
beter worden afgestemd op hun mogelijkheden en vaardigheden
Primair proces krijgt de beschikking over een voor dove kinderen toegankelijke toets
Looptijd maart 2012-juni 2013
Status afgerond
Onderzoeker(s) dr. L. Wauters (PonTeM) en M. Siemens (Kentalis/Guyotscholen)
Financiering Kentalis
Documenten eindrapportage (te verschijnen)
Producten CITO-toets voor rekenen/wiskunde M4 in NGT
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
18 Dove leerlingen in het regulier onderwijs: Kentalis/Talent
Dit project is bedoeld om zicht te krijgen op (1) hoe de huidige situatie van dove leerlingen in het
regulier onderwijs is en (2) welke criteria er op dit moment worden gehanteerd om dove leerlingen
in het regulier onderwijs te plaatsen. De huidige situatie wordt in beeld gebracht door de
schoolprestaties, de sociale positie en het emotioneel welbevinden te peilen. Dat gebeurt door de
leerlingen en hun ouders te bevragen op hun sociaal buitenschools netwerk en door leerlingen, hun
ouders/verzorgers, hun docenten en hun ambulant begeleiders te bevragen op hoe zij aankijken
tegen de plaatsing in het regulier onderwijs. Voorts wordt nagegaan hoe de plaatsing in het regulier
onderwijs op dit moment verloopt en welke criteria daarbij gelden.
Meerwaarde
Klant bundeling van ervaringen en werkwijzen leidt tot een betere voorbereiding
op en een soepeler overgang naar het regulier onderwijs. Op basis van een
analyse van de huidige situatie kunnen eventueel verbetertrajecten worden
ontwikkeld die leiden tot een succesvoller deelname aan dat regulier
onderwijs
Primair proces informatie over de huidige situatie van leerlingen in het regulier onderwijs
en momenteel gehanteerde criteria en werkwijze transitie
Looptijd augustus 2011 – augustus 2013
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
49

Status afgerond
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (PonTeM), G. van Rijn, S. Zant (Kentalis/Talent)
Financiering Kentalis
Documenten/producten (eind)rapport (te verschijnen)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
19 Taakspel binnen SO cluster 2
Taakspel is een door de CED-Groep ontwikkeld spel, dat leerlingen spelen tijdens de reguliere lessen
of activiteiten. De docent en de leerlingen bespreken welke klassenregels er tijdens Taakspel gelden.
Doel van het spel is het versterken van taakgericht gedrag bij kinderen, waardoor regelovertredend
gedrag afneemt en er een positief onderwijsklimaat wordt bevorderd. Taakspel is een door het NJI
(Nederlands Jeugd Instituut) bewezen effectieve interventie. Taakspel is een op de leertheorie
gebaseerde interventie, die zich in eerste instantie richt op leerlingen van groep 4 tot en met
groep 8 van het basisonderwijs.
Doel van dit project is Taakspel binnen het SO van cluster 2 (Kentalis/Tine Marcusschool) te
implementeren, zodanig dat duidelijk wordt welke aanpassingen moeten worden gedaan om het
zo doeltreffend mogelijk te laten werken voor de doelgroep. De implementatie wordt uitgevoerd
door de gedragskundige, een gelicenseerd Taakspelbegeleider.
Meerwaarde
Klant: positief taakgedrag wordt bevorderd en het klassenklimaat wordt
positiever (objectiveerbaar aan de hand van observatieformulieren van
Taakspel en resultaten van de SCOL). Een positief klimaat draagt bij aan de
leerresultaten van de leerlingen
Primair proces leerkrachten breiden hun pedagogische vaardigheden uit, ervaren minder
handelingsverlegenheid en worden competenter ten aanzien van de
gedragsbeïnvloeding in de groep. Als gevolg daarvan wordt een afname
verwacht van leerkrachtenverzuim en een stijging van de leerresultaten.
Het project verschaft verder inzicht in welke aanpassingen en aanvullingen
nodig zijn op het Taakspel, zodat het aansluit bij de onderwijspraktijk
Cluster 2.
Looptijd oktober 2011 - juni 2013
Status afgerond
Projectleider drs. A. E. Smit
Uitvoering drs. A. E. Smit (Tine Marcusschool Groningen)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten evaluatie, werkwijze / beschrijving cluster 2 gerichte aanpassingen,
gecertificeerde opleider; handleiding Taakspel; artikel NJI
Informatie & contact E. i.smit@kentalis.nl
50 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

20 GIJS: Guyot’s Interactieve Jeugd Systeem
In de huidige samenleving verspreidt nieuws zich door de verschillende digitale media wereldwijd
als een lopend vuurtje. GIJS biedt scholen een functionaliteit om nieuws continu en (veelal via NGT)
toegankelijk beschikbaar te maken via beeldschermen die geplaatst zijn in de vrije ruimte van de
school. Docenten en jongeren van de Kentalis/Guyotschool voor Voortgezet Speciaal Onderwijs zijn
samen betrokken bij het voeden van het systeem.
Meerwaarde
Klant leerlingen kunnen, gelijkwaardig aan horenden, kennis nemen van het
wereldnieuws, hetgeen hun wereld- en begrippenkennis, maar ook hun
wereldburgerschap stimuleert
Primair proces de school krijgt de beschikking over een systeem dat continu nieuws
op maat biedt
Looptijd september 2011- 2013
Status afgerond
Uitvoering E. Post (Guyotschool VSO, Haren)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten/producten GIJS, uitontwikkeld voor gebruik in alle cluster 2-scholen en daarbuiten
Informatie en contact E. e.post@kentalis.nl
21 Herstelrecht in het onderwijs
Sinds het schooljaar 2010-2011 loopt op Kentalis Compas het traject Herstelrecht in het Onderwijs.
Dit heeft geresulteerd in een nieuw Pedagogisch model dat sindsdien op Compas gehanteerd wordt.
Het model is gestoeld op het rechtssysteem van Nieuw Zeeland waar daders van misdrijven en
overtredingen de kans krijgen de schade die ze hebben aangericht te herstellen.
Waar mensen samen leven, werken en leren ontstaan conflicten. In scholen is dat niet anders.
Herstelrecht is een manier van omgaan met elkaar waarbij conflicten zo klein mogelijk gehouden
worden. Het systeem leidt ertoe dat leerlingen leren om problemen en conflicten zelf op te lossen.
Soms samen, soms met behulp van een leeftijdsgenoot, een mentor of een leraar. In sommige
gevallen is er een intermediair nodig die de gesprekken begeleidt. Op Compas zijn voor dit doel
twee docenten, ‘dorpsoudsten’ genaamd, opgeleid in het voeren van gesprekken met behulp van
herstelrecht-principes. Het leuke is dat wanneer leerlingen hun conflicten leren op een gezonde
manier aan te pakken, leraren en ouders weer leren van de leerlingen. Dus iedereen wordt er beter
van. Het bijzondere van herstelrecht is niet alleen dat conflicten goed worden uitgepraat, maar ook
dat schade wordt hersteld. Iemand die de fout ingaat, richt schade aan. Vaak aan de hele school.
Wanneer bijvoorbeeld twee leerlingen ruzie hebben of vechten, wordt de hele school er onveiliger
en onprettiger door. Door te werken met herstelrecht krijgen leerlingen die schade hebben
aangericht, de kans die te herstellen. Ze krijgen daarmee ook de kans om weer opgenomen te
worden in de groep. Het is dan ook een manier om een, vaak nare periode, af te sluiten. Dat geldt
zowel voor de slachtoffers als voor daders. Natuurlijk moet er soms gestraft worden, maar dat neemt
nooit de mogelijkheid van herstel weg. Om goed te kunnen werken met dit model is geïnvesteerd
in een tweetal studiedagen over pedagogisch handelen met Herstelrecht (Jan Ruigrok, Stichting
Rigardus). Opbrengsten van deze studiedagen: inzicht over schoolregels en regels die docenten
zichzelf oplegden zijn drastisch herzien. Verder zijn alle docenten getraind in het omgaan met
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
51

Herstelrecht en zijn twee docenten extern opgeleid om herstelgesprekken te kunnen voeren.
Resultaat van dit alles is de certificering van Compas tot ECHO-school. Voor volgend jaar wordt een
nieuw pestprotocol ontwikkeld, gebaseerd op de principes van herstelrecht.
Meerwaarde
Klant leert problemen en conflicten op te lossen. Ervaart wat het betekent voor
jezelf om op die manier met problemen om te gaan
Primair proces verbetering van de sfeer op de werkvloer. Beschikking over eenvoudig
hanteerbaar protocol
Looptijd september 2010 - 2013
Status afgerond
Projectleider E. Schraven
Onderzoeker(s)/uitvoering Werkgroep Herstelrecht; projectleiding E. Schraven (Kentalis/Compas)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten/producten protocol herstelrecht (verheldering escalaties en acties m.b.t.
herstelgericht gedrag); integratie hertstelrecht in schoolregels.
Informatie & contact E. e.schraven@kentalis.nl.
22 Videolessen biologie VSO
Dit project beoogt de in de klas aangeboden lessen biologie breder toegankelijk te maken voor
leerlingen in het voortgezet onderwijs binnen én buiten Kentalis. Lessen biologie die in het
schooljaar 2011-2013 worden aangeboden in het VSO binnen de dr. De Graafschool worden op
video opgenomen, van ondertiteling voorzien en op www.mijnles.nl en www.youtube.com geplaatst.
Zo kunnen leerlingen de les nogmaals zien en informatie die aanvankelijk werd gemist of niet goed
wordt begrepen, alsnog tot zich nemen. Ook leerlingen die tijdens de les ziek waren, kunnen de
lesstof inhalen. De lessen kunnen bovendien worden gebruikt binnen andere scholen van Kentalis
of in het regulier onderwijs waar zich leerlingen uit de doelgroep bevinden.
Evaluatie van de bruikbaarheid vindt plaats in het schooljaar 2012/2013. De direct betrokken
leerlingen worden middels een enquête bevraagd op hun bevindingen en het gebruik van het
beschikbare filmmateriaal.
Meerwaarde
Klant slechthorende leerlingen en leerlingen met taalstoornissen hebben baat
bij herhaling. Met de videolessen kunnen ze de informatie nogmaals
bekijken en zo gemiste of niet goed begrepen informatie tot zich nemen
Primair proces voortgezet onderwijs krijgt de beschikking over ondertitelde videolessen
die ze tijdens hun eigen lessen kunnen inzetten. De lessen zijn ook
bruikbaar binnen het concept flipping the classroom.
Looptijd september 2011 - juli 2013
Status afgerond
Projectleider P. Buma
Uitvoering Pieter Buma (Dr.De Graafschool Groningen)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten/producten videolessen biologie VO-jaar op www.mijnles.nl en www.youtube.com
Informatie & contact E. P.Buma@kentalis.nl
52 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

23 Videovergelijker
In het proces van het leren van Nederlandse Gebarentaal is het functioneel om de eigen
gebarentaalproductie te kunnen vergelijken met woorden en zinnen in gebarentaal van een
voorbeeld-gebaarder. In het project Videovergelijker is een webapplicatie ontwikkeld waarmee het
mogelijk is om opnamen die met een webcam gemaakt worden direct te vergelijken met bestaande
(voorbeeld)filmpjes. De applicatie wordt in nauw contact met eindgebruikers op de Kentalis Guyotschool
voor VSO in Groningen gevuld en uitgetest. Ook is de functionaliteit ingebouwd in het Kentalis
leerportal voor NGt. De software is ontwikkeld door ClearCode. Voorbeeldfilmpjes zijn geproduceerd
door Kentalis E&I-multimedia. Het feit dat de applicatie webgebaseerd is, maakt centralisatie van
het beheer mogelijk. Dit betekent dat het bestand aan (voorbeeld-)filmpjes op die manier snel kan
worden gewijzigd of uitgebouwd.
Meerwaarde
Klant ondersteunt het proces van het leren door leerlingen en ouders van de
Nederlandse Gebarentaal. Kan tijd- en plaatsonafhankelijk worden ingezet
Primair proces ondersteunt het proces van het leren door professionals van de
Nederlandse Gebarentaal. Kan tijd- en plaatsonafhankelijk worden ingezet
Looptijd mei 2011 tot juni 2012
Status afgerond
Onderzoeker(s) H. Otermann (Kentalis/multimedia), A. Terpstra (Guyotschool VSO),
ClearCode
Financiering Innovatieregeling Kennisnet/Surfnet, Kentalis
Documenten/producten het resultaat van het project is een webapplicatie die als open source
project vrij beschikbaar is. Zie: http://videovergelijker-snkntest.edubox.nl/
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
Leerstoel en promotieonderzoek
Prof. dr. Harry Knoors, Kentalis/Radboud Universiteit Nijmegen
1 Verwerving van de morfosyntaxis van het gesproken
Nederlands
Promotieonderzoek naar mogelijke problemen met waarneming, begrip en productie van
morfosyntactische structuren in het gesproken Nederlands bij dove kinderen met een CI en bij
slechthorende kinderen. Het onderzoek resulteert in een testbatterij gesproken Nederlands met
een (bescheiden) normering voor genoemde doelgroepen.
Meerwaarde
Klant draagt via inzicht in de ontwikkeling van de morfosyntaxis en daarop
afgestemd taalaanbod bij aan de taalontwikkeling van dove en
slechthorende kinderen
Primair proces krijgt de beschikking over een (passende) testbatterij gesproken Nederlands
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
53

Looptijd 2009 – 2014
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) drs. B. de Hoog (Radboud Universiteit Nijmegen), begeleid door dr. M.
Langereis (UMC St.Radboud), prof. dr. L. Verhoeven (Radboud Universiteit
Nijmegen), en prof. dr. H. Knoors (Kentalis/Radboud Universiteit Nijmegen)
Financiering Kentalis en Fonds NutsOhra
Documenten diverse lezingen, artikelen, dissertatie
Producten testbatterij gesproken Nederlands voor dove kinderen met CI
en slechthorende kinderen
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
2 De kwaliteit van instructie in het onderwijs
Onderzoek naar factoren (relatie tussen leerkracht en leerling, begrip van instructie) die bijdragen
aan een goede kwaliteit van instructie voor dove en slechthorende leerlingen in verschillende
onderwijssettings.
Meerwaarde
Klant de resultaten dragen bij aan optimalisering van het onderwijs aan dove
en slechthorende leerlingen en daarmee aan hun ontwikkeling
Primair proces inzicht in de factoren die bijdragen aan een optimale onderwijssituatie
voor dove leerlingen en daarmee de mogelijkheid tot gerichte
professionalisering van onderwijskundig handelen van leerkrachten
Looptijd 2010 – 2013
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (PonTeM) en prof. dr. H. Knoors (Kentalis/Radboud
Universiteit Nijmegen) i.s.m. prof. dr. M. Marschark (Centre for
Educational Partnerships, Rochester Institute of Technology).
Financiering Kentalis
Documenten/producten Engelstalige publicatie (op te vragen via infopontem@kentalis.nl)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
3 Effectief spraak ondersteunen met gebaren
Onderzoek naar factoren (o.a. timing, redundantie, activeren motoriek) die kunnen bijdragen
aan het effectief ondersteunen van spraak voor het leren van woorden door dove en
slechthorende kinderen en door kinderen met een taalontwikkelingsstoornis.
Meerwaarde
Klant de resultaten dragen bij aan optimalisering van behandeling van en het
onderwijs aan dove
Primair proces inzicht in de factoren die bijdragen een betere toegang tot gesproken
taal voor de genoemde doelgroepen, van belang voor taalontwikkeling
en taalonderwijs.
Looptijd 2013 – 2017
54 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

Status in uitvoering
Onderzoeker(s) drs. L. van Berkel-van Hoof M.A., begeleid door dr. D. Hermans (PonTeM),
prof. dr. L. Verhoeven en prof. dr. H. Knoors (Kentalis/Radboud
Financiering Kentalis
Documenten/producten Engelstalig en Nederlandstalig projectvoorstel (op te vragen via
infopontem@kentalis.nl)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
Afgerond 2012/2013
4 Sociale participatie van dove jongeren op school:
Onderzoek naar de acceptatie en populariteit van dove
en slechthorende jongeren in de leeftijd van 11-14 jaar
Steeds meer dove en slechthorende (DSH) kinderen en jongeren in Nederland volgen onderwijs op
een gewone school. Hier zijn zij vaak de enige leerling in de klas met een gehoorverlies, vaak zelfs
op school. Sociaal isolement kan daarom op de loer liggen. De communicatiebarrière tussen DSH en
horende leerlingen en het gedrag dat daar soms mee gepaard gaat, kunnen voor afwijzing door
klasgenoten zorgen. Dit kan het welbevinden van (DSH) jongeren beïnvloeden, aangezien in de
vroege puberteit relaties met leeftijdgenoten steeds belangrijker worden. Psychologische problemen
en aanpassingsproblemen op school kunnen het gevolg zijn. Ook de schoolprestaties en gevoelens
van welbevinden kunnen er onder leiden.
Om meer inzicht te krijgen in de sociale positie (acceptatie, populariteit) van DSH jongeren in de
vroege puberteit is er een longitudinaal promotieonderzoek naar het verband tussen communicatieve
vaardigheden, persoonlijkheidskenmerken en gedrag enerzijds en de sociale positie en welbevinden
anderzijds, uitgevoerd bij dove en slechthorende leerlingen in de bovenbouw van het basisonderwijs
en de onderbouw van het voortgezet onderwijs (speciaal en regulier). DSH leerlingen in groep 8 van
het regulier en speciaal onderwijs zijn gevolgd tot in de 2e klas van het middelbaar voortgezet
onderwijs. Hun (horende) klasgenoten hebben ook deelgenomen aan het project. In totaal hebben
er 155 DSH en meer dan 1500 horende klasgenoten deelgenomen, middels het invullen van
vragenlijsten. Leerkrachten en ouders hebben ook vragenlijsten ingevuld.
Meerwaarde
Klant inzichten dragen indirect bij aan het vergroten van het welbevinden van
DSH leerlingen
Primair proces inzichten bieden de mogelijkheid tot gerichter ondersteuning van de
sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen, relaties met klasgenoten,
relatie met de leerkracht, begeleiding door ambulant begeleiders.
Looptijd 2007 – 2012
Status afgerond
Projectleider dr. N. Wolters
Onderzoekers dr. N. Wolters (PonTeM/Radboud Universiteit Nijmegen). Promotors: prof.
dr. H. Knoors (Kentalis/Radboud Universiteit Nijmegen), prof. dr. L.
Verhoeven (Radboud Universiteit Nijmegen) en prof. dr. A. Cillessen
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
55

(Radboud Universiteit Nijmegen)
Financiering Kentalis en Revalidatiefonds
Documenten/producten diverse artikelen en lezingen, publieksbrochure, dissertatie
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem
E. N.Wolters@kentalis.nl / infopontem@kentalis.nl
Overig universitair onderzoek
1 Bimodale en unimodale tweetaligen
Psycholinguïstisch georiënteerd onderzoek naar de verschillen en overeenkomsten in taalproductie,
taalbegrip en tolkvaardigheden bij bimodale en unimodale horende tweetaligen. Bimodaal horende
tweetaligen hebben een gesproken taal als eerste taal en verwerven een gebarentaal als tweede taal.
Unimodaal horende tweetaligen hebben een gesproken taal als eerste taal en verwerven een
gesproken taal als tweede taal.
Meerwaarde
Klant kennis leidt indirect tot docenten, hulpverleners en tolken die via
gebarentaal optimaler kunnen communiceren met dove cliënten
Primair proces voor het opleiden van gebarentaalvaardige medewerkers (leerkrachten,
tolken) is het van belang om meer inzicht te hebben in de opslag en
verwerking van taal bij bimodale tweetaligen
Looptijd 2007 – 2013
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (PonTeM), dr. E. Ormel (Radboud Universiteit Nijmegen),
dr. I. Christoffels (Universiteit Leiden), prof. J. van Hell (PennState
University/Radboud Universiteit Nijmegen) en prof. J. Kroll (PennState
University)
Financiering n.v.t.
Documenten/producten diverse Engelstalige publicaties (opvraagbaar bij infopontem@kentalis.nl)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
56 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

Internationale Projecten
1 Film Dove rolmodellen Kenia
In samenwerking met de Keniaanse Dovenorganisatie (KNAD) in Nairobi (Kenia) wordt er een
documentaire ‘Dove Rolmodellen in Afrika’ gerealiseerd. Een aantal dove kinderen en (jonge) mensen
laten in deze documentaire zien dat ze ook dezelfde emoties hebben als horende mensen en dat
ook zij dromen om iets te bereiken in hun leven. Dove kinderen vertellen over hun ervaringen op
school en thuis. Dove volwassenen vertellen over hun dagelijks leven en over de uitdagingen die ze
tegenkomen als dove. Het doel van deze documentaire is het vergroten van de bewustwording over
de doofheid bij ouders van dove kinderen en de gemeenschap waarin het dove kind opgroeit.
Meerwaarde
Projectpartner een concreet product wat ingezet kan worden voor het creëren van
draagvlak en bewustwording Kentalis zelfreflectie voor uitgezonden
experts, nieuwe kennis, netwerkcontacten
Looptijd 2012 – 2015
Status in uitvoering
Projectleider K. Meereboer MSc
Uitvoering K. Meereboer MSc (Kentalis International Foundation) i.s.m.
Kenyan National Association for the Deaf (KNAD)
Financiering Hermusfonds
Documenten/producten documentaire
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
Afgerond 2012/2013
2 Rwanda: ontwikkelen van opleiding tot leraar
dovenonderwijs
Binnen dit project wordt een opleidingsprogramma ontwikkeld voor (huidige en toekomstige)
leraren dovenonderwijs. In 2011 is een baseline studie afgerond die de status quo beschrijft van
dovenonderwijs in Rwanda. Vervolgens is een (certificate / diploma) cursus ontwikkeld en ingediend
voor goedkeuring bij de Universiteit van Kigali.
Meerwaarde
Projectpartner het project creëert draagvlak voor de dovengemeenschap in Rwanda.
Daarmee nemen de onderwijs- en de revalidatiemogelijkheden voor
kinderen met een auditieve beperking toe
Primair proces zelfreflectie van uitgezonden experts, verbreding werkveld voor de
afdeling, nieuwe kennis, netwerkcontacten
Looptijd 2010-2012
Status Afgerond
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
57

Uitvoering F. Marinus (Kentalis international Foundation) i.s.m. Kigali
Institute for Education
Financiering Mgr Hermusfonds en Particulier fonds (fase 1 / 2010/11)
Documenten/producten opleidingsprogramma, curriculum
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
3 Indonesië: opleiding leraar dovenonderwijs
Binnen dit project wordt een opleidingsprogramma ontwikkeld voor (huidige en toekomstige)
leraren dovenonderwijs. De modules van het curriculum zijn onafhankelijk van elkaar inzetbaar.
De ontwikkeling vindt plaats aan de hand van competentieprofielen en het toepassen van het
nieuwe curriculum bij een pilotgroep van leraren van een acht dovenscholen. Tevens worden de
toekomstige Indonesische docenten voor de opleiding getraind volgens het train-de-trainers-principe.
Daartoe worden docenten van de universiteit en van verschillende dovenscholen opgeleid.
Meerwaarde
Projectpartner de universiteit in Yogyakarta krijgt de beschikking over een uitgewerkt
curriculum voor de opleiding leraren dovenonderwijs, alsmede in dit
curriculum getrainde docenten. Deze ontwikkeling komt direct ten
goede aan de onderwijskansen voor dove kinderen in Indonesië
Kentalis zelfreflectie van uitgezonden experts, verbreding werkveld voor de
afdeling, nieuwe kennis, netwerkcontacten, ervaring met concretiseren
van competenties naar de praktijk van het onderwijs
Looptijd 2009 – 2012
Status Afgerond
Uitvoering Kentalis International i.s.m. Sanata Dharma Universiteit (Yogyakarta)
en Stichting Dena Upakara (Wonosobo)
Financiering: particulier fonds
Documenten/producten competentieprofielen, curriculum, opleidingsmodules
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
In acquisitie
4 Oost-Afrika Regionaal Programma Doven Onderwijs
Voor de ontwikkeling van het dovenonderwijs in Oost-Afrika is, naast verdere expertiseontwikkeling,
regionale uitwisseling en samenwerking van groot belang. Dit project brengt ministeries,
dovenorganisaties, universiteiten en teacher training colleges van de betrokken landen samen
om een regionale benadering te bewerkstelligen voor de verbetering van het dovenonderwijs in
Oost-Afrika. In 2012 heeft een regionale conferentie plaatsgevonden waaraan alle zes landen van
de Oost-Afrika Gemeenschap hebben deelgenomen en ook Zambia. De uitkomst wordt omgezet in
concrete projectideeën, die gedurende 2013 uitgewerkt worden en in acquisitie zijn.
58 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

Meerwaarde
Projectpartner strategisch en regionaal gedragen plan voor de ontwikkeling van het
dovenonderwijs
Kentalis verbreding werkveld voor de afdeling, nieuwe kennis, netwerkcontacten,
consistent en duurzaam integraal programma voor de regio
Looptijd 2011 – 2015
Status In acquisitie
Uitvoering Fred Marinus/Kentalis international Foundation
Financiering particuliere fondsen
Documenten strategisch document voor de ontwikkeling van het dovenonderwijs
in regio Oost-Afrika
Producten 5 regionale programma’s
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
5 Vroegbegeleiding Tanzania, Oeganda en Zambia
Dit project concentreert zich op de vroegbegeleiding van dove en slechthorende kinderen in Tanzania,
Oeganda en Zambia. In dit project willen we de mogelijkheden gaan onderzoeken voor het
vroeg signaleren van deze doelgroep. Daarnaast willen we in dit project in deze landen meer kennis
ontwikkelen op het gebied van diagnostiek en informatievoorziening over doofheid naar ouders
toe en daarnaast naar de lokale gemeenschap op het gebied van uitdagingen en mogelijkheden van
dove kinderen. Hierbij komt ook gebarentaaltraining voor ouders en kinderen aan bod en een
gecertificeerde cursus voor professionals in de vroegbegeleiding.
Meerwaarde
Projectpartner door vroegtijdige signalering en diagnose wordt het ontwikkelpotentieel
van dove en slechthorende kinderen vergroot
Kentalis zelfreflectie voor uitgezonden experts, nieuwe kennis, netwerkcontacten
Status In acquisitie
Projectleider K. Meereboer MSc
Uitvoering K. Meereboer (Kentalis International Foundation) i.s.m. Kenyan National
Association for the Deaf (KNAD)
Financiering Tanzania en Zambia in acquisitie, Oeganda wordt gedeeltelijk gefinancierd
door Edukans/Impulsis
Documenten/producten documentaire
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
6 Postgraduate cursus ‘Doven kinderen in ontwikkelingssamenwerking’
Kentalis International werkt samen met de International Institute of Social Studies/Erasmus
Universiteit Rotterdam (ISS) en de International Child Development Initiatives (ICDI) aan een post
graduate cursus voor dove kinderen in ontwikkelingssamenwerking. De cursus zal zowel voor
Nederlandse als voor internationale studenten toegankelijk worden. Het doel is om de deelnemers
kennis en inzicht te geven in de specifieke situatie van dove kinderen binnen ontwikkelingssamen-
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
59

werking en hen handvatten geven om op te komen voor de rechten van dove kinderen. Om zich
in te kunnen schrijven voor de cursus dienen de deelnemers al ruime werkervaring te hebben in
het werken met dove kinderen binnen een international context.
Meerwaarde
Projectpartner organisaties en instituten beschikken over geschoolde professionals die
werkzaam zijn met dove kinderen in ontwikkelingslanden. Daarnaast
wordt er geïnvesteerd in de belangenbehartiging voor het D/Sh kind
binnen ontwikkelingssamenwerking wat ten goede komt aan de rechten
van deze kinderen
Kentalis zelfreflectie voor uitgezonden experts, nieuwe kennis, netwerkcontacten
Status In acquisitie
Projectleider E. Wienhoven MSc
Uitvoering E. Wienhoven MSc (Kentalis International Foundation) i.s.m. ISS en ICDI
Financiering in acquisitie
Documenten/producten post graduate cursus
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
7 BA teacher training
De universiteit van Mwanza in Tanzania heeft Kentalis International benaderd voor het ontwikkelen
van een BA-curriculum en een in-service opleiding voor dovenonderwijs. In 2012 zijn twee docenten
naar Nederland gekomen om ervaring en kennis op te doen op het gebied van tweetalig onderwijs en
de visie en aanpak van Kentalis van het dovenonderwijs.
Meerwaarde
Projectpartner het traininginstituut The Archbishop Mihayo University of Tabora Tanzania
krijgt de beschikking over getrainde docenten. Dit komt ten goede aan de
onderwijskansen voor dove kinderen in Tanzania
Kentalis zelfreflectie voor uitgezonden experts, nieuwe kennis, netwerkcontacten
Status In acquisitie
Projectleider F. Marinus BSc
Uitvoering F. Marinus BSc(Kentalis International Foundation) i.s.m. Kenyan National
Association for the Deaf (KNAD)
Financiering in acquisitie
Documenten/producten BA-curriculum
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
8 Turkije TiV ll
Dit project richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van een vroegbehandeling organisatie voor
dove kinderen en hun ouders in Istanbul (Turkije). Voor de behandeling en ondersteuning van jonge
dove kinderen en hun ouders worden specialistische interventies en methodieken ingezet. In 2011
hebben de eerste trainingen plaatsgevonden en in 2012 heeft TiV (de Turkish Organization of Hearing
Impairment) over dit onderwerp een conferentie georganiseerd. De nieuwe leerdoelen die hieruit
60 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND

naar voren zijn gekomen (mede gebaseerd op de trainingen van 2011 en het bezoek van de Turkse
delegatie in 2012) worden vormgegeven in dit nieuwe project.
Meerwaarde
Projectpartner partner krijgt de beschikking over specialistische interventies en
methodieken voor de vroegbehandeling. De ontwikkelingskansen
van kinderen nemen daarmee toe
Kentalis zelfreflectie van uitgezonden experts, verbreding werkveld voor
de afdeling, nieuwe kennis, netwerkcontacten
Status In acquisitie
Projectleider J. van Grinsven
Uitvoering J. van Grinsven (Kentalis international Foundation) i.s.m. de
Turkish Organization of Hearing Impairment (TiV) in Istanbul
Financiering In acquisitie
Documenten/producten adviezen vroegbehandeling
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
9 E-learning Audiologie
De afgelopen jaren heeft Kentalis samen met de University of Winneba in Ghana gewerkt aan een
e-learning audiologie cursus. In 2012 is de eerste lichting studenten aan de universiteit geslaagd.
Zij zijn nu in het bezit van hun post graduate diploma Educational Audioloy. De intentie is om ook
andere landen te laten profiteren van deze e-larning cursus mede gezien de grote afstanden tussen
de universiteiten en de studenten. Kentalis heeft een projectvoorstel ontwikkeld waarin deze cursus
up-to-date is gemaakt waarbij gebruik is gemaakt van nieuwe technologische opties zoals videoconferentie.
Leren op afstand en ‘webinairs’ worden geïntroduceerd waardoor het aantal
professionals op het gebied van Educational Audiology wordt vergroot.
Meerwaarde
Projectpartner grotere beschikking over het aantal Educational Audiologists. Dit komt ten
goede aan de ontwikkelkansen van de dove en slechthorende kinderen
Kentalis zelfreflectie voor uitgezonden experts, nieuwe kennis, netwerkcontacten,
samenwerking met de ontwikkeling van vergelijkbare e-learning modules
binnen Kentalis
Status In acquisitie
Projectleider F. Marinus BSc
Uitvoering F. Marinus BSc (Kentalis International Foundation) i.s.m. Kenyan National
Association for the Deaf (KNAD)
Financiering in acquisitie
Documenten/producten E-learning module
Informatie & contact I. www.kentalis.com > Int. foundation E. international@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
61

Ernstige Spraak- en/of
taal Moeilijkheden (ESM)
Intern praktijkgestuurd onderzoek
1 PPG bij ESM
Regelmatig vragen ouders van kinderen met taalstoornissen om ondersteuning bij de specifieke
opvoedings- of gedragsproblematiek die kan ontstaan als gevolg van de taalstoornis. De ouders
ervaren deze problematiek vaak als een zware belasting van het hele gezinssysteem. Kentalis biedt
in dat geval Praktische Pedagogische Gezinsbegeleiding (PPG). Daarmee krijgen ouders handvatten
waarmee ze zich in de opvoeding (weer) competent gaan voelen en waarmee ze de onderlinge
communicatie en interactie binnen het gezin kunnen versterken. PPG bedoelt op deze manier een
positieve verandering in gedrag en ontwikkeling van het kind te bewerkstelligen en daarnaast de
verhouding tussen draagkracht en draaglast bij de ouders (weer) in evenwicht te brengen.
Het doel van dit project is de effecten te meten van deze PPG-interventie. Door het NJI (Nederlands
Jeugd Instituut) wordt PPG gekwalificeerd als theoretisch goed onderbouwd (Oordeel Panel Jeugdzorg
februari 2007). In dit onderzoek worden de daadwerkelijke resultaten van PPG in een aantal
van de Kentalis-zorgregio’s gemeten. De meetinstrumenten die worden gebruikt richten zich op het
gedrag van het kind en de verhouding draaglast/draagkracht bij ouders.
Meerwaarde
Klant op termijn dragen de resultaten bij aan optimalisering van de PPGinterventie
op grond van evidence based werken
Primair proces de hulpverlener krijgt (objectiever) inzicht in de resultaten van zijn
interventie en kan deze op grond daarvan bijstellen/verder ontwikkelen
Looptijd maart 2012 tot december 2014
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) drs. B. Keve (Kentalis zorg Regio ZuidOost), dr. L. Wauters en
drs. F. Bonder (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten/producten eindrapportage (te verschijnen)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
63

2 Fonologisch bewustzijn in het communicatief klimaat
Kinderen met primaire taalstoornissen hebben een grotere kans op leesproblemen. Stimulering op
jonge leeftijd van het fonologisch bewustzijn helpt om het aanvankelijk leesproces te versoepelen.
In dit project wordt een digitaal handboek ontwikkeld met activiteiten ter stimulering van het
fonologisch bewustzijn in het dagelijks communicatief klimaat door pedagogisch medewerkers bij
kinderen van 2 tot 6 jaar. Inclusief theoretische verantwoording, instaptoets en implementatie in
twee groepen vroegbehandeling.
Meerwaarde
Klant door stimuleren van het fonologisch bewustzijn op jonge leeftijd verloopt
het aanvankelijk lezen op school soepeler
Primair proces deskundigheidsbevordering pedagogisch medewerkers en logopedisten
ten aanzien van fonologisch bewustzijn. Daarnaast praktische
handreikingen via website of dvd
Looptijd mei 2009 tot nu: eerste versie. Vervolg 2012: aanvullen van activiteiten,
filmpjes en materiaal januari 2014
Status in uitvoering
Projectleider drs. M van de Wetering
Onderzoeker(s) drs. M. van de Wetering (E&I opleidingen), Dr. N. Bouwens (Kentalis/zorg),
drs. F. Bonder (PonTeM), Dr. H.Otermann en F. Gort (E&I/Multimedia)
Financiering Kentalis
Documenten/handboek (in concept gereed)
Producten dvd met theoretische verantwoording, instaptoets
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
3 Evidence Based profielen bij kinderen met specifieke
taalontwikkelingsstoornissen (S-TOS) (EBP S-TOS)
De Spraak & Taal Ambulatoria binnen Specialistische Zorg van Kentalis bieden kortdurende,
intensieve diagnostiek-behandeltrajecten aan leerlingen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen,
meestal in het regulier onderwijs. Sinds 2009 verzamelen deze ambulatoria op een uniforme manier
gegevens over de informatieverwerking (aandacht, geheugen, executieve functies en taalvaardigheid)
van kinderen met S-TOS. Het project Evidence Based profielen bij S-TOS bestaat uit twee delen: (1)
de ontwikkeling van informatieverwerkingsprofielen en (2) effectonderzoek bij interventies.
3.1 Ontwikkeling van informatieverwerkingsprofielen bij
kinderen met S-TOS
In dit onderzoek worden op grond van diepteanalyses van 100 kinderen informatieverwerkingsprofielen
opgesteld op het gebied van aandacht, waarneming, geheugen, executieve functies en taal
door de disciplines audiologie, neuropsychologie en linguïstiek. Dit levert nieuwe kennis op voor een
beter afgestemde en snellere diagnostiek bij kinderen met S-TOS. Het is een top-down proces, dat op
basis van wetenschappelijke kennis nieuwe toegepaste kennis op moet leveren voor de specialistische
zorg aan kinderen met S-TOS. Verder richt het project zich op onderhoud en borging van de manier
van dataverzameling.
64 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

Meerwaarde
Klant meer inzicht in de informatieverwerking van kinderen met S-TOS leidt tot
beter afgestemde en effectievere directe zorg aan de cliënten. Door het
bieden van deze kortdurende maar intensieve zorg kan voor deze groep
kinderen worden voorkomen dat ze moeten worden opgevangen in
scholen voor Speciaal Onderwijs (cluster 2). Door kennisdeling leidt het
onderzoek verder tot meer kennis over kinderen met S-TOS binnen het
regulier onderwijs, dat ook de betrokken kinderen ten goede komt.
Primair proces vergroten van het inzicht in complexe leerproblemen van kinderen met
primaire taalstoornissen in de basisschoolleeftijd door het in kaart brengen
van informatieverwerkingsprofielen
Looptijd 2009-2016
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. A. Scheper en dr. J. Cuperus (Kentalis/zorg), dr. P. van Alphen (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten publicaties
Producten diagnostisch protocol, handboek spraak & taal ambulatorium (2013)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
Deelprojecten
3.1a AUDEXLING
Doel van dit project is de relatie tussen auditieve verwerking, executieve functies en taal bij
kinderen met S-TOS van 4 tot 13 jaar in kaart te brengen. De diagnostische gegevens dienen
als ingang voor het opstellen van informatieverwerkingsprofielen bij kinderen met S-TOS.
Presentaties: IASCL 2011, Montreal; ASHA 2012, Atlanta; INS 2013,
Amsterdam; IASCL 2014, Amsterdam.
Onderzoeker(s): dr. A. Scheper, dr. J. Cuperus en dr. E. Baas (Kentalis)
3.1b AUDFON
Doel van dit project is om de relatie tussen auditieve verwerking, fonologie en vertelvaardigheid bij
kinderen met ESM in kaart te brengen. De doelgroep is de groep (jonge) kinderen met ESM die in
de Spraak & Taal Ambulatoria van Kentalis (Specialistische Zorg) worden aangemeld met ernstige
fonologische problemen. De diagnostische gegevens dienen als ingang voor het opstellen van
auditief-fonologische profielen van (jonge) kinderen met ESM in relatie tot hun vertelvaardigheid.
Presentaties: IASCL 2011, Montreal; IASCL 2014, Amsterdam
Onderzoeker(s): drs. A. Bron en dr. A. Scheper (Kentalis)
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
65

3.1c WERKTAAL
Dit project maakt deel uit van een promotieonderzoek naar werkgeheugen en executieve functies
bij kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen. Doel van het project is om de relatie tussen
werkgeheugen en taal bij jonge kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen in kaart te
brengen. Het is bekend dat kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen problemen laten
zien op het gebied van werkgeheugen. Onderzoek op dit gebied bij jonge kinderen is echter nog
schaars. In dit project worden de prestaties van 60 kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen
in de leeftijd van 4 en 5 jaar op het gebied van (verbaal en visueel-ruimtelijk) werkgeheugen en
taal vergeleken met de prestaties van 60 normaal ontwikkelende kinderen.
Presentaties: IASCL 2011, Montreal; INS 2012, Oslo; IASCL, 2014, Amsterdam
Onderzoeker(s): drs. B. Vugs (Kentalis/PonTeM) en dr. J. Cuperus (Kentalis) in samenwerking
met prof. dr. L. Verhoeven (Radboud Universiteit Nijmegen) en prof. dr. H. Knoors (Kentalis)
3.1d Vertellen en EF
Onderzoek naar de relatie tussen vertelvaardigheid en executieve functies bij kinderen
met een specifieke taalontwikkelingsstoornis (S-TOS) en kinderen met een normale
ontwikkeling(TD) in de leeftijd van 6-7, 8-9 en 10-11 jaar. Een groep kinderen met een specifieke
taalontwikkelingsstoornis bezoekt het Spraak & Taal Ambulatorium (Specialistische Zorg) en een
groep het cluster 2 onderwijs.
Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de effecten van problemen met executieve functies op
bijvoorbeeld het samenhangend kunnen vertellen van een verhaal of een eigen ervaring. Het
vertellen van samenhangende informatie is belangrijk voor de cognitieve en sociaal-emotionele
ontwikkeling van een kind. Bij het uiteenzetten van samenhang binnen een verhaal, moet de
informatie rond hoofdpersonen, tijd en plaats hiërarchisch gerangschikt worden. Hier zijn
verschillende executieve functies bij betrokken die kinderen steeds beter verwerven naarmate
ze ouder worden. In het onderzoek zal er gekeken worden of er op basis van de verschillende
werkgeheugenvaardigheden subgroepen te ontdekken zijn binnen de groep kinderen met
specifieke taalontwikkelingsstoornissen, en hoe specifieke executieve functies-capaciteiten
samenhangen met verschillende vertelvaardigheidsmaten.
Dit onderzoek is de eerste fase van een vierjarig promotieonderzoek. Het onderzoek sluit deels aan
bij het promotieonderzoek naar het werkgeheugen van Vugs (zie 9.1c WERKTAAL en 10c
Interventieonderzoek). De resterende drie jaren van het onderzoek zijn in acquisitie.
Presentaties: IASCL 2011, Montreal; IASCL, 2014, Amsterdam
Onderzoeker(s): W. Boelhouwer, MA (Kentalis) en dr. A. Scheper (Kentalis) in samenwerking met
prof. dr. L. Verhoeven (Radboud Universiteit Nijmegen)
4 SpraakSaam4Ever
Lot- en bondgenotencontact blijkt een belangrijke bijdrage te kunnen leveren aan de persoonlijke
groei en empowerment van jongeren met ESM (Isarin, 2012). Ter voorbereiding op de invoering van
Passend Onderwijs worden in schooljaar 2012-2013 regionale bijeenkomsten georganiseerd voor
jongeren met ESM. Tijdens dat jaar wordt geëvalueerd of dergelijke bijeenkomsten vanaf september
66 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

2013 onderdeel kunnen gaan uitmaken van de onderwijsarrangementen van cluster 2. In het project
werken de FOSS, Kentalis, Auris en Siméa nauw samen. SpraakSaam4Ever wordt afgesloten met een
landelijke evenement waarin de theatervoorstelling ‘ESM, wat zeg je?’ in première gaat.
Meerwaarde
Klant de bijeenkomsten bieden jongeren met ESM in de leeftijd van 12 – 25 jaar
de mogelijkheid tot lot- en bondgenotencontact en dragen daarmee bij
aan hun empowerment.
Primair proces de infrastructuur die tijdens het project wordt opgezet en de ervaring
die wordt opgedaan, maken het mogelijk te beoordelen of het mogelijk
en zinvol is dergelijke bijeenkomsten op te nemen in de onderwijsarrangementen.
Looptijd september 2012 – september 2013
Status in uitvoering.
Projectleider Dr. J. Isarin
Onderzoeker Dr. J. Isarin (PonTeM)
Financiering revalidatiefonds, NSGK, Kentalis, Auris, Stichting Boschuysen.
Producten/documenten regionale bijeenkomsten, landelijk evenement, theatervoorstelling,
eindrapport, implementatie-advies aan Siméa.
Informatie en contact I. www.spraaksaam.com E. J.isarin@kentalis.nl
5 STER-training
De STER-training wordt bij De Open Cirkel in Groesbeek al enige tijd gebruikt. De training is
bedoeld voor kinderen met ESM in de leeftijd van 5 tot 17 jaar en gericht op het vergroten van
communicatieve en sociale vaardigheden. In dit project wordt de effectiviteit van de training
gemeten en onderzocht hoe de effectiviteit kan worden vergroot.
Meerwaarde
Klant deelnemers aan de STER-training kunnen zich beter handhaven in verschillende
sociale situaties en zij krijgen meer zicht op zichzelf, hun kwaliteiten
en beperkingen en hun relatie tot anderen. Daarnaast heeft de interventie
als doel de kinderen te leren om belemmerende gedachtepatronen te
(h)erkennen en gebruik te maken van helpende gedachten.
Primair proces professionals die de STER-training geven kennen de effectiviteit ervan,
weten voor welke subgroepen binnen de doelgroep de training meer of
minder effectief is, kunnen aan cliënt en ouders duidelijk aangeven welke
resultaten met de training behaald kunnen worden en weten over welke
competenties ze zelf dienen te beschikken om de training te geven.
Looptijd april 2013 – niet bekend
Status in uitvoering.
Projectleider Dr. D. Hermans
Onderzoekers Dr. D. Hermans, Dr. M. ten Dam (De Open Cirkel).
Financiering Kentalis
Producten/documenten eindrapport
Informatie en contact I. www.kentalis.nl/projecten/spraak-en-taal/kinderen/STER-training.
M.tendam@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
67

6 Oneindig
Zie projectomschrijving pagina 38.
7 ESM-neuro-imaging project ‘Taal in het peuterbrein’
De definitie van ESM is gebaseerd op exclusiecriteria. Dat wil zeggen, dat er voor de problemen
geen aanwijsbare oorzaak zoals een verminderde intelligentie, fysieke afwijkingen,
zintuigstoornissen of omgevingsdeprivatie kan worden aangetoond. Dat maakt de diagnostiek
van primaire taalstoornissen bijzonder lastig. Steeds vaker blijken echter neurologische componenten
een belangrijke rol te spelen bij het ontstaan ervan. Bij zeer jonge kinderen die niet of nauwelijks
spreken is het moeilijk om met de reguliere diagnostiek te achterhalen wat ze wel en niet begrijpen
van de taal, juist omdat ze weinig zeggen. Een mogelijkheid hierbij biedt het doen van EEG-onderzoek.
Daarmee kunnen de onbewuste taalverwerkingsprocessen gemeten worden terwijl het kind
geen opdrachten hoeft uit te voeren of zijn aandacht bij de taak hoeft te houden.
Dit onderzoek is een eerste verkenning om EEG-markers te vinden die mogelijkerwijs in de toekomst
gebruikt kunnen worden ter onderbouwing en aanvulling van de diagnostiek van ernstige spraaken
taalmoeilijkheden bij peuters. We verwachten dat de resultaten inzicht geven in de
neurofysiologische kenmerken van ESM bij zeer jonge niet of nauwelijks sprekende kinderen.
Meerwaarde
Klant geeft ouders door duidelijker diagnose meer zekerheid omtrent de
oorzaken van de problemen van hun kind
Primair proces geeft een onderbouwing van de diagnose van taalstoornissen omdat
het inzicht geeft in neurofysiologische kenmerken van deze stoornissen.
Geeft daarnaast een aanvulling op de diagnose omdat het automatische
processen van taalverwerking meet, die niet met reguliere diagnostiek
gemeten kunnen worden.
Looptijd juni 2012 - juli 2014
Status in uitvoering
Projectleider dr. P. van Alphen
Onderzoeker(s) dr. N. Davids, dr. J. Pijnacker, dr. P. van Alphen (PonTeM), dr. M. van
Weerdenburg (Radboud Universiteit), prof. dr. H. Knoors (Kentalis/E&I)
en prof. dr. L. Verhoeven (Radboud Universiteit)
Financiering Kentalis
Documenten rapportages voor managers en medewerkers van ADC’s, rapportage
voor ouders, wetenschappelijke artikelen in nationale en internationale
tijdschriften
Producten een interne ‘on the job’-training voor ADC-medewerkers die zijn
aangewezen als EEG-aandachtsfunctionaris voor het uitvoeren van de
EEG-metingen en het daarbij behorende certificaat.
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
68 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

8 ESM-neuro-imaging project ‘Taal in het kleuterbrein’
De definitie van ESM is gebaseerd op exclusiecriteria. Dat wil zeggen, dat er voor de problemen geen
aanwijsbare oorzaak zoals een verminderde intelligentie, fysieke afwijkingen, zintuigstoornissen of
omgevingsdeprivatie kan worden aangetoond. Dat maakt de diagnostiek van primaire taalstoornissen
bijzonder lastig. Steeds vaker blijken echter neurologische componenten een belangrijke rol te spelen
bij het ontstaan ervan. Bij zeer jonge kinderen die niet of nauwelijks spreken is het moeilijk om met
de reguliere diagnostiek te achterhalen wat ze wel en niet begrijpen van de taal, juist omdat ze
weinig zeggen. Een mogelijkheid hierbij biedt het doen van EEG-onderzoek. Daarmee kunnen de
onbewuste taalverwerkingsprocessen gemeten worden terwijl het kind geen opdrachten hoeft uit te
voeren of zijn aandacht bij de taak hoeft te houden.
Dit onderzoek is een eerste verkenning om EEG-markers te vinden die mogelijkerwijs in de toekomst
gebruikt kunnen worden ter onderbouwing en aanvulling van de diagnostiek van ernstige spraaken
taalmoeilijkheden bij peuters. We verwachten dat de resultaten inzicht geven in de
neurofysiologische kenmerken van ESM bij zeer jonge niet of nauwelijks sprekende kinderen.
Meerwaarde
Klant geeft ouders door duidelijker diagnose meer zekerheid omtrent de
oorzaken van de problemen van hun kind
Primair proces geeft een onderbouwing van de diagnose van taalstoornissen omdat het
inzicht geeft in neurofysiologische kenmerken van deze stoornissen.
Geeft daarnaast een aanvulling op de diagnose omdat het automatische
processen van taalverwerking meet, die niet met reguliere diagnostiek
gemeten kunnen worden.
Looptijd: juni 2012 - juli 2014
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. N. Davids, dr. J. Pijnacker, dr. P. van Alphen (PonTeM), dr. M. van
Weerdenburg (Radboud Universiteit), prof. dr. H. Knoors (Kentalis/E&I) en
prof. dr. L. Verhoeven (Radboud Universiteit)
Financiering Kentalis
Documenten rapportages voor managers en medewerkers van ADC’s, rapportage
voorouders, wetenschappelijke artikelen in nationale en internationale
tijdschriften
Producten een interne ‘on the job’-training voor ADC-medewerkers die zijn
aangewezen als EEG-aandachtsfunctionaris voor het uitvoeren van de
EEG-metingen en het daarbij behorende certificaat.
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
9 Optimaliseren Rekenonderwijs – deel II
Zie projectomschrijving pagina 38.
10 HAVO op het VSO
Zie projectomschrijving pagina 39.
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
69

11 Innovatieproject Taal (en Rekenen)
Zie projectomschrijving pagina 42.
12 Communicatie via scherm!
Binnen het Spraak & Taal Ambulatorium van Kentalis wordt in de behandeling van kinderen met
specifieke taalstoornissen of ESM veel gebruik gemaakt van schermspelen. Het ‘schermspel’ is een
houten bord, dat tussen de ouder of behandelaar en het kind wordt gezet, waarbij ieder aan zijn
kant van het bord elkaar via zinnen opdrachten laat uitvoeren met objecten (3D) of via tekeningen
en plaatjes (2D). Na afloop van de opdrachten wordt het resultaat van het kind en de behandelaar
met elkaar vergeleken (Manders & Zink, 2002). Hierdoor worden kinderen van uiteenlopende
leeftijden (4-16 jaar) in staat gesteld om in een laagdrempelige setting hun mogelijkheden op het
gebied van de mondelinge taalvaardigheid te ontwikkelen en zich bewust te worden wat zij precies
zeggen en hoe deze boodschap overkomt bij de ander (zelfinzicht en zelfcontrole). Bij oudere
kinderen zou ook gewerkt kunnen worden met tablets, zoals een IPad.
De methodiek is nog weinig systematisch onderzocht. Daarom willen we meer inzicht in de toepassing
en de werking van het gebruik van schermspelen krijgen. Hiervoor is het nodig om de methodiek
gestructureerd te beschrijven en de gebruikersmogelijkheden goed uit te werken in praktische
oefeningen. Het streven is om een handboek te maken waarin het gebruik van schermspelen wordt
uitgewerkt voor diverse leeftijden, voor diverse taaldoelen en in verschillende moeilijkheidsgraden
voor behandelaars, maar ook voor ouders om in de thuissituatie gestructureerd ‘taal’ te oefenen.
Meerwaarde
Klant schermspelen draagt bij aan de verbetering van de taalvaardigheid en
de communicatieve redzaamheid van cliënten en het cliëntsysteem.
Het handboek Communicatie via scherm! biedt handreikingen aan
behandelaars en ouders om op een speelse manier met communicatie
en taal te oefenen
Primair proces medewerkers krijgen de beschikking over een toegankelijke beschrijving
van de methode, met uitgewerkte oefeningen, die zij gemakkelijk kunnen
inpassen in hun behandeling. Het handboek draagt zo tevens bij aan een
uniforme werkwijze binnen de behandeling van cliënten (als basis voor
evidence-based practice).
Looptijd februari 2012 - juli 2014
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. A. Scheper, drs. F. van Tilburg (Kentalis)
Financiering Stichting Eleven Flowers Fund (Foundation Noaber)
13 Evidence Based profielen bij kinderen met specifieke
taalontwikkelingsstoornissen (EBP S-TOS): effect-
onderzoek bij interventies
Het project Evidence Based profielen bij kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen
(S-TOS) bestaat uit twee delen: (1) de ontwikkeling van informatieverwerkingsprofielen en (2)
effectonderzoek bij interventies.
70 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

Doel van het project is inzicht te krijgen in het effect van specifieke behandelmethoden bij kinderen
met specifieke taalontwikkelingsstoornissen in de leeftijd van 4 tot 13 jaar. Dit levert nieuwe kennis
op voor een beter afgestemde diagnostiek en snellere behandeling binnen de unit specialistische
zorg van kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen. Dit is een bottom-up proces, waarbij
evidence based of practice based behandelmethoden op hun effectiviteit onderzocht worden.
Meerwaarde
Klant kennis van de effectiviteit van behandelmethoden leidt tot gerichter
inzet van die methoden op specifieke problematiek en daarmee tot
optimalisering van (de doelmatigheid van) de behandeling van kinderen
met primaire taalstoornissen
Primair proces inzicht in het behandelrendement van het zorgaanbod in het algemeen en
van de behandelmethoden in het bijzonder leidt tot gerichter inzet van die
methoden en tot doelmatiger en efficiënter zorgverlening
Looptijd 2009 - 2016
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. J. Cuperus en dr. A. Scheper in samenwerking met projectgroepleden
Financiering Kentalis
Documenten publicaties
Producten behandelprotocol, handboek spraak & taal ambulatorium (te verschijnen)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
Deelprojecten
13a Effectmeting 1
Kinderen met ESM hebben vaak problemen in de auditieve verwerking, executieve functies (aandacht,
werkgeheugen, planning) en taalproductie (woordvinding, zinsbouw, vertelvaardigheid). Zij krijgen
bij de Spraak & Taal Ambulatoria van Specialistische Zorg specifieke training aangeboden. In dit
onderzoek wordt het effect van specifieke strategietraining op de taalvaardigheid en communicatieve
redzaamheid bij kinderen met ESM gemeten:
- het effect van het inzetten van aandacht/geheugen en woordzoek-strategietraining op de
woordvinding
- het effect van het inzetten van aandacht/geheugen strategietraining op vertelvaardigheid
- het effect van het gebruik van Meichenbaum (taakaanpak) en narratieve cognitieve training
Onderzoeker(s): dr. A. Scheper, dr. J. Cuperus en drs. A. ter Wal (Kentalis).
13b Effectmeting 2
Kinderen met auditief-fonologische en taalontwikkelingsstoornissen krijgen afhankelijk van de
resultaten van het diagnostisch onderzoek een afgestemd behandelaanbod. Binnen deze studie
wordt het effect van auditieve training op het leren van klanken, woorden en zinnen van kinderen
met S-TOS binnen zorg en onderwijs geëvalueerd. Op basis van de uitkomsten van de effectstudie
worden het behandelaanbod bijgesteld. Een specifiek auditief-fonologisch profiel kan richtinggevend
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
71

zijn voor het inzetten van een specifieke behandeling.
Het effect van het gebruik van soloapparatuur, auditieve trainingsprogramma’s Audiolog en Hören,
Sehen, Lernen (Prof. dr. ir. Frans Coninx, Universiteit Köln) en logopedische interventieprogramma’s
Hodson & Paden en Metaphon op de auditief-fonologische ontwikkeling van kinderen met S-TOS
wordt in kaart gebracht. Het auditief trainingsprogramma is inzetbaar in zorg en onderwijs (zowel
regulier onderwijs als speciaal (basis)onderwijs) bij kinderen met S-TOS om de auditieve voorwaarden
voor het leren van spraak-taal te verbeteren.
Onderzoeker(s): dr. A. Scheper, drs. A. Bron en dr. E. Baas (Kentalis).
13c Interventieonderzoek
Dit project maakt deel uit van een promotieonderzoek naar werkgeheugen en executieve functies
bij kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen. De eerste fase van het project bestaat uit
een pilot binnen het Spraak & Taal Ambulatorium, waarbij het effect van training van executieve
functies (Braingame Brian) bij kinderen met taalontwikkelingsstoornissen in kaart wordt gebracht.
Braingame Brian is een computerprogramma voor training van executieve functies (werkgeheugen,
responsinhibitie en cognitieve flexibiliteit) voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Er vindt een procesevaluatie
plaats door middel van een gestandaardiseerde voor- en nameting, waarbij het effect van
de training op het gebied van executieve functies, overige cognitieve functies en taal in kaart wordt
gebracht.
Als vervolg op deze pilot zal een onderzoek plaatsvinden naar het effect van de training, waarbij
op basis van de literatuur en resultaten van de pilot een aantal aanpassingen in de training worden
gedaan (o.a. toevoeging van een verbale werkgeheugentaak). Doel hiervan is de training beter af
te stemmen op kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen.
Onderzoeker(s): drs. B. Vugs (Kentalis/PonTeM), dr. J. Cuperus, dr. A. Scheper (Kentalis) in
samenwerking met prof. dr. L. Verhoeven (Radboud Universiteit Nijmegen), prof. dr. H. Knoors
(Kentalis) en prof. dr. P. Prins (Universiteit van Amsterdam).
14 SOM, SO Mindmappen!
Voor kinderen met ernstige spraak- en/of taalmoeilijkheden (ESM) is de moedertaal door een
taalstoornis niet of onvoldoende toegankelijk. Dat leidt niet alleen tot problemen met het
gebruik en begrip van taal, maar ook tot problemen met aandacht, (werk)geheugen en informatieverwerking.
Mindmapping is een specifieke, visuele methode om informatie te verwerken, te
begrijpen, te onthouden en te gebruiken. SO Mindmappen (SOM) wil Mindmapping in een twee
jaar durend project op systematische wijze introduceren, implementeren en evalueren voor
leerlingen met ernstige spraak- en/of taalmoeilijkheden (ESM) in de groepen 3 t/m 8 van één (proef)
school voor speciaal onderwijs in cluster 2. Door de effectiviteit van Mindmapping te meten wil SOM
een bijdrage leveren aan het evidence-based werken in het SO-2 onderwijs, aan kwaliteitsverbetering
van het onderwijs en daarmee aan aantoonbaar betere prestaties van leerlingen met ESM op het
gebied van informatieverwerking en communicatieve redzaamheid.
Meerwaarde
Klant leerlingen met ernstige problemen op het gebied van informatieverwerking
kunnen profiteren van deze methodiek bij het overzien,
72 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

egrijpen, onthouden en presenteren van samenhangende informatie.
Primair proces mindmapping is een uitbreiding van de reeds bestaande cluster-2 expertise
op het gebied van visuele ondersteuning en een middel om de prestaties
van leerlingen te evalueren en te verbeteren.
Looptijd september 2012 – september 2014
Status in uitvoering
Projectleider Dr. J. Isarin
Onderzoekers Dr J. Isarin (PonTeM), H. Noorda (Kentalis)
Financiering Ars Donandi; Belle10 fonds en het Russel ter Brugge fonds, De Skelp,
Innovatiegelden Onderwijs en Kentalis
Documenten/producten eindrapport; website met leeftijdsspecifieke en ESM-specifieke methoden
en oefeningen voor het aanleren van en werken met Mindmapping;
handboek voor de implementatie van Mindmapping in het SO-2
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/projecten/spraak-en-taal/kinderen/SO-Mindmappen
E. J.isarin@kentalis.nl
Afgerond in 2012/2013
15 Taakspel binnen SO cluster 2
Zie projectomschrijving pagina 50.
16 Herstelrecht in het Onderwijs
Zie projectomschrijving pagina 51.
17 Evidence Based Practice in Vroegbehandeling ESM
In de vroegbehandeling van kinderen met taalontwikkelingsstoornissen worden verschillende
methodieken en instrumenten gebruikt. In het project Evidence Based Practice (EBP) in vroegbehandeling
ESM wordt in kaart gebracht welke dit zijn en in hoeverre er (wetenschappelijk) bewijs bestaat
voor de effectiviteit van deze verschillende werkwijzen. Dit leidt tot een lijst van alle gebruikte
methodieken en instrumenten met een korte beschrijving volgens een format analoog aan dat van
de Databank Effectieve Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugd Instituut (NJI). Deze gegevens
worden aangevuld met gegevens uit interviews met gebruikers van deze methodieken/instrumenten
uit het primair proces van Kentalis.
Meerwaarde
Klant in de vroegbehandeling ESM wordt gewerkt met een onderbouwde keuze
aan methodieken en instrumenten die voldoende theoretisch onderbouwdzijn
en zo mogelijk bewezen effectief. Kinderen en ouders krijgen de best
passende zorg en ondersteuning
Primair proces duidelijkheid omtrent de keuze van methodieken, meer eenduidigheid
in aanbod Kentalis overzicht van EB methodieken en instrumenten, om
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
73

Looptijd
tot een verantwoorde keuze te kunnen komen voor de invulling van
vroegbehandeling ESM
juni 2011 – mei 2013
Status afgerond
Projectleider dr. P. van Alphen
Uitvoering dr. P. van Alphen, dr. J. Stoep, drs. F. Bonder (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten/producten Compendium methodieken en instrumenten Vroegbehandeling ESM
Informatie & contact I www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
18 PRO-ESM
Kinderen en jongeren met Ernstige Spraak- en/of taalMoeilijkheden (ESM) hebben een onzichtbare,
moeilijk te definiëren, maar zeer voelbare handicap die, naarmate de kinderen ouder worden, steeds
minder makkelijk te constateren is voor de mensen in de omgeving van het kind. Er is in Nederland
nog maar zeer weinig onderzoek gedaan naar jongeren met ESM op het voortgezet (speciaal)
onderwijs en er is niet veel bekend over de kwaliteit van leven, de schoolloopbanen en arbeidsperspectieven
van deze jongeren. Om beter zicht te krijgen op de mate waarin en de wijze waarop
de gevolgen van ESM ook bij Nederlandse jongeren in de adolescentie en (jong)volwassenheid
persisteren, is onderzoek noodzakelijk. PRO-ESM is een onderzoeksprogramma dat in eerste instantie
drie onderzoeksprojecten bundelde die in dezelfde periode elk een aantal aspecten van ESM bij
jongeren in de leeftijd van 12 tot 28 jaar in kaart zouden brengen. De functionele geletterdheid en
communicatieve competentie staan in de drie projecten centraal. Uiteindelijk is het eerste deelproject
(MET-ESM) in tijd losgekoppeld van de andere twee (COMPetentie en PARticipatie), die onder de
noemer Spraaksaam werden gebundeld. Ter voorbereiding op Spraaksaam is bovendien een VSOpeiling
uitgevoerd. Alle projecten zijn inmiddels afgerond.
Deelprojecten
18.1 MET-ESM: Methodiek Ernstige Spraak- en/of
taalMoeilijkheden
Als onderdeel van PRO-ESM onderzoekt en expliciteert MET-ESM de (impliciete) expertise op het
gebied van voortgezet onderwijs aan leerlingen met ESM met nadruk op functionele geletterdheid
en communicatieve competentie. Uitgangspunten, onderwijsdoelen, expertise en good practices van
de 12 VSOscholen in Nederland zijn in kaart gebracht.
Meerwaarde
Klant het resultaat draagt op termijn bij aan optimalisering van het onderwijs
aan jongeren met ESM en daarmee aan de ontwikkeling van functionele
geletterdheid en communicatieve competentie
Primair proces inzicht in de specifieke deskundigheid en didactische vaardigheden
van het VSO cluster 2
Looptijd 2008 – 2011
74 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

Status afgerond
Projectleider dr. J. Isarin
Onderzoeker(s) dr. J. Isarin, dr. M. van Weerdenburg, drs. W. Noppers (PonTeM).
Financiering Kentalis, VSO-scholen SIMEA.
Documenten/producten intern tussenverslag voor onderwijsdirectie (2010), intern eindverslag (2011)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
18.2 VSO-peiling
Als onderdeel van PRO-ESM en ter voorbereiding op Spraaksaam-Comp, had de VSO peiling tot doel
het in kaart brengen van de in het VSO en in groep 8 van het SO gebruikte instrumenten voor het
meten en volgen van vaardigheden en vorderingen van leerlingen.
Meerwaarde
Klant resultaten dragen op termijn bij aan evidence based werken in het
onderwijs en daarmee aan optimalisering van het onderwijs
Primair proces aangetoond belang van leerlingvolgsysteem en gegevensverzameling
Looptijd 2009
Status afgerond
Projectleider dr. M. van Weerdenburg
Onderzoeker(s) dr. M. van Weerdenburg (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten/producten intern eindverslag (2011) voor onderwijsdirectie
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
18.3 Spraaksaam
Als onderdeel van PRO-ESM doet Spraaksaam onderzoek naar
1) het welbevinden van jongeren met ESM
2) de mogelijkheden en beperkingen op het gebied van functionele geletterdheid en
communicatieve competentie van jongeren (12-28 jaar) met ESM en
3) bestaande en wenselijke ondersteuning in zorg, onderwijs en arbeidstoeleiding.
- Spraaksaam-Comp brengt de competenties en (de ontwikkeling van) de aard en
ernst van de spraak- en taalproblemen van jongeren met ESM in kaart
Uitvoering: PonTeM, dr. M. van Weerdenburg, M. Kuper en M. van der Linden
- Spraaksaam-Par (participatieonderzoek) creëert de mogelijkheid tot het uitwisselen
van ervaringen en het bundelen van ervaringskennis via lot- en bondgenotencontact en
onderzoekt de bijdrage die dit levert aan de empowerment van jongeren met ESM.
Meerwaarde
Klant COMP: Resultaten dragen op termijn bij aan evidence based werken in
het onderwijs en daarmee aan optimalisering van het onderwijs en de
ontwikkeling van functionele geletterdheid en communicatieve
competentie van jongeren met ESM. Ouders krijgen meer inzicht in
mogelijkheden en belemmeringen van jongeren met ESM, in hun
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
75

schoolloopbaan en schoolresultaten en de verschillen daarvan met die
van reguliere VMBO-leerlingen. PAR: Directe empowerment van jongeren
en jongvolwassenen met ESM
Primair proces COMP: inzicht in functionele geletterdheid en communicatieve competentie
van leerlingen met ESM in het VSO in vergelijking met die van leerlingen
in het reguliere VMBO, inzicht in schoolloopbaan en schoolresultaten
en in de mogelijkheden en belemmeringen van deze jongeren op het
gebied van activiteiten en participatie in de maatschappij PAR Ontsluiten
van ervaringskennis van jongeren en jongvolwassenen met ESM draagt bij
aan optimalisering van onderwijs en ondersteuning
Looptijd januari 2010 - maart 2013
Status afgerond
Projectleider dr. J. Isarin
Onderzoeker(s) dr. J. Isarin, dr. M. van Weerdenburg, drs. I. van de Sande, drs. M. Kuper,
drs. M. van der Linden (PonTeM)
Financiering Fonds Kinderpostzegels, Fonds Nuts-Ohra, Kentalis, Johanna Kinderfonds &
Adriaanstichting, Revalidatiefonds, Mgr. Van Overbeekfonds, Hermusfonds.
Documenten Eindverslag SpraakSaam-PAR en eindverslag SpraakSaam-COMP. (te
downloaden of op te vragen bij J. Isarin)
Producten www.spraaksaam.com, DVD SpraakSaam, de movie, Boekje “Mijn leven
met ESM”; rapportages voor managers Kentalis, rapportage voor scholen
en ouders, wetenschappelijke artikelen in nationale en internationale
tijdschriften, project Spraaksaam4Ever, boek ‘Spraaktaal, gids voor
jongeren met een taalstoornis’
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/projecten/spraak-en-taal/jongeren/SpraakSaam.
E. infopontem@kentalis.nl
19 Coachingsvaardigheden logopedisten:
pilot implementatie
In het project ‘Coachende vaardigheden voor logopedisten’ is een module ontwikkeld in de
opleiding van logopedisten, gericht op het coachen van persoonlijk begeleiders en leerkrachten met
betrekking tot stimulering van de spraak-/taal- en communicatieve ontwikkeling van jonge kinderen.
Ten behoeve van de implementatie van de module in het opleidingstraject is een pilot uitgevoerd
waarin met het ontwikkelde materiaal aan logopedisten uit onderwijs en zorg een cursustraject
wordt aangeboden. Er is een docentenhandleiding geschreven. Via een te ontwikkelen vragenlijst
wordt het effect van het aanbod gemeten. De cursus zal binnen opleidingen ook als los product
aangeboden worden.
Meerwaarde
Klant coachende vaardigheden worden geleerd om de ondersteuning te kunnen
bieden die verwacht wordt van logopedisten. In de veranderende rol
binnen onder andere vroegbehandeling en Passend onderwijs.
Primair proces logopedisten leren vaardigheden om hun rol als coach op de werkvloer
te versterken
Looptijd april 2012 –juni 2013
Status afgerond
Projectleider drs. M. van de Wetering
Onderzoeker(s) drs. L. Vermeulen (Kentalis/Sint Marie), drs. M. van de Wetering
76 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

Financiering Kentalis
(E&I/ opleidingen),
Documenten/producten module coaching toepasbaar en getoetst binnen het tweede jaar
van het basisleertraject voor pedagogisch medewerkers
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
20 Com-Pas
De Com-pas is een pasje of app dat jongeren met ernstige spraak- en taalmoeilijkheden (ESM) helpt
bij de communicatie met derden in moeilijke situaties. Regelmatig komen jongeren met een
taalstoornis, ook wel ESM genoemd, in situaties terecht waaruit ze zich vanwege hun communicatieproblematiek
niet kunnen redden en die tot grote moeilijkheden leiden. Voor ouders van tieners en
adolescenten met ESM is dit een groot zorgpunt. De Com-pas wil de communicatieve zelfredzaamheid
en het zelfvertrouwen van jongeren met ESM vergroten. Ouders, begeleiders en betrokkenen kunnen
hierdoor de jongeren beter begeleiden op weg naar zelfstandigheid.
Meerwaarde
Klant de Com-pas vergroot de communicatieve zelfredzaamheid van jongeren
met ESM in het maatschappelijk leven en ondersteunt ouders bij het
opvoeden tot zelfstandigheid van jongeren met een communicatieve
beperking door ESM.
Primair proces uitbreiding van mogelijkheden tot begeleiding van jongeren met ESM
Looptijd juni 2012 – juli 2013
Status afgerond
Projectleider Dr. J. Isarin
Onderzoekers Dr.J. Isarin (PonTeM), J. Wieten, I. van Doorn (Kentalis, Zorg)
Financiering Revalidatiefonds, VSB fonds, NSGK en Kentalis
Documenten/producten eindrapport; pasje en app
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/projecten/spraak-en-taal/jongeren/Com-Pas
E. J.isarin kentalis.nl
21 Doelmatigheid Vroegbehandeling ESM
Jonge kinderen met ESM en hun ouders kunnen bij Kentalis terecht voor een speciaal behandelingsen
ondersteuningstraject. Deze vorm van interventie is relatief nieuw. De doelmatigheid van deze
interventie wordt onderzocht door de ontwikkeling van de kinderen in de vroegbehandeling te
vergelijken met de ontwikkeling van een groep kinderen met vergelijkbare problemen die
monodisciplinaire hulp krijgen in de vorm van logopedie.
Meerwaarde
Klant de inzichten leiden tot gerichter verwijzing en behandeling van
kinderen met taalstoornissen
Primair proces de resultaten van het project leiden tot inzicht in de effectiviteit en
doelmatigheid van de vroegbehandeling
Looptijd september 2009 – augustus 2012
Status afgerond
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
77

Onderzoeker(s) dr. M. van Weerdenburg, drs. C. F. Slofstra, drs. I. van de Sande (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten/producten samenvatting rapport kan worden opgevraagd
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
22 Directe therapie bij fonologische stoornissen
Veldonderzoek dat is verricht onder alle logopedisten van Kentalis wordt vertaald naar aanbevelingen
voor onderzoek en ontwikkeling van scholing op gebied van fonologische stoornissen. In het
eindrapport, dat binnenkort verschijnt, wordt een groot aantal internationale studies
gepresenteerd ter onderbouwing van de effectiviteit van diverse therapievormen.
Meerwaarde
Klant resultaten dragen bij aan optimalisering van de behandeling van
fonologische stoornissen
Primair proces meer zicht op mogelijkheden en praktijk van de behandeling van
fonologische stoornissen
Looptijd oktober 2008 – augustus 2012
Status afgerond
Onderzoeker(s) drs. E. Burger (kennisnetwerk), drs. G. de Wijkerslooth
(Kentalis/AC Den Haag), dr. J. Stoep (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten/producten presentatie kennisdag ESM; intern rapport
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
23 Welbevinden van ESM-leerlingen
Onderzoek naar de sociale positie van leerlingen met taalstoornissen en hun welbevinden binnen
het speciaal onderwijs.
Meerwaarde
Klant resultaten dragen bij aan optimalisering van het welbevinden van
ESM leerlingen in het speciaal onderwijs
Primair proces inzicht in het welbevinden op school en het zelfconcept van kinderen
met primaire taalstoornissen
Looptijd 2010 – 2012
Status afgerond
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (PonTeM) i.s.m. Kentalis Martinus van Beekschool en
prof. dr. C. Rieffe (Universiteit Leiden)
Financiering Kentalis
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
78 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

24 Spraaktaal, gids voor jongeren met een taalstoornis
Op verzoek van jongeren met ESM, hun ouders en bij hen betrokken professionals is een boek
geschreven dat toegankelijke informatie geeft over het leven met een taalstoornis. Negen jongeren
met ESM komen aan het woord en vertellen over hun leven. Het boek bevat 29 werkbladen waarop
jongeren hun eigen ervaringen, opvattingen en tips kunnen opschrijven. De werkbladen kunnen
ouders en professionals helpen in gesprek te gaan met jongeren over de betekenis die de taalstoornis
in hun leven heeft. Daarmee levert het boek een belangrijke bijdrage aan psycho-educatie en
empowerment. Het boek is in overleg met jongeren geschreven en vorm gegeven door de
prijswinnende vormgevers van DUF.
Meerwaarde
Klant het boek voorziet in een directe behoefte van jongeren en ouders en geeft
toegankelijke informatie en biedt mogelijkheden om met elkaar in gesprek
te gaan over het leven met een taalstoornis.
Primair proces het boek is zeer geschikt voor psycho-educatie in het (speciaal) onderwijs
en de (ambulante) zorg.
Looptijd juni 2012 – april 2013
Status afgerond
Projectleider Dr. J. Isarin
Onderzoeker Dr. J. Isarin (PonTeM)
Financiering Kentalis, innovatiegelden onderwijs
Documenten/producten boek uitgegeven door ACCO in Kentalis-reeks (april 2013)
Informatie & contact E. j.isarin@kentalis.nl
25 WIKI-therapie Spraak-Taal
Binnen dit project wordt een interactieve website in een WIKI-omgeving ontwikkeld, waarop
logopedisch behandelmateriaal kan worden uitgewisseld dat binnen de diverse locaties van Kentalis
is gemaakt. Er wordt gestart met behandelmateriaal op het gebied van fonologie. Vervolgens wordt
uitgebreid naar behandelmateriaal op andere stoornisgebieden, zoals (auditieve) informatieverwerking,
woordvinding, vertelvaardigheid, aandacht, geheugen.
Meerwaarde
Klant logopedisten binnen Kentalis kunnen putten uit een bron van behandelmaterialen
die zijn ontwikkeld door de deskundigen zelf. Voor de cliënt
kan daarmee sneller en efficiënter een passend en effectief palet van
behandelingen worden gerealiseerd
Primair proces logopedisten binnen Kentalis kunnen putten uit een bron van behandelmaterialen
die zijn ontwikkeld door de deskundigen zelf
Looptijd september 2011 – september 2013
Status afgerond
Onderzoeker(s) dr. A. Scheper, drs. A. Bron (Kentalis)
Financiering Kentalis
Documenten/producten interactieve website logopedisch behandelmateriaal
Informatie & contact: I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
79

26 Herontwikkeling programma Fonologische Analyse van
het Nederlands (FAN) van DOS-versie naar Windows-versie
Kinderen met taalontwikkelingsstoornissen hebben vaak matige tot ernstige fonologische stoornissen.
Om een goede ingang voor interventie te bepalen is analyse van de fonologische ontwikkeling
voorwaarde. Het programma Fonologische Analyse van het Nederlands (FAN) is een van de standaardinstrumenten
om een dergelijke analyse uit te voeren. Het FAN-programma wordt landelijk gebruikt
door linguïsten en logopedisten. Het programma is op dit moment alleen beschikbaar als DOS-versie
en sterk verouderd en niet gebruikersvriendelijk. Om het in de toekomst beschikbaar te houden is het
gewenst een moderne Windows-versie te ontwikkelen, die gebruikersvriendelijk is en afgestemd op
de ICT-infrastructuur van Kentalis. Naast de ontwikkeling van deze nieuwe versie, die binnen de
website MICAS (Specialistische Zorg) draait en een standalone versie via één portaal binnen Kentalis
beschikbaar komt, wordt ook de centrale dataopslag van fonologische gegevens binnen Kentalis
gerealiseerd binnen dit project.
Meerwaarde
Klant centrale dataopslag biedt de mogelijkheid tot gerichte analyse van een
groot aantal gegevens op het gebied van fonologische ontwikkeling en
draagt bij aan de verbetering van de zorgverlening aan de cliënt
Primair proces centrale dataopslag biedt de mogelijkheid tot gerichte analyse op
verschillende aggregatieniveaus van een groot aantal gegevens op het
gebied van fonologische ontwikkeling en draagt bij aan de vergroting
van de kennis op dit gebied
Looptijd maart 2012 – september 2013
Status afgerond
Onderzoeker(s) dr. A. Scheper, U. Riptonigrum-Sumanti (Kentalis/zorg), dr. B. Elsendoorn
(PonTeM), i.s.m. drs. P. Masereeuw en Groenink Advies
Financiering Kentalis
Documenten/producten Programma Windowsversie FAN
Informatie & contact www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
Overig universitair onderzoek
27 Aandacht en taalproductie bij kinderen met een
specifieke taalstoornis
Er komt steeds meer evidentie dat de aandachtscapaciteiten van mensen een grote invloed hebben op
zowel de taalverwerking (taalbegrip, taalproductie) als de taalverwerving. Tegelijkertijd laten recente
onderzoeken bij kinderen met een specifieke taalstoornis zien dat een specifieke taalstoornis vaak
gepaard gaat met aandachtsproblemen. Het doel van het huidige onderzoek is om de relatie tussen
aandachtscapaciteiten en taalproductie bij kinderen nader te bestuderen. Deze relatie zal bij kinderen
met en zonder specifieke taalstoornis bestudeerd worden met behulp van een divers scala aan
moderne technieken (gedragsstudies, EEG-studies, genetische studies).
80 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

Meerwaarde
Klant Inzicht in de relatie tussen aandachtscapaciteiten en taalproductie zal niet
alleen een grote impact hebben op de interventies die uitgevoerd worden
om de taalverwerving bij kinderen met een specifieke taalstoornis te
stimuleren, maar kan en zal ook binnen het onderwijs leiden tot een
verbeterd scala aan didactieken.
Primair proces Op basis van deze kennis zullen nieuwe (meer effectieve) logopedische en
didactische interventies ontwikkeld worden
Looptijd september 2012 – september 2015
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (Kentalis / E&I / Pontem), prof. Dr. H. Knoors (Kentalis / E& I),
dr. A. Roelofs (Donders Institute for Brain, Cognition and Behavior (DIBCB)),
dr. A. Meyer (DIBCB), prof. Dr. Herbert Schriefers (DIBCB & Radboud
University), dr. S. Fischer ((DIBCB & Radboud University), dr. D. Chwilla
((DIBCB & Radboud University) en prof. dr. T. Dijkstra ((DIBCB & Radboud
University)
Financiering: Extern
Informatie & contact www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
In acquisitie
1 De effectiviteit van aandachtstrainingen bij kinderen
met een specifieke taalstoornis
Er komt steeds meer evidentie dat de kinderen met een specifieke taalstoornis problemen hebben
op het gebied van executieve functies (EF’s). In het huidige project zal de relatie tussen een drietal
EF’s (inhibitie, switching, updating) en taalproductie onderzocht worden bij kinderen en volwassenen
zonder taalontwikkelingsstoornis en bij kinderen met een taalontwikkelingsstoornis. In één van de
deelstudies van dit project zal daarnaast onderzocht worden in hoeverre het trainen van EF’s zal
leiden tot een verbetering van de EF’s en de taalproductie van kinderen met een taalontwikkelingsstoornis.
Meerwaarde
Klant inzicht in de relatie tussen EF’s en taalproductie bij kinderen met een
taalontwikkelingsstoornis zal inzicht geven in de bruikbaarheid van
nieuwe interventiemethodieken in zorg en onderwijs (die gericht zijn op
het verbeteren van de EF’s als middel om de taalproductie te verbeteren).
Eén van deze interventietechnieken zal geevalueerd worden binnen het
project.
Primair proces eventuele implementatie van nieuwe interventiemethodieken
Status lopend
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (Kentalis / E&I / Pontem), prof. Dr. H. Knoors (Kentalis / E& I),
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
81

dr. A. Roelofs (Donders Institute for Brain, Cognition and Behavior (DIBCB)),
dr. A. Meyer (DIBCB), prof. Dr. Herbert Schriefers (DIBCB & Radboud
University), dr. S. Fischer ((DIBCB & Radboud University), dr. D. Chwilla
((DIBCB & Radboud University) en prof. dr. T. Dijkstra ((DIBCB & Radboud
University)
Financiering Kentalis / Extern
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.n
2 LENA: inzicht in de taalsituatie thuis
Ouderinterventie speelt een belangrijke rol bij de behandelingen van jonge kinderen met ernstige
spraak- en taalmoeilijkheden. Om deze ouderinterventie goed af te stemmen op de specifieke situatie
is het essentieel om inzicht te krijgen in de taalsituatie thuis. In de VS is een systeem ontwikkeld om
op een betrouwbare en automatische manier spontane spraak tussen ouder en kind te analyseren:
LENA (Language ENvironment Analysis). Met dit project verkennen wij of LENA in te zetten is in de
Nederlandse behandelpraktijk van ESM-kinderen in de vroegbehandeling. Wij onderzoeken of LENA
verschillen op groepsniveau kan detecteren tussen gezinnen met ESM-kinderen en gezinnen met zich
normaal ontwikkelende kinderen. Vervolgens kijken we hoe LENA op individueel niveau de taalsituatie
thuis inzichtelijk maakt en bespreken wij samen met ouderbegeleiders en logopedisten hoe
zij dit in kunnen zetten in de praktijk.
Meerwaarde
Klant inzicht in de taalsituatie thuis zorgt voor een beter passende
ouderinterventie zodat de taalontwikkeling van het kind optimaal
gestimuleerd wordt.
Primair proces logopedisten en ouderbegeleiders kunnen relatief eenvoudig inzicht
krijgen in de taalsituatie thuis van jonge kinderen met ESM om zo de
ouderinterventie beter af te kunnen stemmen op ouder en kind.
Looptijd 2 jaar
Status Lopend
Projectleider dr. P. van Alphen
Onderzoeker(s) dr. P. van Alphen (PonTeM) en dr. M. de Vries (NSDSK).
Financiering Financiering Verbindend Vernieuwen
Documenten/producten rapportage met adviezen en aanbevelingen voor managers en
medewerkers van de Vroegbehandeling, rapportage voor ouders,
wetenschappelijke artikelen met de gevonden resultaten in
nationale en internationale tijdschriften.
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
82 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN

Leerstoelen en promotieonderzoek
1 Effectief spraak ondersteunen met gebaren
Zie voor de projectbeschrijving DSH pagina 54.
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
83

Autisme Spectrum Stoornissen (ASS)
Intern praktijkgestuurd onderzoek
1 HAVO op het VSO
Zie projectomschrijving pagina 39.
2 Com-ID
Het Communicatie-identiteitsbewijs is ontwikkeld in de dagbehandeling aan jongeren met ASS.
Het is een document met individuele kenmerken en adviezen over de specifieke communicatie van
een persoon met ASS. Het document komt tot stand in dialoog met de cliënt en kan gebruikt worden
door de cliënt en zijn omgeving. Om het Communicatie-ID voor de doelgroep jongeren met ASS qua
vormgeving aantrekkelijk te maken en het gebruik te vereenvoudigen en te stimuleren, wordt een
APP ontwikkeld voor gsm en tablet.
Meerwaarde
Klant met de APP kan de jongere de informatie die in een bepaalde situatie
nodig is, oproepen op het scherm van de gsm of tablet. De APP is altijd en
overal beschikbaar en bovendien laagdrempelig en sociaal geaccepteerd:
je valt niet op als je iets op je gsm opzoekt voorafgaand aan bijvoorbeeld
een sollicitatiegesprek. De APP wordt zo ontwikkeld dat gemakkelijk
nieuwe situaties kunnen worden toegevoegd, gekoppeld aan communicatie-tips
voor de jongere en zijn omgeving. Hierdoor is het eenvoudig
up-to-date te blijven.
Primair proces de APP stelt behandelaars er toe in staat te werken aan communicatieve
zelfredzaamheid op een wijze die aansluit bij wensen en behoeften van
jongeren. COM-ID en APP kunnen desgewenst worden aangepast voor
jongeren met ESM en/of auditieve problemen.
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUTISME SPECTRUM STOORNISSEN
85

Looptijd april 2013 – april 2014
Status in uitvoering.
Projectleider Dr. J. Isarin
Onderzoekers Dr. J. Isarin (PonTeM), Drs. J. Schoenmakers (Unit 13+), L. Schuijt (Unit 13+),
B. Kamer (Unit 13+).
Financiering Kentalis.
Producten/documenten eindrapport, APP.
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/projecten/autisme/jongeren/Com-id
E. j. schoenmakers@kentalis.nl
Afgerond 2012 /2013
3 Vroegsignalering van Autisme Spectrum Stoornissen (ASS)
Minimaal 16% van de kinderen en jongeren die zorg en/of onderwijs ontvangen bij Kentalis heeft
een vorm van autisme. Deze problematiek wordt vaak relatief laat (rond het vijfde levensjaar)
onderkend omdat er altijd sprake is van comorbiditeit met een andere stoornis (auditieve
problematiek of taalontwikkelingsproblematiek). Deze andere stoornis kan oppervlakkig gezien
overeenkomstige uitingsvormen hebben. Gebruik van de ESAT-screening (Early Screening of Autistic
Traits Questionnaire, 2010) kan de periode van onderkenning aanmerkelijk verkorten. Doel van dit
project is de toepasbaarheid van de ESAT-screening binnen de doelgroep kinderen met auditieve
en/of communicatieve beperkingen na te gaan. Naast een literatuurreview wordt de screening
uitgeprobeerd bij 50 kinderen met auditieve beperkingen en 50 kinderen met taalontwikkelingsstoornissen.
Meerwaarde
Klant bij een vroege onderkenning kan de ontwikkelingsachterstand worden
beperkt. Bovendien is bij jonge kinderen de plasticiteit van het brein groter,
waardoor interventie een grotere kans van slagen heeft. Voor ouders is het
van belang de periode van stress en onzekerheid over wat er met hun kind
aan de hand is zo kort mogelijk te houden
Primair proces krijgt de beschikking over een adequaat screeningsinstrument. Vroege(re)
onderkenning van een autistische stoornis leidt op een vroeger moment
tot passend aanbod en kan de handelingsverlegenheid bij medewerkers
primair proces als gevolg van het ontstaan van problematisch gedrag bij
kinderen beperken.
Looptijd september 2011 – december 2012
Status afgesloten
Projectleider dr. J. Isarin
Onderzoeker(s) dr.J. Isarin (PonTeM), drs. N. Dethmers (Kentalis/Signis)
Financiering Kentalis
Documenten/producten eindrapport, advies voor MT zorg en onderwijs (te downloaden of op te
vragen bij J. Isarin)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/projecten/autisme/kinderen/vroegsignalering-ASS
E. j. isarin@kentalis.nl
86 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUTISME SPECTRUM STOORNISSEN

4 Taakspel binnen SO cluster 2
Zie projectomschrijving pagina 50.
5 Herstelrecht in het Onderwijs
Zie projectomschrijving pagina 51.
Leerstoel en promotieonderzoek
Prof. dr. Harry Knoors, Kentalis/Radboud Universiteit Nijmegen
1 Het onderscheiden van kenmerken van autisme in
mensen met meervoudige beperkingen
Zie voor projectomschrijving pagina 19.
In acquisitie
2 Autcome
Het project Autcome beoogt in samenwerking met docenten, ouders en leerlingen met ASS een
serious game te ontwikkelen die tegemoet komt aan de specifieke wijze van waarnemen, beleven
en informatieverwerken van mensen met ASS.
Meerwaarde
Klant het is bekend dat leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen vaak
profiteren van digitaal aanbod van lesmateriaal. Het projectresultaat is
een serious game die samen met jongeren met ASS is ontwikkeld en die
de onderwijsinhoud voor leerlingen toegankelijker moet maken
Primair proces docenten speciaal en regulier onderwijs beschikken over digitaal
lesmateriaal dat effectief kan worden ingezet voor leerlingen met ASS
Looptijd 2 jaar
Status in acquisitie
Projectleider dr. B. Elsendoorn
Onderzoeker(s) PonTeM in samenwerking met de UvA en ontwikkelaars van
BrainGame Brian
Financiering Kentalis, Revalidatiefonds, NSGK en Kinderpostzegels Nederland
Documenten/producten een serious game voor leerlingen met ASS
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUTISME SPECTRUM STOORNISSEN
87

Culturele en Linguïstische
Diversiteit (CLD)
Intern praktijkgestuurd onderzoek
1 Pilot Taalstimulering ook in de thuistaal
Centraal voor het project staat de vraag met welke interventiemix ouders die hun kinderen meertalig
opvoeden, geholpen kunnen worden bij taalstimulering tijdens dagelijkse activiteiten. Meer specifiek:
hoe kan dat worden ingebed in het kader van de begeleiding vanuit de Vroegbehandeling. Binnen
dit project wordt een interventiemix eerst deels ontwikkeld, dan uitgeprobeerd bij een 4- of 5-tal
ouder-kindparen. De interventiemix wordt gevormd door een combinatie uit reeds bestaande
methodieken. Daarbij zijn drie elementen van belang:
- een adviesgesprek over de meertalige situatie van het gezin, en de keuzes in taalaanbod
die ouders maken;
- het aanleren aan ouders van taalstimulerende wijze van interactie met het kind;
- het gebruik van meertalig materiaal, of materiaal in de thuistaal.
Deze interventiemix wordt tijdens het uitproberen ook verder ontwikkeld en geëvalueerd. De
ervaringen met die interventiemix wordt gemonitord en beschreven en waar mogelijk worden
directe effecten van de interventie gemeten. De pilot wordt uitgevoerd met medewerkers van
Kentalis De Cirkelboog (Vroegbehandeling) in Enschede.
Meerwaarde
Klant ouders van meertalige kinderen ontvangen onderbouwde adviezen
omtrent het stimuleren van het taalgebruik van hun kind. Meertalige
kinderen profiteren in hun taalontwikkeling maximaal van de talige
communicatie in de thuissituatie
Primair proces medewerkers Vroegbehandeling krijgen richtlijnen voor indirecte
stimulering thuistaal via instructie aan ouders omtrent deze stimulering
Looptijd juni 2012 – maart 2014
Status in uitvoering
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – CULTURELE EN LINGUÏSTISCHE DIVERSITEIT
89

Onderzoeker(s) drs. M. Blumenthal (PonTeM), dr. P. van Alphen, drs. S. Voorn (Kentalis/zorg)
Financiering Kentalis
Documenten eindverslag (te verschijnen)
Producten werkwijze stimulering thuistaal meertalige kinderen (te verschijnen)
Informatie & contact I www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
2 Diagnostiek bij meertalige kinderen: een taalstoornis of
taalachterstand?
Het is bij meertalige kinderen moeilijk vast te stellen of er sprake is van een taalstoornis (die
los staat van de meertaligheid) of van een taalachterstand in de ontwikkeling van het Nederlands.
De gebruikte instrumenten zijn Nederlandstalige instrumenten en daarmee per definitie ongeschikt
voor kinderen met een andere moedertaal. Als gevolg daarvan kan het zijn dat een stoornis niet
wordt geïdentificeerd óf dat er onterecht een stoornis wordt vastgesteld, waar deze niet aanwezig is.
In beide gevallen kan de zorg die nodig is niet worden geboden.
Recent onderzoek laat zien dat veel kinderen met taalontwikkelingsstoornissen ook problemen
hebben met bepaalde taken die niet-talig van aard zijn. Dat betreft taken die een beroep doen op
zogenaamde executieve functies, vooral op het vlak van het werkgeheugen. Dit opent mogelijkheden
voor het onderzoek naar de aanwezigheid van taalstoornissen bij meertalige kinderen, omdat
dergelijke instrumenten niet via taal hoeven worden afgenomen.
Doel van dit project is een procedure te ontwikkelen voor de vroege diagnostiek bij meertalige
kinderen. Daartoe wordt literatuurstudie uitgevoerd en worden in overleg met deskundigen uit de
praktijk geschikte instrumenten geselecteerd. Het toetsprotocol wordt vervolgens, na instructie aan
gedragskundigen en logopedisten, uitgevoerd bij 80 kinderen (40 meertalig en 40 eentalig) tussen
2,5 en 4,5 jaar.
Meerwaarde
Klant vroegtijdige en betrouwbare diagnostiek van taalstoornissen bij meertalige
kinderen leidt tot een adequater zorg- en onderwijsaanbod en daarmee tot
betere ontwikkelingskansen. De resultaten dragen bij aan een adequater
en vroegtijdiger informatie aan ouders over de problematiek van hun kind
Primair proces krijgt de beschikking over een toetsprotocol om bij meertalige kinderen
onderscheid te kunnen maken tussen taalstoornis en taalachterstand
Looptijd juni 2011 – februari 2014
Status in uitvoering
Projectleider drs. M. Blumenthal
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans, drs. M. Blumenthal (PonTeM)
Financiering Kentalis
Documenten/producten toetsprotocol meertalige kinderen t.b.v. onderscheid taalstoornis en
taalachterstand (te verschijnen)
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
90 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – CULTURELE EN LINGUÏSTISCHE DIVERSITEIT

3 Project Empowerment
Als een kind met een primaire taalstoornis naast het Nederlands de thuistaal nodig heeft voor
communicatief succes moet hij geholpen worden bij de ontwikkeling van die taal. Die hulp kan het
best worden gegeven binnen de gezinnen en hun omgeving, met adviezen van professionals. Tot
nu toe lukt dat vaak slecht. Ouders vinden soms de ontwikkeling van het Nederlands belangrijker,
terwijl zij zelf onvoldoende Nederlands spreken om hun kind in die taal te begeleiden. Als ze hun
kind kunnen helpen in de thuistaal zijn zij effectiever en helpen ze hun kind beter. Als er daarnaast in
de omgeving van het kind anderen zijn die de ontwikkeling van het Nederlands kunnen faciliteren,
is de zorg om die ontwikkeling bij de ouders weg, zodat zij zich kunnen richten op wat ze wel
kunnen. Het idee is, dat gezinnen daar beter vorm aan kunnen geven wanneer hun directe omgeving
(familie, vrienden, buren, bekenden) wordt betrokken bij de hulp aan het kind. Dit project richt zich
op empowerment van tweetalige gezinnen met een kind met een primaire taalstoornis. Het onderzoek
wil nagaan of dat bereikt kan worden door de inzet van Eigen-Kracht-conferenties.
Meerwaarde
Klant empowerment van de omgeving van het kind leidt tot optimaler gebruik
van de eigen mogelijkheden van ouders hetgeen de ontwikkelkans voor
het kind verhoogt
Primair proces kennis van de mogelijkheden van Ekc voor deze doelgroep
Looptijd 15 maanden
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) dr. K Wiefferink (NSDSK, Nederlandse Stichting voor het Dove en
Slechthorende Kind), dr. M. de Vries (NSDSK) en drs. M. Blumenthal
(PonTeM)
Financiering een deel van de bekostiging is toegezegd door Kentalis en NSDSK,
verbindend vernieuwen
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – CULTURELE EN LINGUÏSTISCHE DIVERSITEIT
91

4 Ontwikkeling meertalig articulatielotto
De diagnostiek van taalproblemen bij meertalige kinderen is een moeilijk zaak. De onderzoeker
spreekt de thuistaal van het kind meestal niet, er zijn geen testen of toetsen beschikbaar, en als die
er toevallig wel zijn, zijn ze niet genormeerd voor de meertalige doelgroep. Een manier om hier mee
om te gaan is het op systematische wijze via een tolk ontlokken van bepaalde uitingen / woorden,
en die, met hulp van diezelfde tolk, te laten noteren. De beoordeling van de uitspraak van losse woorden
door middel van een articulatielotto is zo’n manier. Via het lottospel kunnen de woorden
bij het kind worden uitgelokt.
Doel van dit project is het (verder) ontwikkelen van een bestaande, met de hand gemaakte meertalig
articulatielotto dat gebruikt kan worden bij de diagnostiek van jonge meertalige kinderen. Het is de
bedoeling dat het lotto in de vorm van een game of App wordt uitgevoerd.
Meerwaarde
Klant kinderen vinden een lotto leuk, ouders zijn blij dat de diagnostiek goed
verloopt
Primair proces logopedisten krijgen een extra ‘tool’ in handen om de diagnostiek
bij jonge meertalige kinderen (

In aquisitie
1 MULTISLI - Multilingual children with SLI - bridging the gap
between theory and practice, and between practitioners
in different countries
Kinderen met een taalstoornis die meertalig opgroeien zijn een complexe doelgroep voor
logopedisten, leerkrachten en andere betrokkenen uit een multidisciplinaire team in zorg en
onderwijs. De diagnostiek is lastig doordat de taalontwikkeling in meerdere talen onderzocht moet
worden. Bij logopedische behandeling zijn er vragen over de beste manier om de taalontwikkeling
in beide talen te bevorderen. Op school en bij behandeling zijn er vragen over de beste wijze om
ouders te betrekken bij die behandeling. Deze problematiek speelt in alle Europese landen. Het doel
van dit project is om de professionals van een 6-tal landen samen te brengen, zodat zij de beste
prakrijken/voorbeelden en hulpmiddelen op dit gebied kunnen uitwisselen. Na de uitwisseling van
beste praktijken/voorbeelden en onderzoeksbevindingen is het de bedoeling om de kloof tussen
wat er al is, en wat er nog ontwikkeld moet worden, te identificeren. Daarna kunnen er plannen
gemaakt worden voor verdere uitwisseling en ontwikkeling binnen een Europese samenwerking.
Deelnemende landen (buiten Nederland) zijn Malta, België, Duitsland, Zweden en Luxemburg.
Meerwaarde
Klant de manier van werken binnen zorg en onderwijs aan de doelgroep zal
beter afgestemd worden op de meertalige hulpvraag / onderwijsvraag van
deze doelgroep.
Primair proces het primair proces zal meer middelen in handen krijgen om zorg en
onderwijs voor deze doelgroep af te stemmen.
Looptijd 1 september 2013 - 1 september 2015
Status in aquisitie
Projectleider Drs. M. Blumenthal
Onderzoeker Drs. M. Blumenthal
Uitvoerder Drs. M. Blumenthal Kentalis / Pontem (inhoudelijk)/ Organisatorisch:
M. Maas Kentalis / International
Financiering In acquisitie LifeLongLearning: Grundtvig EEG
Documenten/producten * overzicht per land van beste praktijken en onderzoeksresultaten per land
* beschrijving van de kloof tussen vragen uit de praktijk en
antwoorden uit onderzoek
* een en ander wordt binnen een projectenwebsite vastgelegd
* doelen voor vervolgproject / -onderzoek worden beschreven
* een Europees netwerk van mensen uit praktijk
Informatie & contact ma.maas@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – CULTURELE EN LINGUÏSTISCHE DIVERSITEIT
93

1 ELO
Algemeen en doelgroepoverstijgend
Intern praktijkgestuurd onderzoek
& ontwikkeling
In navolging van de inrichting en implementatie van de Kentalis Leeromgeving (ELO) binnen Kentalis,
wordt de Leeromgeving met e-learning cursussen ingericht en opengesteld voor ouders, professionals,
collega-instellingen en andere geïnteresseerden buiten Kentalis. Daarnaast wordt de Leeromgeving
uitgebreid met functionaliteiten ten behoeve van deskundigheidsbevordering en het delen en
verspreiden van kennis.
Meerwaarde
Klant expertise bij medewerkers, ouders, professionals binnen en buiten Kentalis
leidt tot de optimalisering van de zorg en het onderwijs aan cliënten en
leerlingen
Primair proces deskundigheidsbevordering en kennisdeling leiden tot de vergroting van
individuele en collectieve expertise
Looptijd 2013
Status in uitvoering
Projectleider dr. Chantal Gervedink Nijhuis, Patrick van den Tillaar
Uitvoering Michelle Melskens, Jolanda Tra, Marianne Henraath, Hanneke van der Naalt,
Marijke Dankert, Suzanne Swinnen, Karel Kloks
Financiering Kentalis
Documenten/producten Kentalis Leeromgeving Intern en Extern
Informatie & contact I. www.kentalis.nl / E. opleidingen@kentalis.nl
94 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND

2 Evidence Based Practice
Voor het onderbouwen van het handelen binnen Kentalis in termen van Evidence Based Practice is
besloten te werken met de systematiek van het Nederlands Jeugd Instituut. In onderwijs en zorg
zijn ontwikkelingen ingezet om de infrastructuur te realiseren die nodig is om resultaten in de zin
van meetgegevens op individueel, afdelings-, regionaal en landelijk niveau te verzamelen en te
analyseren. Op verschillende plaatsen in de organisatie worden activiteiten ingezet om structureel
opbrengsten in kaart te brengen.
Meerwaarde
Klant inzicht in de werkzaamheid van interventies leidt tot doelmatiger werken
en draagt bij aan optimalisering van het onderwijs- en zorgaanbod
Primair proces inzicht in de werkzaamheid van interventies leidt tot gerichte keuzes
in aanbod
Looptijd continu
Status in uitvoering
Uitvoering PonTeM, kennisnetwerk, sector Onderwijs, sector Zorg
Financiering Kentalis
Documenten/producten diverse rapporten
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
3 eZorg (voorheen Zorg op afstand, ECHO: E-Care -
Hulp Op afstand)
Binnen Kentalis wordt onderzocht op welke manier toepassing van informatietechnologie
en moderne media kan bijdragen aan kwalitatief hoge zorg aan cliënten, waarbij rekening
gehouden wordt met de optimale inzetbaarheid van personeel. Tevens wordt onderzocht aan welke
eisen de infrastructuur van Kentalis moet voldoen opdat de randvoorwaarden voor een succesvolle
toepassing van ICT en moderne media optimaal zijn. Binnen het eZorg programma zijn zes pilotonderzoeken
uitgevoerd binnen (een regio van) Kentalis. De resultaten hiervan hebben een voorbeeldfunctie
voor (de ontwikkeling van) verdere toepassingen, niet alleen binnen Kentalis, maar voor de
gehele sector. Het programma richt zich de komende periode op het implementeren van de best
practices van deze pilotonderzoeken en er zullen nieuwe pilotonderzoeken opgestart gaan worden.
Meerwaarde
Klant klanten van Kentalis krijgen kwalitatief hoogwaardige zorg en begeleiding,
die past bij hun (digitale) zorgvraag.in een in tijd en plaats flexibeler vorm
Primair proces kan (delen van) de zorg flexibeler, efficiënter en doelmatiger leveren
Looptijd april 2011 t/m oktober 2012- februari 2015
Status in uitvoering
Projectleiders drs. I. Manders, drs. T. Weijers
Onderzoeker(s) drs. I. Manders (Pontem), drs. T. Weijers (Pontem) Dr. B. Elsendoorn
(PonTeM),
Financiering Kentalis
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
95

4 Ondertitelde CVE examens en Cito Kijk- en luistertoetsen
Voor de schoolexamens in moderne vreemde talen wordt in het onderwijs gebruik gemaakt van
kijk- en luistertoetsen. Hierin zitten allerlei soorten filmpjes verwerkt. Ook in de digitale examens voor
het VMBO worden filmpjes verwerkt. Voor dove en SH-leerlingen is het niet mogelijk om deze toetsen
te maken aangezien zijn de gesproken teksten niet (goed) kunnen verstaan. Daarom wordt hen de
mogelijkheid geboden om ondertitelde versies van deze filmpjes te bekijken. De ondertiteling van
deze filmpjes wordt verzorgd door Kentalis E&I – Multimedia.
Meerwaarde
Klant kan deelnemen aan toetsen en examens in het VO
Primair proces docenten op Kentalis VO scholen kunnen hun leerlingen toetsen en
zodoende goed voorbereiden op hun examens
Looptijd jaarlijks
Status in uitvoering
Onderzoeker(s) R. van Teijlingen en B. Kuipers Munneke. E&I - Multimedia
Financiering CVE, CITO en Kentalis
Documenten/producten ondertitelde examen filmpjes en Cito kijk- en luistertoetsen.
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
5 Logopedie in het cluster twee onderwijs – de rol van de
logopedist in de klas
De rol van de logopedist in het cluster twee onderwijs wordt op verschillende manieren vorm
gegeven. Logopedie wordt veelal individueel of in kleine groepjes ingezet. De logopedist kan echter
ook binnen de klas, samen met de leerkracht (co-teaching) of als coach van de leerkracht aan het
werk zijn. Met het oog op de invoer van het passend onderwijs en het behoud van effectieve
onderwijstijd (aandachtspunt meegegeven door de inspectie), gaat de rol van de logopedist
veranderen en opnieuw vormgegeven worden. De kracht van de logopedist in dienst van het
onderwijs ligt in de samenwerking met leerkrachten en de mogelijkheid voor de logopedist om
actief aan transfer te werken.
Uit onderzoek (Willemsen, 2011) is gebleken dat de samenwerking tussen leerkracht en logopedist
een positief effect heeft op de leerkrachtvaardigheden op het gebied van woordenschatonderwijs.
In dit project wordt onderzocht in hoeverre 1) deze samenwerking structurele effecten heeft op het
leerkrachtgedrag, 2) deze samenwerking ook effecten heeft op de taalontwikkeling van leerlingen, 3)
deze samenwerking ook op andere domeinen effectief is en 4) een samenwerking met vakleerkrachten
NGT een zelfde meerwaarde heeft.
Meerwaarde
Klant effectiever taalonderwijs leidt tot een verbetering van de leerresultaten
van leerlingen.
Primair proces het project beoogt middels co-teaching van leerkracht en logopedist de
leerkrachtvaardigheden m.b.t. diverse aspecten van het taalonderwijs
(bijv. woordenschat, taal-denkontwikkeling) te verbeteren.
96 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND

Looptijd augustus 2013 –juli 2015
Status lopend
Onderzoeker(s) Margot Willemsen (Kentalis-Talent) & Daan Hermans (Kentalis-Pontem)
Financiering Kentalis
Documenten/producten (eind)rapport (te verschijnen)
Informatie & contact E. M.Willemsen@Kentalis.nl
6 Literatuurstudie ICT in Onderwijs
Met het raadplegen van internationale literatuur beoogt deze studie om kennis over cluster 2 te
verzamelen die relevant is voor de inzet van ICT in onderwijs. Het doel van deze literatuurstudie is
om zodanig zicht te krijgen op wat er bekend is over ICT en leren dat we de uitrusting van onze
onderwijseenheden en de ontwikkeling van leermateriaal kunnen afstemmen op de manier waarop
kinderen in cluster 2 informatie verwerken. Onderdeel van dit onderzoek is om helder te krijgen
waar ICT-middelen voor cluster 2 aan moeten voldoen en wat effectieve leerstrategieën zijn als je
leert met ICT. De focus ligt op de potentie van mainstream ICT-toepassingen om bij te dragen aan
betere leerresultaten. Hierbij is het van belang om zicht te krijgen op de ‘state of the art’ en om uit
te zoeken in hoeverre we de kennis die we hebben over cluster 2 toe kunnen passen op de manier
waarop ICT-middelen worden ingezet.
Meerwaarde
Klant stap in de richting van eigentijds onderwijs. Meer zekerheid over de
effectiviteit van ICT-gebruik in onderwijs.
Primair proces advies en informatievoorziening over evidence based gebruik van
ICT-middelen in het primair proces
Looptijd oktober 2012 t/m september 2013
Status lopend
Projectleider P. Prawiro-Atmodjo
Onderzoeker/uitvoerder P. Prawiro-Atmodjo
Financiering Kentalis
Documenten/producten apportage
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. P.Prawiro@Kentalis.nl
7 Rekenverbetertraject
De doelstelling van dit project is tweeledig; één op leerkracht-niveau en één op leerling-niveau.
De bedoeling van het project is dat leerkrachten kunnen werken met een lesopbouw volgens het
Di-model en daarnaast kunnen differentiëren op basis van de leerarrangementen. Alle leerkrachten
hebben kennis van de leerlijnen rekenen van groep 1 t/m 8. Hier ligt aan ten grondslag dat alle
leerkrachten kennis hebben over een goede opbouw van rekenlessen en dat ze vaardigheden
ontwikkelen die nodig zijn om deze lessen te geven. Alle leerkrachten hebben kennis van leerlijnen
rekenen en kunnen op basis hiervan keuzes maken. Ze kunnen per leerjaar doelen stellen om aan te
werken met hun groep. Ze moeten daarnaast ook kennis hebben van de doorgaande leerlijnen
rekenen. De leerkrachten worden geschoold in effectief rekenonderwijs middels een geplande
studiedag op 4 oktober 2013 en een tweetal klassenconsultaties voor alle deelnemende scholen.
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
97

De ambities voor leerlingen in het SO zijn vastgelegd in prestatie-indicatoren. Deze zijn nu opgesteld
voor de groepen 4 en groepen 8 voor rekenen. De opbrengsten voor de andere groepen moet nog
vastgelegd worden. Deze ambities worden vastgelegd na toetsafname in juni/juli 2013. Voor de
groepen 1 en 2 worden er minimum doellijsten opgesteld wat leerlingen aan het einde van een
schooljaar moeten kennen en kunnen op rekengebied.
Deelnemende scholen aan dit project zijn: Tine Marcusschool Groningen en Emmen, Guyotschool
SO A Haren, De Skelp Drachten, Enkschool Zwolle, Dr. Bosschool Arnhem, Talent Vught, Signis
ALS Amsterdam, Rotsoord Utrecht.
Meerwaarde
Klant optimaliseren van het rekenonderwijs en daarmee verhoging van de
rekenvaardigheid van leerlingen in cluster 2. Dit wordt gemeten in PI `s.
Primair proces vergroten kennis rekenontwikkeling en tevens handreikingen aan
docenten om effectief rekenonderwijs te geven en kennis te hebben van
doorgaande lijnen binnen rekenonderwijs plus de doelstelling om de
resultaten van leerlingen te verhogen op methode onafhankelijke toetsen.
Looptijd januari 2013 tot augustus 2014
Status lopend
Projectleider R. Daanje
Onderzoeker(s) dr. L. Wauters (PonTeM), J. Nijboer, R. Daanje en Ina Cijvat (Expertis).
Financiering Kentalis
Documenten rekenen in cluster 2 onderwijs: Naar betere rekenprestaties voor
leerlingen met ESM en dove/slechthorende leerlingen. Passende
perspectieven doellijsten en leerlijnen, SLO
Producten rekenarrangementen groepen 1 t/m 8, PI voor de groepen 1 t/m 8 op
rekengebeid, doorgaande lijnen rekenen, benodigde leerkrachtvaardigheden,
m.b.t. rekenonderwijs
Informatie & contact Joukje Nijboer (j.nijboer@kentalis.nl) en
Renske Daanje (r.daanje@kentalis.nl)
Afgerond in 2012/2013
8 Typering van cliënten Kentalis met ICF
Binnen dit project wordt een aantal referentiearchetypen geformuleerd die passen bij cliëntgroepen
van Kentalis. Daarbij wordt gebruikgemaakt van het ICF-model (International Classification of
Functions, Disability and Health). ICF is een raamwerk van classificaties die samen een
gestandaardiseerd begrippenkader bieden voor het beschrijven van het menselijk functioneren
en de problemen die daarin kunnen optreden. Doel van de ICF is een basis te leggen voor een
(internationaal) gemeenschappelijke standaardtaal die gehanteerd kan worden in uiteenlopende
vakgebieden en takken van wetenschap. De projectresultaten komen direct ter beschikking aan alle
organisaties die betrokken zijn bij de zorg aan mensen met zintuiglijke stoornissen.
98 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND

Meerwaarde
Klant uiteindelijk wordt dit project uitgevoerd ten behoeve van een doelmatig,
uniform en toekomstbestendig zorgaanbod, waar alle cliënten met
auditieve en/of communicatieve problematiek bij gebaat zijn
Primair proces implementatie van een eenduidig en uniform, discipline onafhankelijk
begrippenkader
Looptijd mei 2011 – december 2012
Status afgerond
Projectleider Dr. J. Isarin
Onderzoeker(s) dr. J. Isarin, dr. J. Stoep (PonTeM), drs. J. Buitenhek (Kentalis/zorg)
Financiering Kentalis
Documenten/producten eindrapport, brochure gegevenssets, prezi
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/projecten/overige-projecten/ICF E.j.isarin@kentalis.nl
9 Innovatieproject Tablet in de klas fase 2
Het doel van het project is na te gaan welke mogelijkheden en meerwaarde de inzet van tablets
binnen de klas biedt en welke kosten en/of besparing daar aan verbonden zijn.
Het project bestaat uit twee delen. In het eerste deel (januari 2012 t/m mei 2012), worden door een
viertal docenten twee verschillende tablets getest op diverse punten zoals gebruikersgemak, email,
internet, inzetmogelijkheden bij de vakken. Als de meerwaarde voldoende blijkt te zijn, wordt
besloten om de tweede fase in te gaan. In fase 2 (september 2012 t/m juli 2013), wordt een keuze
gemaakt uit de beide tablets en worden de leerlingen van een representatieve klas worden elk
voorzien van een tablet. Aan het eind van fase twee vindt een evaluatie plaats van de bevindingen
rondom het werken met de tablet in het onderwijs.
Meerwaarde
Klant leerlingen hebben overal en in handzaam formaat de beschikking over een
digitale agenda, (woorden)boeken, encyclopedie, educatief beeldmateriaal
en communicatiemiddel. Verwacht wordt dat het gebruik van de tablet de
(leer)motivatie verhoogt en dit de uiteindelijke resultaten ten goede komt.
Primair proces krijgt de beschikking over een flexibel onderwijsmiddel, waarmee nieuwe
aspecten en ontwikkelingen gemakkelijk en snel in de lessen kunnen
worden geïntegreerd
Looptijd januari 2012 – juli 2013
Status afgerond
Uitvoering docenten, P. Deelman ICT-coördinator/G.Brand (Kentalis/De Graafschool)
Financiering Kentalis (innovatiemiddelen onderwijs)
Documenten/producten eindverslag op website van de Dr. J. de Graafschool
Informatie& contact G.Brand@Kentalis.nl en P.Deelman@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
99

10 Communicatieve Intentie Onderzoek (CIO)
Het CIO is een instrument dat communicatieve intentie in kaart brengt bij kinderen in de pre- en
vroegverbale fase. In die vroege ontwikkelingsfase zijn taaltests nauwelijks informatief en
bovendien moeilijk af te nemen. Met het CIO wordt de preverbale en vroeg-verbale ontwikkeling
geobserveerd in verschillende spelsituaties. Het betreft hier een normeringsonderzoek.
Meerwaarde
Klant draagt bij aan de verbetering van de vroegtijdige diagnostiek bij jonge
kinderen met communicatieproblemen. De informatieverstrekking aan
ouders kan hierdoor verhelderd worden. In het zorg aanbod aan ouders en
kind kunnen keuzes beter verantwoord worden.
Primair proces krijgt de beschikking over een observatie instrument om communicatieproblemen
vroegtijdig in beeld te brengen
Looptijd tot 01-12- 2012
Status afgerond
Onderzoeker(s) drs. C. F. Slofstra Bremer (PonTeM) i.s.m. RU Groningen, UMC Utrecht,
Financiering Kentalis, Bohn Stafleu & Van Loghum, SPNN.
Documenten in ontwikkeling; verschijnt najaar 2012
Producten observatie instrument CIO. Test verschenen bij Bohn Stafleu & Van Loghum
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
11 Cluster 2 Mediawijs
Voor mensen met een auditieve beperking of spraak-/taalproblemen is communicatie niet
vanzelfsprekend. Moderne media hebben hen veel te bieden, maar maken hen tegelijk extra
kwetsbaar: talige informatie is voor hen moeilijk toegankelijk; mediawijsheid is voor hen veel
moeilijker te verwerven. Op de Guyotschool voor VSO (doof) de dr. De Graafschool (VSO SH/ESM)
moeten er bijna elke maandag wel incidenten bijgelegd worden die hun oorsprong hebben in wat
er in het weekend tussen leerlingen via social media en chat op internet is voorgevallen. Binnen dit
project produceren VSO-leerlingen voor SO-leerlingen korte filmpjes over aspecten van mediawijsheid.
Hun energie en enthousiasme werken als katalysator bij het mediavaardiger maken van
henzelf, SO-leerlingen, ouders, docenten en begeleiders. Dit project wil de eerste stappen zetten
in de ontwikkeling van een Leerlijn Mediawijsheid voor ook op het internet kwetsbare cluster 2
leerlingen door:
- een overdraagbare methodiek te ontwikkelen om de mediawijsheid van VSO- en SO-leerlingen
en hun ouders, docenten, internaatsbegeleiders te vergroten, waarbij de mediaproducties van
VSO-leerlingen als katalysator dienen;
- dit project te gebruiken om het belang van mediawijsheid voor cluster 2 leerlingen en
hun sociale omgeving op de agenda te zetten binnen en buiten Kentalis;
- stimulering van de verdere uitwerking en implementatie van een Leerlijn Mediawijsheid
voor cluster 2
100 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND

Meerwaarde
Klant de leerlijn stimuleert toegankelijkheid en veilig gedrag van/op het internet
en draagt bij aan empowerment van de doelgroep. De actieve rol van
VSO-leerlingen heeft een grote meerwaarde: zij leveren specifiek
toegankelijk filmmateriaal (in gebarentaal en/of ondertiteld), dat aansluit
bij de leefwereld en behoeften van cluster 2 jongeren
Primair proces krijgt de beschikking over een leerlijn mediawijsheid. De werkwijze
triggert ouders, beslissers en docenten en maakt het mogelijk mediawijsheid
duurzaam op de agenda te zetten
Looptijd juni 2011 tot juli 2012
Status afgerond
Uitvoering H. Otermann (Kentalis E&I - multimedia), A. Nutters, Kentalis Guyotschool
VSO, Kentalis dr. De Graafschool, Ellen Reehorst Onderwijs & Zo
Financiering Fonds Mediawijzer.net 2011, Kentalis, Ellen Reehorst Onderwijs & Zo
Documenten/producten voorlichtingsfilmpjes over mediawijsheid voor en door cluster 2 leerlingen
en een overdraagbaar onderwijsmodel voor scholen, een e-learning
module Mediawijsheid voor het Kentalis leerportal.
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
101

12 MICAS
In acquisitie
In de eerste helft van 2012 is de productie-website MICAS (fase 1) gerealiseerd en geïmplementeerd
binnen het primaire werkproces van de spraaktaalambulatoria van Kentalis. In de tweede helft
van 2012 kan fase 2 van de website MICAS (o.a. live-view) worden gerelateerd aan het nieuwe
zorgregistratiesysteem en verder geïmplementeerd binnen Kentalis.
13 C2Mediawijs - vervolg
Mediawijsheid is een belangrijk thema van deze tijd en communicatie speelt daarin een belangrijke
rol. Daarom is het een onderwerp dat binnen Kentalis alle aandacht verdient. Na een eerste proefproject
wordt er nu hard gewerkt aan het formuleren van een nieuw uitgebreid project rond
mediawijsheid. Doelstelling van dat project is om alle leerlingen binnen Kentalis mediawijs te
maken. Leerlingen gebruiken de positieve kanten van media zonder zichzelf en anderen te schaden.
Het project zal zich richten op leerlingen, medewerkers en ouders. Het gaat in op lesmateriaal,
voorlichtingsmateriaal en cursussen. Inhoudelijk gaat het om verschillend manieren van omgang
met media.
Passief: inzicht hebben in de werking van media
Actief: zelf gebruiken van media
Interactief: uitwisselen met anderen via media
Effectief: omgaan met media
Meerwaarde
Klant voor leerlingen en cliënten van Kentalis is het belangrijk om competenties
te ontwikkelen op het gebied van Mediawijsheid.
Primair proces het primair proces wordt regelmatig geconfronteerd met incidenten rond
gebruik van moderne media, bovendien moeten medewerkers zelf ook
competenties op dit gebied ontwikkelen.
Looptijd vanaf schooljaar 2013-2014 en verder
Status in ontwikkeling
Projectleider drs. H. Otermann
Onderzoeker(s) A. Nutters BA O.a. Kentalis Guyotschool VSO, drs. H. Otermann. Kentalis/
Multimedia
Financiering innovatiemiddelen onderwijs/in acquisitie
Documenten info over het pilotproject is te vinden op www.c2mediawijs.nl
Producten Nog nader vast te stellen
Informatie & contact I. www.kentalis.nl/pontem E. infopontem@kentalis.nl
102 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND

Projecten in ontwikkeling bij
opleidingen
Basisleertrajecten
Bij opleidingen worden tweejarige basisleertrajecten ontwikkeld voor de professionalisering van
nieuwe medewerkers, afgestemd op hun functie en doelgroep. Ook voor zittende medewerkers
kunnen (onderdelen uit) die basisleertrajecten zeer waardevol zijn.
De volgende basisleertrajecten zijn in ontwikkeling:
• Basisleertraject voor leerkrachten ESM, 2e jaar.
Het tweede jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) leerkrachten die werken met
de doelgroep ESM.
Projectleider: M. v. d. Wetering
• Basisleertraject voor leerkrachten D/SH, 2e jaar.
Het tweede jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) leerkrachten die werken
met de doelgroep D/SH.
Projectleider: drs. E. Vinks
• Basisleertraject voor persoonlijk begeleiders D/SH, 2e jaar.
Het tweede jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) persoonlijk begeleiders
die werken met de doelgroep D/SH.
Projectleider: drs. E. Vinks
• Basisleertraject voor logopedisten Zorg/ Onderwijs, 1e jaar.
Het eerste jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) logopedisten,
in Zorg en Onderwijs, voor alle doelgroepen.
Projectleider: dr. C. Gervedink Nijhuis, M. v. d. Wetering
• Basisleertraject persoonlijk begeleiders DB, 1e jaar
Het eerste jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) persoonlijk begeleiders
die werken met de doelgroep DB.
Projectleider: dr. C. Gervedink Nijhuis, drs. A. Eikelboom
• Basisleertraject voor leerkrachten MG/D/SH, 1e jaar
Het eerste jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) leerkrachten die werken
met de doelgroep MG/DSH.
Projectleider: dr. C. Gervedink Nijhuis, drs. A. Eikelboom
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
103

Overige cursussen
Overige cursussen in ontwikkeling
• Gebarencursussen
Als vervolg op Doorbraak (gebarencursus in combinatie met e-learning) wordt
Tussenstap 1 en Tussenstap 2 ontwikkeld.
Projectleider: A. Terpstra
• Cursussen in het kader van productportfolio Zorg
In het kader van productportfolio Zorg zullen cursussen ontwikkeld worden,
zoals DGM en Sociaal Competentiemodel.
Projectleider: M. v. d. Wetering, drs. E. Vinks
• Cursussen in het kader van Passend Onderwijs
In het kader van de ontwikkelingen Passend Onderwijs zullen in overleg met Onderwijs cursussen
ontwikkeld worden voor de professionals binnen Onderwijs.
Projectleider: M. v. d. Wetering, drs. E. Vinks
• Cursussen ICT leerkracht.
Professionalisering van de leerkracht op ICT gebied om in te kunnen spelen op alle nieuwe
ontwikkelingen en mogelijkheden van ICT voor Onderwijs.
Projectleider: A. Terpstra
• Cursussen/ Basisleertraject behandelcoördinator
Cursussen in het kader van de professionalisering van behandelcoördinatoren.
Projectleider: Dr. C. Gervedink Nijhuis, drs. A. Eikelboom
104 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND

Stichting
Theodora Boasson
Voor meer informatie over onze
organisatie: www.kentalis.nl
Colofon
Uitgave
Koninklijke Kentalis
Tekst en redactie
Koninklijke Kentalis, Expertise & Innovatie en
Communicatie & Marketing
Fotografie
Vincent van den Hoogen
Vormgeving
Cascade - visuele communicatie bv
© Kentalis 2013