Samenvatting - Milieurapport Vlaanderen MIRA

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 9
Samenvatting
Marleen Van Steertegem, projectleider, mira-vmm
1 Inleiding
Situering
Een goed beleid vraagt goede informatie. Sinds 1993 werkt Vlaanderen aan
de uitbouw van zijn milieurapportering. Het resultaat van de inspanningen
is zichtbaar in de Milieu- en natuurrapporten (mira) die met regelmaat
verschijnen.
De opdracht die de wetgever aan mira gegeven heeft, is drieledig:
• een beschrijving, analyse en evaluatie van de bestaande toestand van
het milieu;
• een beschrijving, analyse en evaluatie van het tot dan toe gevoerde
milieubeleid;
• een beschrijving van de verwachte ontwikkelingen van het milieu bij
ongewijzigd en bij gewijzigd beleid volgens een aantal relevant geachte
scenario’s.
Met het scenariorapport mira-s 2000 is invulling gegeven aan de opdracht
van toekomstverkenning. Het rapport bevat een beschrijving van de
milieutoestand in Vlaanderen in het verleden, het heden en de toekomst.
De informatie in mira-s 2000 moet dienen als wetenschappelijke onderbouwing
van het volgende milieubeleidsplan mina-plan 3 (2002-2006).
Verstoringsketen als analysekader
Milieuproblemen zijn complex. Zoals in de vorige mira-rapporten wordt
als analysekader de milieuverstoringsketen of de zogenaamde dpsir-keten
(‘driving forces-pressure-state-impact-response’) gebruikt. Hierbij worden
de milieuverstoringen geanalyseerd vanaf hun ontstaan bij de maatschap-
9

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 10
10 | Mira-S 2000: scenario’s
pelijke activiteiten tot de gevolgen voor de menselijke gezondheid, de
natuur en de economie. De structuur van het rapport volgt de logica van
deze oorzaak-gevolgketen. Na een inleiding en een algemene situering van
het Vlaamse milieubeleid, volgt het deel Maatschappelijke ontwikkelingen
en activiteiten, met een uitgebreide analyse van vier belangrijke sectoren:
bevolking, industrie, landbouw en verkeer & vervoer. Voor de beschrijving
van de milieutoestand is gekozen voor de themabenadering. Hierdoor is
tevens de link gelegd naar de jaarlijkse themarapporten (mira-t). Het laatste
deel van het rapport beschrijft de gevolgen van de milieuverstoringen
voor de mens, de natuur en de economie.
Scenario’s en modellen
Toekomstverkenningen gebeuren het best aan de hand van scenario’s.
Scenario’s zijn geen toekomstvoorspellingen, maar schetsen mogelijke
toekomstbeelden. mira-s 2000 onderscheidt drie milieubeleidsscenario’s:
bau-, bauplus- en do-scenario. De tijdshorizon is vastgelegd op 2010. Het
bau-scenario (‘business as usual’) houdt rekening met het vastgelegde
milieubeleid (vanaf 1990). Het bau+-scenario onderzoekt de effecten van
extra maatregelen bij de vier onderzochte sectoren (daarom het plusteken).
Dit zijn voornamelijk technologische maatregelen zoals bijv. waterbesparende
technieken in de industrie of emissie-arme stallen in de landbouw.
In het do-scenario (duurzaamheidsscenario) wordt nog een (grote) stap
verder gegaan. Het gaat hier hoofdzakelijk om volumemaatregelen zoals
bijv. de afbouw van de veestapel, de verschuiving van privévervoer naar
openbaar vervoer. Hierbij horen ook de nieuwe concepten van Factor Vier
en Factor Tien die staan voor een verhoging van de efficiëntie van het
energie- en materiaalgebruik met respectievelijk een factor vier of een
factor tien.
De verwachte ontwikkelingen in de sectoren zijn in beeld gebracht in het
autonome scenario (aut). De vergelijking van de resultaten van de verschillende
beleidsscenario’s met de resultaten van het autonome scenario
laat toe om de effecten van vastgelegd en mogelijk toekomstig milieubeleid
te evalueren.
Modellen zijn noodzakelijke instrumenten bij toekomstverkenningen en
variëren van eenvoudige rekenmodellen tot ingewikkelde verspreidingsmodellen.
In mira-2 (1996) is gestart met de uitwerking van beleidsmodellen.
In mira-s 2000 is dit (omvangrijk) proces verdergezet met nieuwe
modellen en aanpassing van oudere modellen. Sommige verstoringsprocessen
zoals bijv. fotochemische verontreiniging of zomersmog, kunnen
reeds vrij volledig (d.i. van emissies tot impact) in modelvorm gegoten
worden. Voor andere thema’s zoals bijv. verdroging ontbreekt nog belangrijke
informatie om zinvol te kunnen modelleren.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 11
Doelstellingen en doelafstand
De resultaten van de scenarioanalysen zijn telkens geconfronteerd met de
doelstellingen of normen voor de verschillende milieuthema’s. In functie
van de tijdsperiode zijn drie soorten doelstellingen onderscheiden:
(1) kortetermijndoelstellingen of ktd (tot 2002), (2) middellangetermijndoelstellingen
of mltd (2002 - 2010), en (3) langetermijndoelstellingen of
ltd (vanaf 2010). Sommige ltd kunnen bestempeld worden als duurzaamheidsdoelstellingen
of ecologische doelstellingen. Door de resultaten van
de scenario’s te vergelijken met de doelstellingen, kan de doelafstand
(‘distance to target’) bepaald worden. Om de kloof tussen de toestand en de
doelstelling te dichten of te verkleinen, zijn telkens aanvullende maatregelen
voorgesteld.
2 Ruimer kader voor het Vlaamse milieubeleid
2.1 Ontwikkelingen op wereldvlak
Samenvattting | 11
De maatschappelijke ontwikkelingen en de gevolgen voor het milieu in
Vlaanderen kunnen niet los gezien worden van de ontwikkelingen op
wereldvlak. De toename van de wereldbevolking zet zich verder in de
komende decennia. De verwachte groei van de stedelijke bevolking zal leiden
tot moeilijk beheersbare megapolissen die aan de basis liggen van
nieuwe, grootschalige milieuproblemen. Door de groeiende mondialisering
ontstaat een multi-etnische en multiculturele samenleving. De grote ongelijkheid
tussen Noord en Zuid in de ontginning van grondstoffen en de
handel van goederen laat diepe ecologische sporen achter in ontwikkelingslanden.
Terzelfdertijd beletten een gebrek aan voldoende politieke
stabiliteit en bestuurlijke capaciteit in deze landen een gepaste reactie om
tot duurzame ontwikkeling te komen.
Verschillende maatschappelijke trends vragen nadrukkelijke aandacht:
• De transportstromen, zowel over de weg als in de lucht, zijn de laatste
decennia enorm gegroeid. Verkeersdrukte is een constante geworden in
de Europese samenleving. Dit legt een zware druk op milieu en natuur;
• De evolutie van de informatie- en communicatietechnologie (ict) leidt
tot de nieuwe toepassingsdomeinen van telewerken en tele-leren. Leren
op afstand om nieuwe kennis en vaardigheden te verwerven, wordt een
doorlopend proces. De verlaging van de milieudruk door deze ict-toepassingen
is echter minder groot dan aanvankelijk verwacht;
• In West-Europa treedt een stelselmatige verschuiving op van zware
industrie naar industriële processen en producten met een hogere toegevoegde
waarde. De beheersing van de CO2-uitstoot is problematisch en
sectoroverschrijdende initiatieven zijn nodig om de internationale normen
te halen. Daartegenover staat dat het Westerse milieubeleid zal

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 12
12 | Mira-S 2000: scenario’s
vertragen zowel door de integratie met de voormalige Oostbloklanden als
door de snelle industrialisatie op wereldvlak van de nieuwe industrielanden
(zoals Korea, Taiwan, Mexico) met weinig aandacht voor het milieu;
• Bij de landbouw- en voedingsproductie staat aan de ene kant de intensieve
landbouw die gebruik maakt van genetisch gewijzigde uitgangsproducten
en hoogtechnologische informatie- en observatietechnieken.
Aan de andere kant groeit in Europa de tendens naar een landbouw in
evenwicht met de natuur: de biologische landbouw. Genetische manipulatie
van gewassen of voedingsmiddelen gaat evenwel nog steeds
gepaard met wetenschappelijke onzekerheid over de milieueffecten.
Om de onzekerheden van de (nieuwe) technologische ontwikkelingen in
kaart te brengen en af te wegen, is er behoefte aan methodisch onderzoek
naar de maatschappelijke en ecologische effecten. Dit is het domein van
het Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek (wta).
2.2 Algemene ontwikkelingen in EU, België en Vlaanderen
Met een jaarlijkse toename van ongeveer 0,4 % kent de bevolking in
Europa een relatief trage groei. De groei van de bevolking in België en vooral
in Vlaanderen ligt onder het Europese gemiddelde. Verwacht wordt dat
de bevolkingsgroei zich in Europa voortzet, maar dat in bepaalde landen
waaronder België, de groei wel vertraagt. De belangrijkste demografische
wijziging in Europa is de verkleining van de huishoudens gekoppeld aan
een toename van hun aantal. Deze gezinsverdunning zal zich in de toekomst
voortzetten, samen met de vergrijzing van de bevolking.
Europa kent de laatste jaren een gematigd positieve economische groei
met een jaarlijkse toename van het bruto geografisch product (bgp) van
ongeveer 2,5 %. België en Vlaanderen zijn gekenmerkt door een groei die
boven het Europese gemiddelde ligt. De groeivooruitzichten voor de eu15
en in het bijzonder voor België en Vlaanderen zijn positief met een jaarlijkse
groei van 2 à 2,6 %. Kenmerkend voor Europa, België en Vlaanderen is de
verdere groei van de diensteneconomie. Zo zal de deelsector toerisme, met
een belangrijke milieu–impact, in West-Europa toenemen met 27 % in de
periode 2000-2010. De vooruitzichten voor de werkloosheidsgraad voor de
eerstvolgende jaren in Europa zijn gunstig. In Vlaanderen wordt een daling
verwacht van 12 % in 1998 naar 7,7 % in 2004.
Zowel op Europees, Belgisch als Vlaams niveau wordt met enquêtes gepeild
naar het maatschappelijke milieubesef en milieugedrag van de bevolking.
De laatste 25 jaar is de belangstelling voor milieu bij de Europese
bevolking gegroeid. In België is ongeveer 90 % van de bevolking bezorgd
over de toestand van het milieu en vindt zich daarbij wel vrij goed geïnformeerd.
In Vlaanderen werd in een enquête in 1999 milieu als het tweede
grootste maatschappelijk probleem aangeduid. Communicatie op het vlak
van milieu wordt steeds belangrijker.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 13
3 Maatschappelijke activiteiten
en ontwikkelingen
3.1 Bevolking
Vlaanderen is dichtbevolkt en heeft een hoog welvaartspeil. In 1998 telde
Vlaanderen 5,91 miljoen inwoners en naar schatting zal dit aantal in 2010
stijgen tot 6,03 miljoen. De gezinnen worden steeds kleiner (gezinsverdunning)
waardoor hun aantal in de toekomst verder stijgt. De evolutie van de
milieudruk door de Vlaamse bevolking is onderzocht aan de hand van een
aantal scenario’s voor watergebruik, energiegebruik, lozingen van afvalwater
en afvalproductie.
Scenario’s
Het aantal gezinnen bepaalt in belangrijke mate de omvang van de milieudruk.
Uitgaande van de bevolkingsprojectie voor Vlaanderen tot 2010 zijn
schattingen gemaakt van het aantal huishoudens, ingedeeld naar 5 huishoudgroottes.
Zoals in mira-2 zijn op basis van de geobserveerde evolutie
twee scenario’s voor huishoudens uitgewerkt, nl. met ‘sterke gezinsverdunning’
en met ‘zwakke gezinsverdunning’. Ook in de toekomst blijft het
aantal gezinnen verder stijgen, maar met kleine verschillen tussen de
2 scenario’s. In 1990 waren er 2,195 miljoen gezinnen in Vlaanderen en dit
aantal loopt op tot 2,495 miljoen in het scenario sterke gezinsverdunning
en tot 2,450 miljoen in het scenario zwakke gezinsverdunning (ongeveer
2 % lager). Deze relatief kleine verschillen weerspiegelen zich in de resultaten
van de modelberekeningen voor het water- en energiegebruik. De
huishoudscenario’s zijn aangevuld met inzichten over de evolutie van het
besteedbaar inkomen. Het besteedbaar inkomen van de gezinnen bepaalt
in belangrijke mate de consumptie, inclusief het bezit van bruin-en witgoederen.
Watergebruik
Samenvattting | 13
De scenario’s voor het huishoudelijk watergebruik verschillen in de penetratiegraden
van waterbesparende technologieën (bijv. spaardouchekop,
waterzuinige toiletten) en in het gebruik van hemelwatersystemen (bijv.
voor toiletspoeling en schoonmaak). Figuur 1 toont het drinkwatergebruik
in Vlaanderen onder de 4 scenario’s voor de periode 1996-2010. Het bauscenario
voorspelt een lichte daling van het drinkwatergebruik van 241
miljoen m 3 in 1998 naar 221 miljoen m 3 in 2010. Bij een verscherpt beleid
(bau+) kan het drinkwaterverbruik dalen tot 181 miljoen m 3 in 2010. Onder
het do-scenario gebruiken de huishoudens nog slechts 130 miljoen m 3 .
De sterke dalingen in het bau+- en het do- scenario zijn vooral het gevolg
van het sterk toegenomen gebruik van hemelwater en in mindere mate
van het gebruik van waterbesparende technologieën.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 14
Figuur 1: Evolutie van het huishoudelijk drinkwatergebruik (miljoen m 3 ) volgens de 4 scenario’s
(Vlaanderen, 1996-2010)
120
100
Energiegebruik
14 | Mira-S 2000: scenario’s
drinkwatergebruik (miljoen m
300
3 )
280
260
J J J J J J J J J J J J J J J
240 J
J J J J
J J J J
J J J J
J
J J
220 J J
J J
J
J
J
200
J J
J J
J J
J
180
J J
J
160
J
J
J
140
J
J
J
1996 98 00 02 04 06 08 2010
J AUT
J BAU
J BAU+
J DO
De huishoudelijke energievraag (met de daaraan gekoppelde emissies naar
de lucht) is opgesplitst in de vraag voor klimaatregeling (ruimteverwarming)
en voor de overige energiefuncties (bijv. koken). In 1998 was klimaatregeling
verantwoordelijk voor ongeveer 80 % van de totale huishoudelijke
energievraag. In de scenario’s gaat men uit van verschillende situaties
m.b.t. de isolatiekwaliteit van de woningen, de installatie van efficiëntere
verwarmingsketels, de concurrentie tussen verschillende verwarmingstypes
en het gebruik van energie-efficiënte huishoudapparaten. In het
bau-scenario blijft de totale energievraag stijgen (van 230 pj in 1998 tot
241 pj in 2010). In het bau+-scenario verandert de energievraag weinig en
komt ze terug op het niveau van begin de jaren ’90. Enkel vanaf het doscenario
daalt de energievraag aanzienlijk (tot 196 pj in 2010). In dit scenario
zijn afstandverwarming en micro-warmtekrachtkoppeling geïntroduceerd
als nieuwe verwarmingstypes. Slechts bij het invoeren van de energieprestatienorm
bij woningen (epn, legt bovengrens op het jaarlijkse energiegebruik
per m 2 woonoppervlakte) treedt een daling op van de energievraag
voor klimaatregeling. Ook de CO2-emissies dalen pas in het bau+- en
do-scenario. Naast de dalende energievraag speelt hierin ook de vervanging
van steenkool en stookolie door aardgas een belangrijke rol. De resultaten
van het bau+- en het do-scenario tonen aan dat er aanzienlijke mogelijkheden
zijn voor energiebesparingen.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 15
Lozingen van afvalwater
Vlaanderen kampt met een historische achterstand bij de zuivering van
het huishoudelijk afvalwater, maar sinds 1990 wordt de achterstand weggewerkt.
In het aut-, het bau- en het bau+-scenario variëren de aansluitingspercentages
op riolering en op rwzi’s, de zuiveringsrendementen en
de overstortpercentages. Er waren onvoldoende gegevens om een do-scenario
door te rekenen.
Figuur 2 illustreert de evolutie van de vuilvrachten afkomstig van de huishoudens
aan de hand van de parameter Biochemisch ZuurstofVerbruik
(bzv). Bij het verderzetten van het huidige beleid (bau) mag een sterke
reductie van de vuilvrachten verwacht worden. Zo zal de bzv-vracht in 2010
met 81 % gedaald zijn t.o.v. 1998. Bij een verscherpt beleid (bau+) kan deze
vracht nog eens met de helft verminderd worden t.o.v. het bau-scenario.
Figuur 2 : Evolutie van de bzv-vracht (kton/jaar) afkomstig van de huishoudens volgens het aut-,
het bau- en het bau+- scenario (Vlaanderen, 1990-2010)
BZV (kton)
70
60
50
J J J J J J J J J J J J J J J J J J J J J
J J J J J J
J
J
J
40
J
J
30
J
J
20
J
10
0
J
J J J J
J
J J
J J J J J
1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008
Huishoudelijk afval
Samenvattting | 15
J AUT
J gemeten
J BAU
J BAU+
De ingezamelde hoeveelheid huishoudelijk afval is in Vlaanderen in de
jaren ’90 aanzienlijk gestegen tot 3,15 miljoen ton in 1998. Bijna 60 % van
dit afval werd selectief opgehaald. De scenarioanalyse (enkel bau en bau+)
toont het effect van maatregelen inzake preventie en recuperatie van huishoudelijk
afval. Onder het bau-scenario stijgt de hoeveelheid huishoudelijk
afval in 2010 tot 3,41 miljoen ton. De hoeveelheid te verwijderen afval
(door storten of verbranden) daalt in de periode 1998-2010 van 1,36 tot 1,07
miljoen ton terwijl de recuperatie fors toeneemt (van 1,78 naar 2,34 miljoen
ton). Door preventiemaatregelen wordt in 2010 0,3 miljoen ton afval voorkomen.
Onder het bau+-scenario is de stijging van de hoeveelheid huishoudelijk
afval kleiner (3,26 miljoen ton in 2010). De hoeveelheid te verwij-

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 16
deren afval daalt tot 0,88 miljoen ton, terwijl de recuperatie toeneemt tot
2,38 miljoen ton. De voorkomen hoeveelheid afval bedraagt 0,453 miljoen
ton.
3.2 Industrie
De sector industrie bevat 15 deelsectoren, gaande van de mijnbouw over
de chemische industrie en de elektriciteitssector tot de bouwnijverheid. De
milieudruk van de industrie is de som van het gebruik van grondstoffen,
water en energie, de emissies in de omgevingslucht, de lozingen van afvalwater,
de productie van afvalstoffen, de bodemverontreiniging, de hinder
door lawaai, geur, trillingen en licht, de stralingen en het ruimtebeslag.
Omdat betrouwbare statistieken ontbreken, konden grondstoffengebruik,
bodemverontreiniging, hinder, stralingen en ruimtebeslag door de sector
industrie (nog) niet uitgewerkt worden.
Scenario’s
Voor emissies naar de lucht en voor energiegebruik zijn kwantitatieve
bau- en bau+-scenario’s uitgewerkt. De andere vormen van milieudruk
zijn beperkt tot een kwalitatieve beschrijving en werden eventueel aangevuld
met statistische extrapolaties als historische cijfers beschikbaar
waren. Het bau-scenario bevat de maatregelen die de bedrijven (nog moeten)
treffen op basis van de bestaande (milieu)wetgeving. Het bau+-scenario
beschrijft bijkomend de maatregelen die volgens de meest recente
inzichten technisch en economisch haalbaar zijn, inclusief de toepassing
van de beste beschikbare technieken (bbt). Zowel de bau- als de bau+-scenario’s
houden rekening met de verwachte economische groei, die voor de
meeste deelsectoren in de periode 2000-2010 schommelt tussen 1 en 2 %
per jaar.
Het do-scenario is beperkt tot een kwalitatieve beschrijving. Het is immers
nog onvoldoende duidelijk wat een duurzame industrie is, maar de maatschappelijke
discussie begint op gang te komen. Duurzaamheid gaat per
definitie uit van een langetermijnvisie die gebaseerd is op het voorkomingsprincipe,
het voorzorgprincipe, een evenwichtige bijdrage van
economische, sociale en ecologische argumenten in het besluitvormingsproces,
de internalisering van milieukosten en solidariteit op wereldvlak
en tussen verschillende generaties.
Watergebruik
16 | Mira-S 2000: scenario’s
De industrie gebruikt water voor uiteenlopende zaken en de kwaliteitseisen
bepalen welk type water gebruikt wordt: leiding- of drinkwater,
grondwater, oppervlaktewater of hemelwater. In 1997 werd in totaal
4 291 miljoen m 3 water door de industrie gebruikt, waarvan 91 % als koelwater.
Tussen 1991 en 1997 werd een daling in het watergebruik van 26 %
opgetekend.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 17
In de veronderstelling dat de deelsectoren hun waterbesparingen zullen
verderzetten, zal het industrieel watergebruik (exclusief koelwater) tussen
1997 en 2010 met 8 % dalen. Dit is een onzekere veronderstelling vermits
waterbesparingen maar tot een bepaalde grens mogelijk zijn en de kennis
over de implementatie van waterbesparende maatregelen beperkt is.
Energiegebruik
De gemiddelde benuttingsfactor van de Belgische kerncentrales is al enkele
jaren ruim 90 % en bijkomende centrales zijn niet gepland. Het nucleair
energiegebruik is dan ook constant gehouden op het niveau van 1998. In
het bau-scenario wordt verondersteld dat de efficiëntie van het brandstofen
elektriciteitsgebruik na 1998 niet meer wijzigt, zodat de groei van het
energiegebruik een rechtstreeks gevolg is van de economische groei. Het
brandstofgebruik en het elektriciteitsgebruik stijgen hierdoor met 15 % in
de periode 1998-2010. In het bau+-scenario wordt verondersteld dat tegen
2010 de efficiëntie van het brandstofgebruik met 15 % en van het elektriciteitsgebruik
met 10 % zal verbeteren t.o.v. 1998. Desondanks stijgt in de
periode 1998-2010 het brandstofgebruik met 2,5 % en het elektriciteitsgebruik
met 4 %.
De federale regeringsverklaring stelt dat de nucleaire centrales dienen ontmanteld
te worden van zodra ze 40 jaar oud zijn. Om door middel van hernieuwbare
energiebronnen eenzelfde elektrisch vermogen voort te brengen
als de kerncentrales te Doel, is ongeveer 200 km 2 aan fotovoltaïsche zonnecellen
nodig (investeringskost: 6 750 miljard bef) of 5 000 km 2 vrije ruimte
voor het plaatsen van windturbines (investeringskost: 340 miljard bef). Ter
vergelijking: Vlaanderen heeft een totale oppervlakte van 13 522 km 2 ,
waarvan ongeveer 2 160 km 2 bebouwd is met woningen en een bgp van
5 261 miljard bef in 1997. De mogelijkheden van toepasssing van hernieuwbare
energie in Vlaanderen zijn beperkt. Wil men bij de stopzetting van de
nucleaire elektriciteitsproductie niet overstappen van het ene milieuprobleem
(ioniserende straling) naar een ander (bijv. broeikaseffect, versnippering),
dan zal het elektriciteitsgebruik sterk moeten dalen.
Emissies naar de lucht
Samenvattting | 17
De scenario’s gaan uit van de veronderstelling dat de toekomstige emissies
in dezelfde mate toenemen als de verwachte economische groei. Voor elk
scenario zijn specifieke maatregelen of reducties in rekening gebracht.
Voor het bau-scenario zijn dit de bepalingen van vlarem ii die nog effect
zullen hebben na 1998. Door de vrij optimistische verwachtingen voor de
economische groei zullen de emissies van milieugevaarlijke stoffen tussen
1998 en 2010 toenemen (tabel 1). Enkel voor dioxines overtreffen de reductiemogelijkheden
binnen de huidige wetgeving de economische groei.
Het bau+-scenario omvat heel wat bijkomende maatregelen per deelsector.
De resultaten zijn sterk stofspecifiek, gaande van een halvering van de

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 18
250
200
SO 2 (kton)
150
100
50
emissies van SO2 tot een toename met 13 % van de emissie van CO en pak’s.
Figuur 3 illustreert deze sterk uiteenlopende scenarioresulaten voor SO2 en
de broeikasgassen.
Tabel 1: Evolutie van de industriële emissies naar de lucht volgens het bau- en het bau+-scenario
(Vlaanderen, 1990-2010)
polluent 1990 1998 evolutie evolutie
(kton) (kton) 1998-2010 1998-2010
bau bau+
SO2 214 127 + 22 % - 50 %
NOx 86 79 + 21 % - 29 %
zwevend stof 18 11 + 20 % - 29 %
zware metalen 0,643 0,327 + 9 % - 11 %
nmvos 99 83 + 18 % - 31 %
NH3 2,073 0,671 + 16 % + 2 %
CO 218 185 + 13 % + 13 %
pak’s 0,122 0,031 + 17 % + 13 %
dioxines 458* 168* - 32 % - 45 %
broeikasgassen (CO2-eq) 44 925 48 300 + 17 % + 0,3 %
* dioxines uitgedrukt in gram toxicologische equivalenten of g teq.
Figuur 3: Industriële emissies van SO2 en broeikasgassen volgens het bau- en het bau+-scenario
(Vlaanderen, 1990-2010)
18 | Mira-S 2000: scenario’s
broeikasgassen (kton CO
2
-eq)
60000
50000
40000
30000
20000
10000
0
0
1990 94 98 02 06 2010 1990 94 98 02 06 2010
BAU
BAU+
overige
industrie
nutsvoorzieningen
minerale
niet-metaalproducten
ijzer en staal
chemie
raffinaderijen

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 19
Lozingen van afvalwater
In de jaren ’90 resulteerde het heffingenbeleid en de integratie van de
lozingsvergunning in de milieuvergunning tot een daling van de industriële
lozingen van afvalwaters. De bzv-vracht daalde in de periode 1992-
1998 met 43 % tot 17 kton. De totale N-vracht daalde in dezelfde periode tot
4,2 kton (- 41 %) en de totale P-vracht tot 0,7 kton (- 64 %). Het vermijden
van lozingen moet de voorkeur krijgen op het zuiveren van afvalwaterstromen.
Dit vereist vaak dat bedrijven hun productieprocessen aanpassen.
Nieuwe installaties en de vervangingen van verouderde installaties
moeten daarom voorzien worden van bbt. Ook is er een betere afstemming
nodig tussen de vergunde vuilvrachten en de effectief geloosde vrachten.
Lozing in riolering en zuivering in rwzi’s zijn enkel aanvaardbaar voor
kleine en middelgrote bedrijven voor zover de samenstelling van het afvalwater
vergelijkbaar is met huishoudelijk afvalwater. De lozing van zware
metalen of andere persistente stoffen moet zoveel mogelijk worden
beperkt omdat ze leiden tot vervuild zuiveringsslib. De aanpak van
calamiteiten (bijv. de plaatsing van bufferbekkens of de aanleg van een
noodaansluiting op de riolering) vraagt de nodige aandacht.
Industrieel afval
Samenvattting | 19
Volgens schattingen loopt de totale hoeveelheid industrieel afval op van
23 miljoen ton in 1998 tot ongeveer 38 miljoen ton in 2010. 70 % van dit
afval zal worden gerecycleerd en 4 % verbrand. De rest wordt grotendeels
geconditioneerd (voorbehandeld) en een minimale hoeveelheid wordt nog
gestort. In 1998 werd nog 19 % van het industrieel afval gestort. Gevaarlijk
afval maakte in 1998 ruim 6 % van het totaal industrieel afval uit, waarmee
Vlaanderen zich plaatst rond het Europese gemiddelde.
Een belangrijk instrument om afvalpreventie bij bedrijven te bevorderen,
zijn de zogenaamde preventiestimulerende programma’s (Presti). De stapsgewijze
strategie bestaat uit sensibilisatie, kennisverspreiding en de eigenlijke
implementatie van preventiemaatregelen. Toch blijven bedrijven zich
nog altijd concentreren op het sorteren van afval voor gescheiden afvoer,
mede door de hoge verwijderingsheffingen voor ongesorteerde afvalstromen.
Niettemin kan afvalpreventie ook op economisch vlak winst
opleveren. Uit onderzoek in Vlaanderen is gebleken dat de werkelijke
afvalkosten tot tienmaal hoger kunnen zijn dan de bekende (factuur)kosten
(bijv. voor ophaling en verwerking van afvalstoffen). Het verschil is
voor een belangrijk deel te wijten aan de grondstofverliezen, waarvan de
kostprijs geschat werd op 59 % van de totale werkelijke kosten.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 20
3.3 Landbouw
Door het intensieve karakter en de hoge productiviteit veroorzaakt de sector
landbouw in Vlaanderen een hoge druk op het milieu. De in kaart
gebrachte milieuaspecten zijn: het gebruik van water en energie, de
productie en het gebruik van dierlijke mest, het gebruik van kunstmest,
het gebruik van bestrijdingsmiddelen en de emissies van NH3, CH4, N2O,
CO2 en SO2.
Scenario’s
20 | Mira-S 2000: scenario’s
Met het bestaande seles-model (Socio-Economisch Landbouw Evaluatie-
Systeem) is het mogelijk de volumeontwikkelingen (arealen, veestapel,
mestproductie) en de socio-economische ontwikkeling van de landbouwsector
te verkennen tegen de achtergrond van het Europese landbouwbeleid.
Dit landbouwmodel is uitgebreid met verschillende milieumodules
die het gebruik en de emissies per eenheid landbouwactiviteit (dier of
hectare) berekenen.
De scenario’s gaan op Europees niveau uit van Agenda 2000 en de veranderingen
in het Gemeenschappelijk LandbouwBeleid (glb) die daaruit voortvloeien.
Op Vlaams niveau bevat het aut-scenario een bevriezing van het
milieubeleid op het niveau van 1996. De geleidelijke aanscherping van de
bemestingsnormen (maximaal toegestane aanwending van stikstof en fosfaat
volgens gewasgroep) tot 2003 in het map 1 is hierin niet meegenomen,
waardoor het contrast met de andere scenario’s verder beklemtoond
wordt. Het bau-scenario gaat uit van de nu bekende en vastgelegde
milieubeleidsmaatregelen in Vlaanderen. De belangrijkste is de uitvoering
van map 2 met een aanzienlijke aanscherping van de bemestingsnormen
en een verplichte mestverwerking. Het bau+-scenario houdt een verdere
verscherping in van het milieubeleid (bijv. op vlak van de ammoniakemissie)
en veronderstelt een vrijwillige mestverwerking en een verminderd
gebruik van bestrijdingsmiddelen. In het do-scenario zijn aanvullende
maatregelen doorgerekend, die nodig zijn om de langetermijndoelstellingen
of ecologische doelstellingen te halen. Een voorbeeld is de grootschalige
omschakeling naar biologische productiesystemen in de akkerbouw en de
melkveehouderij. Mest wordt niet langer verwerkt en het bestrijdingsmiddelengebruik
daalt verder.
Tabel 2 geeft een overzicht van de ontwikkeling van de milieudruk door de
landbouw in de periode 1991-1998 en in 2010 onder de verschillende scenario’s.
De bespreking van de verschillende drukcomponenten volgt in de
onderstaande paragrafen. De efficiëntiewinsten als gevolg van toekomstige
technische ontwikkelingen konden enkel in rekening gebracht worden
voor de mestproductie en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Voor de
overige drukparameters worden de emissies per eenheid landbouwactiviteit
voor de toekomst verondersteld constant te blijven.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 21
Tabel 2 : Evolutie van de milieudruk door de landbouw volgens de 4 scenario’s
(Vlaanderen, 1990-2010)
milieudruk 1991 1998 2010
aut bau bau+ do
watergebruik (miljoen m3 ) 50,5 52,3 49,7 46,8 46,2 44,0
energiegebruik (PJ) 33,3 32,6 37,2 38,1 37,6 37,1
CO2-emissie (kton) 2 226,2 2 124,4 2433,9 2 513,0 2 480,3 2 452,2
SO2-emissie (kton) 23,9 7,1 8,3 8,3 8,3 8,3
NH3-emissie (kton) 63,4 66,7 59,8 42,4 33,2 28,3
CH4-emissie (kton) 242,2 238,9 193,6 176,5 171,4 158,1
N2O -emissie (kton) 13,8 13,8 12,3 10,8 9,4 7,7
dierlijke mestproductie (kton N) 194,6 211,8 174,6 157,0 124,8 115,1
kunst-N-gebruik (kton) 106,0 99,4 108,7 88,7 92,8 50,7
bestrijdingsmiddelengebruik
(kton actieve stof)
4,9 4,3 6,2 6,6 5,0 3,8
Water- en energiegebruik
Het watergebruik in de landbouw is de laatste jaren iets toegenomen. Door
de inkrimping van de rundveestapel wordt voor de toekomst een daling
verwacht. Het energiegebruik en de CO2-emissie zijn in de periode 1991-
1998 vrijwel constant gebleven. Als gevolg van een sterke uitbreiding van
de productie in de glastuinbouw nemen het energiegebruik en de emissies
naar de lucht in de toekomst echter toe. Om het energiegebruik en de CO2emissie
in de Vlaamse landbouw verder terug te dringen, is een sterke
daling van het gebruik per eenheid product (efficiëntieverhoging) noodzakelijk.
Emissies door mestproductie
Samenvattting | 21
Het kunstmestverbruik zal in de toekomst afnemen. Naast een efficiënter
gebruik van de stikstof in dierlijke mest door ondergrondse aanwending,
komt dit ook door een algemene verlaging van het bemestingsniveau per
hectare. Onder het do-scenario wordt uitgegaan van een belangrijk aandeel
biologische landbouw waarbij er geen kunstmest gebruikt wordt.
In de toekomst daalt ook de NH3-emissie sterk. Dit wordt verklaard door
veranderingen in de totale stikstofproductie van de veehouderij, de introductie
van emissiearme aanwendingstechnieken van mest en het bouwen
van emissiearme stallen. De CH4- emissie was in de periode 1991-1998 vrijwel
constant, maar neemt in de nabije toekomst onder de verschillende
scenario’s sterk af. Dit wordt op de eerste plaats veroorzaakt door een sterke
daling van de rundveestapel (melk- en vleesvee) en op de tweede plaats
door de daling van de varkensstapel (vleesvarkens en zeugen). Onder het
do-scenario daalt de rundveestapel met ongeveer 60 % in de periode 1998-

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 22
22 | Mira-S 2000: scenario’s
2010. De varkensstapel daalt met ruim 20 %. Ook de N2O emissie was in de
periode 1991-1998 vrijwel stabiel, maar neemt onder de verschillende
scenario’s sterk af. Dit heeft te maken met het inkrimpen van de veestapel,
het dalen van de hoeveelheid stikstof in de mest en een lager kunstmestgebruik.
Gebruik van bestrijdingsmiddelen
Het gebruik van bestrijdingsmiddelen is in de periode 1991-1998 afgenomen.
Onder het bau-scenario wordt een sterke stijging van het gebruik van
bestrijdingsmiddelen verwacht door een daling van het areaal ruwvoer
(grasland en maïs) en een stijging van het areaal akkerbouwgewassen en
groenten. Het areaal ruwvoer daalt in samenhang met de daling van de
rundveestapel. Enkel onder het do-scenario treedt er een daling van het
gebruik op door de veronderstelde uitbreiding van de biologische landbouw.
Socio-economische gevolgen
De toegevoegde waarde in de landbouw (productiewaarde min variabele
kosten) stijgt met 85 à 100 % in de periode 1998-2010. Dit is in overeenstemming
met de stijging in de periode 1993 tot 1998. In de deelsectoren glastuinbouw
en sierteelt stijgt de toegevoegde waarde, onafhankelijk van het
scenario. De deelsector akkerbouw en groenten & fruit kennen een sterke
groei met 90 à 270 %, naargelang het scenario. In de rundveehouderij en
de varkenshouderij wordt onder het bau-, het bau+- en het do-scenario een
sterke daling (tussen de 40 à 70 %) verwacht t.o.v. 1998, afhankelijk van
het scenario. De pluimveehouderij kan zich qua toegevoegde waarde handhaven
op het niveau van 1998.
Dankzij een stijging van de werkgelegenheid in de deelsectoren groenten
& fruit en sierteelt neemt de totale werkgelegenheid in de landbouw tussen
de 0 en de 10 % toe, afhankelijk van het scenario. De totale werkgelegenheid
in het agrocomplex neemt echter met ongeveer 10 % af. De daling van
de werkgelegenheid in de deelsectoren rundveehouderij, varkenshouderij
en de verwerkende- en de toeleverende industrie zijn de belangrijkste oorzaken.
In werkelijkheid kunnen de werkgelegenheidseffecten nog groter
zijn omdat veel kosten van veronderstelde aanpassingen niet meegenomen
zijn in de modelberekeningen. Bovendien moet het gedrag van boeren
ten aanzien van het stopzetten van bedrijfsvoering beter onderzocht
worden.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 23
3.4 Verkeer & vervoer
De sector verkeer & vervoer in Vlaanderen veroorzaakt een grote druk op
het milieu. De uitstoot van polluenten draagt voor een belangrijk deel bij
tot de verzuring, de fotochemische luchtverontreiniging en het broeikaseffect.
De infrastructuren versnipperen het landschap. De berekening van
de milieudruk door het verkeer is beperkt tot het energiegebruik en de
luchtverontreiniging door de verkeersstromen (inclusief het spoorverkeer,
de scheepvaart en de luchtvaart).
Scenario’s
Samenvattting | 23
De toekomstige mobiliteitsontwikkelingen in het aut-, bau- en bau+scenario
zijn gebaseerd op het zogenaamde trendscenario opgesteld door
de Mobiliteitscel Vlaanderen met een eigen aanpassing voor personenwagens.
Voor het do-scenario werd een alternatief mobiliteitsscenario uitgewerkt
met een modale verschuiving van privaat vervoer naar openbaar
vervoer. In het trendscenario wordt de jaarlijkse groei van de personenkilometers
(pkm) voor personenwagens in de periode 1999-2010 geschat op
2,6 %. Voor het openbaar vervoer daalt het aantal pkm door bussen jaarlijks
met 0,4 % (voor de periode 1994-2010), maar stijgt dit aantal voor
treinvervoer met 1,2 % per jaar (voor de periode 1999-2010). In het alternatieve
mobiliteitsscenario is het aantal voertuigkilometers voor personenwagens
in 2010 gelijk aan dat in 2000 van het trendscenario. Het openbaar
vervoer stijgt met een jaarlijkse groei van het aantal pkm door bussen met
11,8 % en door treinen met 26 %.
De emissiefactoren voor de verschillende activiteiten worden in het autscenario
constant gehouden op het niveau van 1990. In het bau-scenario
wordt rekening gehouden met de huidige (Europese) emissiereglementering,
zoals een verlaging van het loodgehalte in benzine en het zwavelgehalte in
diesel. In het bau+- en het do- scenario veronderstelt men bijkomende
technische milieumaatregelen, zoals de conversie naar milieuvriendelijke
alternatieven en de introductie van elektrische voertuigen in steden.
Emissies door private vervoersmiddelen
De emissieresultaten van het bau-scenario voor private vervoersmiddelen
illustreren duidelijk het effect van het gevoerde beleid. Ondanks de volumetoename,
zorgen de invoering van de katalysator en de verbetering van
de brandstoffen voor forse reducties van de uitstoot. In 2010 dalen de emissies
van personenwagens t.o.v. 2000 met 80 % voor CO, 78 % voor NOx,
80 % voor SO2, 28 % voor CH4, 68 % voor zwevend stof en 37 % voor lood.
Door de verwachte verschuiving van benzinewagens naar dieselwagens
nemen de emissies van NH3 en N2O echter toe. Ook de CO2-emissies blijven
stijgen.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 24
In het bau+-scenario draagt de versnelde vervanging van het bestaande
wagenpark (door nieuwe, minder vervuilende voertuigen) het meest bij tot
de emissiereductie. Conversie naar milieuvriendelijke alternatieven, zoals
wagens met filters, resulteert voor een aantal polluenten (CO2, NH3, SO2,
N2O, CH4 en Pb) niet in een daling van de emissies. Daarentegen veroorzaakt
de invoer van elektrische voertuigen een relatief grote emissiereductie
voor bijna alle polluenten omdat de uitlaatemissies wegvallen.
Figuur 4 toont dat de emissies van CO2 door personenwagen in de toekomst
blijven stijgen tenzij het mobiliteitsvolume wijzigt, zoals verondersteld
in het do-scenario. Door een versnelde vervanging van het wagenpark
en de invoer van elektrische voertuigen kunnen de CO2-emissies wel
gereduceerd worden ten opzichte van het aut- en het bau-scenario.
Figuur 4: Emissieresultaten (in ton) voor CO2 voor personenwagens volgens de 4 scenario’s
(Vlaanderen, 2000, 2005 en 2010)
emissies CO
2
(ton)
12000000
10000000
8000000
6000000
4000000
2000000
0
24 | Mira-S 2000: scenario’s
2000 2005 2010
Emissies door zwaar wegvervoer
Ook voor het zwaar wegvervoer (vrachtwagens en bussen) zijn bij toepassing
van de bestaande emissiereglementering (bau) de emissies van CO,
vos, NOx en zwevend stof in 2010 duidelijk lager dan in het aut-scenario.
Voor vrachtwagens liggen de emissies 15 % tot 55 % lager en voor bussen
16 % tot 43 %. Door het invoeren van zwavelarme diesel bedraagt de reductie
voor SO2 zelfs meer dan 98 %.
Het bau+-scenario voor vrachtwagens en bussen rekent het effect door van
een versnelde vervanging en van een conversie van oudere, milieuonvriendelijke
voertuigen. De emissiereducties t.o.v. bau bedragen in 2010
voor vrachtwagen 14 % (CO) tot 19 % (NOx) en voor bussen 6% (CO) tot 15%
(zwevend stof).
AUT
BAU
BAU+,
versnelde vervanging
BAU+, conversie
milieuvriendelijke
alternatieven
BAU+, introductie
elektrische wagens
BAU+, som
DO

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 25
Het do-scenario zorgt voor een verdere afname (22 %) van de emissies van
vrachtwagens in 2010 ten opzichte van het bau-scenario. Voor bussen
daarentegen zijn de emissies in 2010 meer dan een factor 2 groter dan in
het bau+-scenario door de sterke groei van het openbaar vervoer.
Emissies door spoorverkeer en scheepvaart
In het bau-scenario is het wettelijke zwavelgehalte van de brandstof in
rekening gebracht, wat resulteert in lagere SO2-emissies dan in het autscenario.
Voor het treinverkeer van personen en voor de binnenvaart
nemen de emissies in het do-scenario sterk toe door respectievelijk de
modale verschuiving naar het openbaar vervoer en de groei van het goederentransport
via de binnenvaart.
Emissies door luchtvaart
Samenvattting | 25
In 2010 is het aantal vliegtuigbewegingen verdubbeld t.o.v. 1990. Hierdoor
stijgen in het bau-scenario de emissies van NOx (+ 134 %), nmvos (+ 43 %)
en CO2 (+ 117 %).
In het bau+-scenario met alle vandaag realiseerbare technologische maatregelen,
blijven alle emissies nog steeds toenemen t.o.v. 1990. Tussen 2006
en 2010 treedt wel een relatieve daling op omdat in 2006 voldoende oude
vliegtuigen door nieuwe vervangen zijn. De daling is het sterkst voor SOx
en NOx (ongeveer 25 % in 2010 t.o.v. 2006), maar geen enkele polluent
geraakt op het niveau van de emissies van 1990. Zelfs in het bau+-scenario
zal de emissie van CO2 in 2010 nog altijd het dubbele zijn van het cijfer uit
1990.
4 Milieuthema’s: toetsing aan de doelstellingen
4.1 Verspreiding van vluchtige organische stoffen
In Vlaanderen is de helft van de uitstoot van nmvos (niet methaan vos)
afkomstig van de industrie (chemie, raffinaderijen) en een derde van het
verkeer. nmvos zijn belangrijk als voorlopers (precursoren) van ozon in
omgevingslucht. Sommige nmvos zijn echter ook op zich schadelijk of
hinderlijk, bijv. het kankerverwekkende benzeen. Vooral het verkeer (45 %)
en de tankstations (5 %) brengen benzeen in de omgevingslucht.
Om de milieu- en gezondheidsoverlast tot een aanvaardbaar niveau te
brengen, moeten de Vlaamse nmvos-emissies volgens Europese berekeningen
dalen tot een plafond van 67,8 kton (- 63 % t.o.v. 1990) (figuur 5,
langetermijndoelstelling of ltd). Tussen 1990 en 1998 daalden de emissies
slechts met 10,2 %. De maatregelen vervat in het Europese Auto-Oil
Programma (bau) zullen vooral de uitstoot van het verkeer verder doen
dalen. Dit komt omdat benzine- en dieselwagens stelselmatig een kataly-

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 26
sator krijgen, de brandstofsamenstelling verbetert en efficiëntere testmethoden
gebruikt worden. Ook damprecuperatiesystemen in tankstations
doen de nmvos-emissies dalen. De ambitieuze kortetermijndoelstelling
(ktd) uit het mina-plan 2 (nl. - 43 % in 2002 t.o.v. 1990) zal niet
gehaald worden. Het bau-scenario komt niet verder dan - 19 %. De middellangetermijndoelstelling
(mltd) uit het unece-Protocol van Göteborg voor
de bestrijding van verzuring, eutrofiëring en troposferische ozon (- 48,1 %
in 2010 t.o.v. 1990) wordt evenmin gehaald. Enkel door de algemene toepassing
van de bbt en een sterk verminderd gebruik van solventhoudende
producten zowel door de industrie als de bevolking komt deze mltd binnen
bereik.
Figuur 5: Evolutie van de totale nmvos-emissie (kton/jaar) volgens het bau- en het bau+-scenario
(Vlaanderen, 1990-2010)
NMVOS-emissie (kton)
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
26 | Mira-S 2000: scenario’s
1990 1998 99 00 01 2002 03 04 2005 06 07 08 09 2010
Sinds 1994 daalt de benzeenconcentratie in de omgevingslucht zowel in de
steden als daarbuiten. De Europese mltd van 5 µg/m 3 tegen 2010 is in landelijk
Vlaanderen nu al bereikt, maar in steden wordt deze doelstelling nog
regelmatig overschreden. Het eu Auto-Oil programma dat het benzeengehalte
in benzine vanaf 2000 beperkt tot 1 % zal de benzeenconcentraties
verder doen dalen. Ook door de geplande maatregelen bij de op- en overslag
van benzine en bij tankstations (ter uitvoering van de Europese
Solventrichtlijn), zullen de benzeenimmissies verder afnemen. Het is te
verwachten dat in 2010 de Vlaamse steden geen overschrijdingen van de
mltd meer kennen. De Wereldgezondheidsorganisatie (wgo) stelt als aanvaardbare
benzeenconcentratie een jaargemiddelde van 0,17 µg/m 3 voorop.
Bij een levenslange blootstelling leidt dit tot één extra kankergeval per
miljoen inwoners. Om deze streefwaarde te bereiken, zullen ook na 2010
nog bijkomende inspanningen noodzakelijk zijn.
BAU
BAU+
KTD (2002)
MLTD (2010)
LTD

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 27
Samenvattting | 27
4.2 Verspreiding van producten van onvolledige verbranding
Verbrandingsprocessen verlopen meestal onvolledig. Naast CO2 en H2O
worden hierdoor ook talrijke nevenproducten gevormd die aangeduid worden
met de verzamelterm producten van onvolledige verbranding (pov).
Door hun toxiciteit en/of persistentie zijn vooral koolstofmonoxide (CO),
polycyclische aromatische koolwaterstoffen (pak’s) en dioxines belangrijk.
Zoals voor nmvos zijn de industrie en het verkeer de belangrijkste bronnen
van CO. De daling van de CO-emissies in het bau- en bau+-scenario (resp.
- 29 % en - 35 %) zijn toe te schrijven aan maatregelen binnen de sector verkeer
& vervoer. Nochtans is deze daling onvoldoende om de doelstellingen
(- 50 % in 2002 en - 67 % in 2010 telkens t.o.v. 1990) te halen. Hiervoor is het
nodig dat de industrie, met de ijzer- en staalindustrie in het bijzonder, een
grote inhaalbeweging realiseert.
Verschillende pak’s, zoals bijv. benzo(a)pyreen (B(a)P), zijn kankerverwekkend
en komen zowel door de ademhaling als met de voeding in het
lichaam terecht. Tussen 1990 en 1998 daalde de pak’s-emissie in Vlaanderen
met 35 %. De belangrijkste bronnen blijven het verkeer (46 %) en het asfalteren
van wegen (26 %). De ktd, gebaseerd op de Derde en Vierde Noordzeeconferentie,
stelt tegen 2000 een doorgedreven reductie van 48,5 %
voorop t.o.v. 1990. Dit komt overeen met een emissieplafond van 191 ton.
De emissiereducerende maatregelen van het bau- en bau+-scenario zijn
echter onvoldoende om de effecten van de verwachte economische groei te
compenseren. De industriële emissies stijgen dan ook met 13 à 17 % in 2010
t.o.v. 1998. De gemeten concentraties van B(a)P – tussen 0,20 en 0,35 ng/m 3
– liggen nu reeds beneden de ktd van 1 ng/m 3 en de mltd van 0,5 ng/m 3 .
De metingen overschrijden echter in aanzienlijke mate de ltd van
0,01 ng/m 3 , die gekoppeld is aan een kankerrisico van één op een miljoen
inwoners. Aan de huidige blootstellingsniveaus is dus nog steeds een niet
te verwaarlozen gezondheidsrisico verbonden.
De depositie van dioxines vertoonde tussen 1990 en 2000 een aanzienlijke
daling. De meest recente depositiemetingen van dioxines (april-mei 2000)
tonen aan dat in bijna twee derden van de meetplaatsen de maandgemiddelde
mltd van 6,8 pg teq (toxicologisch equivalent)/m 2 .dag reeds gehaald
wordt. Plaatselijk blijven echter nog steeds knelpunten bestaan met deposities
tot 49 pg teq/m 2 .dag. Daarmee behoort de dioxineblootstelling in
Vlaanderen nog tot de hoogste ter wereld. Enkele industriële deelsectoren
leverden reeds bijzondere inspanningen om hun dioxine-emissies te reduceren.
De bijdrage van de huisvuilverbrandingssector nam af van 180 g teq
in 1990 naar 1,6 g teq in 1998 door drastische saneringsmaatregelen. Ook
de verbranding van ziekenhuisafval werd grondig gereglementeerd, wat
resulteerde in een emissiedaling van 67,5 g teq in 1990 naar 0,48 g teq in
1998. In andere deelsectoren bleven de dioxine-emissies ongeveer constant
of namen ze zelfs nog toe. De industrie vermindert in 2010 onder het bauen
het bau+-scenario de dioxine-uitstoot met respectievelijk 32,1 % en 44,9 %

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 28
28 | Mira-S 2000: scenario’s
t.o.v. 1998. Om de doelstelling van maximaal 100 g teq/jaar in 2010 te
halen, is het nodig ook de dioxinestroom van de gebouwenverwarming in
te perken, bijv. door een betere brandertechnologie of meer energiezuinige
processen. Elk verbrandingsproces is immers een mogelijke dioxinebron.
Een nullozing naar lucht als duurzaamheidsdoelstelling is in de praktijk
moeilijk te realiseren door het groot aantal niet-controleerbare bronnen.
4.3 Verspreiding van zware metalen
De verzamelterm zware metalen omvat de acht elementen die door de
Derde Noordzeeconferentie als prioritair zijn bestempeld: arseen, cadmium,
chroom, koper, kwik, lood, nikkel en zink. Zware metalen zijn van
nature in de bodem aanwezig, maar door tussenkomst van de mens verspreiden
ze zich verder in het milieu. De mens neemt zware metalen op
samen met ademlucht, drinkwater of voedsel.
Op As en Ni na, zal de ktd voor emissie naar de lucht (- 50 % in 2002 t.o.v.
1995) gehaald worden. De industrie (73 %) en het verkeer (21 %) zijn in 1998
de belangrijkste bronnen voor emissies naar de lucht (uitgedrukt in
metaalequivalenten). Het verkeer is belangrijkste bron voor de emissies
van Cu (68 %) en Pb (51 %), de industrie voor de andere zware metalen.
Figuur 6 toont dat de voorgestelde mltd (- 70 % in 2010 t.o.v. 1995) enkel zal
bereikt worden voor Cd en Pb. Bijkomende maatregelen zijn nodig om de
voorgestelde ltd (- 90 % in 2020) dichterbij te brengen. De metingen van
zware metalen in de omgevingslucht tonen een positiever beeld. Met uitzondering
van de omgeving van enkele industriële puntbronnen, voldoen
de meeste plaatsen in Vlaanderen reeds aan de mltd (= richtwaarden van
de wgo, na te streven tegen 2010). Nikkel blijft echter een belangrijk probleem
met een normoverschrijding op vrijwel alle plaatsen.
Sinds 1985 daalt de totale emissie naar het oppervlaktewater van de meeste
zware metalen. De grootste bijdrage komt van diffuse – en dus moeilijker
beheersbare – bronnen (bijv. afspoeling van wegen, landbouw en corrosie
van bouwmaterialen). Er konden geen scenario’s berekend worden omdat
er van verschillende doelgroepen (bijv. industrie) onvoldoende gegevens
waren. Een kwalitatieve analyse toonde aan dat de door de auteurs voorgestelde
emissiereductie van 50 % in 2010 t.o.v. 1998 (mltd) waarschijnlijk
niet gehaald zal worden. Grensoverschrijdende vuilvrachten dragen in een
belangrijke mate bij tot de milieudruk op de Vlaamse waterlopen. Zo is
90 % van de vuilvracht van Cd afkomstig van buiten Vlaanderen. Voor Zn
is dit iets meer dan de helft en voor Cu is dit een derde. De basiskwaliteitsnorm
voor Cd en Zn wordt regelmatig overschreden. Een verdere sanering
van lokale (industriële) lozingen zou op middellange termijn moeten volstaan
om de basiskwaliteitsnorm te behalen. Nalevering van zware metalen
uit historisch verontreinigde waterbodems kan het effect van de saneringen
evenwel nadelig (blijven) beïnvloeden.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 29
Figuur 6: Emissie van zware metalen naar de lucht (ton/jaar) volgens het bau- en het bau+-
scenario (Vlaanderen, 2010)
emissie (ton/jaar)
100
10
1
0,1
Samenvattting | 29
As Cd Cr Cu Hg Ni Pb Zn
4.4 Verspreiding van bestrijdingsmiddelen
BAU (2010)
BAU+ (2010)
KTD (2002)
MLTD (2010)
LTD (2020)
Het gebruik van bestrijdingsmiddelen door de landbouw, de gezinnen, de
industrie en de overheid resulteert in de verontreiniging van lucht, water
en bodem. Ook treden ongewenste nevenverschijnselen op doordat nietdoelorganismen
(met inbegrip van de mens) deze stoffen opnemen.
Gegevens over het gebruik van bestrijdingsmiddelen in Vlaanderen blijven
schaars. Op basis van verkoopcijfers is het gebruik in de Vlaamse landbouw
in 1998 geschat op 4,3 kton bestrijdingsmiddelen (actieve stof). Dit is
een daling met 8 % t.o.v. 1990, maar t.o.v. van 1980 is dit een stijging met
32 %. Door de gebruikte hoeveelheden uit te drukken in verspreidingsequivalenten
(Seq) i.p.v. kilogrammen, wordt de toxiciteit (in het bijzonder voor
waterorganismen) in rekening gebracht. De evolutie van de jaarlijkse verspreidingsequivalenten
toont een negatiever beeld: de som Seqtot steeg in
1998 met 11 % t.o.v. 1990 (figuur 7). Over biociden of bestrijdingsmiddelen
voor niet-landbouwkundig gebruik zijn enkel cijfers voor België voor de
periode 1994-1996 beschikbaar. Hun gebruik werd in 1996 op 6,8 kton
actieve stof geraamd.
In Vlaanderen zijn bestrijdingsmiddelen teruggevonden in oppervlakte-,
grond-, regen- en drinkwater. Zo is de basiskwaliteitsnorm voor oppervlaktewater
in 1996-1997 overschreden voor ongeveer een derde van de
organochloorbestrijdingsmiddelen. In 1998 zijn in regenwater de sinds
1976 verboden middelen aldrin en ddt aangetoond. De drinkwaternorm
werd in de periode 1996-1998 overschreden in verschillende grondwaterlagen
gebruikt voor de productie van drinkwater.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 30
De Seqtot-waarde vertoont nog een toename in 2005 t.o.v. 1990 zowel voor
het bau-scenario (+ 43 %) als het bau+-scenario (+ 11 %). De daling in het
do-scenario met 44 % is niet voldoende om de ambitieuze mltd van het
mina-plan 2 (- 50 % in 2005 t.o.v. 1990) te halen. Tussen 2005 en 2010 tonen
alle scenario’s een stijging van de Seqtot-waarden door de sterke groei van
de tuinbouwteelten en het hoog geschat gebruik in deze teelten.
Figuur 7: Evolutie van de Seqtot-waarde van bestrijdingsmiddelen in de landbouw volgens het
bau-, het bau+- en het do- scenario (Vlaanderen, 1980-2010)
Seq
tot
(x 10
25
9 )
20
15
10
5
30 | Mira-S 2000: scenario’s
0
1990 1998 2002 2005 2010
4. 5 Verspreiding van zwevend stof
BAU
BAU+
Zwevend stof bestaat uit vloeibare of vaste deeltjes, met uiteenlopende
samenstelling en afmeting. Zo is pm10 de stoffractie met een aërodynamische
diameter kleiner dan 10 µm. Deze fractie dringt diep in de longen door
en kan ademhalingsproblemen veroorzaken en de gevoeligheid voor infecties
van de luchtwegen verhogen. Volgens de wgo is er geen veilige drempelwaarde
voor pm10.
In 1999 lag de jaargemiddelde pm10-concentratie tussen 22 en 29 µg/m 3 ,
wat een duidelijke daling betekent sinds de start van de metingen in 1996.
De Europese ktd van 40 µg/m 3 (tegen 2005) wordt overal gerespecteerd. In
de Vlaamse steden leidde deze daling tot een jaarlijkse vermindering van
het aantal hospitaalopnames door respiratoire aandoeningen (hra) en het
aantal acute sterftegevallen met respectievelijk 75 en 60 per miljoen inwoners.
In voorsteden is deze positieve tendens nog meer uitgesproken: 160
minder hra en 130 minder acute sterftes per jaar en per miljoen inwoners.
Onder het bau-scenario neemt in 2010 het aantal hra en het aantal acute
sterftes met ongeveer 30 en 25 per miljoen inwoners af t.o.v. 1998. Ook de
vroegtijdige sterfte door chronische blootstelling aan pm10 zou met
85 gevallen per miljoen inwoners verminderen. Bij het bau+-scenario
DO
MLTD 2005

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 31
nemen de gezondheidseffecten met nog eens 25 % af, maar ook dan blijven
er nog gezondheidseffecten optreden.
Volgens figuur 8 ligt een jaargemiddelde pm10-concentratie van 20 µg/m 3
(mltd) binnen bereik. Vergelijking van de modelberekeningen met de werkelijk
gemeten pm10-concentraties wijst echter op het bestaan van een
niet-gekende fractie, die beter in beeld moet worden gebracht. Bijgevolg
is bijkomend onderzoek nodig om vast te stellen of de mltd in 2010 zal
gehaald worden.
Figuur 8: Evolutie van de gemodelleerde jaargemiddelde pm10-concentraties (µg/m 3 ) volgens het
bau- en het bau+-scenario (Vlaanderen, 1990-2010)
pm10 (µg/m
45
3 )
40
35
30
25
20
15
10
5
0
4.6 Ioniserende straling
Samenvattting | 31
1990 1998 99 00 01 02 03 04 2005 06 07 08 09 2010
BAU
BAU+
KTD (2005)
MLTD (2010)
Blootstelling aan ioniserende straling kan biologische schade in weefsels
veroorzaken en leiden tot gezondheidsproblemen (bijv. kanker of erfelijke
afwijkingen). De belangrijkste bronnen van menselijke oorsprong zijn de
nucleaire elektriciteitsproductie en medische toepassingen.
Kernenergie voorziet in 55 à 60 % van de totale elektriciteitsproductie van
België. De vervanging van de bestaande kerncentrales door klassieke centrales
op basis van fossiele brandstoffen zou aanleiding geven tot een toename
van broeikasgassen, verzurende gassen en afvalstoffen. Zelfs door
enkel aardgas te gebruiken (dat van alle klassieke brandstoffen de laagste
emissiefactor voor CO2 heeft en het hoogste opwekkingsrendement) zouden
de CO2-emissies van de elektriciteitssector nog verdubbelen ten
opzichte van de huidige situatie. De beslissing om tegen 2004 het aandeel
van de hernieuwbare energiebronnen in Vlaanderen te verhogen tot minstens
3 %, zal de totale CO2-emissies nauwelijks beïnvloeden.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 32
De bevolking staat negatief tegen de verdere ontwikkeling van kernenergie.
Dit heeft te maken met de ongerustheid over de gevolgen van een zwaar
reactorongeval en met de onzekerheid over het beheer van de bestraalde
kernbrandstof. Alhoewel de hoeveelheid geconditioneerd afval per eenheid
opgewekte elektriciteit de laatste 10 jaar meer dan gehalveerd is,
vormt het nucleair afval afkomstig van de werking van kerncentrales
zowel naar volume als naar (radio)activiteit de grootste fractie van het
nucleair afval. Als de nucleaire elektriciteitsproductie vroegtijdig stopgezet
wordt, bijv. al in 2000, zal het volume nucleair afval tegen het jaar 2050
hoogstens 25 % lager zijn.
Door de activiteiten van de niet-nucleaire industrie (bijv. fosfaatindustrie)
zijn de radiumconcentraties van enkele honderden hectaren in Vlaanderen
sterk verhoogd. Op korte termijn moeten de radiumbesmette zones in
Vlaanderen geïnventariseerd en gekarakteriseerd worden om de impact
van deze besmettingen op de stralingsbelasting van de plaatselijke bevolking
te bepalen.
België heeft per inwoners het hoogste aantal nucleair geneeskundige diensten
en het hoogste aantal radiologische onderzoeken van Europa. Samen
met de Europese Patiëntenrichtlijn vereist deze situatie maatregelen om de
stralingsbescherming van de patiënt te verbeteren. Dosisbeperkende maatregelen
zouden in Vlaanderen kunnen leiden tot een gemiddelde dosisvermindering
van 0,17 mSv of ruim 14 % per inwoner. Momenteel bestaat er
geen sluitende inventaris van het medische nucleaire afval. In veel gevallen
zou het nucleaire afval slechts tijdelijk worden opgeslagen, waarna het
wordt geloosd. Er is dringend behoefte aan een eenduidige en concrete
regelgeving ter zake.
4.7 Lawaai
32 | Mira-S 2000: scenario’s
Lawaai of geluidshinder tast de levenskwaliteit en de gezondheid aan. Het
aantal potentieel ernstig gehinderden door geluid is een geschikte indicator
om de impact van lawaai uit te drukken maar wettelijke doelstellingen
ontbreken nog. De realisatie van het bau- en het bau+-scenario zal niet in
de gewenste verlaging van het percentage potentieel ernstig gehinderden
resulteren (door de auteurs voorgestelde mltd: < 24 %). Met de bijkomende
maatregelen van het do-scenario lijkt dit wel mogelijk. Deze ‘duurzame’
maatregelen behelzen een belangrijke trendbreuk in het wegvervoer
(zowel van goederen als personen), een aangepaste ruimtelijke ordening
en het verdere gebruik van stillere technologie. Het opstellen van geluidsimmissienormen
is noodzakelijk.
De daling van de geluidsemissie van individuele voertuigen (o.a. door nieuwe
Europese emissienormen en door snelheidsreductie in de bebouwde kom)
zal de toename van het wegverkeer nog enkele jaren kunnen compenseren.
De hier voorgestelde mltd voor wegverkeersgeluid (< 20 % blootgestelden
in 2010) wordt enkel gehaald in het do-scenario (figuur 9).

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:48 Pagina 33
Figuur 9: Percentage van de bevolking blootgesteld aan wegverkeersgeluid (boven 65 dBA)
volgens het aut-, het bau- en het do-scenario (Vlaanderen, 1996-2010)
procent blootgestelden
38
36
34
32
30
28
26
24
22
20
18
16
14
Op de figuur is het onzekerheidsinterval van 68 % op de voorspelling (exclusief de onzekerheid op de huidige
toestand) aangegeven.
Het aantal vliegtuigbewegingen blijft ook in de toekomst stijgen. De maatregelen
van de federale overheid zullen aanleiding geven tot de vervanging
van luidruchtige toestellen, waardoor de hier voorgestelde mltd
(< 45 000 inwoners binnen de 60 dBA contourlijn rond Brussel Nationaal)
tegen 2003 gehaald wordt.
4.8 Stank
Samenvattting | 33
1996 2000 2002 2005 2010
Geurhinder is afhankelijk van verschillende geurkarakteristieken zoals de
intensiteit, de aard en het hedonisch karakter (aangenaam – onaangenaam).
Ook psychologische factoren (bijv. ervaring, houding t.o.v. de bron)
spelen een rol. Op lange termijn wil men de mens zoveel mogelijk beschermen
tegen geurhinder (mina-plan 2). Het omschakelen in Vlaanderen van
de ad hoc aanpak in het verleden naar een onderbouwd geurbeleid vraagt
grondig onderzoek en aanzienlijke middelen. Sinds mira-t 1998 zijn geen
nieuwe cijfers over de geurhinder bij de bevolking in Vlaanderen beschikbaar.
Het enquêteren van het hindergevoel is gepland voor 2000 en tegen
eind 2001 moeten beleidsdoelstellingen voor het percentage gehinderden
vastgelegd zijn. Voor drie bedrijfstakken, namelijk slachterijen, verfspuiterijen
en rwzi’s zijn reeds nuleffectniveaus voor geurhinder vastgelegd. In
de periode 2002-2006 moeten geurconcentratienormen voor homogene
bedrijfstakken beschikbaar zijn. Niet-homogene sectoren en industrieterreinen
krijgen een eigen procedure.
Het is te verwachten dat het beleid voor de emissiereductie van ammoniak
en vluchtige organische stoffen (vos) ook een positieve bijdrage zal leveren
tot de reductie van geurhinder.
AUT
BAU
DO
MLTD

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 34
N
0 5 10 20 30 40 50 km
4.9 Lichthinder
Lichthinder is de overlast die de mens ondervindt van kunstlicht, als regelrechte
verblinding, als verstorende factor bij het verrichten van avondlijke
of nachtelijke activiteiten of als bron van onbehagen. Ook dieren ervaren
lichthinder als versnippering en beïnvloeding van hun habitat.
Met behulp van satellietopnames is de kunstmatige hemelluminantie
(hemelgloed) bepaald. Uitgedrukt in percentage t.o.v. de natuurlijke achtergrondstraling,
zijn voor het grootste deel van Vlaanderen waarden opgetekend
tussen 300 en 900 % (figuur 10).
Figuur 10: Kunstmatige hemelgloed in Vlaanderen, buurlanden en -gewesten in vergelijking tot
de natuurlijke achtergrondstraling (1996-1997)
11% - 33%
Bij het huidige beleid (bau) treedt in de periode 1998-2010 een lichte daling
(6 %) van het totale opwaarts gestraalde vermogen (openbare verlichting
en privéverlichting) op. Bij bau+ is de daling veel groter (64 %). De verschillen
tussen het bau+- en het do-scenario zijn uiterst klein omdat het
belangrijkste verschil tussen beide scenario’s het doven van een aantal
lampen is (en het aantal branduren niet meetelt in de berekeningen van
het opwaarts gestraalde vermogen).
4.10 Versnippering
34 | Mira-S 2000: scenario’s
% van de natuurlijke achtergrondstraling
33% - 100% 100% - 300% 300% - 900% > 900%
Versnippering is de verdeling van ruimtelijke gehelen in kleinere of minder
samenhangende stukken. Hierdoor vermindert de maatschappelijke
waarde en de ecologische leefbaarheid van de fragmenten. Om versnippe-

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 35
ring aan te pakken, zijn gemeenschappelijke beleidsdoelstellingen voor
milieu en ruimte nodig die getoetst kunnen worden aan concrete indicatoren.
Er is nood aan meer coördinatie tussen de verschillende beleidsdomeinen.
Het beleid moet daarbij niet enkel de metrische versnippering
(bijv. versnijding door wegen), maar ook de kwalitatieve versnippering
(bijv. zwaarte van barrière-effect) aanpakken. In tegenstelling tot andere
milieuthema’s zijn normen voor versnippering nog beperkt tot kwalitatieve
principes en planfiguren. Voor de drie voorgestelde doelstellingen, nl. (1)
afstemming tussen bestemming en functie verbeteren, (2) maximaal behoud
van de open ruimte in het buitengebied en (3) geïsoleerdheid van bossen en
natuurgebieden verminderen, zijn eveneens indicatoren voorgesteld.
De huidige versnipperingstoestand is geanalyseerd aan de hand van een
overlegbewerking tussen de bodemgebruikskaart Vlaanderen en het
Gewestplan. Natuurreservaten, bossen en groene zones zijn overwegend
kleine, versnipperde gebieden. De groene zones van het gewestplan zijn
onderzocht op de aanwezigheid van zonevreemde elementen zoals bebouwing,
industriezones, grote infrastructuren. Op een gemeten totaal van
ongeveer 160 000 ha groene bestemmingen komen er 7 100 ha (ongeveer
4,4 %) versnipperende elementen voor. Deze elementen zijn klein maar zeer
talrijk. Ze zijn voornamelijk gesitueerd aan de rand van de groene bestemmingen.
In de regio Mechelen en langs de kustlijn komen wel enkele grotere
blokken van versnipperende elementen voor.
Verkeersscenario’s voorspellen een toename van het versnipperend effect
door de stijgende verkeersintensiteit. De bouwsector oefent reeds lang een
continue druk op de ruimte uit. De landbouw werkt versnipperend voor
natuur door intensivering en schaalvergroting in traditionele landschappen.
De chemische versnippering als gevolg van bestrijdingsmiddelenverbruik
zal nog toenemen. Diverse agro-milieumaatregelen creëren echter
kansen tot ontsnippering.
4.11 Verdroging
Samenvattting | 35
Verdroging is de vermindering van de waterinhoud van de watervoerende
lagen en van de bodem door menselijke beïnvloeding. Tal van menselijke
activiteiten kunnen verdroging veroorzaken zoals de uitbreiding van de
verharde oppervlakte, de snellere afvoer van oppervlaktewater door het
rechttrekken van waterlopen, het verdwijnen van natuurlijke overstromingsgebieden
en grondwaterwinningen. Overstromingen hebben dikwijls
dezelfde oorzaken als verdroging.
De openbare drinkwatervoorziening heeft het grootste aandeel in de grondwaterwinning
(60 %). Er zijn onvoldoende lange meetreeksen beschikbaar
om juiste conclusies te trekken over de evolutie van het grondwaterpeil in
Vlaanderen. De weinige meetreeksen geven wel aan dat er zich in de jaren
’90 meer problemen met het grondwaterpeil hebben voorgedaan dan in de
jaren ’80. Ook voeren de waterlopen in verhouding tot de hoeveelheid

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 36
neerslag meer water af, wat resulteert in een verminderde voeding van het
watersysteem.
Om scenario’s met maatregelen tegen verdroging te kunnen doorrekenen,
moeten eerst de grondwatermodellen verder worden ontwikkeld. Een studie
van het Denderbekken toonde wel aan dat bij een verwachte uitbreiding
van de verharde oppervlakte met 16 % en het bosareaal met 4 %, de
oppervlakkige afstroming met 10 à 20 % stijgt en de grondwatervoeding
met 5 à 15 % daalt.
De doelafstand kan nog niet geëvalueerd worden door een gebrek aan kennis
over zowel de milieudruk als de milieutoestand van het thema. Hierdoor
zijn ook de doelstellingen nog niet kwantitatief uitgewerkt. Mogelijke aanvullende
maatregelen voor het verdrogingsbeleid zijn bijv. het overschakelen
naar oppervlaktewaterwinning en het hergebruiken van effluent van
rwzi’s (door landbouw, industrie en drinkwatervoorziening). Lokale verdrogingsschade
kan tegengegaan worden door een actief peilbeheer. Ook bossen
kunnen op het vlak van waterbeheersing een belangrijke rol spelen.
4.12 Vermesting
36 | Mira-S 2000: scenario’s
Vermesting is de aanrijking van bodem, water (oppervlakte- en grondwater)
en lucht met voedingsstoffen of nutriënten (stikstof, fosfor en kalium)
waardoor de ecologische processen en de natuurlijke kringlopen verstoord
worden. Deze verstoringen kunnen aanleiding geven tot eutrofiëring van
zoet en zout oppervlaktewater, verhoogde nitraatconcentraties in oppervlakte-
en grondwater, achteruitgang van biodiversiteit en een kwalitatieve
achteruitgang van voedingsgewassen.
De totale emissie van stikstof (N) en fosfor (P) naar het milieu bleef in de
periode 1994-1998 nagenoeg constant. In 1998 nam de dierlijke mestproductie
licht toe, maar het gebruik van fosforhoudende kunstmest nam af.
De belangrijkste bronnen van de nutriëntenaanvoer naar het milieu zijn de
landbouw (66 % in 1998), de industrie (20 %) en de bevolking (10 %). Onder
het bau- en het bau+-scenario treedt in 2010 een sterke daling op van de
ammoniakemissies (34 tot 48 %) en een iets geringere daling van de NOxemissies
(15 tot 42 %). Nochtans worden de Europees opgelegde doelstellingen
voor NOx-emissiereductie zelfs in het bau+-scenario net niet gehaald.
De emissies van nutriënten naar de landbouwbodem zijn in kaart gebracht
met behulp van bodembalansen. Onder de map 2 bemestingsnormen (bau)
of onder scherpere bemestingsnormen en brongerichte maatregelen
(bau+) daalt het stikstofoverschot respectievelijk met 26 % en 42 % in 2002.
Dit is onvoldoende om de Europees gerichte ktd voor het overschot op de
bodembalans te halen. Enkel met aanvullende mestverwerking, een verminderd
gebruik van kunstmest en een verregaande inkrimping van de
intensieve veeteelt (meer dan 22 % voor varkens en meer dan 12 % voor
kippen) (do-scenario) worden de doelstellingen voor N en P gehaald.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 37
De atmosferische depositie van stikstofverbindingen bedreigt kwetsbare
ecosystemen. De depositie neemt af van gemiddeld 39 kg N/ha in 1998 tot
25 kg N/ha in 2010 in het bau+-scenario, waardoor de doelstellingen
gehaald worden (figuur 11). Daarna is er nog een lange weg af te leggen om
natuurgebieden effectief te beschermen. Momenteel zijn er voor
Vlaanderen enkel cijfers van kritische lasten voor bossen beschikbaar. Zelfs
volgens het bau+-scenario is de stikstofdepositie nog altijd te hoog in 40 %
van de 652 onderzochte bosecosystemen. Door gebiedsgerichte maatregelen
rond natuurgebieden kan de invloed van deposities er afnemen. Door
naaldbossen om te vormen naar loofbossen met inheemse soorten kan het
vermestend effect op bossen gemilderd worden.
Figuur 11: Spreiding van de stikstofdepositie (kg N/ha.jaar) in 1998 en in 2010 volgens het bau+-
scenario (Vlaanderen)
1998
2010
N
0 5 10 20 30 40 50 km
N
0 5 10 20 30 40 50 km
Samenvattting | 37
20-26 26-40 40-55 55-70 >70
kg N/ha.jaar
10-20 20-26 26-40 40-55
kg N/ha.jaar

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 38
100
80
60
40
20
4.13 Verzuring
38 | Mira-S 2000: scenario’s
De oorzaak van verzuring is de verontreiniging van de lucht door emissies
van verzurende zwavel- en stikstofverbindingen. De depositie van deze
verbindingen verhoogt de kans op schade aan ecosystemen, corrosie van
materialen en versnelde verwering van gebouwen.
De totale verzurende depositie in Vlaanderen daalde tussen 1990 en 1998
gemiddeld met 23 %. Het aandeel van ammoniak in de totale verzurende
depositie steeg van 41 % in 1990 tot 48 % in 1998. Ongeveer de helft van de
totale depositie is afkomstig van buitenlandse emissiebronnen (o.a. wegverkeer
en industrie). De rest komt voornamelijk van de landbouw (29 %)
en industrie (11,5 %) in Vlaanderen.
Het realiseren van de duurzaamheidsdoelstelling (ltd) voor verzuring zou
betekenen dat in geen enkel ecosysteem in Vlaanderen de kritische last
overschreden wordt. De doelstelling op middellange termijn is gebaseerd
op het unece-Protocol van Göteborg (1999). Door de emissieplafonds uit dit
protocol te respecteren, zou in 2010 de kritische last voor verzurende zwavel
nog maar in 4 % van de Vlaamse bosecosystemen overschreden worden.
De doelstelling voor verzurende stikstof is minder gunstig, met een overschrijding
van de kritische last in maximaal 68 % van bosecosystemen.
Figuur 12: Evolutie van het % overschrijdingen van de kritische last voor verzurende zwavel en
stikstof in bosecosystemen volgens het bau- en het bau+-scenario (Vlaanderen, 1990-2010)
aantal overschrijdingen (%)
0
1990 1998 2002 2005 2010
zwavel BAU
zwavel BAU+
stikstof BAU
stikstof BAU+
MLTD stikstof
MLTD zwavel
Figuur 12 geeft de verwachte overschrijding van de kritische lasten (afzonderlijk
voor stikstof- en zwavelverbindingen) in de 652 onderzochte bosecosystemen
volgens het bau- en het bau+-scenario tot 2010 weer. Voor de
verzurende zwavel lijkt de mltd volgens het bau+-scenario op basis van
het Protocol van Göteborg (4 % overschrijdingen) niet haalbaar. De mltd
voor verzurende zwavel ligt dan ook vlakbij de ltd. De mltd voor de verzu-
LTD

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 39
rende stikstof (68 % overschrijdingen) lijkt wel haalbaar in het bau+-scenario.
Dit komt omdat het protocol van Göteborg meer nadruk legt op de
(minder dure) reductie van SO2-emissies, terwijl in het bau+-scenario ook
extra inspanningen doorgerekend worden om de NH3-emissies verder te
reduceren. Om de ltd te realiseren, is er vooral nood aan maatregelen die
de stikstofhoudende deposities doen dalen. In 2010 zijn respectievelijk 75 %
(bau) en 74 % (bau+) van deze deposities te wijten aan de NH3-emissies,
bijna uitsluitend afkomstig van de landbouwsector.
4.14 Fotochemische luchtverontreiniging
Samenvattting | 39
Fotochemische luchtverontreiniging is de verontreiniging van de omgevingslucht
met oxiderende stoffen zoals ozon (O3). Deze stoffen ontstaan op
warme dagen door de interactie van stikstofoxiden, nmvos en zonlicht.
O3 beïnvloedt de longfuncties, vermindert de opbrengst en stressbestendigheid
van gewassen en tast sommige materialen aan. Gezien het grensoverschrijdende
karakter van deze verontreiniging kan enkel een Europees
gecoördineerde, grootschalige en duurzame vermindering van de emissies
van ozonprecursoren de ozonproblematiek binnen de perken houden.
In de veronderstelling dat er geen veilige drempelwaarde bestaat, houdt de
wgo een ltd aan van 120 µg/m 3 voor alle gemiddelde 8-uurswaarde van
O3. Hierbij zijn de acute effecten voor de volksgezondheid waarschijnlijk
klein. De evolutie van het aantal dagen in Vlaanderen met een maximale
8-uurswaarde groter dan 120 µg/m 3 (net60ppb-max8u) vertoont sinds 1993
een ongunstige trend: een stijging met meer dan 2 dagen per jaar. Ook de
jaargemiddelde waarde van de dagelijks maximale 8-uurswaarde (gmdmax8u)
laat een stijgende trend zien, wat wijst op een groeiende achtergrondconcentratie
(+ 4 % per jaar). Het verloop van de jaarlijkse overschotten
boven 120 µg/m 3 (aot60ppb-max8u) is niet gestructureerd en volgt de
jaarlijkse schommelingen in zonnestraling en temperatuur. Dit geldt in
mindere mate ook voor de indicator voor de bescherming van gewassen en
semi-natuurlijke vegetatie (aot40ppb-vegetatie).
Doorrekening van een bau- en een bau+- scenario leidde tot twee opmerkelijke
vaststellingen:
1. De gemiddelde waarden (bijv. gmd-max8u) en de indicatoren die een
lage drempel als afsnijwaarde hebben (bijv. aot40ppb-vegetatie) zullen
ondanks de inspanningen nauwelijks afnemen of zelfs stijgen. De achtergrondconcentraties
zullen dus ook in de toekomst blijven toenemen;
2. De indicatoren die meer de piekwaarden weerspiegelen (bijv. net60ppb
en aot60ppb) nemen wel significant af.
In de toekomst zal dus niet zozeer het aantal dagen met overschrijdingen
afnemen, maar eerder de omvang van die overschrijdingen.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 40
Figuur 13 toont de afstand tot de ltd bij zowel het bau- als het bau+-scenario.
De net60ppb komt bijna in de buurt van de mltd (24 overschrijdingsdagen
i.p.v. 20), maar er moet nog 80 % van de kloof tot de ltd weggewerkt
worden. Zo moet na uitvoering van de beide scenario’s ook nog ongeveer
40 % van de gecumuleerde piekoverlast (aot60ppb) verdwijnen. De
bescherming van de gewassen (aot40ppb-vegetatie) bereikt met bau+ een
niveau dat beter is dan de mltd, maar de weg naar de ltd moet ook na
bau+ nog zo goed als volledig worden afgelegd. De huidige stand van
zaken in de ozonmodellering dwingt echter tot een grote omzichtigheid bij
de interpretatie van de resultaten.
Figuur 13: Doelafstand voor het thema fotochemische luchtverontreiniging (in % van de totale
afstand tussen 1990 en de ltd) volgens het bau- en het bau+-scenario (Vlaanderen)
doelafstand tot LTD (%)
100
80
60
40
20
0
40 | Mira-S 2000: scenario’s
NET60ppb AOT60ppb
AOT40ppb
4.15 Aantasting van de ozonlaag
1990
De ozonlaag in de stratosfeer (atmosfeerlaag tussen ongeveer 6 en 50 km
hoogte) vormt een natuurlijk schild tegen de schadelijke uv-stralingen van
de zon. Bepaalde chloor- en broomhoudende stoffen (bijv. cfk’s, hcfk’s en
methylbromide) kunnen de ozonlaag afbreken. Hierdoor neemt de uvintensiteit
op het aardoppervlak toe, wat leidt tot een verhoogd risico op
huidkanker, verstoring van de ecosystemen en schade aan gewassen.
BAU
BAU+
Het protocol van Montreal (1987) en de verschillende amendementen willen
de productie en het gebruik van ozonafbrekende stoffen stopzetten,
met uitzondering van een aantal essentiële toepassingen. In de periode
1990-1997 zijn de emissies van ozonafbrekende stoffen sterk gedaald.
Vooral het gebruik als blaasmiddel en als drijfgas is zeer sterk afgenomen.
De uitfasering in de koelindustrie is minder snel zichtbaar in de cijfers,
doordat bestaande installaties blijven lekken. In 1997 heeft het gebruik als
koelmiddel het grootste aandeel in de emissies (52 %).

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 41
Cijfers voor de toekomstige emissies van ozonafbrekende stoffen ontbreken
nog grotendeels. Moeilijkheden bij het opstellen van prognoses zijn de
onzekerheden over de vervangproducten en het (toegelaten) gebruik van
essentiële toepassingen. Inhaleertoestellen voor astmapatiënten bevatten
nog drijfgas en voorlopig is er geen alternatief beschikbaar. De verwachte
toename van het aantal astmapatiënten zal de emissies dan ook doen stijgen.
Er wordt een nieuwe eu-verordening voorbereid die een versnelde
reductie van methylbromide voorstelt met een uitbanning vanaf 2006.
Sinds 1971 meet het kmi meermaals per dag de dikte van de ozonlaag.
Vanaf 1980 wordt de ozonlaag boven Vlaanderen jaarlijks gemiddeld 0,4 %
dunner. Metingen in de toekomst moeten duidelijk maken of het stoppen
van de emissies leidt tot het herstel van de ozonlaag. Pas sinds 1989 volgt
het kmi ook de uv-index (afhankelijk van o.a. de dikte van de ozonlaag). De
tijdsperiode is te kort om al een duidelijke trend waar te nemen. Volgens
modelberekeningen leidt de waargenomen verdunning van de ozonlaag in
Vlaanderen tot een toename van de uv-index met 0,5% per jaar. Of dit ook
de oorzaak is van het toenemend aantal huidkankers, is nog onduidelijk.
Veeleer zou overdadig zonnebaden de verklarende factor zijn.
4.16 Broeikaseffect
Samenvattting | 41
Broeikasgassen (zoals waterdamp, CO2, methaan en lachgas) laten de
invallende zonnestraling door en houden de uitgezonden straling van de
opgewarmde aarde tegen. Gedurende de laatste honderd jaar heeft de
mens de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer verhoogd, vooral
door de verbranding van fossiele brandstoffen. Deze verhoogde concentratie
kan het broeikaseffect versterken, wat bijgevolg zal leiden tot een verhoging
van de gemiddelde aardtemperatuur, met belangrijke gevolgen
voor mens en natuur.
Tegen 2004 streeft Vlaanderen naar een vermindering van het energiegebruik
in de residentiële sector en een toename van de energie-efficiëntie
in de industrie. Zowel bij het bau- als bij het bau+-scenario blijft het totale
energiegebruik tot 2010 echter stijgen. Bij het bau+-scenario, waar de
invoering van de energieprestatienorm (epn) voor woningen en een verbeterde
energie-efficiëntie in de industrie in rekening gebracht is, wordt er
tegen 2010 wel een daling van het energiegebruik merkbaar voor de residentiële
sector en de industrie.
De Beleidsnota Energie 2000-2004 vermeldt 3 % hernieuwbare energie in
het totale energieaanbod als doelstelling tegen eind 2004. In 1999 was het
aandeel hernieuwbare energie in de elektriciteitsproductie kleiner dan
0,5 %. Bijkomende beleidsmaatregelen om deze doelstelling te realiseren,
dringen zich op. Ook om het geplande extra vermogen aan warmtekrachtkoppeling
(wkk) van 600 MWe tussen 1999 en 2004 te realiseren, zijn bijkomende
inspanningen nodig.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 42
Om de doelstelling van het Protocol van Kyoto (reductie van de uitstoot van
broeikasgassen van 7,5 % in 2008-2012 t.o.v. 1990) te verwezenlijken, mag
de jaarlijkse uitstoot in de periode 2008-2012 maximaal 78 Mton CO2-eq
bedragen. In het bau-scenario zal de uitstoot van CO2, CH4 en N2O in 2010
echter ongeveer 28 % gestegen zijn t.o.v. 1990 (108 Mton CO2-eq) tegenover
een stijging van 13 % in het bau+-scenario (95 Mton) (figuur 14).
De doelstelling van het mina-plan 2 voor CH4 houdt in dat de uitstoot in
2002 ten opzichte van 1990 met 10 % gereduceerd moet zijn. Deze doelstelling
zal naar verwachting gehaald worden, zelfs zonder bijkomende maatregelen.
Dit geldt ook voor de N2O-doelstelling (stabilisatie in 2002 van het
niveau in 1990). Om de doelstelling van het Protocol van Kyoto te halen
moeten bijkomende maatregelen getroffen worden, voornamelijk gericht
op de reductie van de CO2-emissies.
Figuur 14: Evolutie van de emissies van de broeikasgassen CO2, CH4 en N2O volgens het bau- en
het bau+-scenario (Vlaanderen, 1990-2010)
broeikasgasemissies (Mton CO2-eq)
120
100
80
60
40
20
42 | Mira-S 2000: scenario’s
0
1990 1998 2002 2005 2008 2010
4.17 Verandering van biodiversiteit
Het begrip ‘biodiversiteit’ omvat zowel de genetische diversiteit, de soortendiversiteit
als de diversiteit van levensgemeenschappen of ecosystemen.
Om pragmatische redenen is de oppervlakte natuurreservaat
gebruikt als indicator voor (verandering van) biodiversiteit. Op basis van
de ontwerp-Groene Hoofdstructuur is een duurzaamheidsdoelstelling (ltd)
voor deze indicator voorgesteld van 260 000 ha, wat overeenkomt met
19 % van Vlaanderen.
Eind 1997 waren er in Vlaanderen 609 reservaatprojecten, goed voor een
totale oppervlakte van 14 976 ha. In de periode 1993-1994 is er een toename
merkbaar in de snelheid waarmee het areaal natuurreservaat in Vlaanderen
groter wordt. Deze periode valt samen met een stijging van de beschikbare
BAU
BAU+
MLTD (2008-2012)

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 43
Samenvattting | 43
financiële middelen voor de aankoop van natuurgebieden. De provincie
Limburg heeft het grootste areaal natuurreservaat, gevolgd door
Antwerpen en Vlaams-Brabant.
Als het areaal natuurreservaat in Vlaanderen blijft stijgen aan het tempo
van de periode 1994-1998 (bau) zal Vlaanderen 35 700 ha natuurreservaat
tellen in 2010. Hoewel dit meer dan een verdubbeling is t.o.v. de situatie
van eind 1997, is dit slechts 13,8 % van de duurzaamheidsdoelstelling voor
Vlaanderen (figuur 15). De provincies Limburg, Antwerpen en Vlaams-
Brabant evolueren bij het huidig beleid naar 15 à 20 % van de duurzaamheidsdoelstelling.
West- en Oost-Vlaanderen halen niet eens 10 %. Bij versterkt
beleid (bau+) waarbij de doelstelling van 50 000 ha van het minaplan
2 in rekening is gebracht, loopt het areaal natuurreservaat in
Vlaanderen in 2010 op tot 65 600 ha of 25 % van de duurzaamheidsdoelstelling.
De provincies Limburg en Antwerpen halen 30 à 35 %, Oost-
Vlaanderen slechts 12 %. Aan het tempo van het bau-scenario zou de duurzaamheidsdoelstelling
pas over ongeveer 140 jaar bereikt worden. Om deze
termijn in te korten, zijn aanvullende maatregelen noodzakelijk. In de eerste
plaats is dit een verhoging van de financiële inspanningen. Verder kunnen
ecologisch waardevolle delen van ‘natuurdomeinen’ (gemeentelijke en
provinciale natuurgebieden en Vlaamse domeinbossen) en militaire
domeinen als natuurreservaat beheerd worden.
Figuur 15: Oppervlakte natuurreservaat eind 2010 per provincie en voor Vlaanderen in % t.o.v. de
duurzaamheidsdoelstelling volgens het aut-, het bau- en het bau+-scenario
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
oppervlakte (% t.o.v. duurzaamheidsdoelstelling)
West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
Vlaams-Brabant
Antwerpen
Limburg
Vlaanderen
AUT
BAU
BAU+

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 44
4.18 Gebruik van grondstoffen
Grondstoffen vormen de primaire input voor de economische kringlopen.
Grondstofbesparing is noodzakelijk. De mensheid soupeert aan een hoog
tempo schaarse en niet-hernieuwbare grondstoffen op en vervuilt met het
overblijvende afval het leefmilieu. Bij de toewijzing van de reserves van
grondstoffen aan bevolkingsgroepen (allocatie) kan gebruik worden
gemaakt van de maximum toelaatbare jaarlijkse consumptie (mayc =
maximum allowable yearly consumption for a country). Tabel 3 geeft de
huidige jaarlijkse Vlaamse consumptie weer van koper, zink en lood en de
hoeveelheid die de komende 50, resp. 100 jaar jaarlijks mag worden geconsumeerd
onder twee extreme bevolkingsprojecties (a1: 7 miljard mensen in
2100; a2: 15 miljard mensen in 2100). De cijfers tonen dat de huidige consumptie
veel hoger ligt dan de maximum toelaatbare consumptie. De verwachte
ontwikkeling bij het huidige beleid is een blijvende toename van
het gebruik van grondstoffen op een niet-duurzame manier. Om de maycwaarden
te halen, moet een drastische reductie in het gebruik van grondstoffen
gerealiseerd worden.
Momenteel is er een groot gebrek aan inzicht in het grondstoffenbeheer.
Goede indicatoren voor de evaluatie van het grondstoffenbeleid ontbreken
grotendeels. Dataverzameling en het ontwikkelen van materiaal- en stofstroomanalyses
zijn daarom op korte termijn noodzakelijk.
Tabel 3: Maximum toelaatbare jaarlijkse consumptie (mayc, in ton/jaar) voor koper, zink en lood
volgens twee bevolkingsscenario’s (a1 en a2) en twee tijdshorizonten en schatting van de huidige
consumptie in Vlaanderen
44 | Mira-S 2000: scenario’s
a1 a2 consumptie *
50 jaar 100 jaar 50 jaar 100 jaar
koper 4 695 2 278 4 121 1 645 50 000
zink 2 121 1 029 1 861 743 36 000
lood 954 463 838 334 14 000
* Dit zijn wellicht te hoge schattingen die als maximum gehanteerd kunnen worden. Het minimum kan op
60 % van deze waarde geschat worden.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 45
4.19 Beheer van afvalstoffen
De totale afvalproductie van de bevolking en de industrie in Vlaanderen is
in de periode 1992-1998 sterk gestegen met respectievelijk 28 % en 25 %. In
1998 produceerden de huishoudens 3,1 miljoen ton afval en de industrie
22,8 miljoen ton (berekend naar verwerkingscapaciteit).
Figuur 16: Hoeveelheid te verwijderen huishoudelijk afval (kg/inwoner) in 1998 en in 2010
volgens het bau+-scenario (Vlaanderen)
1998
2010
Samenvattting | 45
kg / inwoner
(aantal gemeenten)
0 5 10 20 30 40 50 km
60 - 100 (7) 101 - 150 (73) 151 - 200 (104) 201 - 255 (78) 256 - 300 (29) > 300 (17)
kg / inwoner
(aantal gemeenten)
0 5 10 20 30 40 50 km
60 - 100 (55) 101 - 150 (183) 151 - 200 (57) 201 - 255 (6) 256 - 300 (0) > 300 (7)
N
N

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 46
46 | Mira-S 2000: scenario’s
Door het starten van de selectieve inzamelingen nam de hoeveelheid te
verwijderen huishoudelijk afval tussen 1991 en 1998 met 35 % tot
216 kg/inwoner af. 85 % van de gemeenten haalden hiermee de doelstelling
van 255 kg/inwoner te verwijderen afval uit het Uitvoeringsplan Huishoudelijk
Afval (figuur 16). Volgens het bau- en het bau+-scenario blijft de
huishoudelijke afvalberg groeien met respectievelijk 8,5 % en 4 % in 2010
t.o.v. 1998. Er zijn geen doelstellingen geformuleerd voor de totale hoeveelheid
huishoudelijk afval op mlt en lt. De doelstellingen voor recuperatie
(d.i. hergebruik, compostering en recyclage) worden zowel op kt als mlt
gehaald. De hoeveelheid te verwijderen huishoudelijk afval neemt in het
bau+-scenario af tot gemiddeld 141 kg/inwoner in 2010 (figuur 16).
Daarmee wordt de mltd van 150 kg/inwoner door 77 % van de gemeenten
gehaald. Het bau+-scenario veronderstelt een uitbreiding van de selectieve
inzameling (bijv. maximale deelname en recuperatiegraden, verbeterde
verwerking en afzet, inzameling van alle plasticafval) en een toenemende
afvalpreventie (o.a. minder papier, kga- en verpakkingsafval, meer thuiscompostering,
oplaadbare batterijen, heffingen op bepaalde grofvuilfracties).
Er moet wel over gewaakt worden dat afval sorteren niet ten koste
gaat van afvalpreventie.
Wanneer de huidige trend voor industrieel afval wordt doorgetrokken tot
2010 is een toename met 67 % te verwachten t.o.v. 1998. Met 70 % is recuperatie
de belangrijkste verwerkingsvorm. 25 % wordt geconditioneerd en het
aandeel dat wordt verbrand, daalt tot 4 %.
Een doorgedreven en geïntegreerd productbeleid moet in de toekomst een
essentieel onderdeel zijn van het milieubeleid. Daarnaast kan een wijziging
in het consumptiepatroon positief beïnvloed worden door het labelen
van ecoproducten.
4.20 Kwaliteit oppervlaktewater
De kwaliteit van de Vlaamse oppervlaktewateren staat onder grote druk.
De doelgroepen bevolking, industrie en landbouw veroorzaken de belangrijkste
verontreinigingen. Uit de andere gewesten en Frankrijk komt eveneens
een aanzienlijke vuilvracht Vlaanderen binnengestroomd.
Voor de meeste kwaliteitsparameters is er het voorbije decennium een
gevoelige verbetering van de toestand gemeten, echter niet voor nitraat. Zo
daalde de gemiddelde orthofosfaatconcentratie van 2,1 mg/l in 1990 tot
0,7 mg/l in 1999 (figuur 17). Deze gunstige evolutie van de fysisch-chemische
parameters weerspiegelt zich ook in de biologische kwaliteit van de
Vlaamse oppervlaktewateren. De Belgische Biotische Index (bbi) is een
maat voor de biologische kwaliteit en laat op basis van de aanwezige ongewervelde
dieren een indeling in kwaliteitsklassen toe. De laatste tien jaar
is er een duidelijke verschuiving van de klassen zeer slechte en slechte
kwaliteit naar matige kwaliteit. Niettegenstaande deze verbeteringen voldeed
in 1999 slechts een minderheid van de meetpunten aan de wettelijke

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 47
NH4-N
basiskwaliteitsnormen. Zo blijkt dat slechts 23 % van de meetpunten voldoet
aan de basiskwaliteitsnorm voor de bbi; 38% van de meetpunten voldoet
aan de norm voor opgeloste zuurstof. De huidige waterkwaliteitsnormen
zijn evenwel onvoldoende (eco)toxicologisch onderbouwd. Momenteel
worden deze normen herzien en er wordt verwacht dat de norm voor
verschillende parameters strenger zal worden. Hierdoor zal de doelafstand
nog groter worden.
Figuur 17: Evolutie van het gemiddelde van de ammonium-, nitraat- en orthofosfaat-metingen
in oppervlaktewater (Vlaanderen, 1990-1999)
12
10
8
6
4
2
Samenvattting | 47
NH 4 -N, NO 3 -N (mg/l) o-PO 4 (mg/l)
NO3-N o-PO
0
0
4
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Met behulp van het waterkwaliteitsmodel simcat kon een scenario voor
het Netebekken doorgerekend worden. De in rekening gebrachte maatregelen
zijn de geplande uitbouw van het riolerings- en waterzuiveringsnetwerk,
een aanpassing van de lozingsvergunning van de belangrijkste
industriële lozers en het minimaliseren van de stikstofverliezen vanuit de
landbouw. De resultaten geven een duidelijke kwaliteitsverbetering aan.
De gemiddelde procentuele kwaliteitsverbetering bedraagt voor bzv 15 %,
voor czv 8 %, voor P-totaal 28 % en voor N-totaal 12 %. Het percentage
meetpunten dat voldoet aan de basiskwaliteitsnorm voor bzv steeg van
44 % naar 59 %. Toch is deze verbetering beperkt, zeker in vergelijking met
de ingezette middelen.
Om overal in Vlaanderen een aanvaardbare waterkwaliteit te halen, zijn
nog heel wat inspanningen noodzakelijk. De sanering van huishoudelijke
afvalwaterlozingen en van biologisch afbreekbare industriële emissies
moet worden verdergezet. De diffuse emissies van meststoffen en bestrijdingsmiddelen
door de (intensieve) landbouw moet worden teruggebracht
tot een aanvaardbaar niveau. Productnormen en gereguleerd productgebruik
moeten een emissiereductie van zware metalen en organische micro-
2,5
2
1,5
1
0,5

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 48
verontreinigingen bewerkstelligen. De sanering van gevaarlijk vervuilde
sedimenten dringt zich op. Op internationaal niveau moet worden
gestreefd naar een vermindering van de grensoverschrijdende vrachten.
Toepassing van natuurtechnische milieubouw verhoogt het zelfzuiverend
vermogen van oppervlaktewateren en biedt de flora en fauna meer kansen.
4.21 Niet-ioniserende straling
De laatste jaren is de bijdrage van de elektromagnetische golven in de communicatieband
(d.i. tussen 1 MHz – 6 GHz) enorm toegenomen. Burgers
kunnen zelf beslissen of ze mobiel telefoneren, maar over de plaats van de
masten hebben ze geen inspraak. Het thema is hier beperkt tot de nietioniserende
straling van antennes voor draadloze communicatie. Eind 1999
telefoneerde ongeveer 1 op 3 Belgen mobiel (gsm en dcs1800). Er wordt verwacht
dat de draadloze telefonie in de jaren 2000-2005 definitief zal doorbreken.
Dit betekent voor 2005 een bezetting in Vlaanderen van meer dan
450 basisstations per 1 000 km 2 . In België zijn er nog geen wettelijke normen.
De draadloze-telecommunicatieoperatoren hanteren wel reeds de
referentieniveaus aanbevolen door de Raad van de Europese Unie, maar er
is geen controlemechanisme.
Uit het beperkt aantal niet-gerichte metingen blijkt dat de elektrische velden
gemeten in de buurt van gsm- en dcs1800-basisstations ver onder de
referentieniveaus liggen. De hoogste veldwaarden liggen ongeveer 12 maal
onder het voorgestelde referentieniveau; de meeste veldwaarden liggen
meer dan 50 maal onder het referentieniveau. Metingen van magnetische
velden tonen vergelijkbare resultaten. Omdat een gebiedsdekkend meetnet
ontbreekt, is het moeilijk te besluiten dat in Vlaanderen wordt voldaan
aan de referentieniveaus.
Om de blootstelling van de algemene bevolking aan elektromagnetische
velden te beperken, zijn er verschillende mogelijkheden. Rond bronnen
van elektromagnetische straling kunnen zones afgebakend worden die
niet toegankelijk zijn voor de bevolking. Het gemeenschappelijke gebruik
van de basisstations door de operatoren zou de blootstelling voor de bevolking
verminderen, maar deze aanpassing kan enkel gebeuren mits grote
kosten. Het gebruik van antennes met een kleiner vermogen, dus met een
kleiner signaalbereik, zou de blootstelling gunstig beïnvloeden. Het nadeel
is dat er dan meer antennes in het landschap zullen verschijnen.
4.22 Gebruik van GGO’s
48 | Mira-S 2000: scenario’s
Een genetisch gemodificeerd organisme (ggo) is een organisme waarin het
genetische materiaal of de expressie van het genetische materiaal is gewijzigd
door het gebruik van technieken met recombinant dna. Met deze
technieken is het mogelijk om erfelijk materiaal over de soortgrenzen heen
uit te wisselen (tussen bacteriën, virussen, schimmels, gisten, planten, dieren
of mensen). Of ggo’s risico’s inhouden voor mens en milieu, hangt af

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 49
van de specifieke eigenschappen van de organismen, de specifieke kenmerken
van de genetische verandering, de omstandigheden waarin de
ggo’s gebruikt worden en het milieu waar ze terechtkomen. De toelating
voor het gebruik van een ggo is onderworpen aan een risicoanalyse voor
mens en milieu. Deze risicoanalyse is geregeld door een strikte Europese
wetgeving. In dit milieurapport gaat de aandacht naar de doelbewuste
introductie van genetisch gemodificeerde gewassen (transgene gewassen)
omdat in dit geval sprake is van een open interactie met het milieu.
Omdat er nog geen doelstellingen geformuleerd zijn, gaat veel aandacht in
dit thema naar de voorstelling van mogelijke doelstellingen. Het gebruik
van ggo’s in het milieu moet zo gebeuren dat er geen schade optreedt voor
mens en milieu. Deze algemene doelstelling is vertaald naar tien verschillende
doelstellingen, die ook als voorwaarden voor het gebruik van ggo’s
kunnen gelezen worden. Uit deze reeks van 10 zijn twee hoofddoelstellingen
geselecteerd: (1) het gebruik van ggo’s mag het leefmilieu niet meer
belasten dan de gangbare landbouwpraktijken en (2) ggo’s kunnen pas
worden gebruikt als ze traceerbaar zijn. Er zijn in Vlaanderen weinig gegevens
beschikbaar i.v.m. de voorgestelde doelstellingen.
Figuur 18: Doelbewuste introducties voor experimentele doeleinden: totale oppervlakte van veld-
proeven met transgene gewassen (België, 1986-1999)
oppervlakte veldproeven (ha)
120
100
80
60
40
20
0
Samenvattting | 49
86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99
De oppervlakte van veldproeven met ggo’s is in België de jongste jaren aanzienlijk
toegenomen tot ongeveer 97 ha in 1999. Dit is een stijging met
ongeveer 88 % t.o.v. 1998 (figuur 18). Koolzaad, maïs en bieten zijn de
gewassen die het meest aan bod komen. De meest geteste kenmerken blijven
mannelijke steriliteit voor het ontwikkelen van hybriden en tolerantie
voor de herbiciden glyfosaat (Roundup®) of glufosinaat (Liberty®). In de
periode 1992-1999 zijn er bij de eu een dertigtal dossiers ingediend voor het
in de handel brengen van ggo’s. Eind 1999 waren er 14 dossiers van trans-

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 50
gene gewassen goedgekeurd. Er zullen echter geen transgene suikerbieten
of maïs verschijnen in de Vlaamse velden vóór 2002. Elke verdere prognose
hangt ook af van de publieke acceptatie van ggo’s. Als het gebruik van
ggo’s voor de bieten- en maïsteelt zich verderzet, dan zal gans het grondgebied
van Vlaanderen met ggo’s geconfronteerd worden. De mogelijke
milieugevolgen van het gebruik van ggo’s zijn in veel gevallen slecht
gekend en een interessant studieobject voor wta.
4.23 Stedelijk milieu
50 | Mira-S 2000: scenario’s
Het verbeteren van de leefbaarheid in de steden is een doelstelling van het
overheidsbeleid voor de komende jaren. Gelet op de groeiende belangstelling
is stedelijk milieu als nieuw milieuthema toegevoegd. De maatschappelijke
functie van groen wordt in dit verband steeds meer erkend. Uit
Vlaams en internationaal belevingsonderzoek blijkt dat gebrek aan groen
en rust vaak belangrijke redenen zijn om de stad te ontvluchten. Met
behulp van een gis-model is de bereikbaarheid (op verschillende functionele
niveaus zoals bijv. wijk, stadsdeel) en de aantrekkelijkheid (uitrusting,
natuur, cultuur en historie, ruimte, rust en stilte) van de groene ruimten in
kaart gebracht voor de steden Aalst, Antwerpen, Gent en Kortrijk.
De tekorten aan bereikbare groene ruimten zijn het grootst op wijkniveau.
In Aalst, Antwerpen en Gent heeft ongeveer 35 % van de bevolking geen
wijkgroen; in Kortrijk is dat zelfs 95 %. Enkel in Antwerpen is enig stadsbos
voorhanden en is er een goede spreiding van het groen in de stadskern.
Verkeerswegen (vaak de stadsring) zijn de belangrijkste barrières.
Door de aanwezigheid van grote groengebieden met een goede kwaliteit
en in de onmiddellijke nabijheid van de stadskern heeft Aalst het hoogste
kwaliteitsprofiel. Kortrijk scoort het slechtst. De landschappen rond
Antwerpen hebben een hoge natuur- en cultuurhistorische waarde. Verder
zijn er veel bossen, meerdere grote parken en een fortengordel rondom de
stad. Autosnelwegen en ringwegen zijn meestal de belangrijkste oorzaak
van rustverstoring in de steden. Hierdoor is het in de stadskern zelf vaak
rustiger.
In alle onderzochte steden daalde in de periode 1990-2000 de bevolking in
de stadskern sterker dan in het volledige studiegebied. In Antwerpen en
Gent nam de bevolking significant toe in gebieden nabij bereikbaar groen
(figuur 19). Als al de bebouwing van het Gewestplan wordt gerealiseerd,
vermindert in alle steden de oppervlakte aan bereikbare groene ruimten.
Realisatie van stadsbosprojecten zou ervoor zorgen dat in Gent en in
Kortrijk stadsbos binnen bereik komt voor respectievelijk 72 % en 77 % van
de inwoners van de stadskern. Ruimtelijke planning zou in de toekomst
een groter gewicht moeten toekennen aan stedelijk groen en geluidskwaliteit,
en in het algemeen dus aan leefbaarheid.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 51
Samenvattting | 51
Figuur 19: Bevolkingsgroei versus bereikbare groene ruimten in Gent
Barrières
Groene ruimten in 2000
Groene ruimten, verdwenen
sinds 1990
(onvolledige inventarisatie)
Bevolkingsgroei (1991-98)
per statistische sector in %
< -10
-5 - -10
-5 - +5
+5 - +10
> 10
nis sectoren in de stadskern, ingedeeld in clusters
Geen bereikbare groene ruimten
Geen bereikbare groene ruimten op wijk- en
op stadsdeelniveau
Geen bereikbare groene ruimten op wijkniveau
Geen bereikbare groene ruimten op stadsdeel-
niveau
Geen bereikbare groene ruimten op stadsniveau
Bereikbare groene ruimten op alle niveaus
N

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 52
5 Gevolgen voor mens, natuur en economie
5.1 Gevolgen voor mens
52 | Mira-S 2000: scenario’s
Gezondheid wordt niet alleen beïnvloed door erfelijke factoren en levensstijl
maar ook door milieufactoren. Epidemiologische studies toonden aan
dat 75 à 80 % van de kankergevallen in de westerse industriële wereld te
wijten zijn aan externe oorzaken, waaronder milieufactoren. Over het
belang van de risicofactor milieu bij het ontstaan van kanker bestaat weinig
eensgezindheid. Sommige onderzoekers denken dat milieufactoren een
zeer beperkte rol spelen, maar anderen stellen dat deze factoren sterk
onderschat worden. Ze leiden dit af uit o.a. epidemiologische studies waarbij
aangetoond is dat er meer kankers zijn in industrielanden dan in derdewereldlanden
waar de blootstelling aan ‘nieuwe’ scheikundige stoffen
lange tijd onbestaande was. Naast kankers kunnen ook talrijke andere
belangrijke ziekten of gezondheidsproblemen zoals longaandoeningen en
verstoring van het hormonaal evenwicht veroorzaakt worden door milieufactoren.
Een belangrijke groep van stoffen zijn de zogenaamde endocriene
verstoorders of pseudo-hormonen. In Vlaanderen zouden pseudo-oestrogenen
een belangrijke rol spelen bij de achteruitgang van de kwaliteit van
zaadcellen bij de man. Stoffen waarvoor de hormoonverstorende werking
zeer waarschijnlijk wordt geacht, zijn o.a. organochloorbestrijdingsmiddelen,
herbiciden, dioxines, pcb’s en pak’s.
Wil men echter de gezondheidsriscio’s van milieufactoren in cijfers omzetten,
dan kan dit slechts bij benadering gebeuren omdat ook levensstijl en
socio-economische factoren een rol spelen. Voor een aantal prioritaire stoffen
was het mogelijk de te verwachten gezondheidseffecten in Vlaanderen
te berekenen. Extra kankergevallen (meer dan 1 per 100 000 personen)
worden verwacht bij de levenslange blootstelling aan de huidige concentraties
van As, Cd, Ni, BaP, benzeen en cfk’s en aan uv-straling. Dit betekent
bijvoorbeeld dat de aanwezigheid van benzeen in de lucht jaarlijks verantwoordelijk
is voor 0,7 à 5 extra kankergevallen in Vlaanderen. Andere
gezondheidsschade kan ook verwacht worden van cadmium, lood, ozon en
nitraten. Voor stoffen zoals dioxines, pcb’s en bestrijdingsmiddelen zijn
onvoldoende gegevens beschikbaar om berekeningen uit te voeren.
Door gebruik te maken van gemodelleerde concentraties was het mogelijk
de gezondheidseffecten voor een aantal in stadslucht aanwezige polluenten
te bepalen. In vergelijking met 1998 daalt de totale gezondheidsimpact
(gemeten als vervroegde sterftes en extra ziekenhuisopnames, hra) in
2010 in het bau-scenario met 30 à 40 %. In het bau+-scenario daalt enkel de
impact van SO2 nog gevoelig. Voor ozon bestaat er twijfel over het bestaan
van een drempelwaarde waaronder geen schadelijke effecten voorkomen.
Als er geen veilige drempelwaarde wordt verondersteld (hoge inschatting
van risico), dan blijft ozon een belangrijk milieuprobleem, zelfs in 2010. De
gemiddelde ozonconcentraties blijven ongeveer constant en veroorzaken

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:49 Pagina 53
160 vervroegde sterftes en een 40-tal extra ziekenhuisopnames per miljoen
inwoners per jaar in Vlaanderen. Wanneer wel rekening gehouden wordt
met een drempelwaarde, zijn de gezondheidseffecten in 2010 beperkt tot
ongeveer 4 sterftes en 1 ziekenhuisopname.
Het uitbouwen van een effectgericht meetnet is een prioriteit. Voor genotoxiciteit
zijn de meetinstrumenten beschikbaar, maar voor hormonale
verstoring moet nog een methode op internationaal vlak worden afgesproken.
Stoffen die door de voeding risico’s meebrengen, worden het best in de
lokaal geproduceerde voedingswaren gemeten. Het nastreven van een
fysisch-chemische hygiëne (door het maximaal vermijden van blootstelling
aan schadelijke stoffen, vooral via de voeding) is een noodzakelijke voorwaarde
om het aantal beschavingsziekten te doen dalen.
5.2 Gevolgen voor natuur
Samenvattting | 53
De laatste decennia zijn door allerlei aantastingen zowel de oppervlakte
als de kwaliteit van de Vlaamse natuur achteruit gegaan. Populaties van
verschillende soorten vertonen een negatieve trend, niet enkel in
Vlaanderen maar in heel Europa. In Vlaanderen zijn de laatste 100 jaar
meer dan 300 inheemse planten- en diersoorten verdwenen.
Toekomstverkenningen uitwerken voor de natuur in Vlaanderen is geen
sinecure. Toch konden de scenarioresultaten voor de atmosferische stikstofdeposities
in de thema’s Vermesting en Verzuring doorgerekend worden
naar de impact voor verschillende plantengemeenschappen (bijv. laagveen,
kalkgrasland, droge heide, zuur loofbos). Vergelijkingen met kritische
lasten voor stikstofdeposities tonen aan dat in 1997 de volledige oppervlakte
van alle onderzochte plantengemeenschappen in Vlaanderen (153 345 ha)
in gevaar is. Onder het bau-scenario worden in 2010 de kritische lasten nog
altijd in 99 % van de onderzochte plantengemeenschappen overschreden.
In het bau+- scenario daalt dit tot 96 %. Wel treedt er een aanzienlijke vermindering
in de grootte van de overschrijdingen op. Rechtstreekse bemestingen
oefenen een aanzienlijke druk uit op natuurgebieden afgebakend in
het kader van het mestdecreet (‘groep natuur’). Daarom werd voor deze
gebieden de oppervlakte per map-bemestingsnorm berekend, en dit voor
verschillende scenario’s. In het bau-scenario vermindert de bemestingsdruk
op de historisch permanente graslanden die gelegen zijn in de groenlaag
van het Gewestplan. In het bau+-scenario gebeurt dit ook voor deze
kwetsbare gebieden die in de geelgroenlaag liggen. Het do-scenario voorziet
in een nulbemesting (2 stuks grootvee per ha) in alle afgebakende
gebieden, met uitzondering van de ‘akkers en intensief grasland’. Een nulbemesting
is echter nog steeds te hoog voor het behoud en herstel van de
botanische waarde van graslanden.
Om betrouwbare trendanalyses van soorten op te stellen, zijn tellingen
over voldoende lange periodes nodig en moet de ecologie van de soort voldoende
bestudeerd zijn. Dit is het geval voor vogels en vleermuizen.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:50 Pagina 54
54 | Mira-S 2000: scenario’s
Bovendien reageren deze twee soortgroepen op regionaal niveau zowel op
natuur als op landschaps- en milieukwaliteit. Hun populatieontwikkelingen
zijn daarom een goede indicator om het effect van integraal beleid
te illustreren. In de trendanalyse is rekening gehouden met de oppervlakteschattingen
van natuurreservaten uit het thema Verandering van biodiversiteit.
In het aut-scenario is telkens de populatietrend van de periode
1960-1990 doorgetrokken. In het bau-scenario beschouwt men de trend die
gedurende de laatste tien jaar is opgetreden. Als bau+-scenario wordt rekening
gehouden met de positieve veranderingen als gevolg van toename
van oppervlakte van de ecotopen. In het do-scenario wordt verondersteld
dat binnen de maximaal bereikte beschermde en beheerde oppervlakte de
ecosystemen ook maximaal ontwikkeld zijn. Als voorbeeld toont figuur 20
de mogelijke verschuivingen bij moerasvogels onder de vier scenario’s.
Vooral in het bau+- en do-scenario treden er duidelijke verschuivingen in
positieve zin op. Soorten met kleinere leefgebieden met vooral microhabitateisen
zoals de Kleine karekiet, de Rietgors en de Rietzanger zullen al
positief reageren bij een gedeeltelijke oppervlaktevergroting en gedeeltelijke
kwaliteitsverbetering (bau). Grotere soorten zoals de Roerdomp en het
Woudaapje met grote territoria en delicatere habitateisen (rust speelt een
belangrijke rol), zullen slechts bij verdere verbetering echt positief reageren
(bau+ en vooral do). Gelijkaardige analyses zijn ook gemaakt voor
vogels van agrarische landschappen en van droge heide, en voor vleermuizen.
Figuur 20: Populatietrends bij moerasvogels volgens de 4 scenario’s met als categorieën: uitgestorven
(zwart), sterke achteruitgang (rood), matige achteruitgang (oranje), fluctuerend (geel),
matige vooruitgang (lichtgroen) en sterke vooruitgang (donkergroen)
Moerassen
AUT
BAU
BAU+
DO
Een gevalstudie van de Grensmaas illustreert de mogelijkheden van grootschalige
natuurontwikkeling. De studie toont aan dat maatregelen op voldoende
grote schaal genomen moeten worden. Op die manier kan de minimale
habitatoppervlakte voor heel wat soorten bereikt worden en kunnen
natuurlijke processen regulerend optreden. Door deze processen (zoals
rivierdynamiek en begrazing) worden zeer specifieke en vaak zeldzame
ecotopen in stand gehouden of komen zij tot ontwikkeling.

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:50 Pagina 55
5.3 Gevolgen voor economie
Samenvattting | 55
De gevolgen voor economie zijn hier beperkt tot de meest gangbare interpretaties:
milieukosten, milieubaten, afwegingen tussen kosten en baten,
en sociale en macro-economische gevolgen. In mira-1 en mira-2 werd grotendeels
dezelfde interpretatie gevolgd, maar de uitwerking bleef beperkt
wegens het ontbreken van basisgegevens en deskundigheid. Ook in dit
rapport was het nog niet mogelijk om de gevolgen voor economie van
alternatieve milieubeleidsscenario’s door te rekenen. Met een aantal
Vlaamse gevalstudies werden de mogelijkheden geïllustreerd die de
milieueconomie biedt om de impact van milieubeleid op de economie te
beschrijven.
Milieukosten zijn de directe kosten van milieumaatregelen die overheden
en doelgroepen nemen om schade te vermijden, te verhelpen of te beperken.
Er is weinig informatie beschikbaar over milieukosten in Vlaanderen.
Het best bekend zijn de milieu-uitgaven door de (Vlaamse) overheid. Voor
de industrie zijn gedeeltelijke gegevens beschikbaar, maar de milieuuitgaven
van gezinnen zijn grotendeels onbekend.
Het aandeel van milieu (programma’s Leefmilieu, Natuur en Bos en Groen)
in de totale Vlaamse uitgavebegroting bedraagt in 2000 ongeveer 4 %. Dit
is ongeveer gelijk aan de voorgaande jaren, maar de reële uitgaven zijn wel
gestegen van minder dan 8 miljard bef in 1991 naar ongeveer 19 miljard bef
in 1998. De totale begrote milieu-uitgaven van de gewestelijke, provinciale
en gemeentelijke overheden bedragen meer dan 60 miljard bef in 1999.
Een internationale vergelijking leert dat Vlaanderen inzake publieke milieuuitgaven
rond het Europese gemiddelde zit, met uitgaven van ca. 6 000 bef
per persoon in 1995 of ongeveer 0,8 % van het bgp. In Vlaanderen deed de
industrie in 1997 naar schatting 9,2 miljard bef milieu-investeringen.
Ongeveer een derde wordt gebruikt voor ‘behandeling van milieuhinder’
(end-of-pipe-investeringen) en twee derden voor ‘voorkoming’. Lopende
milieu-uitgaven in de industrie blijken meestal wel een veelvoud te zijn
van de jaarlijkse investeringsuitgaven. Het inzicht in de milieukosten van
de Vlaamse industrie is nog onvolledig en langere tijdsreeksen zijn nodig.
Voor de toekomstige milieu-uitgaven zijn enkel ramingen voor de Vlaamse
overheid beschikbaar. Zonder belangrijke wijzigingen kan een verdere
geleidelijke stijging verwacht worden van 28,8 miljard bef in 2000 naar
31,4 miljard in 2005 en 32,4 miljard in 2010. Meer dan de helft van de uitgaven
blijft naar afvalwaterzuivering gaan. Bij versneld beleid (bijv.
bodemsanering, rioleringen en natuur) lopen de uitgaven verder op tot
38,8 miljard in 2010.
De markt geeft geen goed beeld van de totale economische waarde (d.i.
gebruikswaarde, optiewaarde en bestaanswaarde) van milieugoederen. Er
zijn echter verschillende technieken beschikbaar om milieubaten van
maatregelen te kwantificeren. De laatste jaren zijn vooral de effecten en de

miraS2000-samenvat NL 26-01-2001 07:50 Pagina 56
56 | Mira-S 2000: scenario’s
milieuschade van luchtverontreiniging beter in kaart gebracht. Milieubaten
blijken vaak een stuk groter te zijn dan verwacht. Nochtans is het
nog altijd niet mogelijk om de effecten op ecosystemen te waarderen,
zodat de berekeningen beperkt zijn tot de effecten op volksgezondheid,
landbouw en gebouwen. De totale berekenbare milieuschade van de luchtverontreiniging
in Vlaanderen in 1998 (door emissies in Vlaanderen en in
het buitenland) bedroeg 140 miljard bef of ongeveer 3 % van het bgp.
Onder het bau- en het bau+-scenario wordt een daling van de schadekosten
verwacht met resp. 26 % en 33 % in 2010.
Een goede kosten-batenanalyse vraagt veel informatie en deskundigheid
die dikwijls ontbreekt. Daarom worden andere economische afwegingstechnieken
gebruikt, zoals risico-batenanalyse en kosten-effectiviteitsanalyse.
De gevalstudies tonen aan dat om hetzelfde milieuresultaat te bereiken,
er soms belangrijke kostenbesparingen mogelijk zijn ten opzichte van
het momenteel gevoerde beleid.
Informatie over de sociale en macro-economische effecten van het milieubeleid
wordt meestal bekomen door gebruik te maken van economische
modellen. Deze modellen onderscheiden zich door hun kenmerken en hun
mogelijkheden. Zo geven input-outputmodellen een eerste aanwijzing van
de impact op de sectorale productie, prijzen en werkgelegenheid. Voor langere
termijneffecten is een algemeen evenwichtsmodel waar de productietechniek
en het consumptiepakket zich aanpassen aan de gewijzigde prijzen
meer relevant. Via dergelijk model werden de sociaal-economische
effecten van de uitvoering van de Kyoto-afspraken door België ingeschat.
De negatieve impact is het grootst voor de energiesector en voor de energie-intensieve
sectoren die bovendien veel exporteren.
De gevalstudie over de Kyoto-verplichting toonde tevens aan dat de wijze
waarop de inkomsten van eventuele koolstof- of energiebelastingen worden
besteed en de manier waarop de arbeidsmarkt functioneert sterk bepalend
zijn voor de sociale en economische impact van het beleid.