2008-07 - Monument & Materiaal

142
Onzekerheid omtrent hoedanigheid en ouderdom
Omtrent hoedanigheid en ouderdom van de stad-Groninger raadstekens heerste
lange tijd onzekerheid. Van Loon was in 1723 de eerste die een Groninger
raadsteken beschreef en wel een exemplaar uit 1591. Hij hield het voor een noodmunt
die geslagen zou zijn in de tijd dat graaf Maurits de stad had ingesloten 2 .
Van Doorninck trok in 1833 de hoedanigheid van noodmunt echter al in twijfel 3 .
Van Orden stelde drie jaar later op grond van de stadsrekening van 1586 vast, dat
het niet om een noodmunt, maar om een raadsteken ging en wist op grond van
citaten uit de stadsrekening van 1543 aan te tonen dat raadstekens toen al in
Groningen werden gebruikt 4 . Hooft van Iddekinge ging in 1870 op grond van
Van Ordens publicatie ervan uit, dat de raadstekens ook omstreeks 1543 waren ingevoerd
zonder daarbij de overige stadsrekeningen in te zien. Hij meende met
presentiepenningen – penning in de betekenis van geld – van doen te hebben 5 .
Uit de inleiding tot dit artikel is echter al duidelijk dat het emolument geen aanwezigheidsvergoeding
was. Puister dateerde in zijn artikel in het Jaarboek voor
Munt- en Penningkunde 73 de oudste raadstekens omstreeks 1540-1550 en baseerde
die datering op de publicaties van Van Orden en Hooft van Iddekinge, maar
sloot een vroeger gebruik niet uit 6 . En inderdaad zijn raadstekens in de stad
Groningen al veel eerder gebruikt (afb. 2). Ze worden namelijk al genoemd in de
jaarrekening van 1526/27, niet alleen de oudste bewaard gebleven rekening, maar
vermoedelijk ook de eerste jaarrekening van de stad Groningen. De rekening
loopt van Michaëlis 1526 tot Michaëlis 1527 ofwel van 29 september 1526 tot 29
september 1527. Van deze jaarrekening werd in 1896 een transcriptie in druk gepubliceerd
door dr. P.J. Blok. Zij waren dus in Groningen al in het eerste kwart
van de 16e eeuw in omloop 7 . Ze worden in die rekening rhades loetkens genoemd
en waren vermoedelijk ook van lood. Loden exemplaren zijn echter nog niet teruggevonden,
mogelijk omdat er aanvankelijk weinig – vermoedelijk een paar
honderd – in gebruik zijn geweest en het omloopgebied beperkt was tot het raadhuis
en het belendende stadswijnhuis. Ze waren te waardevol om er slordig mee
Afb. 2. Voor- en keerzijde raadsteken z.j. (circa 1540), koper, diameter 18 mm, in bezit van auteur.
Foto: Jaap Buist, collectie Dienst RO/EZ.
2. Van Loon 1723-1731, I.419.
3. Van Doorninck 1833, 26.
4. Zie Van Orden 1836, 683 en 686.
5. Zie Hooft van Iddekinge 1870.
6. Puister 1986, 64-65.
7. Blok 1896, 40-42 en 70-72.