Q1 2011 - Delta Lloyd Groep

Spinnen en framen
Tekst: Hanneke Savenije
14 Q magazine
Duizend
manieren om
naar risico
te kijken
Spinnen en framen. Mooier maken en net iets anders. Dat doen politici
graag, maar ook sommige wetenschappers hebben er een handje van. Als
we dit nou zo presenteren, dan komt er misschien geld… En de media
schrijven het allemaal op. Hoe moeten we als leek nu nuchter inschatten
welk risico we lopen?
Wist u dat door internationaal terrorisme de
laatste 40 jaar zo’n 15.000 mensen zijn
gedood? Eng, toch? Maar is het u ook
bekend dat er in diezelfde periode jaarlijks één miljoen
mensen zijn overleden aan malaria? En heeft u zich
wel eens afgevraagd waarom de wereld zich veel drukker
maakt om het ene (relatief uitzonderlijk terrorisme)
dan het andere (massakiller malaria)? En
waarom u, als u een vakantietrip maakt naar, bijvoorbeeld,
Indonesië, zich meer zorgen maakt het toevallige
slachtoffer te worden van een aanslag door
moslim extremisten dan om geprikt te worden door
een malariamug?
De wetenschap heeft zich er zeker over gebogen: uit
onderzoek is overduidelijk gebleken dat het beoordelen
van een risoco door mensen alles heeft te maken
met hoe dat risico wordt gecommuniceerd. Waar
wordt het meeste aandacht aan besteed? Welke cijfers
worden gebruikt? Wat wordt juist weggelaten? In welk
kader wordt het geplaatst? Welke woorden gebruikt
men? Zo kun je als argeloze krantenlezer behoorlijk
worden misleid door de vele variaties waarmee
dezelfde risico’s kunnen worden gepresenteerd. Relatief
of absoluut, in een positieve of negatieve context
(dat noemen we framing) of met de nadruk op de fijne
gevolgen (spinning dus), als een kanspercentage of als
Als je niet dagelijks een broodje ham eet, is je kans op het krijgen van darmkanker 5%. Eet je wel dagelijks een broodje ham,
dan is de kans dat je darmkanker krijgt 6%.
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
een zeker gevolg. En dat alles in tekst, mooie tabellen,
cijferreeksen of infographics.
Een voorbeeld. Beschreven door de Amerikaanse
wetenschapper David Spiegelhalter, Professor Risk
aan de universiteit van Cambridge, op zijn blog
‘Understanding Uncertainty’. Samen met collega’s
beoogt Spiegelhalter met zijn blog meer inzicht te
geven in kansen en risico’s, waarschijnlijkheden en
onzekerheden, en vooral in: hoe daar mee om te gaan
in het leven.
In de Verenigde Staten werd in 2007 een onderzoek
gepubliceerd van het World Cancer Research Fund
(WCRF) over de invloed van voedsel en fysieke
activiteiten op kanker (‘Food, Nutrition, Physical
Activity and the Prevention of Cancer: a Global
Perspective’). Ook werden op basis van het groots
opgezette onderzoek tien aanbevelingen aan het
publiek gecommuniceerd.
Eén conclusie van het onderzoek: rood en bewerkt vlees
(zoals ham en bacon) vergroot de kans op darmkanker.
Met daarbij de aanbeveling dat mensen niet meer dan
500 gram rood vlees per week zouden moeten eten.
Het vormde slechts een klein onderdeel van het brede
onderzoek, maar omdat de pers er massaal op dook en
andere interessante gegevens liet liggen, ging de
publieke discussie al snel alleen nog maar over de aanbeveling
rood vlees te laten staan en of ‘er dan niets
meer veilig was om te eten’. Zinnige discussies over de
uitkomsten van het onderzoek en wat te doen met de
daarin gesignaleerde risicofactoren bleven uit. Sterker:
commentaren keerden zich hier en daar geërgerd
tegen die ‘betuttelende’ wetenschappers die je een
prettig leven onmogelijk maakten.
Toch is dit niet zo’n typisch geval van de journalistiek
die de wetenschap verkeerd begrijpt. Het waren
100%
80%
60%
40%
20%
0%
met broodjes ham zonder broodjes ham met broodjes ham
zonder broodjes ham
Hoe we een risico ervaren, kan worden gemanipuleerd door de schaal van een tabel te veranderen – bij de linkertabel lijkt het
gevaar veel groter.
de afzenders zelf die zich deze reacties hadden aangehaald:
het WCRF legde in een poging gehoord te
worden de nadruk in zijn communicatie op een (discutabele)
aanbeveling in plaats van op het afgewogen
onderzoek zelf. Een geval van framing dat zichzelf
in de staart beet dus: uiteindelijk luisterde
niemand meer.
Hetzelfde onderzoek levert nog meer leerzaams op
over de interpretatie van risico’s. Want hoe zit dat nou
precies met dat vlees en die kanker? Volgens het rapport
werd de kans darmkanker te krijgen met 20 procent
verhoogd als je dagelijks 50 gram bewerkt vlees
zou eten – een lekker broodje ham per dag dus. Dat
klinkt gevaarlijk, maar is het dat ook?
Het hogere risico van 20 procent is een relatief cijfer.
Een doorsneepersoon heeft een kans van ongeveer
5 procent om in het leven darmkanker te krijgen. Eet
die persoon elke dag een broodje ham, dan wordt die
kans dus met 20 procent vergroot en dus geen 5 maar
6 procent. In absolute termen is het risico op darmkanker
slechts 1 procent gestegen!
Je kan er volgens professor David Spiegelhalter ook
nog anders naar kijken: hoeveel mensen zouden elke
dag van hun leven een flink broodje ham moeten
eten om één extra geval van darmkanker te krijgen?
Daarvoor moet je twee risicocijfers vergelijken: die
van mensen die geen dagelijks broodje ham eten
(5 procent risico) en die van de mensen die dat wel
doen (6 procent risico). De som is deze: 1/(0,06 -
0,05) = 100 en dat betekent: van de 100 mensen die
dagelijks die broodjes ham eten, krijgt er één persoon
meer darmkanker dan in de groep van 100
mensen zonder broodjes ham. Niet echt indrukwekkend
en het is maar zeer de vraag of je daar beleid op
aan moet passen.
maart 2011 15