Martin Stokhof Ludwig Wittgenstein: Philosophische ...

2
Wat bedoel ik als ik zeg ‘aan het vermogen van de leerling om nieuwe dingen te leren kan op
een gegeven moment een einde komen’? Zeg ik dit op grond van mijn eigen ervaring? Natuurlijk
niet. (Zelfs niet als ik een dergelijke ervaring gehad heb.) Maar wat doe ik dan met een dergelijke
bewering? Wat ik wil dat je zegt is: ‘Ja, dat is waar, dat kun je je ook voorstellen, dat kan ook
gebeuren!’ – Maar wilde ik dan iemands aandacht erop vestigen dat hij in staat is zich dat voor te
stellen? – Ik wilde hem dat beeld voorleggen, en zijn acceptatie van dat beeld bestaat hierin dat hij
nu geneigd is een bepaald geval anders te bekijken: dat wil zeggen, het met deze in plaats van met
die verzameling beelden te vergelijken. Ik heb zijn manier van kijken naar dingen veranderd.
Deze passage bevat een belangrijke aanwijzing over wat Wittgenstein als het doel
van zijn filosofische analyses beschouwt. Het gaat hem er niet om een bepaalde
stelling omtrent een verschijnsel te formuleren en te bewijzen, om via argumentatie te
laten zien dat een specifieke zienswijze de enig juiste is. Zijn doel is om onze ‘manier
van kijken’ te veranderen, ons denken over verschijnselen te bevrijden van het
keurslijf waarin het blijkbaar gevangen zit. Dat keurslijf is een bepaald ideaalbeeld,
een a priori opvatting over de aard van een verschijnsel, zoals bijvoorbeeld de taal. In
PU 103 merkt hij op:
Het ideaal, zoals we ons dat denken, is onwrikbaar. Je kunt er nooit buiten treden; je moet er
altijd naar terugkeren. Er is geen ‘buiten’; daarbuiten kun je niet ademhalen. – Waar komt dit idee
vandaan? Het is als een bril die op onze neus zit en waardoor we alles bekijken dat in ons
gezichtsveld komt. Het komt nooit bij ons op om die bril af te zetten.
Wittgensteins oproep ‘Denk niet, maar kijk!’ is een aansporing om juist wel
buiten dat ideaalbeeld te denken, om ons te bevrijden van de dwangmatige
vooronderstellingen die de filosofische traditie of een verkeerd begrepen opvatting
over wetenschap ons opleggen. De feiten die we door alleen maar te kijken kunnen
achterhalen, moeten ons op het juiste spoor zetten. Daarom is filosofie voor