Martin Stokhof Ludwig Wittgenstein: Philosophische ...

22
voorbeeld is iemand die kijkt hoe een ander een reeks getallen opschrijft en die er
achter probeert te komen welke reeks dat is. Wat Wittgenstein observeert is dat in dit
geval het primaire uitgangspunt voor het toeschrijven van begrip aan iemand hierin
bestaat dat hij of zij in staat is de reeks op de juiste wijze voort te zetten. Het intreden
van begrip kan gepaard gaan met specifieke mentale verschijnselen, zoals het
invallen van de juiste algebraïsche formule, maar deze zijn noch voldoende, noch
noodzakelijk. Opnieuw blijkt dat normativiteit een sleutelrol speelt: de correcte
toepassing is het criterium. Begrijpen is daarom volgens Wittgenstein eerder een
vermogen dan een mentale toestand of een mentaal proces, en het is op grond van de
uitoefening van dat vermogen dat we iemand begrip toeschrijven.
Ook de uitoefening van ons begripsvermogen is een verschijnsel ‘in ruimte en
tijd’, iets dat zich in de loop der tijd in uiteenlopende situaties manifesteert. Dat doet
een nieuwe vraag rijzen, een die de problematiek van regels en normativiteit als
zodanig introduceert en waarvan de bespreking meer licht werpt op de normatieve
aspecten van betekenis.
De vraag is ‘hoeveel’ manifestaties van begrip voldoende zijn. Staat de spatio-
temporele aard van die manifestaties toeschrijving van begrip niet in de weg, in die
zin dat we nooit zeker kunnen weten of op een bepaalde hoeveelheid correcte
toepassingen niet toch een incorrecte kan volgen? Wittgenstein maakt deze vraag
concreet aan de hand van een imaginaire leersituatie. Hier brengen we een leerling bij
op grond van een bepaalde opdracht een reeks getallen uit te schrijven. In