Martin Stokhof Ludwig Wittgenstein: Philosophische ...

24
maken hebben met een reeks getallen die in principe oneindig lang kan worden
voortgezet, is niet essentieel: waar het om gaat is dat in elke training in het gebruik
van uitdrukkingen en begrippen de toekomstige toepassingen voor iedereen, leraar en
leerling, epistemisch ontoegankelijk is: we kunnen nooit zeker weten op welke wijze
iemand, wijzelf inbegrepen, in de toekomst een uitdrukking zullen gebruiken. Dat
geldt niet alleen voor de leerling in het ‘+2’-voorbeeld, maar ook voor ons en voor
onze dagelijkse taal.
Het probleem zit dus in de spanning tussen enerzijds de openheid van toekomstig
gebruik, en anderzijds de normatieve bepaaldheid van datzelfde gebruik. Hoe zijn die
met elkaar te rijmen? Twee dingen maakt Wittgenstein in ieder geval duidelijk met
zijn voorbeeld: onze normatieve oordelen zijn niet ten onrechte (PU 187), maar louter
een beroep op feitelijk verleden gebruik is nutteloos, want elk nieuw gebruiksgeval
kan altijd via een of andere interpretatie daarmee in overeenstemming worden
gebracht. Tot die conclusie komt de ‘Gegner’ dan ook in PU 198: ‘ “Maar hoe kan
een regel me nu laten zien wat ik op dit punt moet doen? Wat ik ook doe, het is altijd
op grond van een of andere interpretatie in overeenstemming met de regel.” ’
Maar dat is volgens Wittgenstein niet de juiste zienswijze: ‘Dat is niet wat we
moeten zeggen, maar eerder: elke interpretatie blijft in de lucht hangen samen met
wat er door wordt geïnterpreteerd, en kan daaraan geen grond geven. Interpretaties
als zodanig bepalen geen betekenis.’ Op basis van de eerdere argumentatie tegen de
idee van betekenis als mentale inhoud komt die conclusie niet als een verrassing:
betekenis ontstaat niet via interpretatie, langs die weg is er geen uitweg uit de