Frederik Kaiser (1808-1872) - DWC - KNAW

‘God is groot en wij begrijpen Hem niet’ 37
De eischen van de populaire voordragt
Kaiser heeft zich meermalen uitgesproken over de manier waarop het brede publiek benaderd
moest worden, het meest uitgebreid in een speciaal aan dit onderwerp gewijde
brochure. 44 Daarbij plaatste hij zichzelf nadrukkelijk in de rol van de specialist en deskundige
en zijn publiek in die van onwetenden, die niet lastig gevallen dienden te worden met
de meer technische aspecten van het vakgebied, maar wel recht hadden op een grondige uitleg
van zelfs de meest complexe resultaten van sterrenkundig onderzoek.
Hij was, zo benadrukte hij, zich er maar al te zeer van bewust dat velen twijfelden aan de
zin en zelfs de mogelijkheid van popularisering van de sterrenkunde. Om te komen tot een
werkelijk begrip van wat sterrenkundigen als hij deden was immers een langdurige studie
vereist. Zonder een grondige kennis van de wiskunde en een uitgebreide ervaring in het werken
met sterrenkundige instrumenten was een diepgaand inzicht in de beoefening van de
sterrenkunde uitgesloten: ‘De volledige beoefening van slechts ééne der natuurkundige
wetenschappen eischt thans eenen schat van voorbereidende kundigheden, zoo als alleen hij
zich die verwerven kan, die, met meer dan gewone verstandelijke vermogens toegerust, zich
geheel aan de wetenschap kan wijden’. 45 Maar volgens Kaiser kon dit laatste niet het doel zijn
van het populariseren. Daarbij ging het er primair om de lezer of toehoorder bekend te
maken met de resultaten van het sterrenkundige onderzoek: ‘De populaire voordragt der
wetenschap moet alzo de onderzoekingen en hulpmiddelen uitsluiten en alleen de verkregene
uitkomsten vermelden’. 46 Het was volgens hem wel degelijk mogelijk om de leek een
goed beeld te geven van die resultaten zonder veel meer te eisen dan een ‘natuurlijk menschenverstand,
met eenige zucht naar wetenschappelijke kennis’. 47
Kaiser was het niet eens met het veelgehoorde verwijt dat het de Nederlander ontbrak aan
‘de zin voor wetenschappelijke kennis’, die vooral Britten en Duitsers kenmerkte. Het probleem
lag niet bij het volk, maar bij de schrijvers van populaire werken. Die waren voor
‘oningewijden grotendeels onverstaanbaar’. Elders was dit met het oog op de verkoop minder
een probleem. De Britten kochten primair boeken om die ‘ten toon te spreiden’. Duitsers
deden dat weliswaar uit ‘zucht naar kennis’, maar waren al tevreden als zij de helft van de
inhoud begrepen. De degelijke Nederlander, daarentegen, kocht enkel die boeken die hij werkelijk
wilde lezen en kon begrijpen. ‘De wetenschappelijke zin van het Nederlandsche volk
treedt met glans te voorschijn, zoo men dien slechts de gelegenheid aanbiedt om zich te
openbaren’. 48
Daartoe moest wel de wiskunde en elke wiskundige uitdrukking consequent vermeden
worden: ‘De groote menigte heeft eenen afschuw van wiskundige vorm en wiskundige teekens’.
49 Zelfs diegenen die enig wiskundeonderwijs hadden genoten schrokken ‘meestal voor
een wiskundig teeken, als had er zich slangenvenijn aan gehecht’. De meeste populaire werken
44 F. Kaiser, Het wezen en de eischen van de populaire voordragt der natuurkundige wetenschappen en meer bepaaldelijk
van die der sterrekunde (Amsterdam 1853); zie daarnaast ook F. Kaiser, Beschouwingen van den sterrenhemel,
eerste deel van de herziene editie van J.A. Uilkens, De volmaaktheden van den Schepper in Zijne schepselen
beschouwd, ter verheerlijking van God en tot bevordering van nuttige natuurkennis (Leeuwarden 1852), ‘Voorrede’,
iii-xxiii.
45 Kaiser, Populaire voordragt (n. 44) 7.
46 Kaiser, Populaire voordragt (n. 44) 13-14; zie ook Kaiser, Beschouwingen van den sterrenhemel (n. 44), vii-ix.
47 Kaiser, Populaire voordragt (n. 44) 8; zie ook F. Kaiser, Redevoering over de sterrekunde, het waardigste voorwerp
eener algemeene beoefening (Den Haag & Amsterdam 1836) 4.
48 Kaiser, Beschouwingen van den sterrenhemel (n. 44) xii-xiii.
49 Kaiser, Populaire voordragt (n. 44).
93