Frederik Kaiser (1808-1872) - DWC - KNAW

Een passie voor precisie 67
Kaisers voornaamste meetinstrument in de nieuwe sterrenwacht: de Meridiaancirkel van Pistor & Martins
uit Berlijn. Rechts: foto uit ca 1865; Links: Tekening naar deze foto uit de Annalen (1866).
instru mentmaker Andreas Hohwü (1803-1885). 92 De ‘No. 17’ werd een van de bekendste
uur werken van de sterrenwacht en lange tijd de nauwkeurigste klok ter wereld. Kaiser stelde
de klok op in de meridiaanzaal, waar hij als moederklok fungeerde. Hij hield nauwkeurig
de invloed van temperatuur en luchtdruk in de gaten. Na een jaar concludeerde hij dat
dit de beste klok was die hij kende, zo gering waren de afwijkingen. De klok bleek uiteindelijk
zo goed, dat hij zonder ooit te hebben stilgestaan, pas na 13 jaar schoongemaakt
hoefde te worden. Daarna liep de klok nogmaals 21 jaar onafgebroken door.
Om een doorgangstijdstip goed te kunnen meten wilde Kaiser ook graag een elektrisch
registreerapparaat, dat hij in 1866 kreeg. 93 Tot dat moment werd de tijd ‘op het oor’ gemeten.
Dat wil zeggen dat de waarnemer de seconden telde via het tikken van de klok. Toch gingen
ook ervaren waarnemers hiermee soms de fout in, zij telden soms een seconde teveel of te
weinig. Met de komst van het telegraaftoestel, drukte de waarnemer op de seinsleutel op het
moment van doorgang, waardoor deze persoonlijke fout aanzienlijk verminderde. 94 Toch
was Kaiser nog steeds niet tevreden en wilde de persoonlijke fout nog kleiner maken. Hiertoe
ontwierp hij het al genoemde apparaat dat de reactietijd van de waarnemer kon
92 Museum Boerhaave inv. no. V3461. Zie: Van Gent & Leopold, Tijdmeters (n. 27) 27-29 en Hooijmaijers, Telling
time (n. 27) 42-43.
93 Waarschijnlijk is dit toestel tijdens een bombardement op Museum Boerhaave in de tweede oorlog verloren
gegaan (oud nummer OBS H1).
94 Museum Boerhaave inv. no. V10359.
123