Frederik Kaiser (1808-1872) - DWC - KNAW

More documents

Recommendations

Info

Studium 2 (2011) 62-84 Frederik Kaiser (1808-1872), een gekweld man met een missie HUIB ZUIDERVAART * De Leidse astronoom Frederik Kaiser is bepalend geweest voor de opbloei van de Nederlandse sterrenkunde in de negentiende eeuw. Daarover bestaat geen twijfel. 1 Met schijnbaar onvermoeibare ijver heeft Kaiser zijn hele leven in dienst van deze missie gesteld. Begonnen in 1826 als ‘observator’ aan de Leidse Sterrewacht, een nieuw gecreëerde functie die toen nauwelijks meer status had dan die van ‘jongste bediende’, heeft Kaiser een Amerikaans aandoende carrière gehad. 2 In Nederland bracht hij het tot rector-magnificus van Leidse universiteit en in Europa tot president van de astronomische sectie van de internationale graadmetings-commissie. Daarnaast heeft hij de Nederlandse sterrenkunde dusdanig op de kaart gezet en op een moderne leest geschoeid, dat de vruchten daarvan eigenlijk nog steeds waarneembaar zijn. Nadat Kaiser in 1837 tot lector sterrenkunde en tevens directeur van de Leidse Sterrewacht was benoemd, en hij daardoor eindelijk ‘eigen baas’ was geworden, heeft hij enorm veel energie gestoken in het pijnlijk precies uitzetten en uitvoeren van een modern onderzoeksprogramma. Zijn doel was daarbij het met de grootst mogelijke precisie meten van sterposities. 3 Beperkt als hij was door gekorte budgetten na de Belgische afscheiding van Nederland, wist hij niettemin al in 1838 een paar nieuwe waarnemingsinstrumenten te verwerven. 4 Direct daarmee samenhangend bracht hij aan het Leidse observatorium een aantal cruciale bouwkundige verbeteringen aan, die deze plek (sedert 1632 gevestigd op de zolder van het Leidse Academiegebouw) minder trillingsgevoelig maakten. Niet minder belangrijk was zijn introductie van de mathematische foutenanalyse in de sterrenkunde, waardoor observaties voortaan op een wiskundige manier aan de waarschijnlijkheidsrekening konden worden getoetst. Om ook persoonlijke meettechnische fouten te kunnen elimineren, ontwierp Kaiser zelfs een toestel die deze bron van onnauwkeurigheid kon opsporen. 5 Daarnaast was hij een gedreven popularisator, met als neveneffect dat hij uiteindelijk in 1860, na jaren van lobbyen, een nieuw gebouwd observatorium kon betrekken. 6 Daar was Kaiser niet alleen directeur, maar vervulde hij sedert 1858 ook nog een tweede invloedrijke positie, te weten die van ‘Verificateur van ‘s Rijks Zee-instrumenten’. Volgens Elly Dekker hebben Kaisers bemoei- * Huib J. Zuidervaart, Huygens ING (KNAW), Den Haag. 1 Vgl. G. van Herk, H. Kleibrink & W. Bijleveld, De Leidse Sterrewacht: Vier eeuwen wacht bij dag en nacht (Zwolle 1983). 2 Kaisers functie van ‘Observator’ werd bijvoorbeeld niet vermeld in de studentenalmanakken. 3 Willem Otterspeer, Groepsportret met Dame III. De werken van de wetenschap. De Leidse Universiteit 1776-1878 (Amsterdam 2005) 151-153. 4 F. Kaiser, Het Observatorium te Leiden (Leiden 1838). 5 Elly Dekker, ‘Een procesverbaal van verhoor’, Gewina. Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Na tuur - wetenschappen, Wiskunde en Techniek 15 (1992) 153-162. 6 Zie nader over Kaisers populariserende werken: Frans van Lunteren, ‘God is groot en wij begrijpen Hem niet’: Kaisers populaire sterrenkunde en het einde van de fysiko-theologie’, elders in deze bundel. 62
Frederik Kaiser (1808-1872), een gekweld man met een missie 7 Frederik Kaiser (1808-1872). Postume lithografie uit 1873 63
Page 1: FREDERIK KAISER (1808-1872)
Page 4 and 5: Themanummer van: Studium. Tijdschri
Page 8 and 9: 8 Huib Zuidervaart enissen in die f
Page 10 and 11: 10 Huib Zuidervaart In de Algemeene
Page 12 and 13: 12 Huib Zuidervaart Kaiser: korte s
Page 14 and 15: 14 Huib Zuidervaart Het echtpaar Ka
Page 16 and 17: 16 Huib Zuidervaart dit, mede dankz
Page 18 and 19: 18 Huib Zuidervaart nen lijkt te zi
Page 20 and 21: 20 Huib Zuidervaart dat zowel in Le
Page 22 and 23: 22 Huib Zuidervaart ‘Ontwerp eene
Page 24 and 25: 24 Huib Zuidervaart voor de sterren
Page 26 and 27: 26 Huib Zuidervaart Kaiser de histo
Page 28 and 29: 28 Huib Zuidervaart ‘zijn goede v
Page 30 and 31: 30 Frans van Lunteren intellectuele
Page 32 and 33: 32 Frans van Lunteren De ‘tweede
Page 34 and 35: 34 Frans van Lunteren nieuwe, sterk
Page 36 and 37: 36 Frans van Lunteren schappen en p
Page 38 and 39: 38 Frans van Lunteren gingen hier a
Page 40 and 41: 40 Frans van Lunteren moeten gelove
Page 42 and 43: 42 Frans van Lunteren minister van
Page 44 and 45: 44 Frans van Lunteren hij zich mate
Page 46 and 47: 46 Frans van Lunteren de heruitgave
Page 48 and 49: 48 Frans van Lunteren De opkomst va
Page 50 and 51: 50 Hans Hooijmaijers Titelpagina va
Page 52 and 53: 52 Hans Hooijmaijers Links: Achroma
Page 54 and 55: 54 Hans Hooijmaijers Ontwerp voor d
Page 56 and 57:
56 Hans Hooijmaijers Links: Theodol
Page 58 and 59:
58 Hans Hooijmaijers Kaisers waarne
Page 60 and 61:
60 Hans Hooijmaijers ook aan de ins
Page 62 and 63:
62 Hans Hooijmaijers in Indië aang
Page 64 and 65:
64 Hans Hooijmaijers Een andere bij
Page 66 and 67:
66 Hans Hooijmaijers chamen (d.i. d
Page 68 and 69:
68 Hans Hooijmaijers Links: Kaisers
Page 70 and 71:
70 Hans Hooijmaijers SUMMARY Passio
Page 72 and 73:
72 De doos van Pandora / La boîte
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
78 Dirk van Delft Luchtfoto van het
Page 80:
80 Dirk van Delft Links: De koepels
show all

Frederik Kaiser (1808-1872) - DWC - KNAW

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?