Reis naar de Kruithoorn. - International Institute of Social History

Reis naar de Kruithoorn. 

1 

Eritrees Journaal 1981. 

Door Frits N. Eisenloeffel

2 3 

Naar Sahel: Basisgebied van EPLF 

9 December, 

Port Soedan. 

Eindelijk ben ik in 

Port Soedan, de Soedanese 

haven aan de 

Rode Zee, ten noorden 

van Eritrea. Van hieruit 

reizen buitenlandse 

bezoekers aan EPLFgebied 

in Eritrea dat 

land binnen. Ook voor 

mij staat die tocht 

naar het zuiden op het 

programma. 

In Khartoum heb ik 

drie weken moeten wachten op toestemming 

van de Soedanese autoriteiten om door te 

reizen. Ik kwam op een ongelukkig moment. 

President Numeiry van Soedan stond net op 

het punt naar Addis Abeba te vertrekken, voor 

een bezoek aan het Ethiopische staatshoofd 

- voorzitter van de Voorlopige Militaire Bestuursraad, 

de Derg - Mengistoe Haile Mariam. 

De bedoeling: het aftasten van de mogelijkheid 

om spanningen tussen de twee buurlanden uit 

de weg te ruimen. 

Het belangrijkste punt voor Addis is ongetwijfeld 

de Soedanese gedoogrol ten opzichte 

van het Eritrese verzet. Weliswaar bevindt 

dat verzet zich volledig in Eritrea zelf - waar 

het met voornamelijk op de tegenstander 

buitgemaakte wapens vecht; er is nooit serieus 

melding gemaakt van Eritrese guerrillabases 

in Soedan - maar er is zeker een belangrijke 

bevoorrading via Soedan. In ieder geval van 

voedsel, kleding, medicamenten en brandstof. 

Wellicht ook in enige mate van op de vrije 

markt gekochte lichte wapens en munitie. 

Bovendien hebben de verschillende Eritrese 

organisaties hun belangrijkste buitenlandse 

vertegenwoordiging in Khartoum, van waaruit 

zij proberen de wereld op de hoogte te houden 

van hun bestaan. Een hinderlijke tegenstem 

tegen de Ethiopische bewering dat zij Eritrea 

sinds 1978 weer vrijwel geheel onder kontrole 

hebben. 

Om voor het gesprek in Addis geen nodeloze 

hindernissen op te werpen had Soedan 

alle doorvoer voor enige tijd verboden. Hoewel 

Eritreërs in Soedan zeiden begrip te hebben 

voor zo’n diplomatieke stap, waren ze er toch 

niet helemaal gerust op, dat het bij een tijdelijke 

blokkade zou blijven. EIke stagnatie in de 

aanvoer van voedsel, brandstof en medicijnen 

heeft direkt voelbare gevolgen in Eritrea. Niet 

alleen voor de guerrillastrijders, maar evenzeer 

voor de burgerbevolking in het gebied. Als gevolg 

van Ethiopische bombardementen en een 

nu alweer twee jaar aanhoudende droogte leeft 

deze nu op de rand van een hongersnood. 

De mensen zijn sterk afhankelijk van 

humanitaire hulp, die via EPLF of de in EPLFgebied 

werkende humanitaire organisatie ERA 

(Eritrean Relief Association) wordt aangevoerd. 

Het was dan ook niet zonder opluchting dat mij 

enkele dagen geleden werd meegedeeld, dat de 

grens weer open was. Ik heb het eerstvolgende 

vliegtuig naar Port Soedan 

gepakt en wacht hier nu in 

de grote ERA-kliniek voor 

Eritrese oorlogsslachtoffers 

op transport naar EPLFgebied. 

Ondertussen ben ik 

niet de enige buitenlandse 

bezoeker hier. Een team 

Italiaanse chirurgen is 

sinds een week in de 

kliniek neergestreken en 

draait op volle toeren. Oorlogsgewonden 

die in eerste 

instantie door de Medische 

Dienst van EPLF zijn opgelapt, maar minder 

goed dan medisch gesproken mogelijk zou zijn, 

worden opnieuw onderhanden genomen. Ik 

ben aanwezig bij het opnieuw zetten van een 

gekompliceerde breuk in de bovenarm van een 

onderwijzer. Met behulp van transplantatietechnieken 

zal de patiënt straks die arm, die 

eerst vrijwel krachteloos langs z’n lijf bengelde, 

weer redelijk kunnen gebruiken. De Italianen 

zijn hooggespecialiseerde vrijwilligers, die een 

maand vakantie besteden om een honderdtal 

van zulke behandelingen te verrichten. Ze zijn 

vol lof over de samenwerking met de Medische 

Dienst van EPLF, die de zaak goed heeft 

voorbereid. Een van de 18 in het buitenland 

afgestudeerde EPLF-artsen is steeds bij de operaties 

aanwezig en ook ander Eritrees medisch 

personeel draait intensief mee in deze buitengewone 

stage. Als dit experiment een succes 

wordt, wil de ERA in de toekomst vaker een 

beroep doen op de solidariteit van bevriende 

specialisten, om op deze manier een ‘vakantie’ 

te komen door brengen. Een van de Italianen: 

“Het is voor orthopedische chirurgen beroepsmatig 

trouwens erg interessant. Je krijgt hier 

gevallen te behandelen die we in Europa haast

4 5 

alleen uit de literatuur kennen. Bovendien zie 

vrijdings-bewegingen in de vroegere Portugese 

Eritreërs dat zij vroeger - in hun strijd tegen het 

zending medicijnen van het Internationale 

lijk mislukt. Ik kom daar later nog op terug. De 

je dat Eritrese artsen of verplegers in het veld 

koloniën deden, of is het een puur militaire 

door het westen gesteunde keizerlijke Ethiopië 

Rode Kruis (ICRC), die ik eerder in het ERA-ge- 

plotselinge terugtrekking van ELF uit Kerora 

vaak oplossingen hebben ontwikkeld, die bui- 

organisatie? Als er bestuur is, participeert de 

- politiek gesteund werden door landen als 

bouw in Karthoum heb zien liggen en hierheen 

speelde een rol in het uitbarsten van een drie 

tengewoon slim zijn voor de omstandigheden 

bevolking daarin? Wordt de organisatie door de 

Cuba en de Sovjetunie, terwijl deze landen nu 

was verscheept, is er niet meer. Snel doorge- 

maanden durende burgeroorlog van augustus 

waaronder ze moeten werken.” 

bevolking gedragen? Hoe is de toestand van de 

het nieuwe bewind in Addis steunen en zich 

stuurd naar Eritrea. De enorme hal maakt een 

tot eind november 1980. De Ethiopiërs schijnen 

bevolking, wat betreft ekonomische aktivitei- 

van de Eritrese zaak hebben afgewend? Welke 

lege indruk. In het grote garagecomplex van 

van de situatie gebruik te hebben gemaakt door 

Gedurende deze maand is alle werk in de 

ten, voedselvoorziening, gezondheid, onder- 

invloed heeft dat op hun ideologische oriën- 

EPLF krijgt de auto een laatste check: tanken, 

Kerora in te nemen, hoewel mijn begeleiders 

kliniek op dit project geconcentreerd. 

dak, kleding, onderwijs: is de nood zo groot als 

tatie? Vragen genoeg, kortom. Als je bedenkt 

reservewielen. 

zeggen dat het plaatsje nu weer niemandsland 

Het onderwijsprogramma, dat normaal een 

de ERA-vertegenwoordigers in Europa willen 

dat het gewapend verzet hier al zo’n twintig 

Voorbij Suakin wordt het ploegen door het 

is, zonder permanente bezetting. 

flink deel van de dag in beslag neemt, is opge- 

doen geloven? Zo ja, zijn er mogelijkheden voor 

jaar duurt - het is Afrika’s oudste oorlog - is 

zand, steeds kiezend uit het minst onaantrek- 

In ieder geval bevinden we ons niet ver van 

schort. De tientallen langdurige revalidatie-pa- 

effektieve hulpverlening? Laat de oorlogssitua- 

de kennis over de Eritrese kwestie in Europa 

kelijke wielspoor van voorgaand verkeer. 

Ethiopische stellingen in de smalle kunstvlakte 

tiënten hebben alle tijd voor rolstoel-volleybal 

tie transporten toe? Beschikt ERA of EPLF over 

buitengewoon gering. 

Nomaden met tenten en kamelen aan beide 

langs de Rode Zee. We passeren een trajekt 

en éénbenig tafeltennis. 

Opvallend beeld: enkele 

rolstoelpatiënten, die kennelijk 

zelf een verplegersopleiding 

hebben gehad, 

10 December. 

Port Soedan, gastenopvangkamp 

Araak 

kanten. We halen een enkele volle vrachtauto 

in, of ontmoeten een lege op de terugweg. Het 

is donker als we bij Merafit de laatste Soedanese 

kontrole passeren. De omgang tussen 

de Eritreërs en de Soedanezen is hartelijk en 

langs een bergkam waar de koplampen van 

onze auto uitgaan. Het is een heldere nacht, we 

rijden stapvoets door het donker. Onder aan de 

rotswand zijn EPLF-stellingen en tank-eenheden. 

Dan een paar kilometer vlak niemands- 

rijden langs de bedden om 

vanzelfsprekend. 

land, dan Ethiopische bruggehoofden. Onze 

bij anderen de wonden te 

verbinden. 

Wat wil ik 

eigenlijk in Eritrea? 

In de eerste plaats 

- het klinkt prozaïsch - in 

enkele weken tijd zo veel 

mogelijk afstand afleggen 

in gebieden die permanent 

Laat in de namiddag is 

alles gereed voor vertrek 

naar Eritrea. In gezelschap 

van twee andere Europese 

bezoekers - vertegenwoordigers 

van Noorse 

(Ostein) en West-Duitse 

(Bernd) hulporganisaties 

- klim ik in een door 

het Zweedse Rode Kruis 

geschonken landrover met 

de ERA-markering op de 

Opnieuw het mulle zand in. 

De chauffeur houdt er enorm 

de vaart in; het is zwaar werk. 

Hier al valt mij op hoe sekuur 

de Eritreërs met hun auto’s 

omgaan: als nomaden met hun 

kamelen. 

Geen nodeloos gerausj, 

niet doorzeuren in verkeerde 

versnellingen: als het niet gaat 

dan gaat het niet. 

lichten zouden voor hen zichtbaar zijn. 

Om half drie in de ochtend stoppen we op 

een lagere, zandige plek, doven de lichten en 

wachten in het donker. 

Na verloop van tijd duiken gestaltes op 

uit het donker, die ons meenemen naar een 

grote tent met veldbedden, verscholen onder 

bomen en struikgewas. Dit is Araak, het eerste 

opvangkamp voor bezoekers. 

In de tent ontmoet ik Nicky, een Engelse 

die een paar jaar als verpleegster heeft gewerkt 

in vluchtelingenkampen in Soedan en nu 

in handen zijn van EPLF, 

deuren. De chauffeurs 

journaliste is. In verband met haar bericht- 

de belangrijkste van twee 

Mesfen en Testa Alem, 

Klokke middernacht eindigt plots de zande- 

geving over Eritrea is ze ter gelegenheid van 

bevrijdings-bewegingen 

een is verpleger van de 

rige vlakte. Tamelijk steile rots- wanden, dwars 

Numeiry’s bezoek aan Mengistoe uit Soedan 

die militair actief zijn in 

EPLF-Medische Dienst, 

op onze richting, voor zover in het donker valt 

uitgewezen. Nòg zo’n diplomatiek verzoe- 

het land. Bij verschillende 

zullen ons vergezellen 

te zien. We volgen een tijdiang de voet van de 

ningsgebaar. Dit soort maatregelen dragon bij 

Nederlandse hulporganisa- 

naar Araak, net over de 

heuvels, om dan een bergpad in te schieten dat 

aan een tamelijk effektieve nieuwsblokkade 

ties liggen verzoeken van de ERA om huma- 

voldoende infrastructuur - vervoer, brandstof, 

Eritrese grens, waar wij met EPLF-lnformatie 

allengs steiler gaat klimmen. We zijn in Eritrea, 

tegen de Eritreërs. Toch mocht ze bijwijze van 

nitaire hulp voor de burgerbevolking in die 

begaanbare wegen, opslagruimte, deskundige 

Dienst ons verdere reisprogram zullen bespre- 

ergens ten westen van het grensplaatsje Kerora. 

kompromis - zo ingewikkeld is Soedan - eerst 

gebieden. Hoewel bijvoorbeeld SOH al enkele 

mensen - om eventuele hulp effectief te kanali- 

ken. 

De weg waarop wij rijden - vertellen onze 

nog een bezoek aan Eritrea brengen. Ze was 

jaren naar vermogen bijdraagt via ERA, vinden 

seren naar waar die het meeste nodig is? 

begeleiders trots - is recent aangelegd door 

iets eerder vertrokken maar moest hier op ons 

anderen dat de in Nederland beschikbare 

Tot Suakin, een klein historisch havenstad- 

EPLF en de burgerbevolking. Ze heet ,,Nooit op 

wachten om zoveel mogelijk bezoekers tegelijk 

informatie over de situatie in het veld nog te 

Naast deze op de praktische hulp-ver- 

je gaat het razendsnel, over de geasfalteerde 

de knieen!” 

van de rondleiding te laten profiteren. Door 

veel vragen open laat. 

lening toegespitste vragen wil ik ook door 

‘Eritrea Highway’. Daar bezichtigen we nog 

haar werk in de kampen is ze goed geïnfor- 

In welke mate is er werkelijk sprake van 

gesprekken met mensen in het veld een betere 

even het grote pakhuis van ERA, een impo- 

Een jaar geleden reden bezoekers nog via 

meerd over allerlei zaken. Bovendien spreekt 

permanent ‘bevrijd gebied’? Hoe groot is dat 

indruk krijgen van het politieke karakter van 

sante constructie van golfplaat en beton, Een 

Kerora Eritrea binnen. Behalve 

ze enig arabisch en tigrinya, zodat we straks 

precies? Is daar echt (nog) een burgerbevolking 

het Eritrese verzet. Hoe sterk leeft de wil tot 

22-tonner wordt net geladen met gevariëerde 

EPLF-eenheden waren daar ook eenheden 

ook af en toe buiten de officiele tolk om kun- 

of gaat het om verlaten terrein? Oefent het 

onafhankelijkheid? Waaruit komt die voort? 

voedselvoorraden, voor transport naar Eritrea. 

gelegerd van de andere Eritrese beweging ELF 

nen. We gaan slapen in de tent. Morgen zullen 

EPLF in die gebieden een echt bestuur uit en 

Is dat streven een puur nationalistische zaak 

Er liggen nog enkele truckladingen met van 

(Eritrean Liberation Front), in het kader van 

we ons programma bespreken. 

draagt het verantwoordelijkheid voor het wel- 

of heeft het ook te maken met sociale strijd 

allerlei: oude kleding, textiel, melkpoeder, 

pogingen om tot grotere eenheid in het verzet 

zijn van de bevolking, zoals bijvoorbeeld de be- 

en ontwikkelingspolitiek? Hoe verwerken de 

vismeel, batterijen, medicamenten. De laatste 

te komen. Die pogingen zijn inmiddels jammer-

6 7 

11 December. Araak-Centraal 

Hospitaal in She’eb. 

ren, bij het plaatsje 

Afabet, waarnaar dit 

klimmen, blijken 

die markeringen ook 

Alleen overdag bij heldere hemel is er bombardementsgevaar, 

met een uur ochtend- en 

front is genoemd. 

nodig. In het licht 

avondlicht nog in de veilige periode. Ethiopi- 

Ontwaken bij ochtendgloren. Bijna geheel 

Wij bevinden 

van de koplampen 

sche Mig’s schijnen niet uitgerust te zijn voor 

bewolkt, af en toe een doorbrekende zon. 

ons nu vlak achter 

kan steeds een koers 

nachtvluchten. 

Heerlijk zacht, vergeleken bij de zinderende 

de eerstgenoemde 

worden uitgezet tot 

Behalve tijdens grote offensieven worden 

hitte van Khartoum of de drukkende vochtig- 

frontlijn en de 

de volgende steen. 

bombardementsvluchten vanuit het verre Addis 

heid van Port Soedan. Ook overdag blijkt onze 

pastorale stilte in 

De vaart blijft er 

Abeba uitgevoerd, vanwege de veelvuldige 

tent goed verscholen. Bomen en struiken staan 

verspreid in een zanderige vallei. Een eind 

verderop zie ik een paar nomaden met kuddes 

geiten en kamelen. Op zoek naar een geschikt 

toilet blijken de meeste bosjes al bezet: met 

rotsblokken versterkte mangaten in de grond, 

als schuilplaats voor mogelijke luchtaanvallen. 

We kunnen ons wassen met water uit jerrycans 

die naast de tent staan. 

Van tijd tot tijd verschijnen uit andere 

bosjes alleraardigste jonge mensen, mannen en 

vrouwen van een jaar of dertig, die een babbeltje 

komen maken en thee brengen, brood, een 

blikje jam, later op de dag rijst met kruimeltjes 

vlees. We raken benieuwd waar de keuken is 

en een van hen, Eisa, lacht en zegt dat we later 

welkom zijn. Eerst moeten er wat formaliteiten 

worden afgehandeld. We wachten af en ik 

draai ondertussen wat aan mijn radio, in de 

hoop iets op te vangen over het Ethiopische 

offensief dat volgens eerdere berichten sinds 2 

januari is losgebarsten op twee EPLF-frontli- 

deze vredige vallei 

is lichtelijk anders 

dan wij - toch wel 

gespannen -hadden 

verwacht. Een eindje 

verderop trekt een 

groepje guerrilla’s 

voorbij, camouflagegroen, 

lichte 

wapens, ontspannen 

pratend, zacht 

gelach als ze een 

praatje maken met 

de nomaden. Het geweervuur dat we in de 

verte horen, wordt ons verteld, is een oefening. 

‘s Middags verschijnen 

drie mannen die we al eerder 

hebben gezien. Nu stellen ze 

zich voor: Toldé, bijgenaamd 

‘Lanceerder’ (gegrinnik) is 

veldkoördinator van de EPLFlnformatiedienst. 

Goytoem en 

Legessé zijn gidsen voor bezoekers. 

we voor de eerste etappe vertrekken, naar het 

nieuwe Centrale Ziekenhuis en Apotheek, op 

een piek met de kodenaam She’eb. Vervolgens 

naar Nacfa, de provinciehoofdstad. Vandaar 

door naar het front bij Afabet. Het liefst willen 

we om te beginnen allemaal zo snel mogelijk 

die kant uit, vanwege het offensief. Toldé zegt 

daar nu niets over, dat moeten we ter plekke 

zelf maar zien. Gemotoriseerde verplaatsin- 

goed in. 

Zo verstild 

als het leven 

overdag in 

Araak leek, 

zo levendig 

blijkt het 

bestaan nu ‘s 

nachts. Overal 

is intense 

menselijke 

aktitivteit 

te merken: 

passerend verkeer, herders 

met kuddes schapen en geiten 

op weg naar de markt in 

Tokar, Soedan, koplampen van 

sabotage en informatie-lekken op de basis bij 

Asmara. 

Af en toe zijn er kontroleposten, waar 

uitvoerig en hartelijk wordt gegroet en nieuwtjes 

worden uitgewisseld. Tanken gebeurt 

onder een boom die op het eerste gezicht niet 

als pompstation herkenbaar is. Er wordt wat 

struikgewas verwijdert, iemand tovert een 

handzwengelpomp tevoorschijn en de benzine 

wordt uit een ondergrondse tank naar boven 

gepompt, De uitwisseling gebeurt zonder geld. 

Wel wordt opgeschreven hoeveel elk voertuig 

inneemt. Grote groene tankauto’s - we zijn er 

al een tegengekomen - verzorgen de voorraad. 

Volgens mijn informatie koopt EPLF brandstof 

dicht bij de bron, bij relaties het Midden 

Oosten. Die wordt afgeleverd in Port Soedan, 

nies rond EPLF’s ‘strategische basisgebied’ in 

Na een kennismakingsgesprek worden de 

gen zullen als regel ‘s nachts plaatsvinden, 

de noordelijke Sahel-provincie, waarin wij ons 

verlanglijsten vergeleken en doen we een po- 

vanwege het bombardementsgevaar overdag. 

nu bevinden. De EPLF-zender ‘Stem van de 

ging het zo in te delen dat zoveel mogelijk met 

We krijgen instrukties over hoe te handelen in 

Massa’s was er het eerst mee gekomen en bleef 

een landrover kan worden volstaan. Besloten 

geval van een luchtaanval. 

een week lang alarm slaan: men vreesde dat 

wordt, dat de hele ploeg bij elkaar blijft tot 

Om 19.00 uur is het zover. We hebben een 

Ethiopië zijn lang verwachte ‘zesde offensief 

aan het front bij Afabet. Daarna gaat de Noor 

laatste hapje gegeten en bij het licht van mijn 

sinds 1978 had ingezet. Uit Ethiopië is er niets 

Ostein, die het minste tijd heeft, apart door 

zaklamp maak ik nog wat notities terwijl de 

over gemeld, maar BBC en Deutsche Welle 

met Legessé. 

motor warm draait. De route voert weer hoog 

hadden er een paar berichten over. Volgens 

De rest gaat samen verder met Goytoem. 

de rotsige, steile bergen in, over een weg die 

EPLF had Ethiopië intensieve luchtbombardementen, 

artillerie-beschietingen, en tankaanvallen 

uitgevoerd op de twee belangrijkste 

verdedigingslinies rond het strategische basisgebied. 

Een van die linies - het noordoostelijk 

lemand brengt gestencilde formulieren om in 

te vullen: vragen over onze achtergronden, wie 

we zijn, wat we weten over Eritrea, hoe we 

erin geïnteresseerd zijn geraakt, programma- 

Toldé gaat niet mee. Maar Dragon, een ERAfunctionaris 

uit Bonn die ons zou vergezellen 

maar wegens volle vliegtuigen in Khartoum is 

achtergebleven, zal zich bij ons voegen zodra 

hij ons in kan halen. Mijn verzoek om zoveel 

De Uitdaging heet. Ook deze is kortgeleden 

aangelegd en sinds drie maanden in gebruik. 

Grotendeels met handkracht: pikhouwelen, 

kruiwagens en dynamiet. Ook nu weer de 

trots van onze begeleiders. Het is ook een 

voertuigen in de verte, veel 

houtvuurtjes en zaklampen in 

de valleien en langs de bergwanden. 

vanwaar EPLF direkt doorvoert naar Eritrea. 

Ik heb de indruk dat hun strategische reserve 

verspreid is in Eritrea zelf en dat EPLF er 

redelijk in slaagt het enorme benzine-probleem 

front -bestaat uit een vijftig kilometer lange, 

wensen, eventuele eerdere ervaringen met 

mogelijk functionerende werkplaatsen te be- 

imponerend werkstuk. Onverhard, maar goed 

Ik verbaas mij over de vrijheid waarmee 

van Soedan te omzeilen. Banden wisselen - dat 

doorlopende reeks loopgraven in de meest 

andere bevrijdingsbewegingen. De ingevulde 

zoeken zal naar vermogen worden geïmprovi- 

berijdbaar en breed genoeg voor zware trucks 

met vuur en licht wordt omgesprongen. In 

wordt dagelijks werk, zo zal blijken - is ook 

oostelijke bergkammen, parallel aan de smalle 

formulieren verdwijnen weer ergens in de 

seerd. Uit veiligheids-voorzorg is men net bezig 

met voldoende plek om elkaar te passeren. 

Nederland waren berichten binnengekomen 

spannend. Een lekke band wordt ergens in 

kustvlakte langs de Rode Zee. De tweede is een 

bosjes. 

met een grootscheepse verplaatsings-operatie 

Kleine details verraden degelijkheid. Om de zo- 

dat tegenwoordig ook ‘s nachts gebombardeerd 

een verborgen depot onder een boom gedepo- 

even lange reeks op de zuidflank, dwars op de 

en het is niet zeker of er op dat gebied nu veel 

veel meter gewitte markeringsstenen langs de 

zou worden. Onze gidsen spreken dat tegen 

neerd en een nieuwe wordt meegenomen. De 

strategisch belangrijke weg van Nacfa naar Ke- 

te tonen valt. Zodra het donker wordt zullen 

afgrond. Als we tot in de laaghangende wolken 

en zo zal ook verder tijdens deze tocht blijken.

8 9 

operatie is in volle gang, het zetten van een 

Onder een boom zitten enkele tientallen 

stukgeschoten kaak. 

jonge mannen en vrouwen met schriften en 

De primitiviteit van de omstandigheden 

boeken in een kring rond een schoolbord, in 

kontrasteert merkwaardig met de vindingrijk- 

een verplegersopleiding. Bij een volgende boom 

heid waarmee allerlei voorhanden materiaal 

zijn drie in het veld opgeleide ‘health officers’ 

wordt toegepast. Belangrijkste konstruktie- 

bezig aan een chirurgische specialisatie. EPLF 

materialen zijn de restanten van vijandelijk 

heeft in het veld een uitgebreid systeem van 

materieel: plankenhout van munitiekisten, 

medische opleiding opgezet, zodat onder 

metaal van granaathulzen en stukgeschoten 

leiding van de achttien in het buitenland afge- 

auto’s, textiel van parachutes. Daarnaast 

studeerde artsen nu enkele duizenden mensen 

blijken goedkope plastic kampeertentjes van 

medisch personeel werken, met kwalifikaties 

pakweg V & D makkelijk hermetisch dicht te 

die varieren van ‘blote voeten dokter’ tot bijna 

ritsen, stofvrije ruimtes op te leveren. Ze zijn 

gelijkwaardig aan de artsen. Een onderzoeks- 

niet sterk, maar kunnen als binnentent worden 

en publikatie-afdeling stelt de eigen kursus- 

opgezet. In een zaal met gezette beenfrakturen 

sen samen, uit in het buitenland verzamelde 

zijn suspensie-mechaniekjes geïmproviseerd 

literatuur, aangevuld met in het veld opgedane 

kabouters van die boom schijnen ze overdag te 

op hun beurt weer kern zijn voor een aantal 

plakken. 

vaste en mobiele klinieken. De basis van het 

Ongeveer 22.00 uur arriveren we in She’eb 

systeem wordt gevormd door een paar duizend 

Central Hospital. Voorzover nu te zien, in het 

blote voeten dokters (opieidingscijfers: 513 in 

donker, een groot aantal tenten en grotten 

‘79; 600 in ‘80). Dit zijn guerrilla-strijders met 

in een smalle, slingerende vallei, schaars 

een gedegen kennis van en behandelingsmo- 

verlicht door elektrische peertjes. We worden 

gelijkheid van de meest vocrkomende wonden 

ontvangen door de arts Yemani (chef van de 

en ziektes. Bovendien met een goede diagnosti- 

ziekenhuisadministratie van het EPLF Health 

sche kennis om te kunnen doorverwijzen. EIke 

Department) en Teklemichael (senior nurse, 

eenheid heeft minstens een blote voeten dokter 

verantwoordelijk voor onderzoek en publi- 

mee. Die doet eerste hulp voor de eenheid en 

katies). Een kennismakingsgesprek duurt tot 

medisch werk voor de burgerbevolking waar 

een uur ‘s nachts, dan wordt ons een slaap- 

de eenheid zich bevindt. Door de blote voeten 

plaats gewezen: een stenen plateau onder een 

dokters en de mobiele klinieken heeft de EPLF- 

bladerbak. Yemani en Teklemichael gaan aan 

Medische Dienst een bereik dat veel groter is 

het werk, dat vooral ‘s nachts gebeurt omdat de 

Groepjes in dekens gehulde patienten rond een 

van touw, katrollen en stenen gewichten. 

ervaringskennis. Deze afdeling verzorgt ook 

om zoveel mogelijk in eigen land te werken; 

dan die delen van het land die als permanent 

rook van de generator overdag de vijandelijke 

vuurtje voor een tent of onder een boom, vaak 

Vanwege brandhoutschaarste is een keuken 

een aantal eigen medische periodieken, die 

betere bereikbaarheid; koeler dan in Soedan. 

bevrijd gebied worden beschouwd. 

Mig’s zou aantrekken. Morgenochtend volgt 

met ledematen of hoofden in verband. Is dit 

uitgerust met elektrische broodovens: metalen 

in Eritrea worden geschreven, gedrukt en 

She’eb heeft op dit moment zo’n 600 

Guerrilla-eenheden en mobiele klinieken 

een langer gesprek en ‘s middags en ‘s avonds 

Goya, Breughel, Tolkien? Onderaards. 

kookplaten afkomstig uit granaathuls, boven 

verspreid. Veel aandacht wordt besteed aan 

interne patiënten: driehonderd gewonde 

opereren ook achter de Ehtiopische linies, in 

een rondleiding. Wanneer slapen die mensen? 

De wandeling naar de operatiekamer 

verwarmings-weerstanden uit oude auto’s. 

het verzamelen van medische bevolkingsgege- 

guerrilla’s, honderd gewonde burgers, honderd 

het grootste deel van het land. Zelfs bewoners 

12 December. She’eb Central 

Hospital & Pharmacy. 

eindigt bij een met rotsblokken versterkt en 

gekamoufleerd gat in een bergwand. Bij een 

plastic gordijn moeten de schoenen uit, we 

We hebben vele uren nodig voor een in 

hoog tempo uitgevoerde rondleiding door de 

vallei, waarbij op de verschillende afdelingen 

vens die in veelal handgekleurde statistieken 

worden verwerkt. 

Tot voor kort lag het Central Hospital net 

zieke guerrilla’s en nog eens honderd zieke 

burgers. Een groot deel van de gewonde 

burgers is afkomstig uit het Filfilgebied, achter 

van steden als Asmara en Keren, met een 

permanente Ethiopische bezetting, glippen 

vaak de stad uit om medische hulp bij EPLF te 

Central Hospital blijkt een zeer uitgebreid 

stappen met blote voeten door een desinfec- 

steeds door de daar aanwezige verantwoor- 

over de grens in Soedan, niet ver van Araak. 

de Ethiopische linies bij Afabet, een grote 

zoeken. In ernstige gevallen gaan ook zij naar 

komplex te zijn. Niet een gebouw, maar een 

tiebad, om een kleine grot in te gaan, die 

delijke een overzicht wordt gegeven van akti- 

Daar is het in ‘79 een keer gebombardeerd, 

enklave bevrijd gebied juist ten noorden van 

vaste ziekenhuizen in EPLF-gebied. Volgens 

surrealistische stad van in de bergwanden 

tegen vallend stof is bekleed met plastic en 

viteiten en problemen. Temidden van hoogst 

hetgeen een diplomatiek incident opleverde. 

de hoofdstad Asmara. Merendeels slachtoffers 

EPLF’s statistieken werden zo in ‘79 door de 

uitgehouwen grotten en gaten in de grond die 

textiel van Ehtiopische parachutes. Het is een 

grimmige omstandigheden blijken de mensen 

She’eb was toen een regionaal hospitaal. Vol- 

van 250 kg zware clusterbommen, die aan 

gehele medische dienst meer dan een miljoen 

toegang geven tot onderaardse ziekenzalen, 

voorportaal, waar we groene gesteriliseerde 

met een kalrne opgewektheid hun gang te 

gens EPLF is de militaire situatie in Eritrea nu 

parachutes worden neergelaten om vlak boven 

behandelingen bij burgers verricht. 

röntgenkamers, apotheken, bibliotheken of 

haarkappen en maskertjes krijgen, alsmede de 

gaan. Patienten die goed ter been zijn worden 

zo verbeterd - onder meer door EPLF’s nieuwe 

de grond hun explosieve lading over een groot 

De eerste indruk in She’eb is er een van 

laboratoria. Onder bomen verscholen of half 

opdracht om niets aan te raken wat van groen 

naar vermogen ingeschakeld bij huishoudelijk 

aanwezigheid in de aangrenzende provincie 

terrein te verspreiden. Ook zijn er slachtoffers 

verbazing, dat het onder zulke omstandighe- 

ingegraven tenten, grote doornstruiken die bij 

- dus gesteriliseerd - textiel is. Nog een gordijn 

of verzorgend werk, hoeden een paar geiten of 

Barka, waarheen ik later zal reizen - dat het 

van brandraketten, die een heel dorp in vlam 

den toch mogelijk lijkt een goed georganiseerd 

nader inzien de behuizing blijken te zijn van 

door en we komen in de eigenlijke operatie- 

werken in een moestuintje. Onderwijs gaat ook 

mogelijk werd geacht het centrale ziekenhuis 

kunnen zetten. 

medisch apparaat op te zetten. Verrassing en 

een tandarts, een keuken of een groepje patien- 

grot, ook onder een dak van parachutestof. Een 

in het ziekenhuis door, zowel voor patienten 

te verhuizen naar She’eb, dat nog steeds wordt 

She’eb functioneert nu als centrum voor 

bewondering. In een tweede indruk overheerst 

ten. Veel gehandikapten, die ledematen missen. 

als voor de staf. 

uitgebreid. Overwegingen: principiele voorkeur 

een network van regionale ziekenhuizen, die 

de bezorgdheid. Die wordt veroorzaakt door

10 11 

heeft z’n periodieke malaria-aanvallen, ook in 

ochtend in Sembel, vlakbij Asmara, slag is gele- 

streken waar die vroeger niet voorkwamen. 

verd tussen leden van de EPLF-(burger)militie 

Door de onmogelijkheid om zelf voldoende 

en Ethiopische strijdkrachten. Een Ethiopische 

voedsel te produceren is de bevolking sterk 

tank is daarbij opgeblazen door een landmijn. 

afhankelijk geworden van humanitaire hulp. 

De vermoeiende rit duurt vier uur en 

EPLF en ERA schatten het aantal burgers, dat 

twee lekke banden. Onderweg houden onze 

alleen via deze organisaties zou kunnen wor- 

gidsen ons bezig met slagveldverhalen uit het 

den bereikt, op zo’n 200.000, verspreid over 

verleden, naar aanleiding van plekken die we 

verschillende delen van Eritrea. Op basis van 

passeren. Op één plek heeft Ethiopië in mei 

uiterst minimale overlevingsrantsoenen zijn 

‘79 een zeer grote, maar vergeefse poging 

berekeningen gemaakt voor de noodzakelijke 

gedaan om vanuit de kust tot midden in Sahel 

aanvoer. Maar de Eritreërs zelf hebben nauwe- 

te penetreren, tussen de twee belangrijkste 

lijks financiële middelen en de internationale 

loopgravenlinies van EPLF door. Ook op deze 

gemeenschap houdt zich grotendeels doof voor 

rit onmoeten we vrij veel verkeer, zorgeloos de 

de oproepen om hulp. De afgelopen jaren is 

koplampen gebruikend. Onze begeleiders lijken 

minder dan 20% van het uiterste minimum 

geen enkele vrees te hebben, dat tegemoetko- 

aangevoerd. Die situatie wreekt zich nu in snel 

mend verkeer wel eens vijandelijk zou kunnen 

omhoogschietende ziektecijfers. En ook daar- 

zijn. Achter de loopgravenlinies is Sahel op de 

tegen zijn niet voldoende middelen aanwezig. 

grond kennelijk veilig EPLF-gebied, afgezien 

Ook de aanvoer van medikamenten is minder 

van mogelijke luchtbombardementen. Als er 

geweest dan 20% van wat nodig zou zijn om 

gestopt wordt, is dat omdat in de andere auto 

de meest akute medische gevallen in behan- 

vrienden worden herkend en dan moet er 

deling te nemen. Voor de medische dienst, 

uitvoerig worden gegroet en nieuwtjes verteld. 

zegt Yemani, is gebrek aan medikamenten en 

Zolang er ruimte is in de auto worden lifters 

een konfrontatie met cijfers. Cijfers over de 

uiting komend in bijvoorbeeld dehydratie) 20% 

zulk materiaal realistisch te verwachten is, kan 

opgepikt. 

rampzalige gezondheidssituatie in het land en 

van de behandelde gevallen; malaria 18%; 

ook de opieiding van nieuw personeel worden 

Om twee uur in de ochtend doemen de 

over de uiterst geringe aanvoer van medika- 

respiratoire infecties (exclusief tbc) 18%; 

hervat. 

lage lemen muren van de eerste huizen van 

menten en voedsel, die nodig zouden zijn om 

werkelijk aan de situatie het hoofd te bieden. In 

één van de ondergrondse zalen ben ik aanwe- 

oorlogswonden 13%; dysenterie en diarree13%; 

tbc 9%. 

Afgezien van de kategorie oorlogswon- 

12-13 December. She’eb 

Nacfa 

Nacfa in de koplampen op. Een paar brede, 

zanderige straten. Op een kruispunt staan wat 

vrachtauto’s. De muren vertonen kogelgaten; 

zig bij het schoonmaken en opnieuw verbinden 

den is de gemeenschappelijke fundamentele 

daken, deuren en luiken zijn er veelal uitge- 

van wonden; vaak vreselijk uitziende gaten in 

oorzaak van al deze ziektes - zegt dokter 

Na een lange dag klimmen we om 22.00 

blazen. Door de gaten zie je af en toe vuurtjes 

armen, benen of rug, waarin het bot zichtbaar 

Yemani - de sterk afgenomen weerstand van de 

uur weer in de landrover, voor de rit naar 

binnen. Ook hier wordt ‘s nachts geleefd. Een 

is in net gewonde vlees. Het is dag, de genera- 

bevolking, vanwege jarenlange ondervoeding. 

Nacfa, hoofdstad van de noordelijke Sahel-pro- 

ondergrondse bunker buiten de stad is het 

tor is uitgeschakeld. In het onderaardse duister 

Vooral sinds ‘78 is de voedselsituatie in het 

vincie. Bij het wegrijden stuiten we op enkele 

gastenverblijf, waar we kennelijk worden ver- 

doen verpleegsters hun werk met het licht van 

land rampzalig. In dat jaar heeft het verzet 

tientallen vrouwen in traditionele kledij, die 

wacht. We drinken thee en delen een maaltijd 

zaklantaarns. In de doodse stilte herinner ik 

zich vanwege ongekend hevige Ethiopische 

door de vallei komen aanlopen. Ze zijn een 

van sorghumbrood en verse groene pepers, 

mij plotseling zojuist gehoord te hebben dat 

offensieven - mogelijk gemaakt door massale 

eind verderop afgezet door een vrachtauto. 

rauw - volgens traditie in een kring gezeten 

pijnstillers vrijwel niet voorhanden zijn. Toch 

Russische wapenleveranties - uit grote delen 

Ze vertellen afkomstig te zijn uit Solomoena 

rond een gemeenschap-pelijke schotel, eten 

hoor ik geen gekerm of gekreun. “Pijn?” zegt 

van het land moeten terugtrekken. Aanhou- 

(het enige vluchtelingenkamp in Sudan dat 

met de handen. Er worden dekens uitgespreid 

een verpleegster, “daar moeten we maar tegen 

dende luchtbombardementen hebben sindsdien 

helemaal onder EPLF-bestuur staat, vlak over 

op de aarden vloer en we gaan slapen. 

kunnen. Voor de genezing maakt het niet uit.” 

In het veld worden zelfs spoed-amputaties vaak 

zonder enige verdoving uitgevoerd. Pijnstillers 

een herstel van de landbouw onmogelijk 

gemaakt, terwijl het bergland van Sahel -het 

belangrijkste gebied dat sindsdien in handen 

jaar aanhoudende droogte heeft het voedselprobleem 

nu tot haast onhandelbare properties 

verergerd. Volgens Yemani zijn er nu streken in 

uitrusting de grote bottleneck. Transportmogelijkheden 

of de omvang en kwaliteit van medische 

staf vormen geen belemmering.Werden 

de grens) en verschillende streken in Eritrea. 

Ze zijn aktieve leden van de EPLF-Vrouwenorganisatie, 

die door hun afdelingen zijn 

13 December. Nacfa, gebombardeerde 

stad 

zijn een onbetaalbare luxe. Ze staan ook niet 

bleef van EPLF - toch al ongeschikt is voor 

Eritrea waar vrijwel de gehele bevolking aan 

bijvoorbeeld in ‘79 nog zes röntgen-technici 

aangewezen om een enkele maanden durende 

bovenaan het verlanglijstje dat ik later mee 

landbouw. Nomaden op zoek naar water voor 

ernstige bloedarmoede lijdt. Infecties, waar het 

opgeleid, in ‘80 was dat programma stopgezet, 

kaderopleiding te volgen. Dat gebeurt in de 

Nacfa is de enige echte stad - dat wil zeg- 

naar huis krijg. 

hun kuddes worden door de oorlog in hun 

lichaam normalerwijs weerstand tegen heeft, 

niet omdat er medisch geen behoefte meer 

hier vlakbij gelegen kaderschool, die ik later 

gen, met stenen huizen - die na de 19 Ethiopi- 

Behandelingscijfers van burgerpatiënten in 

bewegingen belemmerd. Zowel akkers als 

slaan daardoor genadeloos toe. Dorpen waar 

aan was, maar omdat de mensen vanwege 

op de terugweg ook zal bezoeken. De meesten 

sche offensieven van “78 door het verzet kon 

alle ziekenhuizen en klinieken over ‘79 geven 

kudden zijn duidelijk oorlogsdoelen geworden 

30% van de bevolking in enige mate met tbc 

materiaalgebrek hun werk toch niet zouden 

zijn van middelbare leeftijd, allemaal burgers. 

worden behouden. Wel zijn de Ethiopiers bijna 

het volgende beeld: ernstige ondervoeding (tot 

voor Ethiopische vliegtuigen. Een alweer twee 

is besmet zijn normaal geworden. ledereen 

kunnen doen. Zodra voldoende aanvoer van 

Een van hen vertelt te hebben gehoord dat die 

een jaar vlakbij geweest en naar de kogelgaten

12 13 

Evenals ,,Launcher” had gezegd in Araak, 

maar ongeharde bezoekers tijdens dit soort 

wordt mij hier tijdens gesprekken over die be- 

reizen van hun stokje gaan, worden ook wij op 

voorradingsroutes verzekerd, dat het ook voor 

deze reis als dat maar enigszins mogelijk is op 

mij mogelijk zou zijn om met zo’n karavaan 

ziekenhuisdieet gezet, maar dan bijna dagelijks 

mee te trekken. Maar er is een reis te voet of 

iets extra, niet wekelijks. Ik zal het daar de rest 

per kameel nodig van een dag of acht, alvorens 

van deze reis uitstekend op uithouden, maar 

in de buurt van de bezette stad Keren weer op 

wel ten koste van enige kilo’s lichaamsgewicht 

auto’s kan worden overgestapt voor de tocht 

en met een konstante gezonde trek. 

naar Filfil. Heen en terug plus een wachttijd 

Een apart veld wordt bewerkt door ploegjes 

op de volgende karavaan en een verblijf in 

van de paar honderd Ethiopische krijgsgevan- 

dat gebied zou mij meer tijd kosten dan ik op 

genen die hier gelegerd zijn. Dat is een klein 

deze reis beschikbaar heb. Jammer, omdat de 

deel van de naar opgave ongeveer vierduizend 

mate waarin EPLF achter de Ethiopische linies 

krijgsgevangenen die nu in EPLF-handen 

opereert een vraagpunt is voor buitenlandse 

zijn en die een zware druk betekenen op de 

hulp-organisaties. Maar uit de verschillende 

beperkte voedselvoorraden. Hun hoofdkamp 

gesprekken over dit onderwerp, zowel formele 

zal ik later nog bezoeken. De groep hier is 

als toevallige, met guerrillastrijders die zulke 

speciaal belast met het werk in de groentetuin, 

tochten zeif hebben gemaakt, kan ik mij toch 

waarvan de produkten bestemd zijn voor pa- 

enigszins een beeld vormen van de situatie. 

tienten in de krijgsgevangenenkliniek. Andere 

Hoewel de Ethiopiërs zowel Keren als Afabet in 

perfekt zichtbaar, maar het werkt kennelijk, 

gevangenen werken aan de bouw van veilige, 

handen hebben, schijnen zij de weg daartussen 

zolang als het duurt. Ploegjes guerilla-strijders 

ondergrondse huizen voor eigen gebruik. Ze 

niet te gebruiken. Afabet wordt bevoorraad 

zijn met hakken bezig nieuwe terrassen aan te 

dragen blauwe broeken en jasjes die ooit door 

vanuit Gulbub aan de kust, per konvooi of 

leggen. De rivier is ook drenkplaats voor kud- 

het Rode Kruis zijn geschonken en werken 

helikopter, pakweg eenmaal per maand. 

des geiten en koeien, ten dele eigendom van 

samen met EPLF-strijders die als bewaker op- 

Het vlakke land rond Nacfa maakt hier 

burgers en ten dele van EPLF. Deze produkten, 

treden. De sfeer lijkt mij redelijk ontspannen. 

ook enige landbouw mogelijk. De rivierbed- 

voor zover van EPLF, zijn bestemd voor de 

Ook de gevangenen maken veel muziek op 

ding die langs de stad loopt bevat water. Te 

ziekenhuizen, waar het normale, uiterst karige 

zelfgefabriekte instrumenten, doen aan sport 

te oordelen is er ook binnen de stad gevochten. 

de weinige plekken in Sahel waar grotere 

dagelijkse menu van sorghum-brood met 

en volgen een schoolprogramma. Afgezien van 

We besteden de ochtend aan een wandeling 

luchtlandingsoperaties achter de EPLF-linies 

hooguit wat linzen kan worden aangevuld met 

de - niet overdadige - bewaking een beeld dat 

door de hevig gebombardeerde stad. 

mogelijk zouden zijn. 

éénmaal per week een vlees-saus en wat verse 

niet zo heel veel verschilt van het dagelijks 

De toren van de grote moskee staat nog 

Op het eerste gezicht maakt Nacfa een 

groente. Om te voorkomen dat goeddoorvoede, 

leven elders in Sahel. 

overeind, maar een van de vleugels van het ge- 

desolate indruk. Een spookstad. De burgerbe- 

Buiten Nacfa stuit ik weer, net als in She’eb 

bouw ligt in puin. Volgens de verhalen gebom- 

volking is vrijwel geheel geëvakueerd, naar 

voortdurend op ploegjes mannen en vrouwen 

bardeerd tijdens een grote wekelijkse dienst, 

vluchtelingkampen of naar schuilplaatsen 

die met pikhouwelen bezig zijn ondergrondse 

die echter uit voorzorg elders plaatsvond, zodat 

buiten de stad: geïmproviseerde onderkomens 

huizen te bouwen. Alles wijst erop dat EPLF 

het aantal slachtoffers bij die aanval beperkt 

in tenten of grashutten, verspreid langs steilere 

niet van plan is om het strategische basisgebied 

bleef. Ook het orthodoxe kerkje op een heuvel 

berghellingen of verscholen onder schaarse 

van Sahel zonder slag of stoot prijs te geven, 

aan de rand van de stad is zwaar gehavend. Op 

bosjes. Maar bij nader inzien blijkt er ook in 

mocht het jongste Ethiopische offensief door- 

het centrale kruispunt twee enorme bomkra- 

de stad nog van alles te gebeuren. Kelder- 

zetten. Men graaft zich in en maakt plannen 

ters. Inskripties op muren van half vernielde 

ruimtes onder de huizen worden kennelijk nog 

die kennelijk zijn gebaseerd op de veronderstel- 

huizen: ,,Vrijheid wordt met bloed gekocht”. 

gebruikt, voor opslag, als werkruimte of als 

ling dat de posities hier houdbaar zijn. 

Nacfa is door zijn ligging kwetsbaar voor 

nachtverblijf. Ten dele door burgers, ten dele 

In een van die bunkers worden we ‘s mid- 

luchtaanvallen. In tegenstelling tot het grillig 

door EPLF-diensten. 

dags voorgesteld aan Ali Said, lid van het EPLF 

woeste, ontoegankelijke bergland van Sahel 

De stad heeft nog steeds een soort regio- 

den op kameel-karavanen, die om de Ethiopi- 

weinig voor de tijd van het jaar, maar toch 

Politbureau (een soort klein dagelijks bestuur 

dat ik tot nu toe heb gezien, ligt Nacfa in een 

nale centrumfunctie. Van hieruit onderhoudt 

sche linies bij Afabet heentrekken, verder naar 

een kleine, bovengrondse stroom. Op beide 

binnen het door de massa-organisaties en gue- 

open kom, omgeven door boomloze, glooiende 

EPLF met een vrachtauto een nachtelijke 

het zuiden, naar Filfil, rondom Asmara, naar 

oevers bevinden zich flinke groentetuinen, die 

rilla-eenheden gekozen, omvangrijke Centrale 

heuvels en plateaus’. Tijdens een wandeling 

busdienst voor burgers naar de marktplaats 

het kustgebied ten noorden van Massawa en 

met een elektrische pomp worden geïrrigeerd. 

Co-mite). met speciale verantwoordelijkheid 

in de omgeving zie ik, dat er veel artillerie en 

Tokar in Soedan en naar verschillende streken 

zelfs dwars door het land heen naar noordelijk 

Er groeit kool, bloemkool, tomaten, uien en 

voor de Nacfa-zone. Daartoe behoort ook het 

luchtafweergeschut is opgesteld rondom de 

in Eritrea. Hier worden ook hulpgoederen en 

Danakil. 

spaanse peper, 2 hektare nu in totaal. Het doet 

Afabet-front, iets verder naar het zuiden. Hij 

stad. Zonder die bescherming is dit een van 

andere voorraden uit vrachtwagens overgela- 

merkwaardig aan, want het is vanuit de lucht 

geeft ons een eerste briefing over de militaire

14 15 

situatie aan het front, waarheen wij vannacht 

zullen vertrekken. 

Volgens Ali Said is het jongste Ethiopische 

offensief de laatste twee dagen weer geluwd. 

Hoewel wij vannacht wel even het verre 

gerommel van artillerie hebben gehoord, wordt 

er nu niet meer geschoten. Hij geeft ongeveer 

hetzelfde verhaal over de verloop van de strijd 

als de EPLF-radio eerder had gedaan, maar in 

meer detail. Na de eerste hevige artilleriebeschietingen 

en luchtbombardementen op beide 

grote frontlinies was er een tankaanval gevolgd 

over twee flanken van het Afabet-front, De tegenstander 

is over een vlakte komen aanrijden, 

in een poging om enkele vooruitgeschoven 

EPLF-posities op kleinere voetheuvels, onder 

de eigenlijke loopgravenlinies, in te nemen. 

Kennelijk in de hoop om vervolgens vandaaruit 

een bres in de hoofdlinies te kunnen slaan, 

om eventueel door te stoten langs de weg naar 

Nacfa. Maar ze hebben zelfs die voetheuvels 

niet gehaald. Volgens Ali Said zijn de Ethiopiërs 

teruggeslagen met achterlating van mogelijk 

tegen de duizend stuks wapentuig en ten koste 

van honderden doden en gewonden. Eigen 

verliezen wil Ali Said niet bekendmaken, maar 

hij omschrijft ze als licht in verhouding tot de 

omvang van de strijd. 

Aanvankelijk vreesde EPLF dat dit het al 

maanden verwachte ‘zesde offensief zou worden, 

een alles-of-niets poging van Addis, met 

massale aanvoer van manschappen en nieuwe 

wapentypes. Ali Said neigt er nu toe om te 

denken dat het een prikactie was, bedoeld om 

te kijken of de recente burgeroorlog tussen 

EPLF en ELF wellicht zwakke plekken had 

opgeleverd. Hij is tevreden over de afloop van 

deze slag, maar blijft toch erg bezorgd over de 

toekomst. Volgens zijn inlichtingen is Ethiopie 

nog steeds bezig zijn manschappen en wapens 

in Eritrea uit te breiden en zal vroeg of laat 

een echt overweldigings-offensief geprobeerd 

worden. 

Terug in de gastenbunker eten en rusten 

we wat en vertrekken dan voor de rit naar 

het front bij Afabet, onder dekking van het 

nachtelijk duister en een dichte mist. Twee uur 

rijden - onderweg veel uitgebrande resten van 

vijandelijke tanks en andere voertuigen, overblijfselen 

van gevechten van een jaar geleden, 

toen Ethiopie trachtte Nacfa in te nemen maar 

vervolgens zelf een heel eind werd teruggeslagen, 

tot aan de huidige (dec.’80) posities - en 

vervolgens een klim te voet van ruim een uur 

langs een steil geitepad, glibberig van mist en 

motregen en vaak geblokkeerd door dichte 

doornstruiken, hoog de bergen in, tot aan de 

loopgravenlinies van EPLF. In een bunker worden 

we ontvangen door frontlijnkommandant 

Ali lbrahim. Ook hij geeft een korte briefing 

over de militaire situatie: ,,Als je voor de slag 

komt, kom je te laat. Sinds drie dagen wordt 

er nauwelijks nog gevochten. Op het ogenblik 

is het zelfs ongewoon stil.” We drinken hete 

zoete thee en rollen ons in onze dekens op 

de harde koude grond van zijn bunker, om te 

slapen tot zonsopgang. 

14 December, het front bij 

Afabet 

In het nog mistige licht van de ochtend 

biedt het Afabet-front, drie dagen na een 

hevige veldslag, een merkwaardige aanblik. 

Niet de wanorde en opwinding die je zou kunnen 

verwachten, zo kort na zware vijandelijke 

druk. Geen dode of gewonde strijders, wachtend 

op berging en verzorging. Geen tekenen 

van haastige aftocht naar betere dekking. Geen 

paniek, geen angst. In plaats daarvan ontdek 

ik, verspreid over de hellingen, tientallen 

groepjes mannen en vrouwen in camouflagekleding, 

wapens bij de hand, verscholen 

onder bomen en struikgewas, maar verdiept in 

schoolboeken. 

We bevinden ons aan de uiterste rand van 

een bergketen, onder ons begint een vlakte met 

aan de overkant - op enkele kilometers afstand 

- de Ethiopische stellingen. Maar hier heb ik 

eerder de indruk mij in een schoolkamp te 

bevinden. Alleen wapens, kleding en schuilplaatsen 

wijzen op de oorlogssituatie. Het is 

bewolkt, er is dus weinig kans op luchtaanvallen 

en ik kan zonder problemen rondlopen. Ik 

bezoek een aantal klassen en noteer vakken als 

aardrijkskunde, rekenen, natuurkunde, politiek 

en geschiedenis, verschillende talen. De nivo’s 

variëren van eerste klas lagere school tot eerste 

klas voortgezet onderwijs. Er worden schoolboeken 

en schriften gebruikt die geproduceerd 

zijn in de ondergrondse drukkerij die ik later 

zal bezoeken. De kursussen zijn ontwikkeld 

door het EPLF-Departement van Onderwijs. 

De meeste ‘lokalen’ hebben handgetekende 

landkaarten of andere hulpmiddelen aan een 

boom hangen. 

Met veel leerlingen en onderwijzers kan ik 

gesprekjes voeren in het Engels, een van de talen 

die vanaf de eerste klas wordt onderwezen. 

Een onderwijzer legt uit, dat iedere Eritreer 

die zich meldt voor de strijd eerst een militaire 

basistraining volgt, die minstens drie maanden 

duurt. In die tijd moet hij of zij minstens ook 

leren lezen en schrijven. Tevens moeten de 

politieke doelstellingen van de strijd terdege 

worden begrepen. Is die periode eenmaal 

voorbij, dan wordt de nieuwkomer als ‘fighter’ 

of strijder beschouwd, full-timer in de bevrijdingsstrijd. 

Al naar gelang de behoeften en 

mogelijkheden wordt hij of zij dan ingedeeld bij 

de strijdkrachten (EPLA) of ingezet in een van 

de vele burgertaken die het EPLF - een politieke 

organisatie, met functies die ten dele overlappen 

met wat in Nederland zou worden gedaan 

door regering, politieke partijen, parlement en 

allerlei maatschappelijke organisaties - op zich 

heeft genomen. Gekombineerd met praktisch 

werk volgen dan allerlei vormen van gespeciatiseerd 

onderwijs. Veel nieuwkomers uit de 

steden hebben al minstens een paar jaar lager 

onderwijs gehad, maar vooral de niet-stedelijken 

besteden de eerste jaren de helft van hun 

tijd aan gewoon lager onderwijs. Gevorderde 

leerlingen worden al gauw weer ingezet als 

onderwijzer op lagere nivo’s, zoals ook mensen 

met een technische of universitaire opieiding 

veel tijd besteden aan het doorgeven van hun 

kennis, volgens een wijdvertakt en degelijk 

georganiseerd systeem. 

TerwijI ik ronddwaal van klas naar klas, 

klinkt plotseling een schoolbel door de vallei: 

een oude Ethiopische helm, hangend aan een 

boomtak. Overal staan groepjes leerlingen op, 

brengen een saluut aan gevallen kameraden 

en lopen dan vrolijk pratend naar een ander 

‘lokaal’, voor de volgende les. 

Ali Ibrahim en twee andere kommandanten 

komen ons halen voor een rondleiding 

door het netwerk van loopgraven. Twee meter 

diepe sleuven, in de rotsige bergkammen

16 17 

uitgehouwen, overdekt met zware rotsblokken 

leven, vanwege de regelmatige maar verspreide 

van de bevolking gekocht. Bijdragen van de 

en aarde. Als gekamoufleerde molsgangen, 

bombardementen overdag. De vraag is of ze 

bevolking aan de bevrijdingsstrijd kunnen wel 

eindeloos slingerend, met gaten van waaruit 

in staat zullen zijn om het leven onder die 

in de vorm van voedsel plaatsvinden, maar de 

de omliggende bergflank en de vlakte beneden 

omstandigheden voldoende gaande te houden, 

strenge regel is, dat dit gebeurt op basis van 

kan worden overzien en beschoten. Net als de 

of dat de terreur vanuit de lucht de voedsel- 

vrijwilligheid, via de massa-organisaties van 

bunkers achter deze linies lijken ze een goede 

produktie zodanig kan verlammen dat het 

de burgerbevolking, maar niet regelrecht aan 

bescherming te bieden tegen bombardementen. 

verzet op den duur van honger in elkaar stort. 

rondtrekkende guerrilla-eenheden. Nog enkele 

Alleen een voltreffer in de ingangen of 

recht van boven kan de daar aanwezigen treffen, 

Gezien de afstanden waarover geschoten 

wordt zijn dat schaarse toevaltreffers. 

Verzadigingsbombardementen? Die hebben 

in de verschillende offensieven zeker een 

rol gespeeld, maar de astronomische kosten 

maken het Ethiopie onmogelijk dat eindeloos 

vol te houden, bergflank na bergflank. Een 

voorbeeld, De kostprijs van een zogenaamde 

Stalinorgel-granaat wordt hier opgegeven 

als ongeveer anderhalf duizend gulden. Een 

Stalinorgel-vrachtauto heeft veertig granaten 

nodig voor een volledig salvo. In praktijk wordt 

hier nu meestal met een half salvo gewerkt. 

Evengoed nog dertigduizend gulden per keer, 

Buitengewoon “effektief” tegen een konventioneel 

leger op een grote verkeersweg bijvoorbeeld, 

of tegen een stadswijk. Maar nauwelijks 

tegen een berghelling zonder bovengrondse 

doelen. De ekonomische kosten van dit soort 

De Eritreërs beschuldigen de tegenstander 

van genocide-oorlogvoering. Feit is, dat deze 

benadering de burgerbevolking even hard treft 

als de guerrilla-strijders. 

Maar ondertussen voert ook de EPLF een 

strijd van lange adem. Het bergland van Sahel 

vormt slechts een strategisch basisgebied. 

Achter de Ethiopische linies opereren kleine, 

mobiele guerrilla-eenheden weer in het grootste 

deel van het land, met gevoelige prikacties 

tegen Ethiopische kazernes of konvooien. Ook 

stilzitten in de min of meer omsingelde bolwerken 

kost Ethiopie materiaal, manschappen en 

handen vol geld. Ook defensief afwachten kan 

het zich ekonomisch niet eindeloos permitteren. 

Het valt mij op dat Ali Ibrahim en de twee 

andere kommandanten niet opvallen. Dat wil 

zeggen, in uiterlijk onderscheiden ze zich niet 

van de andere strijders hier: zwarte plastic 

sandalen (eigen EPLF-fabrikaat), een samen- 

opvallende punten hier aan het front: 

* 

Het leven van de guerrilla’s 

is buitengewoon ascetisch, 

maar ik merk geen spoor van 

de verbeten grimmigheid, die 

ik daar in mijn verwachtingen 

enigszins aan had gekoppeld. 

De mensen zijn erg vriendelijk, 

zowel naar ons als onder 

elkaar. De stemming is erg 

goed, er is een energieke, ontspannen, 

vrolijke sfeer. Naar 

de bezoekers soms wat verlegenheid. 

Toch wil iedereen 

erg graag een praatje maken, 

in verlegen-trotse afwachting 

van komplimentjes, maar ook 

om te vragen over Nederland. 

Tja, wat vinden wij in Nederland 

eigenlijk van Eritrea? We 

kennen het niet eens. 

het altijd erg als hun kinderen naar de oorlog 

gaan. Maar in mijn streek is het heel gewoon 

dat kinderen op een bepaalde leeftijd bij het 

‘s Middags stuiten we onverwacht op 

een plek waar een flinke hoeveelheid wapens 

en munitie wordt geïnspekteerd en verdeeld 

16 December. Nacfa 

Rustdag in Nacfa. Het is voor het eerst een 

technologie-afhankelijke afstands-oorlogvoe- 

raapsel van camouflage-groen over versleten 

* 

Ook aan het front wordt veel tijd besteed 

verzet gaan. Mijn vader is bij de militie, mijn 

onder guerrilla-eenheden. Allemaal Russische 

volkomen heldere hemel en iedereen blijft wat 

ring gaan in feite de draagkracht van Ethiopie, 

T-shirts, een gordel met patronen, handgrana- 

aan allerlei produktie-taken. Overal zijn 

moeder zit in de vrouwenbeweging en al mijn 

makelij, types die tegenwoordig door de Ethi- 

dichter bij de bunkers en huizen dan een paar 

dat wel degelijk moet betalen voor de massale 

ten, veldfles en zaklamp, een geruite katoenen 

kleine werkplaatsjes ingericht, waar uit allerlei 

broers en zusters zijn strijders. Dat is gewoon, 

opiërs worden gebruikt. Het is een deel van 

dagen geleden. Toch maar even kleren wassen 

Russische wapenaanvoer, allang te boven. 

doek die afwisselend dienst doet als tulband, 

voorhanden zijnd materiaal gebruiksvoorwer- 

in mijn dorp. We kennen de Ethiopische 

de wapenbuit van de recente veldslag. EPLF 

in de rivier, verder notities vergelijken met 

Reden waarom sinds enige tijd ook weer steeds 

sjaal, handdoek, laken of noodverband. De 

pen worden gemaakt. Er wordt voortdurend 

onderdrukking”. 

zegt geheel en uitsluitend met buitgemaakte 

medereizigers. Dragon, die minstens jaarlijks 

meer een beroep gedaan wordt op West-Europa 

strijdkrachten kennen geen distinctieven en 

gewerkt aan uitbreiding van het bunkernet- 

In het avondschemer wordt er gevoetbald 

wapens te vechten, Ik meen te weten, dat er af 

door deze kontreien trekt, is elke keer verbaasd 

en de Verenigde Staten om ekonomisch bij te 

geen andere rangen dan strijder en kom- 

werk. Een aantal extra diepe en met cement 

op een verbazend zichtbaar veld beneden in 

en toe wel eens handwapens en munitie op de 

over de vooruitgang in allerlei aktiviteiten. Hij 

springen, onder meer in de vorm van huma- 

mandant. Persoonlijk bezit, behalve de kleren 

aangesmeerde bunkers worden volgestouwd 

een rivierbedding. Die nacht vindt op datzelfde 

vrije markten in het Midden Oosten worden 

is zeer tevreden over de groentetuin, die pas 

nitaire noodhulp voor een snel verpauperende 

aan het lijf, heeft niemand. ledereen eet het 

met afgesloten waterdrums, als beschermde 

veld een kultuur- en dansfeest plaats, ter vie- 

gekocht. Maar uit de aard van de wapens die 

een jaar geleden is herbegonnen, na een jaar- 

bevolking. 

uiterst minimale dieet dat door de beweging 

voorraad in geval de tegenstander de sinds een 

ring van de gewonnen slag. De muziekgroep 

ik op deze reis tegenkom, krijg ik de indruk dat 

lang buiten gebruik te zijn geweest vanwege 

In korte afstands-gevechten, waarbij de 

wordt verstrekt: thee, suiker, sorghumbrood, 

half jaar beschikbare gifgassen hier werkelijk 

van een van de bataljons treedt op. Bij het licht 

die inderdaad zijn buitgemaakt. Ten aanzien 

de nabijheid van de Ethiopiërs. Nu is die volop 

motivatie van de soldaten minstens zo belang- 

wat linzen en hoogst zelden wat bijvoer zoals 

zou gaan gebruiken. 

van grote houtvuren wordt er gezongen en er 

van de partij die hier verdeeld wordt zie ik een 

groen, konstateren we, onder het genot van 

rijk is als de meegebrachte ‘hardware’, blijken 

minuscule stukjes viees of verse groente of 

* De aanwezigheid van veel vrouwen tus- 

is politiek theater. Het wordt weer een latertje. 

aanwijzing in het feit dat er ook Stalinorgel- 

een verse spaanse peper, 

de veelal geronselde en over de politieke 

achtergronden van deze strijd meestal van 

lemoenen. Naar schatting tussen de twintig- en 

veertigduizend strijders leven zo in een intern 

sen de fighters springt onmiddellijk in het oog. 

Volgens EPLF is hun percentage de afgelopen 

15 December. Afabet-front 

granaten tussen zitten. EPLF toont altijd trots 

alle buitgemaakte wapentypes, maar zegt zelf 

In de zon voor de bunkeringang komt 

Dragon weer een beetje bij van de hevige 

toeten nog blazen wetende Ethiopiërs elke 

geldloze ekonomie. 

drie jaar toegenomen van 17 tot 40%. Er is een 

nog nooit een Stalinorgel te hebben kunnen 

astma-aanval die hem vannacht teisterde. 

keer enorme klappen te krijgen. Daar zijn ze 

Van de burgerbevolking wordt - zo merk ik 

volstrekt natuurlijke omgang tussen mannen 

Verdere wandelingen en veel informele 

veroveren. Het lijkt mij onwaarschijniijk, dat de 

Veroorzaakt door de kille vochtigheid van de 

heel voorzichtig in geworden. Voorlopig lijkt 

herhaaldelijk tijdens deze reis -nooit spontaan 

en vrouwen, die zoveel mogelijk door elkaar 

gesprekken langs de frontlinies, vergelijkbare 

organisatie geld zou verspillen aan de aanschaf 

bunkers? Spanning van de situatie? 

de Ethiopische taktiek vooral op uithongering 

voedsel aangenomen. Trekkende eenheden 

heen hetzelfde werk doen. Een meisje is 

ervaringen als gisteren. Ostein is met gids 

van granaten waarvoor het geen lanceerders- 

te zijn gericht. Achter de EPLF-linies hebben 

mogen alleen water en vuur aannemen als 

afkomstig uit een klein dorp ten noorden van 

Legesse naar elders vertrokken. Dragon, de 

heeft. Na donker rijden we weer terug naar 

de Eritreërs zich stevig ingegraven en zijn 

dat beschikbaar is. Voor zover plaatselijke 

Massawa. Wat vinden haar ouders ervan dat 

ERA-man uit Duitsland, heeft ons inmiddels in- 

Nacfa. 

overgestapt naar een nachtelijk en ondergronds 

produktie dat nog toestaat, wordt voedsel 

ze hier zit, speciaal als meisje? “Ouders vinden 

gehaald en zal de rest van de tocht meereizen.

18 19 

Eritreaʼs onvoltooide dekolonisatie 

Tijd voor fundamentele 

vragen 

en een historische 

terugblik. 

Waarom vechten 

de Eritreërs eigenlijk 

zo verbeten 

voort, nu al 

zo’n twintig jaar 

lang? Ik noteer 

op deze reis - in 

Eritrea zelf en in 

de uitgestrekte 

vluchtelingenkampen 

in Soedan - tientallen 

antwoorden op deze vraag. 

ledere Eritreër heeft zijn eigen 

aangrijpende geschiedenis van 

onderdrukking, dwang, gevangenis, 

marteling, vermoorde 

familieleden, ceremoniele 

verbranding van boeken in de 

Eritrese talen, platgebrande 

dorpen, ekonomische uitbuiting. 

Het is inderdaad een 

beeld van kulturele en fysieke 

genocide. In die verhalen 

wordt nauwelijks onderscheid 

gemaakt tussen de periode 

van het keizerlijke, feodale regime 

van Haile Selassie en die 

van het nieuwe, marxistische 

bewind van Mengistoe Heile 

Mariam, dat vandaag in Addis 

Abeba zetelt. 

Maar er is ook een meer gedistantieerd, 

volkenrechtelijk verhaal, dat in Europa weinig 

bekend is. Wanneer Ethiopische autoriteiten 

het bestaan van ‘problemen’ in de lastige 

‘noordelijke provincie’ al toegeven, spreken 

zij in de regel van ‘gewapende bandieten’ die 

de bevolking lastig zouden vallen. Of, als er 

toch een politieke kontekst wordt toegegeven, 

omschrijven zij het verzet als een regionale 

afscheidingsbeweging, geïnspireerd door reactionaire 

(een kwalifikatie die door het nieuwe 

bewind wordt toegevoegd)Arabische machten 

die invloed zoeken in Afrika. Die omschrijving 

speelt in op (om begrijpelijke redenen sterk 

levende) taboes in de moderne Afrikaanse 

politiek, Ethiopie probeert daar niet zonder 

succes politieke munt uit te slaan. Ook in 

Europese progressieve kringen met een lange 

traditie van solidariteit met anti-koloniale bevrijdingsbewegingen 

elders in Afrika weegt de 

stigmatisering van het Eritrese verzet als een 

regionale afscheidingsbeweging zeer zwaar, 

De vraag is echter of die omschrijving in het 

Eritrese geval terecht is. De Eritreërs bestrijden 

deze kwalifikatie. 

In mei 1980 werd in Milaan een speciaal 

aan Eritrea gewijde zitting gehouden van het 

Permanente Tribunaal der Volkeren, 

voortgekomen uit de bekende Russell Tribunalen. 

De belangrijkste konklusie van de jury 

- bestaande uit gezaghebbende progressieve 

volkenrechtdeskundigen, historici en Afrikakenners 

- was de erkenning van het recht van 

het Eritrese volk op nationale zelfbeschikking, 

op basis van principes die medebepalend 

zijn geweest voor het 

verloop van de dekolonisatie 

elders in Afrika 

en dus ook op Eritrea 

van toepassing zouden 

moeten zijn, als geldend 

volkenrecht. Het tribunaal 

plaatste het Eritrese 

verzet op één lijn met de 

bevrijdingsbewegingen in 

Namibië en de voormalige 

Portugese kolonieën. Het 

verwierp omschrijvingen 

als ‘regionale of tribale 

afscheidingsbeweging’, waaraan traumatiserende 

associaties kleven met Katanga, Biafra en 

Cabinda. Om die stelling te kunnen beoordelen 

is een geschiedschrijving van de koloniale 

voorgeschiedenis onontbeerlijk. 

Eritrea wordt voor het eerst als een 

geografisch bepaalde staatkundige eenheid 

omschreven in de jaren tachtig van de vorige 

(19 e ) eeuw , als gevolg van een nieuwe fase 

in de Europese kolonisatie, de wedloop om 

Afrika. In die periode werden de meeste nu 

nog bestaande grenzen in Afrika getrokken, 

door middel van verdragen tussen Europese 

mogendheden, op basis van Europese machtsverhoudingen. 

In 1890 wordt het hele gebied 

dat sindsdien als Eritrea op de kaart staat, als 

kolonie aan Italië toegewezen. In datzelfde proces 

ontstaan ook de grenzen van het huidige 

Ethiopië. Menelik, heerser over het kleine, 

maar in de regio opkomende Amhaarse volk, 

wordt als keizer erkend over uitgestrekte gebieden 

waar behalve Amharen een grote meerderheid 

woont van Oromo’s, Tigrayers, Somali’s en 

nog een hele serie kleinere volkeren. Op grond 

van machtspolitieke overwegingen en gelegitimeerd 

door Meneliks Christendom, wordt deze 

keizer als enige Afrikaanse vorst blijvend opgenomen 

als partner - en niet als slachtoffer - van

20 21 

zijn Europese kollega’s in 

de wedloop om Afrika. 

Maar Eritrea valt buiten 

zijn soevereiniteit. 

Er is in Afrika een 

algemeen bewustzijn van 

de evidente gebrekkigheid 

van deze door kolonisa- 

,,Vanuit een 

oogpunt van 

rechtvaardigheid 

moeten de meningen 

van het 

Eritrese volk in 

overweging worden 

genomen. 

Wisseling van allianties in de Hoorn 

toren getrokken grenzen. 

Niettemin, de stra- 

Maar er heerst een nog 

tegische belangen van 

grotere huiver voor de 

de Verenigde Staten in 

problemen die zouden 

het Rode Zee-gebied en 

ontstaan als aan deze 

overwegingen van vei- 

grenzen te gemakkelijk 

ligheid en wereldvrede 

zou worden getornd. Bo- 

maken het noodzakelijk 

vendien heeft de koloniale 

dit land te koppelen aan 

ervaring in sterke mate 

onze bondgenoot Ethi- 

nieuwe realiteiten toege- 

opie.” Daartegenover 

voegd aan het Afrikaanse 

pleiten de Sovjetunie en 

landschap. Het historische 

haar bondgenoten voor 

kompromis van Afrika’s 

onafhankelijkheid. Maar 

dekolonisatie is de beslis- 

het westen heeft een 

sing geweest om deze 

meerderheid. 

koloniale grenzen te aan- 

Over de hoofden van 

vaarden als basis voor de onafhankelijkheid, 

van de koude oorlog, die dat jaar in Korea heet 

de zich wel degelijk manifesterende Eritreers 

Met zijn twintig jaar is de Eritrese onaf- 

Verenigde Staten en andere westerse landen 

Ogaden-gebied in 1977. De Verenigde Staten 

waarna eventuele korrekties door goed overleg 

wordt. Het nog niet gedekoloniseerde Afrika is 

heen, wordt het gebied van 1952 toegevoegd 

hankelijkheidsstrijd de oudste oorlog in Afrika. 

gesteunde, feodale bewind van keizer Haile 

probeerden op een kritiek moment het nieuwe 

tussen onafhankelijke buurlanden tot stand 

vrijwel afwezig. Op Ethiopië na, dat nu op his- 

aan Ethiopië, als autonome eenheid in een 

Toch is het ook de meest vergeten revolutie 

Selassie kopje onder gegaan in een brede, maar 

bewind in Addis onder druk te zetten door een 

zouden kunnen komen. Juist inzake Eritrea is 

torische, eknomische en strategische gronden 

federatie onder de keizerlijke kroon. Bij wijze 

in dit turbulente werelddeel. In al die jaren 

slecht georganiseerde golf van volksverzet. De 

beloofde wapenzending op te schorten. De Sov- 

het anders gegaan. 

aanspraken maakt op Eritrea. Het recht op zeif- 

van kompromis wordt volledige annexatie af- 

is er maar een korte periode geweest, waarin 

enorme kosten in geld en mensenlevens van 

jetunie sprong razendsnel in dat gat door meer 

Net als elders in Afrika ontstaan in 

beschikking, de wens van de bevolking zelf, 

gewezen en de autonomie-bepalingen worden 

Eritrea af en toe internationaal voorpagina- 

de eindeloze oorlog in Eritrea hadden veel bij- 

en betere wapens te leveren dan de Amerika- 

Eritrea door de koloniale overheersing sociale 

de aanvaarde realiteit van de koloniale grenzen 

door de Verenigde Naties gegarandeerd. Maar 

nieuws was. Dat was in 1977 en ‘78. Het was 

gedragen tot de val van de keizer. Maar de mi- 

nen hadden toegezegd. Al snel ontstond een 

veranderingen, die voor het eerst een ge- 

- principes die de komende twee decennia 

wanneer direkt na de overdracht de hardhandi- 

ook een sensationele periode, want eind ‘77 

litairen die in de beroering naar boven dreven 

hechte vriendschap tussen Moskou en Addis 

meenschappelijk Eritrees nationaal gevoel 

de rest van Afrika’s dekolonisatie tenminste 

ge uitholling van de Eritrese autonomie begint, 

leek de definitieve overwinning voor de deur 

en de macht in handen kregen (de Voorlopige 

Abeba. De Sovjetunie nam op de koop toe dat 

doen wortelschieten. Vanzelfsprekend is dat 

mede zouden bepalen spelen in het VN-debat 

zwijgen de Verenigde Naties. Ook als in 1960 

te staan en een jaar later volgde een vreselijke 

Militaire Bestuursraad, beter bekend onder 

het daarvoor zijn oudere bondgenoot Somalië 

anti-ltaliaans gericht. Wanneer dan tijdens de 

vrijwel geen rol, ofschoon de erkenning van de 

de federatie eenzijdig wordt opgeheven en Eri- 

terugslag. 

zijn Amhaarse naarn, de Derg) wilden inzake 

moest laten vallen. Dat land wendde zich in 

tweede wereldoorlog het inmiddels fascistische 

toepasselijkheid van die principes wel wordt 

trea als provincie door Ethiopië wordt ingelijfd. 

Halfweg de jaren zeventig had het verzet 

Eritrea van geen konssesies weten. De strijd 

arren moede maar weer tot het westen. 

Italiaanse bestuur wordt verjaagd door Britse 

uitgesproken. Maar de doorslaggevende over- 

Eritrea is een vergeten kwestie geworden. Voor 

een zodanige politieke en militaire kracht op- 

duurde voort en het Eritrese verzet beleefde 

Een politieke ontwikkeling vol hoogst 

troepen, worden deze door de bevolking als 

wegingen zijn openlijk ontleend aan regionale 

de Eritreërs rest nog slechts de gewapende 

gebouwd, dat vanuit het geheel beheerste berg- 

hoogtijdagen, mede dankzij de instabiliteit van 

interessante volkenrechtelijke, ideolo-gische, 

bevrijders gesteund, mede dankzij hun beloftes 

en globale machtspolitiek in het kader van de 

bevrijdingsstrijd, ter verwezenlijking van het 

en plattelandsgebied kon worden overgegaan 

het nieuwe bewind. 

politieke en morele nuances. Meer details zou- 

over zelfbeschikking. Maar gewekte verwach- 

koude Oorlog. 

recht op dekolonisatie. voortspruitend uit 

tot het innemen van de steden. Begin 1978 

Ondertussen ontpopten de militairen in 

den hier te ver voeren. Maar de eindkonklusie 

tingen worden teleurgesteld. Beloftes over 

De Verenigde Staten waren al snel na 

verschillende oudere Eritrese nationalistische 

konden Ethiopische troepen zich alleen nog 

de Derg - onder leiding van kolonel Men- 

moet toch luiden dat cynische machtspolitiek 

zelfbeschikking blijken oorlogspropaganda te 

de oorlog begonnen het Ethiopie van keizer 

organisaties, wordt in dat jaar het Eritrean 

maar handhaven in de omsingelde hoofdstad 

gistoe Heile Mariam - zich als marxisten. En 

de doorslag heeftgegeven bij deze politieke 

zijn geweest. Eritrese nationalisten keren zich 

Haile Selassie op te bouwen tot hun belang- 

Liberation Front opgericht, waaruit zich tien 

Asmara en een bruggehoofd in de haven van 

hoewel hun geloofsbrieven dienaangaande fel 

partnerruil. Het is de tweede helft van de 

al snel met evenveel bitterheid tegen het Britse 

rijkste bondgenoot in Afrika. Zij vinden dat 

jaar later de progressievere EPLF afsplitst. 

Massawa. Het wachten was op het beslissende 

omstreden zijn, slaagden zij erin de steun te 

jaren zeventig, een periode die inmiddels al de 

militaire bestuur, dat tot 1952 als nieuwe 

het strategische kustgebied van Eritrea - waar 

offensief, de inname van de hoofdstad. Journa- 

verwerven van de Sovjetunie en diens bond- 

tweede wedloop om Afrika is gedoopt. 

kolonisator zal blijven zitten. 

zij later een van hun belangrijkste militaire 

listen spoedden zich ter plekke, rekenend op 

genoten in Oost-Europa, Cuba en Zuid-Yemen, 

De eind 1977 aangevoerde zware Russi- 

In 1950 is de kwestie-Eritrea aan de orde 

telekomunikatie-bases zouden bouwen - onder 

‘hot stuff. 

allemaal landen die de Eritrese zaak eerder 

sche wapens, militaire specialisten, Zuid-Yeme- 

in de nog jonge Verenigde Naties. De westelijke 

Ethiopisch gezag moot komen. Het klassieke 

Maar opnieuw zouden internationale 

minstens in naam hadden gesteund. De direkte 

nitische gevechtsvliegers en Cubaanse troepen 

gealliëerden voeren de boventoon in een debat 

citaat is van minister van buitenlandse zaken 

geopolitieke ontwikkelingen roet in het eten 

aanleiding tot deze politieke ommezwaai was 

maken een succesvolle Ethiopische opmars 

dat volledig wordt gedomineerd door de sfeer 

John Foster Dulles in de Veiligheidsraad: 

gooien. In 1974 was in Ethiopië het, door de 

de Somalische invasie in Ethiopië’s zuidelijke 

tegen Somalië mogelijk in het Ogaden-gebied.

22 23 

Na een periode van aarzeling en diverse 

pogingen tot bemiddeling - vanuit de meest 

uiteenlopende linkse hoeken, de kwestie wordt 

toch minstens als pijniijk ervaren - wordt de 

hele machinerie in de tweede helft van 1978 

ook in Eritrea ingezet. Al houden met name de 

Cubanen zich daar, kennelijk gegeneerd, nogal 

op de achtergrond. 

Tegen de nieuwe Ethiopische overmacht 

aan gevechtsvliegtuigen, bommen-werpers 

en zwaar grondmateriëel waren de Eritreërs 

niet bestand. Stuk voor stuk moesten ze de 

steden, verbindingswegen en kwestbare delen 

van het platteland weer prijsgeven. Het was 

een ongelooflijke terugslag en dat was zo’n 

beetje het laatste wat over Eritrea echt tot de 

buitenwereld doordrong. 

Toch blijkt de indruk, die toen werd gewekt 

- dat het Eritrese verzet volledig vermorzeld 

was - achteraf verre van juist te zijn. Men 

zag de bui hangen en besloot zich niet dood 

te vechten tegen de nieuwe overmacht. EPLF 

- inmiddels uitgegroeid tot de belangrijkste van 

de twee verzetsorganisaties - organiseerde een 

gedisciplineerde terugtocht, onder dekking van 

vertragingsgevechten, overal waar de Ethiopische 

kolonnes oprukten. De steden werden 

geëvakueerd, na grote massavergaderingen met 

de bevolking, waarvan de meest kwetsbaren 

meevluchtten. De ‘lange mars’ voerde uiteindelijk 

naar het ontoegankelijke bergland van 

Sahel, waar de vijandelijke tanks niet zouden 

kunnen doordringen. ELF trok zich terug in 

zijn oude basisgebied, de laaglanden van de 

westelijke Barka-provincie. 

In Sahel volgde een periode van fortifikatie. 

Achter de loopgraven in de beschermende 

bergketens - waarop de Ethiopische offensieven 

van ‘78 en ‘79 vastliepen - is Sahel een soort 

mierenland geworden waar het leven zich 

grotendeels ondergronds afspeelt. Ondertussen 

werden ook de strijdkrachten gereorganiseerd. 

Het strategische basisgebied van Sahel 

wordt nu verdedigd door brigades met zwaar 

materiëel, vanachter vaste linies: meer een 

klassieke stellingenoorlog dan een guerrilla. 

Daarnaast werden weer kleine eenheden met 

een grote mobiliteit geformeerd, die na verloop 

van tijd guerilla-operaties in de rest van het 

land hervatten. Op dit moment opereren 

zulke eenheden weer in het grootste deel van 

Eritrea. Ze infiltreren dwars door Ethiopische 

linies heen, of trekken eromheen om in de rug 

aan te vallen. Ze leggen mijnen en hinderlagen 

langs de verbindingswegen en vallen militaire 

posten aan. 

Opnieuw lijkt nu een situatie te zijn 

ontstaan, waarin de Ethiopiërs praktisch 

omsingeld zijn in de steden en een aantal 

militaire bruggehoofden, waartussen zij zich 

slechts sporadisch per zwaar konvooi kunnen 

bewegen. Daarbij maken de Eritreërs grote 

hoeveelheden wapens en munitie buit, waaronder 

ook veel zwaar materiëel, zoals artillerie en 

tanks. Op dit moment beschikt EPLF over meer 

tanks en pantservoertuigen dan zij, gezien de 

terrein-omstandigheden, kan inzetten. 

Nacht van 16 op 17 december, 

Wagrad. Mass Administration 

Center 

In een vallei die de kodenaam Wagrad 

draagt worden we, na de nachtelijke rit uit 

Nacfa, ontvangen door Mohammed Nur Bahé. 

Een jonge man, ik schat achter in de twintig. 

Hij spreekt uitstekend Engels, heeft kennelijk 

een stedelijke achtergrond en praat en argumenteert 

als een Europese intellectueel. Hij 

werkt bij het EPLF-Departement van Massa- 

Organisatie en wordt voorgesteld als ‘een van 

de kameraden die verantwoordelijk zijn voor 

de organisatie van de bevolking in Sahel’. 

Onder een handgeschilderd portret van Oom 

Ho - nooit afbeeldingen van eigen Eritrese 

leiders, persoonsverheerlijking is uit den boze 

in de beweging - zitten we aan een krakkemikkige 

houten tafel in zijn bunker. In een hoek 

kraakt de veldtelefoon op een munitiekistje 

met boeken, naast de onvermijdelijke khalasjnikof. 

Mohammed vertelt hoe dat nou gaat, de 

organisatie van de burgerbevolking. Een les in 

demokratisch centralisme op z’n Eritrees. 

Uitgangspunt, zegt hij, is de vrijwilligheid 

van elke deelname aan het werk in de verschillende 

organen van het front. Het EPLF is een 

politieke organisatie, waarvan de basis wordt 

gevormd door de verschillende massaorganisaties, 

voor boeren, arbeiders, ambachtslieden, 

vrouwen, jeugd en studenten. In bevrijd gebied

24 25 

werken deze organisaties openlijk; onder vluch- 

familieleden hebben. EPLP wil vermijden dat 

indruk is dat EPLF een hoge score verdient. 

Er bestaat ook een stelsel van plaatselijke 

landbouwvelden in Barka. Vanwege de noodsi- 

gevlucht, omdat ze te bekend waren als EPLF- 

telingen in het buitenland (alleen al in Soedan 

door achterlating van afhankelijke familieleden 

Beginselen worden met een haast brave ernst 

en regionale bestuurslichamen: 

tuatie trekken ze ook steeds meer naar Soedan, 

aktivisten. In nun optreden merk je snel de 

meer dan 400.000) voorzover het gastland dat 

de vluchtelingenstroom naar Soedan nodeloos 

in praktijk gebracht. Mohammed: “Je moet 

zogenaamde volksassemblees, die bestaan 

om als seizoenarbeider wat te verdienen. Hun 

sporen van een langdurige betrokkenheid bij 

toestaat. In bezet gebied funktioneren deze 

wordt vergroot. 

het eigenlijk lang in de praktijk meemaken. 

uit gekozen vertegenwoordigers van de bevol- 

eigen taal is het Tigré, waarmee zij in Soedan 

het EPLF-werk. Gevorderd in de schoolklassen, 

organisaties klandestien. 

Afdelingen van de massa-organisaties, 

Pas dan zie je wat voor pragmatische variaties 

king. Als regel worden die vertegenwoordigers 

onvoldoende uit de voeten kunnen. Voor de 

zelfbewust, open in gesprekken zowel over 

De taak van Mohammeds departement 

milities en eenheden van het bevrijdingsleger 

door plaatselijke omstandigheden ontstaan en 

via de massa-organisaties gekozen. In een 

duur van de kursus worden zij hier door EPLF 

praktische zaken als over politiek. De vrouwen 

omschrijft hij als het omzetten van politiek 

sturen gekozen vertegenwoordigers naar een 

hoe mensen in zo’n organisatie functioneren. 

gegeven dorp zijn dat bijvoorbeeld een bepaald 

ondergebracht in schuilhutten en ontvangen 

verbergen zich niet achter sluiers, nemen het 

bewustzijn in praktische organisatie. De 

kongres, het hoogste besluitvormings-orgaan 

In West-Europa staat men vaak wantrouwend 

aantal boeren, vrouwen, jongeren en een 

voedsel van de beweging. Volgens Dragon is 

woord als ze wat te zeggen hebben, ook als er 

eerste stap is het lidmaatschap van een van 

van de EPLF. Daar worden de grote politieke 

tegenover het democratisch-centralistische mo- 

handelaar, al naar gelang de situatie daar. Maar 

het de eerste keer dat hij hier volwassen noma- 

mannen bij zijn. Oudere mannen verzorgen de 

de massa-organisaties. De aktiefsten daaruit 

lijnen voor de toekomst uitgezet en de ver- 

del. Voor ons zijn de impulsen vanuit de basis 

helemaal sluitend is dat systeem niet. In een 

den in gemengde klassen ziet. Vorig jaar deden 

kinderen als de moeders in een bijeenkomst 

kunnen zich melden voor de volksmilitie, die 

richtingen in de voorbije periode beoordeeld. 

van het allergrootste belang. Toch is er enige 

dorp waar de massa-organisaties onvoldoende 

mannen en vrouwen dat nog apart. Verderop 

van de vrouwenorganisatie zitten. Een levens- 

plaatselijke verdedigingstaken heeft en soms 

Er wordt een centraal comite gekozen, dat 

mate van centralisme nodig om de strijd te 

representatief zijn, kunnen ook verkiezingen 

ligt het vluchtelingenkamp van Wagrad: een 

lustige gemeenschap. 

ondersteuningswerk doet bij grotere militaire 

verantwoordelijk is voor de uitvoering van het 

kunnen voeren. Maar er is demokratie nodig, 

via een ander systeem worden gehouden. Ook 

verzameling hutten van takken, matten en 

We worden voorgesteld aan twee jonge 

operaties. Het werk in de massa-organisaties en 

program tot het volgende kongres. Binnen het 

centralisme mag geen diktatuur worden. In die 

kan er plaats ingeruimd worden voor personen 

gras, verspreid langs de berghellingen aan 

vrouwen, Mariam en Sitel, die hier slechts 

in de militie wordt verricht 

onvermijdelijke spanning 

die van groot belang ge- 

tijdelijk zijn, op bezoek bij 

naast de gewone dagtaak, 

proberen wij een weg te 

acht worden, maar buiten 

gevluchte familieleden. 

zoals landbouw, zorg voor 

vinden.” 

de bestaande massa-or- 

Ze maken deel uit van de 

de dieren, of de dagelijkse 

De taken van de mas- 

ganisaties vallen. Dit is 

gekozen volksassemblee 

baan van de stedelingen. 

sa-organisaties zijn met zo 

bijvoorbeeld het geval met 

van Afabet en omgeving, 

Maar in bevrijd gebied 

eenvoudig sluitend aan te 

een aantal voormalige 

die ook nu, onder de 

probeert men dat ‘prive’- 

geven. Er zijn grote plaat- 

feodale grondbezitters die 

Ethiopische bezetting, 

werk zoveel mogelijk op 

selijke verschillen, vooral 

loyaal aan een landhervor- 

klandestien doorwerkt. 

gemeenschappelijke basis 

tussen het opereren in 

ming hebben meegewerkt, 

Veertig gekozen leden 

te organiseren. De land- 

bevrijd en in bezet gebied. 

maar geen deel uitmaken 

- twaalf vrouwen, negen 

bouw wordt zo geregeld, 

Interne politieke vorming, 

van de boerenorganisatie. 

mannen, vijftien boe- 

dat een boer die langere 

informatie en propaganda 

Niet alleen in bevrijd ge- 

ren en vier handelaars 

tijd geheel in beslag wordt 

naar buiten toe, dingen 

bied, maar ook in streken 

- vertegenwoordigen een 

genomen door militie- 

die partij-afdelingen in Ne- 

of stadswijken onder Ethio- 

bevolking van zo’n elfdui- 

taken, toch weet dat zijn 

derland ook doen. Maar ze 

pisch bestuur funktioneren 

zend mensen. 

akkers niet verwaarloosd 

vormen ook de basis voor 

nu zulke (klandestiene) 

Een oudere man, 

achterblijven. Hetzelfde 

onderlinge hulporganisa- 

volksassemblees. 

El Amin, komt bij ons 

geldt voor de zorg voor 

kinderen: de praktische 

bevrijding van de vrouw 

uit de traditioneel aan huis gebonden slavernij 

centraal comite worden de verantwoordelijkhe- 

ties in comité-vorm. Zo 

is de vrouwenorganisatie 

de ruggegraat voor sociale 

hulpverlening. Ze verzamelt gegevens over 

16 December. 

vluchtelingenkamp 

Wagrad 

weerskanten van de vallei. Er wonen zo’n 300 

zitten: Sitels broer. Hij 

is secretaris van een uit 

drie personen bestaand 

dagelijks bestuur van de assemblee. Dit bestuur 

is een van de meest opvallende kanten van de 

den weer verdeeld, onder meer via een aantal 

waar hulp nodig is en helpt bij de distributie als 

vluchtelingen uit Afabet, dat twee jaar geleden 

komt elke twee weken bijeen, de assemblee 

Eritrese strijd. 

departementen (ruwweg vergelijkbaar met 

er hulpvoorraden zijn. 

Na een paar uur slaap in het half in de 

weer in Ethiopische handen viel. Meest vrou- 

maandelijks. El Amin ontvangt alle stukken, 

Een verdergaande stap is de aanmelding 

ministeries), zoals gezondheidszorg, onderwijs 

In de boerenorganisatie wordt overlegd 

bergwand verscholen kantoortje van Moham- 

wen met kinderen en wat ouderen. Ze dragen 

bereidt de agenda voor en notuleert. Tijdens 

als ‘fighter’, om als full-timer aktief te worden 

en kultuur, ekonomie, militaire zaken en 

over het gemeenschappelijk uitvoeren van gro- 

med Nur Bahé gaan we ‘s ochtends op stap in 

het bizarre mengsel van fascinerend kleurige 

de assemblee-vergadering neemt ieder lid be- 

in de EPLF, eventueel - maar niet per sé - als 

massa-organisatie. 

tere werken, zoals het herstel van bevloeiïngs 

de vallei. Er stroomt wat water, hier en daar 

traditionele kledij, over een samenraapsel 

paalde taken op zich voor de komende periode. 

guerrillastrijder. Toelating tot de militaire 

Kollektieve verantwoordelijkheid, vrije 

dijkjes na de regentijd. Vrouwen uit een tradi- 

zijn putten geslagen en kleine groentetuintjes 

van Europees tweedehands, dat door ERA als 

Op de volgende vergadering brengt iedereen 

basistraining gebeurt in de regel pas na een 

diskussie, kritiek en zelfkritiek, meerderheids- 

tioneel-islamitische achtergrond zullen eerder 

aangelegd en ik zie wat kippen rondscharrelen. 

noodhulp is aangevoerd. Uiterst kleine hoe- 

verslag uit. Er wordt geëvalueerd en er worden 

stevige periode van praktisch werk in een 

besluiten en loyale uitvoering daarvan, het 

meedoen aan een alfabetisatieklas vanuit de 

Na een kwartier lopen stuiten we op een 

veelheden voedsel worden zelf geproduceerd, 

nieuwe taken voor de volgende periode 

massa-organisatie of in de militie. EPLF en 

zijn allemaal steekwoorden die voortdurend 

vrouwenorganisatie dan aan gemengde klassen 

aantal schoolklassen in de openlucht. Tradi- 

voor de rest is men afhankelijk van wat ERA 

opgesteld. Mariam vertelt dat haar taken vooral 

bevrijdingsleger bestaan zoveel mogelijk uit 

in Mohammeds verhaal opduiken. Het is een 

van het departement van onderwijs. Overal 

tioneel geklede mannen en vrouwen krijgen 

en EPLF kunnen verschaffen. Water wordt met 

bestaan uit het verzamelen van informatie 

door en door politiek bewuste mensen. De 

organisatiemodel waarvan de basistrekken 

waar vrijwillige arbeid, of bijdragen in geld of 

taalles in Arabisch en Tigrinya, met behulp 

plastic jerrycans uit putten in de rivierbedding 

over behoefte aan voedsel, kleding, medische 

meeste guerrillastrijders zijn tussen de twintig 

overeenkomen met die van verschillende 

goederen nodig zijn voor gemeenschappelijke 

van schoolborden en door EPLF gedrukte 

gehaald. Ook hier zijn een aantal schoolklassen 

hulp, problemen met dieren. Gratis medische 

en dertig jaar oud, zowel mannen als vrouwen. 

andere bevrijdingsbewegingen in Afrika en 

doeleinden, wordt dat vooral via de massa-or- 

boeken en schriften. Het zijn semi-nomaden, 

in volle gang. 

hulp is regelmatig beschikbaar in de vorm van 

Maar ook van aspirant-strijders in de juiste 

elders. De waarde ervan moet toch beoordeeld 

ganisaties geregeld. 

die traditioneel heen en weer trekken tussen 

Het grootste deel van de kampbevolking 

een mobiele kliniek, Als opname in een vaste 

leeftijdsgroep wordt bekeken of zij afhankelijke 

worden aan de hand van de praktijk. Mijn 

Sahel, waar zij water zoeken voor de dieren, en 

is voor de optrekkende Ethiopiërs uit Afabet 

kliniek noodzakelijk wordt geacht, verstrekt

26 27 

Miriam daarvoor bonnen en probeert ze transport 

te regelen. Als belangrijkste taken van de 

assemblee in dit gebied worden genoemd: 

•Het regelen van alle geschillen tussen 

mensen, behalve zware misdaden, zoals 

verlating. Overigens schijnt moord en diefstal 

erg weinig voor te komen. De benadering van 

geschillen is vooral gebaseerd op gesprek, 

het uitvoerig horen van alle partijen, om de 

problemen duidelijk te krijgen. Daaruit moeten 

oplossingen voortkomen, liefst in de vorm van 

een schikking die voor alle partijen bevredigend 

is, of minstens aanvaard en begrepen kan 

worden. Straffen liggen vrijwel altijd in de sfeer 

van verplichte arbeid op een projekt van algemeen 

nut, samen met vrijwilligers die dit werk 

normaal doen. Daarbij wordt kost en onderdak 

verschaft. Voor achterblijvende gezinsleden of 

bijvoorbeeld akkers wordt vrijwillige verzorging 

gezocht. Een gekodifi ceerd stelsel van 

strafrecht bestaat (nog) niet. 

• Het organiseren van kollektief werk, 

zowel in de produktieve sfeer als in de sociale 

zorg. Voor het laatste wordt pas een beroep 

gedaan op hulp van buiten (EPLF-Departement 

van Sociale Zaken, ERA) als er binnen de gemeenschap 

geen opiossingen kunnen worden 

gevonden. 

• Het inzamelen van vrijwillige bijdragen 

voor EPLF. Dat gebeurt bijvoorbeeld na een 

oogst. Er wordt gediskussiëerd over wat iedereen 

voor zichzelf en de eigen familie nodig 

heeft, hoeveel er afgestaan kan worden voor 

onderlinge hulp in het gebied en vervolgens 

wat er over schiet voor hulp in andere gebieden 

en voor de EPLF. 

* Het organiseren van transportdieren, 

liefst vrijwillig, anders gehuurd, voor de EPLF- 

en ERA-transporten tussen en de omgeving 

van Keren. 

Alle drie vertellen ze hun persoonlijke 

geschiedenis en hoe ze bij het werk van EPLF 

betrokken raakten. El Amin is een oudgediende. 

In dejaren zestigwas hij al bij het ELF, 

maar ging mee met de oprichting van het EPLF 

“omdat dat de juiste koers was. In het ELF had 

de basis niets in te brengen. Je moest maar 

doen wat je werd opgedragen”. Zijn jarenlange 

werk in de militie heeft hij nu moeten opgeven, 

omdat het secretariaat van de volksassemblee 

erg veel tijd kost. Mariam en Sitel sloten zich 

bij de vrouwenbeweging aan toen de EPLF 

Afabet bevrijdde. Voor hen speelde de mogelijkheid 

zich als vrouw uit een onderhorig bestaan 

te bevrijden kennelijk een grote rol. Sitel was 

getrouwd met een handelaar in Afabet, maar 

had problemen met hem, ondermeer omdat 

hij haar verwaarloosde. Ze kreeg geen geld 

om zichzelf en de kinderen te voeden. Toen 

ze via buurvrouwen in kontakt kwam met de 

vrouwenbeweging en daarvoor soms het huis 

vertiet werd het alleen maar erger. De volksassemblee 

heeft verschillende malen geprobeerd 

te bemiddelen en daarbij op verzoening aangedrongen. 

Toen de situatie onhoudbaar werd, 

werd de scheiding uitgesproken. El Amin heeft 

als veel oudere broer haar huwelijk nog mede 

gearrangeerd, volgens traditie. Voor hemzelf, 

zegt hij, zijn de persoonlijke veranderingen 

haast even groot als voor haar. Ook hij herinnert 

zich nog hoe hij geneigd zou zijn om zijn 

zusters te slaan als hij ooit zou ontdekken dat 

zij zonder aanwezigheid van broer of echtgenoot 

bezoek zouden ontvangen.Ook voor hem 

is die verandering groot geweest, maar hij is 

ervan overtuigd dat zulke veranderingen goed 

zijn. Op mijn vraag naar het leven vroeger trekken 

Sitel en Mariam giechelend hun kleed als 

sluiter voor het gezicht, hurken nog iets dieper 

en strekken de rechterarm over de grond vooruit: 

het aanreiken van de maaltijd aan de man, 

zoals dat zelfs binnenshuis onder een gordijn 

door hoort te gebeuren. Ooit weer trouwen? 

“Ach, als dat kan met iemand die mij respekteert 

en aanvaardt zoals ik ben, misschien. 

Maar voorlopig heeft dat geen haast.” 

Alle drie gaan ze binnenkort weer, door de 

Ethiopische linies heen, terug naar het gebied 

rond Afabet. De tocht is niet zonder risiko’s, 

maar toch. “Als je gekozen bent voor die taak 

is het je plicht. We maken deze tocht vaker. 

We zijn natuurlijk erg bekend daar, we spreken 

soms bijeenkomsten toe van honderden mensen. 

Er is altijd de mogelijkheid van verraad, 

maar waarom? We doen ons werk.” 

‘s Middags zijn we weer in het kantoortje 

van Mohammed Nur Bahe, in gesprek met een 

tiental leden van de plaatselijke volksmilitie. 

Verweerde boeren in traditionele kledij, soms 

verrijkt met een groen battle-jack, voorzien 

van lichte handwapens waaronder antieke 

geweren. Een fascinerend gesprek over hun 

dagelijks leven - te lang om hier weer te geven 

- eindigt met een door de oudste (“mijn familie 

vecht al drie generaties lang tegen buitenlandse 

overheersing”) aan mij gestelde vraag: 

“Op de radio horen wij vaak van andere 

bevrijdingsoorlogen in Afrika. Daar bemoeit de 

hele wereld zich mee. De vrijheidsstrijders in 

Mozambique en Zimbabwe kregen veel steun 

uit Europa. Hoe komt het dat niemand ooit 

aandacht aan ons besteedt? Waarom worden 

wij niet geholpen? Is het soms omdat onze zaak 

minder rechtvaardig is?” 

De vraag is niet eens zozeer als beschuldiging 

bedoeld. Hij wil echt een antwoord 

hebben op een vraag die hem bezig houdt. 

19-20 December. Tocht 

van Sahel naar Barka 

Tegen middernacht, bij 

vrijwel volle maan, rijden 

we via een bergpas 

bij Adobaha de Sahelprovincie 

uit, in westelijke 

richting. 

Voor ons, nog steeds met 

schitterend woeste rotsforma- 

ties, maar lager en met brede 

zanderige vlaktes tussen de 

bergen, strekken de hete laag- 

landen van de provincie Barka 

zich uit in het paarsachtige 

maanlicht. 

EPLF beschouwt dit noordelijk deel van 

Barka als ‘nieuw bevrijd gebied’. Die situatie 

is niet het gevolg van strijd tegen Ethiopische 

troepen, meer van een nieuwe uitbarsing van 

burgeroorlog met het rivaliserende Eritrean 

Liberation Front (ELF), dat vele jaren Barka als 

basisgebied beheerste. 

De betrekkingen tussen de twee fronten 

zijn altijd problematisch geweest, vanaf de 

oprichting tien jaar geleden van het EPLF, 

als afsplitsing van het nu twintig jaar oude 

ELF. Oudere EPLF-kaders, die nog in het ELF 

hebben gezeten en de breuk hebben meegemaakt, 

geven als voornaamste oorzaak aan, 

dat het ELF te weinig aandacht had voor de 

sociaal-revolutionaire kanten van de strijd. 

Volgens hen was het verzet teveel een losse 

alliantie gebleven van traditionele regionale en 

religieuze leiders en een Eritrese opstrevende 

handelsklasse, waarvan de belangen slechts ten 

dele samenvielen met die van de rest van de 

bevolking. 

Tijdens de eerste helft van de jaren zeventig 

bevochten de twee fronten voornamelijk 

elkaar, een strijd die in een ongemakkelijke 

patstelling eindigde. Tegen die tijd bood de 

Barka: na de burgeroorlog 

mogelijk- 

heden 

Eind 1977, toen de beslissende aanval 

op de omsingelde hoofdstad Asmara voor de 

deur leek te staan, sloten EPLF en ELF het 

zogenaamde ‘oktober-akkoord’, dat in een 

geleidelijke eenwording voorzag. Nu geven 

beide partijen toe, dat dit akkoord in praktijk 

nauwelijks gefunctioneerd heeft. Onderlinge 

gevechten laaiden van tijd tot tijd weer op, ook 

nadat het grote Ethiopische offensief van eind 

1978 dankzij enorme Russische wapenhulp de 

organisaties tijdelijk weer sterk in het nauw 

had gedreven. 

ineenstorting van het 

en verdreven 

Kort geleden, van augustus tot eind 

november ‘80, was het weer raak, heviger 

dan in jaren was voorgevallen. Een volledige 

burgeroorlog ontbrandde hier bij Adobaha, op 

de scheidslijn tussen EPLF in Sahel en ELF in 

Barkan na een serie hevige botsingen elders in 

het land. Beide partijen geven sterk verschillende 

lezingen over de aanleiding tot de 

Ethiopische keizer- 

rijk nieuwe 

de fronten - de strijd met enige moeite 

koördinerend - de Ethiopiërs uit vrijwel alle ste- 

den van het !and. In die periode groeide EPLF 

snel uit tot de krachtigste organisatie, zowel 

militair als politiek, met een enorme toevloed 

van nieuwe leden uit de bevrijde steden. 

strijd en over het verloop ervan. Buitenlandse 

waarnemers hechten veel waarde aan een serie 

geheime kontakten die ELF gedurende het jaar 

heeft ontwikkeld met vertegenwoordigers van 

de Sovjetunie en de Derg, waarbij de mogelijkheden 

van een kompromis werden afgetast. 

Maar omdat het ELF als de zwakkere van de 

twee fronten een minder interessante partner 

voor een aparte overeenkomst is, zou van hen 

eerst een bewijs van kracht tegenover het EPLF 

zijn geëist. Het recente Ethiopische offensief bij 

Afabet zou daar dan de vruchten van hebben 

moeten plukken. Als die theorie juist is, heeft 

de poging verkeerd gewerkt, want alles wijst 

de 

in Eri- 

erop dat ELF juist een gevoelig verlies 

leiding, die 

geleden via de 

heeft geleden, terwijl ook het Afabet- 

offensief vastliep. Hoe dit ook zij, 

de felle veroordelingen van 

Russische betrokkenheid 

trea door de ELF- 

ik enkele dagen 

BBC-radio hoorde 

hebben nu duidelijk gemaakt, dat van enige 

overeenkomst voorlopig geen sprake meer is. 

ELF-vertegenwoordigers ontkenden vlak 

voor mijn vertrek uit Soedan dat ze in Barka 

terrein hebben moeten prijsgeven. Maar een 

Noorse humanitaire werker die dit gebied vlak 

voor mij bezocht, vertelde met EPLF tot in de 

marktplaats Kerkabet aan de Barka-rivier te 

zijn gereisd, terwijl de strijd ten westen van de 

rivier, vlakbij de Soedanese grens, voortduurde. 

Ik ben benieuwd. 

Tegen een uur of drie in de ochtend 

arriveren we bij een plek die als Hasta op 

de kaart staat. Een markten pleisterplaats 

voor nomaden aan een zijtak van de Sela, die 

verderop in de Barka-rivier uitkomt. Onder een 

pluk bomen is een EPLF-kampement. Eigenlijk 

hadden we willen doorrijden tot aan het 

nieuwe regionale EPLF-ziekenhuiskomplex in 

Zara, maar de vermoeidheid slaat toe. Inslapen 

in een rijdende landrover op dit soort terrein 

wordt onmiddellijk afgestraft door blauwe 

plekken. Knikkebollen is onvermijdelijk, maar 

duurt dus nooit lang. We besluiten hier te 

rusten.

28 29 

20 December. Pleisterplaats 

Hasta 

tanks hebben eerst voor nieuwe, begaanbare 

sporen moeten zorgen. 

tot aan Sjerit, waar de Zara in de grote Ansjeba 

uitkomt. Daar is stromend water, een dun 

op weg is naar een schuilplaats onder bomen, 

voor zolang de dag duurt. Russisch materiaal 

oostwaarts afbuigt, blijft de situatie tussen de 

twee fronten mij nog enigszins onduidelijk. 

burger-patienten en fighters. Zara functioneert 

als centrum voor twee vaste klinieken elders 

Op een wandeling naar de overkant zie 

zilverkleurig lint dat in sierlijke neanders door 

allemaal, onder meer enkele van zwaar geschut 

Tekele Andom zegt tevreden te zijn met de 

in Barka en vier mobiele klinieken die in het 

De dag is stralend helder, we zullen hier 

ik, dat er tientallen families, een paar honderd 

de brede, zanderige bedding slingert. Hier 

voorziene T55-types. Allemaal buitgemaakt op 

bereikte wapenstilstand, die eind november 

gebied rondtrekken. Op den duur moet dit 

moeten blijven tot de avond valt. De rivierbed- 

mensen in totaal, kamperen over een uitge- 

wordt zowaar landbouw bedreven. Ik zie vrij 

de Ethiopiërs, zegt de kommandant, met wie 

inging en sindsdien in dit gebied effektief is. 

komplex uitgroeien tot een kapaciteit van 400 

ding is breed en droog, maar er is nog water in 

strekt gebied. Tekenen van een permanent 

veel frisgroen, jonge sorghum-aanplant. Maar 

we een praatje maken. Opvallend is trouwens, 

Hij zegt dat een burgeroorlog, hoe verschillend 

interne patiënten. 

de putten. Aan de overkant, in de verte, zie ik 

dorp zie ik niet, maar door de begroeiing op de 

de methode is primitief en extensief: met 

dat ook tank-’bemanningen’ ten dele uit vrou- 

de twee fronten ook zijn, de Eritrese zaak als 

Berhane vertelt aanvankelijk bang te zijn 

omvangrijke kuddes kamelen, koeien en geiten. 

vlakte is het moeilijk om een goed overzicht 

stokken zijn gaten in de grond gemaakt en die 

wen blijken te bestaan. Mechaniciens, radio- 

geheel geen goed doet. Het is demoraliserend 

geweest voor een algemene scepsis bij de bur- 

Nomaden slaan daar hun kamp op, op weg 

te krijgen. Veel kinderen dragen kennelijk van 

zijn een voor een met zaad gevuld. Dragon 

operators en blote-voetendokters aan boord zijn 

voor Eritreërs om op elkaar te moeten schieten 

gerbevolking tegenover de bevrijdingsfronten, 

naar water en markten in Soedan. Aan onze 

ERA afkomstige Europese kleren. Een man 

vertelt dat EPLF redelijke verwachtingen 

meestal vrouwen. 

en de bevolking heeft er grote moeite mee. Hij 

als gevolg van de burgeroorlog. Maar voorzover 

kant van de rivier heeft de EPLF-medische 

vertelt, dat er een verdeling van sorghumgraan 

heeft om hier meer produktieve landbouw te 

We worden voorgesteld aan Tekele Andom, 

brengt ons tot in een bergpas in het Adrikala- 

die er was werd die snel overwonnen. Aanvan- 

dienst een vaste kliniek ingericht en enkele 

is geweest, genoeg voor een paar weken voor 

stimuleren, door ploeg-technieken in te voeren. 

lid van het centraal comité van EPLF, met spe- 

gebergte, vanwaar we de brede vlakte kunnen 

kelijk aarzelde de bevolking wel om naar de 

tientallen nomaden komen deze kant op voor 

enkele hoogst noodzakelijke gevallen. Velen 

Anders dan het rotsige Sahel is het betrekkelijk 

ciale verantwoordelijkheid voor de gemechani- 

overzien, met het water van de Barka schit- 

kliniek te komen, maar later bleek uit angst, 

het spreekuur. De meesten hebben al patiën- 

van hen zullen toch naar Soedan moeten. 

terend in de verte. In de namiddag en avond 

dat behandeling geld zou kosten. Men vertelt 

tenkaarten, ze komen kennelijk regelmatig 

Ik heb de indruk dat een hongerprobleem 

maken we de tocht terug naar Zara. 

dat dat onder ELF de gewoonte was. Maar 

voor herhaalde behandeling, Een verpleger 

vertelt hier grotendeels hetzelfde, aan ondervoeding 

gerelateerde ziektebeeld aan te treffen 

hier ten dele door kulturele faktoren wordt 

verergerd. Men houdt te grote kuddes voor de 

aanwezige begrazingsmogelijkheden. Maar 

22 December. Zara Hospital 

en Ado Okut 

sinds dat punt opgehelderd is - alle medische 

hulp van EPLF is gratis - is er een grote toeloop. 

Ze toont ons een aantal burgerpatiënten 

als in Sahel. Vooral een schrikbarende bloedar- 

slachten voor eigen gebruik gebeurt hooguit ter 

met een afschuwelijk ogende, geheimzin- 

moede bij vrouwen. Een extra kwaal hier zijn 

viering van een bruiloft of de geboorte van een 

Zara Hospital is nog maar jong, maar toch 

nige huidziekte: enorme pusbuilen ontstaan 

de in Sahel haast niet voorkomende geslachts- 

zoon. Slechts het minimum wordt verkocht 

alweer een behoorlijk uitgebreid komplex. De 

onderhuids, waarna de huid in grote lappen 

ziektes, vermoedelijk veroorzaakt door kontakt 

om graan te kopen, vrijwel het enige dat men 

veiligheid berust voorlopig meer op kamouflage 

van het lichaam valt. Ze weet niet precies wat 

met prostituees in de Soedanese marktplaatsen. 

eet. Het vee ziet er mager uit, maar nog niet 

dan op ondergrondse beschutting. Grashut- 

het is, het lijkt het meest op napalmwonden of 

Een probleem bij de medische hulp is dat een 

zo erg als de beruchte Sahel-beelden van 

ten en tenten onder bomen, aan weerszijden 

-wellicht, ze heeft daarmee nog geen ervaring 

goede behandeling vaak langer duurt dan de 

de vroege jaren zeventig. Dragon is het met 

van een droge bedding met waterputten. Een 

- zijn ze veroorzaakt door chemische wapens. 

nomaden op een plek willen of kunnen blijven. 

mij eens. Zowel medische teams als leraren 

vrouwelijke arts, Berhane, heeft de leiding 

De bevolking hier heeft nooit eerder zulke 

Men probeert ze van de noodzaak daarvan te 

‘politieke opvoeding’ maken veel werk van dit 

en leidt ons rond. Ze is nog niet zo lang in 

ziektes gezien en heeft er geen verklaring voor. 

overtuigen, maar de dieren stellen natuurlijk 

thema: voorlichting over een voedingsrationeel 

EPLF-gebied, heeft eerder in een ziekenhuis 

Van een bombardement weten de slachtof- 

hun eigen eisen. Als de patiënten toch vertrek- 

gebruik van het vee. In de avondschemering 

in Asmara gewerkt, terwijl ze klandestien 

fers niets, maar het kan zijn dat ze die relatie 

ken, krijgen ze hun behandelingskaart mee, 

vertrekken we voor de rit naar Zara. 

EPLF-lid was. Ze wilde al veel eerder in bevrijd 

eenvoudig niet leggen vanwege onbekendheid. 

zodat ze zich elders weer kunnen aanmelden. 

Tijdens het wassen bij een put maak ik een 

praatje met een paar EPLF-strijders die er op 

21 December. Zara - Barka 

frontlinie - Zara 

gebied komen werken, maar de beweging 

drong erop aan dat ze in Asmara zou blijven. 

Pas na een arrestatiedreiging is ze ondergedo- 

Luchtbombardementen op Barka zijn nog 

nooit gemeld, de Ethiopiërs hebben zich altijd 

op Sahel (of op EPLF) gekonsentreerd. Het 

staan mij te helpen met water gieten. Ze zijn 

ken en hierheen gekomen. “Nu voel ik me pas 

zou mogelijk kunnen zijn dat de slachtoffers 

te jong voor frontdienst, noemen zich ‘rear- 

Het oponthoud in Zara duurt slechts een 

vlakke Barka zeer geschikt voor landbouw. 

seerde brigades. Hij stapt in onze landrover en 

vrij”, zegt ze. Ze is vreselijk tenger en ik vraag 

niet direkt geraakt zijn, maar door begroeiïng 

guard fighters’. Ze hebben lichte bewakings- en 

gezellige maaltijd en enkele uren slaap, onder 

Als de regens maar weer zouden komen en de 

zal ons begeleiden naar zijn kampement, voor 

hoe ze het fysiek uithoudt. “Ach, het is wel een 

hebben gelopen waar eerder chemicaliën op 

verbindingstaken en besteden het grootste deel 

een boom die schaduw geeft tegen het schit- 

Ethiopiërs het niet te gek maken met bombar- 

een maaltijd en een briefing. Dan verder tot 

omschakeling.vooral het weinige eten, Maar de 

zijn gegooid, zodat ze het verband met de 

van hun tijd aan school. Ze hebben er kennelijk 

terende maanlicht. Tegen de muggen helpt 

dementen. Ik heb al meer gemerkt dat EPLF in 

aan de frontlinie. Hij vertelt dat half november 

spanningen zijn minder dan in bezet gebied, 

vliegtuigen niet leggen. Men heeft nu monsters 

plezier in hun Engels eens echt uit te proberen. 

dat helaas niet. Zelfs door mijn kleren steken 

spannende afwachting verkeert, of het wellicht 

een Soedanese bemiddelingskommissie het 

in de illegaliteit. Je kunt hier gemakkelijker 

gestuurd naar bevriende artsen in Europa. Een 

Ze zitten hier sinds twee maanden, nadat het 

ze heen, kleurige bloedvlekjes achterlatend. 

mogelijk zou zijn om in de naaste toekomst in 

slagterrein tussen ELF en EPLF heeft bezocht 

steunen op de kameraadschap van anderen. En 

geïmproviseerde behandeling lijkt overigens 

front verder naar het westen was opgeschoven. 

Om half zes in de ochtend vertrekken we 

Barka echt iets aan de desastreuze voedselsiua- 

en een wapenstilstand heeft bewerkstelligd 

het werk is zinvol, elke dag.” 

wel resultaat te hebben. 

Volgens hen is er eigenlijk alleen bij Adobaha 

voor de rit naar de frontlinie tussen EPLF- en 

tie te doen. 

langs de Barka-rivier. De fronten mogen hun 

Ze is met de opbouw van de medische zorg 

Speciale problemen hier: nog meer tbc dan 

even hevig gevochten. Daarna stuitte EPLF al- 

ELF-gebied, in de buurt van de Barka-rivier. 

We volgen de loop van de rivier: noord- 

uiterste linies hebben in de bergketens aan 

in Barka begonnen onmiddellijk achter het 

in Sahel, vooral onder kinderen (30% van de 

leen nog maar op sporadische tegenstand. Maar 

Later zullen we het ziekenhuiskomplex hier 

westelijk, dan westwaarts, dan weer zuidelijk 

weerszijden van de rivier, met de brede vallei 

opschuivende front in September, eerst met 

gehele bevolking besmet, schat ze). Nog zwaar- 

de opmars ging toch betrekkelijk langzaam, 

nog wel bezichtigen. Het is toch al aan de late 

langs de zij-arm Deva, om vervolgens de rivier 

ertussen als niemandsland. Voor ELF levert dat 

een mobiele kliniek. Nu is Zara ingericht als 

dere bloedarmoede onder vrouwen, vanwege 

omdat EPLF zo weinig mogelijk bestaande 

kant om nog veel te kunnen profiteren van de 

te verlaten en pal westwaarts te trekken, een 

in deze noordelijke helft van Barka een smalle 

regionaal hospitaal voor Barka, met drie artsen, 

de onaangetastheid van het traditionele leven 

wegen gebruikte, uit vrees dat daar mijnen 

bescherming van het nachtelijk duister en we 

tankspoor volgend. Tegen een uur of tien ont- 

strook bergland op, vlak over de Soedanese 

24 blote voeten dokters, twee gevorderde 

hier, met een sterke ondergeschiktheid van de 

zouden kunnen liggen. In minstens één geval 

willen verder. 

moeten we een kolonne tanks en amfibische 

grens. Voor EPLF betekende dat een terugtrek- 

verplegers en een kleine operatiezaal in een 

vrouwen, hetgeen voor hen een gemiddelde 

was zo een EPLF-voertuig opgeblazen. EPLF- 

We rijden door de bedding van de Zara- 

pantservoertuigen: een EPLF- eenheid die ‘s 

king, want zij hadden de hele valleivlakte al in 

vrolijke kampeertent die hermetisch dichtge- 

levensverwachting opievert die niet ver boven 

rivier (droog, maar met putten) noordwaarts 

nachts langs de Barka-rivier patrouilleert en nu 

handen. Verder naar het zuiden, waar de rivier 

ritst kan worden. Er zijn aparte afdelingen voor 

de dertig jaar ligt. Er is een hoge kraamvrou-

30 31 

thiseerden, maar dit geheim hielden vanwege 

hun dorp moesten verwezenlijken. Dat comité 

is de gezondheid van de mannen zichtbaar 

ELF’s aanwezigheid. Als wij arriveren zitten de 

was sinds zijn oprichting maar een enkele keer 

veel beter dan die van de vreselijk tengere 

mannen net bijeen in de rivierbedding voor een 

vernieuwd. Een groep jongeren die ooit heeft 

vrouwen, gevolg van de traditie waarin de man 

les ‘politieke opvoeding’, Onderwerp van ge- 

aangedrongen op vernieuwing, werd daarvoor 

voorop staat. Dat houdt in dat hij in het gezin 

sprek blijkt ‘de natuurlijke rijkdommen van het 

met lijfstraffen teruggewezen. Door de zicht- 

het eerste eet en op bezoek bij vrienden ook 

land’ te zijn: over de noodzaak om voorzichtig 

bare emoties tijdens deze gesprekken wordt het 

altijd eten krijgt. Pas na de man en zijn gasten 

te zijn met bomen (brandhout) en andere 

mij duidelijk dat dit niet praatjes voor de vaak 

eten de vrouwen en kleine kinderen wat er 

vegetatie en over de voedingswaarde van vlees. 

zijn, maar dat het hier om authentieke verhalen 

over blijft. Daar wordt een lesje over gegeven. 

Er is een geanimeerde diskussie, beslist geen 

gaat. Een van de vijf omstreden dorpsoudsten, 

Ik zie kudden van een paar honderd geiten 

éénrichtingsverkeer. We hebben vervolgens 

met een wat ongemakkelijk lachje: “Eerlijk 

rondlopen: een jong herdertje slaat steeds met 

uren durende gesprekken met de mannen en 

gezegd, in die tijd meden onze eigen dorps- 

een lange stok tegen de boomkruinen, waarna 

de vrouwen - in dit traditioneel levende dorp 

genoten ons als de pest, want wij moesten 

de oude blaadjes naar beneden dwarrelen als 

moet dat nog gescheiden - over hun levensom- 

altijd wat van ze hebben, terwijl ze er niets 

voer voor de geiten. De mannen krijgen het 

standigheden. Onvermijdelijk duikt daarbij een 

voor terug kregen. Soms een berichtje dat hun 

advies om af en toe een geit te slachten voor de 

vergelijking tussen ELF en EPLF voortdurend 

kamelen - of zoons - waren gesneuveld op het 

vrouwen en kinderen, zeker als die ziek zijn of 

op. Ze vertellen daarover in praktische, on- 

veld van eer. Men wilde wel offers brengen, 

de vrouw zwanger is of net een kind heeft ge- 

ideologische termen, met als konklusie dat ze 

maar niet zo. En wijzelf, ja, wij moesten wel. 

had. De verpleegster neemt mij mee het dorp in 

eigenlijk opgelucht zijn van ELF te zijn verlost 

Het was dwang.” 

als zij op kraamvisite gaat in een aantal hutten. 

wensterfte. De al genoemde geslachtsziektes, 

die door gebrekkige weerstand erger zijn dan 

elders. Veel malaria van een zwaardere en 

er is geen vaccin. Het enige wat ze nu kunnen 

doen is infectie zo vroeg mogelijk vaststellen 

en dan aandringen op slacht en verbranding. 

leeft van sorghum-verbouw in de rivier-bedding 

in de natte tijd en houdt vee, geiten en 

kamelen, waarvan men alleen de melk zelf 

en van EPLF hoge verwachtingen hebben. Is 

de periode van ervaring met EPLF niet te kort 

voor die konklusie? “De mensen hier reizen 

23 december. Voettocht 

naar Koko 

Als de behandeling voorbij is en wij onze 

rijst koken, blijkt, dat de dorpsoudste al bij aankomst 

een geit voor ons had willen slachten en 

resistentere variëteit dan in Sahel. 

En voorlichting. Ook mensen zijn vatbaar als 

konsumeert. Kamelen worden verhuurd als 

veel en van reizigers uit Sahel hoorden we 

klaarmaken, maar dat de blote voeten dokters 

Een gesprekje met een patiënt: “Ik ben al 

ze besmet vlees eten. De groep houdt voorlich- 

lastdier, of - evenals de geiten en ander vee 

vaak wat daar allemaal gebeurde. Zoiets willen 

lets voor zevenen in de ochtend vertrekken 

daar niet van willen weten. Hoewel zo’n geste 

lang ziek (longontsteking) maar ik kom nu pas 

tingsbijeenkomsten in de hele streek, waar veel 

- verkocht om extra graan, koffie en suiker te 

we hier ook”. Daarbij gaat het om voor de hand 

wij vanuit Zara Hospital voor een voettocht 

overeenkomt met de traditie van gastvrijheid, 

om behandeling. Ik kan niets betalen en dat 

publiek op af komt. Tevens worden onder de 

kunnen kopen. De vrouwen vlechten rieten 

liggende essentiële, maar tot nu toe ontbeerde 

naar het dorp Koko, in de bergen opzij van de 

zou daardoor het principe van gratis medische 

moest onder ELF wel. Ik zal er niet om liegen, 

bevolking alweer assistenten opgeleid: ‘blote 

matten voor eigen gebruik (hutten-bouw) en 

zaken zoals gratis medische verzorging, onder- 

rivier, met een mobiele kliniek van zeven blote 

behandeling in feite worden uitgehold. Zo’n 

ze gaven vroeger wel aspirine kado. Maar ze 

voeten veeartsen’. Een bezoek van de groep 

verkoop en er worden houten schalen gemaakt. 

wijs, adviezen voor landbouw en veeteelt. De 

voeten dokters, aangevoerd door een verpleeg- 

betaling in natura gaat de draagkracht van 

onderzochten je niet en dat sloeg dus nergens 

vindt altijd plaats nadat leden van de massa-or- 

De verkoop gebeurt in Tokar of Kassala, in Soe- 

mensen laten zich uitgesproken anti-Ethiopisch 

ster, khalasjnikov op de schouder. De ploeg 

het dorp te boven en op den duur zouden de 

op. Maar sinds drie jaar geleden moest je voor 

ganisaties voorbereidend informatiewerk heb- 

dan. Die tocht wordt door enkelen gemaakt, in 

uit. Sinds twintig jaar - het grootste deel van 

heeft het dorp al een paar maal eerder bezocht 

dokters onherroepelijk als een last ervaren 

alles betalen.” Er volgt een diskussie tussen 

ben gedaan, zodat de specialisten met optimale 

een karavaan van zo’n twintig kamelen plus 

een mensenleven hier - heeft men slechts 

en weet vrij aardig wat er te doen zal zijn. 

worden. Bovendien mogen de dokters niet 

haar en andere patiënten over de prijzen van 

efficiëntie kunnen worden gebruikt. 

de dieren voor de verkoop. Ze keren terug met 

tweemaal Ethiopiërs ontmoet: soldaten die in 

Behalve medicamenten en onderzoeksappara- 

alle dagen geit eten, terwijl de rest van EPLF 

verschillende behandelingen. 

In het ziekenhuis is een depot met kleding 

boodschappen voor het hele dorp. Ado Okut is 

twee grote offensieven hun gebied binnendron- 

tuur wordt proviand - rijst en thee - meegeno- 

het met een handje sorghum moet doen. “Het 

Een deel van Zara Hospital is gehuisvest in 

voor distributie, balen met de letters ERA. Een 

een zeer traditioneel levend, islamitisch dorp, 

gen, mensen neerschoten (ook in dit dorp), vee 

men voor een middagmaal. We steken de rivier 

lijkt teveel op de ELF-praktijk”, zegt een van 

tenten van het Internationale Rode Kruis, maar 

deel wordt net op een vrachtauto geladen om 

waar Tigre en Had-arab als eigen talen worden 

doodden en gewassen verbrandden. Vijandige 

over en volgen dan een nauwelijks zichtbaar, 

de dokters tegen mij. Ondertussen staat het 

van een soort dat eigenlijk te klein is. ICRC 

ergens onder de bevolking te worden verdeeld. 

gesproken en het Arabisch van Soedan als 

indringers van buiten. Maar ELF werd toch 

slingerend voetpad. Door de vlakte eerst, dan 

arme dier in kwestie, met de poten twee aan 

heeft ook grotere modellen, maar die worden 

Dragon: “We komen een beetje op die methode 

handelstaal. 

ook als een onderdrukkende bezettingsmacht 

allengs klimmend. 

twee gebonden, onder onze boom, terwijl de 

slechts spaarzaam afgegeven. De meeste patien- 

terug. Oude kleding inzamelen in Europa is 

In het dorp hebben zich een paar jonge 

beschouwd, die verplichte belasting hief - in 

Net in het zicht van de eerste hut van Koko 

onderhandelingen over zijn lot nog voortduren: 

ten liggen nu in hutten van gras en takken, 

gemakkelijk, maar schoonmaak, selectie en 

mannen en vrouwen van het EPLF-departe- 

een dorp waar nauwelijks geld circuleert - en 

houdt de kolonne stil. De beleefdheid vereist 

langdurig, vriendelijk, maar vasthoudend. Of 

onder de bomen. Meer grote tenten zouden het 

transport levert enorme kosten op. We kunnen 

ment voor massa-organisatie gevestigd. Ze 

jonge mannen en lastdieren opeiste in bepaalde 

dat de hele ploeg niet zomaar komt binnenval- 

het dan niet bijwijze van uitzondering toch 

leven wel erg vergemakkelijken. 

dat geld beter gebruiken voor aanschaf van 

slapen onder een boom aan de rand van het 

quota, zonder daarbij ooit naar de bevolking 

len. Een man gaat vooruit, roept van enige 

voor de Europese gasten kan? Of meenemen 

Vanuit Zara werkt ook een veeartsenij- 

katoen in Soedan en meer naaimachines, 

dorp en proberen door gesprekken met de 

te luisteren. De vaak opgelegde lijfstraften 

afstand een begroeting, waarop een dorpsoud- 

naar Zara, om te delen met de andere kamera- 

groep. Die zit nu in Sjerit voor een onderzoek. 

zodat we hier zef kleren kunnen maken naar 

bewoners een beeld te krijgen van nun levens- 

werden als het meest vernederend ervaren. 

ste hem tegemoet komt. Die wijst een groepje 

den? Nee, echt niet. Het doet toch zichtbaar 

Ik praat hier met een achterblijver. De groep 

plaatselijke smaak en gewoonte. Daar gaan we 

wijze en problemen. Ze zijn al begonnen met 

Men vertelt hoe een paar mannen aan een paal 

bomen aan waar wij ons kunnen installeren. 

pijn. Als kompromis accepteren we heerlijke 

ontmoet een enorme vraag naar veterinaire 

in de toekomst meer aan doen.” 

lager onderwijs voor de kinderen, hebben van 

in de zon werden gebonden, zonder voedsel of 

Hij zorgt ondertussen dat daar wat matten 

zwarte koffie waar een verfrissend kruid is in 

hulp: “De bevolking is wel voorzichtig. lemand 

De middag en avond brengen we door in 

verschillende volwassenen gehoord dat die ook 

water, totdat de rest van het dorp voldoende 

heen worden gebracht en gaat de mensen in 

meegekookt. Voor de EPLF-ers een al lang niet 

brengt bijvoorbeeld eerst een kameel. Als 

het dorp Ado Okut, zeshonderd mensen in 

graag alfabetisatieles zouden krijgen en er zijn 

geld en vrijwilligers had bijeengebracht. Een 

het dorp waarschuwen dat de dokters er zijn. 

meer gekende luxe. Toch een voor iedereen 

die een week later niet dood is, komt de hele 

hutten van rieten matten, in de pastelgroene 

gesprekken over de vorming van een gekozen 

flinke reeks gedetailleerde voorbeelden. De 

Enkele tientallen mensen - vooral vrouwen 

aanvaardbare opiossing. 

kudde pas.” Men heeft gekonstateerd dat 

schaduw van de hier zo typische ‘ubbel’-bo- 

volksassemblee. Eén van deze EPLF-mensen is 

politieke ‘inspraak’ van het dorp was beperkt 

en kinderen - worden onderzocht, de meesten 

runderpest een akuut probleem is. Er zou een 

men, op de witte zandoevers van de Zara-bed- 

oorspronkelijk afkomstig uit dit dorp, waar een 

tot een door ELF aangesteld comité van vijf 

krijgen medikamenten. Er wordt een nieuw 

massale vaccinatie-kampagne nodig zijn, maar 

ding. Het is een permanent dorp. De bevolking 

paar families al jarenlang met EPFL sympa- 

dorpsoudsten, die de opdrachten van ELF in 

geval van tbc ontdekt. Net als in Ado Okut

32 33 

Terug in Sahel 

24 December. 

Zara Hospital 

- She’eb 

In afwachting 

van de terugtocht 

naar Sahe! wordt 

de dag grotendeels 

rustend 

doorgebracht 

onder de bomen 

van Zara Hospital. 

Tijd om nog 

wat te fotograferen, 

informele 

gesprekjes te voeren en rond 

te slenteren. lemand heeft 

ontdekt dat wij, de bezoekers, 

dezer dagen kerstmis horen te 

vieren. 

Op de vraag hoe wij dat 

thuis plegen te doen was een 

enigszins spottend antwoord 

gevallen: ,,Te veel eten.” Dus 

heeft de keuken voor de gelegenheid 

verrukkelijke koekjes 

gebakken voor bij de thee. 

pogingen om het aanbod af te houden, maar 

met minder succes - of vasthoudendheid - dan 

gisteren de blote voeten dokters in Koko. Om 

vier uur in de ochtend arriveren we in She’eb, 

toch weer doodmoe, de bunker in en slapen. 

De egel is voor morgen. 

25 december. schuilen in she’eb, bezoek 

aan ,,info-city” 

Goytoem had gisteren nogal geheimzinnig 

gedaan over het tijdstip van ons vertrek uit 

Zara, dat uur na uur werd uitgesteld. Een dag 

in totaal. Hij was ook wat vaker met veldte- 

maar net ingebruikgenomen. 

Er is zelfs aandacht 

geweest voor wat 

versiering.Tot diep in de 

nacht bezoeken we installaties 

zoals: een drukkerij 

met kleine offset-persen, 

stencilkamers, een radiostudio 

waar programma’s 

op casette worden 

opgenomen om dan elders 

te worden uitgezonden 

vanuit een mobiele zender, 

redactielokalen voor een 

hele serie publikaties van allerlei EPLF-departementen 

en massa-organisaties (kranten, 

tijdschriften, schoolboeken, nieuws-bulletins, 

etc.), documentatiecentra op allerlei gebied, 

een filmstudio met onlangs geïnstalleerde 

eigen ontwikkeltanks en montageruimte, een 

fotoafdeling (ontwikkelen, afdrukken, archief), 

radio-luisterdiensten die nieuwsberjchten 

uit de hele wereld opnemen en verwerken in 

eigen bulletins, reparatiewerkplaatsen voor 

ieder type apparatuur dat hier gebruikt wordt, 

typekamers, een enveloppenplakkerij, waar 

begeven naar de vlakbij Info-City gelegen kaderschool. 

Het blijkt - qua huisvesting - een uit 

platte rotsblokken opgestapeld amphitheater te 

zijn met enkele honderden zitplaatsen rond een 

stenen katheder. In de openlucht, afgedekt met 

zeildoek en geboomte. In de omgeving bunkers 

met kantoortjes, bibliotheken en slaapruimte. 

Aktieve leden van de verschillende massaorganisaties 

uit het hele land kunnen door 

hun afdelingen worden aangewezen om hier 

speciale kaderkursussen te komen volgen. 

Een groot deel van de dag brengen we door 

istische verscheidenheid in Eritrea maakt de in 

Afrika wel gehoorde mening, dat de opstand 

hier zou voortkomen uit een chauvinistischtribale 

gezindheid van de Eritreeërs tegen de 

‘andere Ethiopiërs’, onzinnig. De respektvolle 

behoedzaamheid waarmee hier in praktijk met 

dit gegeven wordt omgegaan - juist opvallend 

ontdaan van de pompeuze, chauvinistische 

opgekloptheid waarmee nationale emancipatiebewegingen 

zich nog wel eens willen ontsieren 

- is meer dan overtuigend. Er zouden hier meer 

nensen op bezoek moeten komen. 

zoals elektra, karosseriewerk, motorreparatie, 

banden, vering, etc. Er staan een paar imposante 

draaibanken voor metaalbewerking. Net 

als in de strijdkrachten aan het front valt het 

grote aantal meisjes hier op. Als geschoolde 

metaalbewerkers achter draaibanken, met 

mokers bezig karosserie uit te deuken, lassen, 

noem maar op, alsof het allemaal zo hoort. In 

een Nederlandse garage zal je zo’n beeld nog 

niet aantreffen. ledere afdeling houdt weer een 

administratie bij van taken en verrichtingen, 

van voorraden en aanvullingsverzoeken. Ver- 

Bij zonsondergang vertrekken we voor de 

lefoons in de weer dan normaal. Hier vertelt 

iedereen bij toerbeurt plakcorvée heeft, etc. 

in een kantoortje met bibliotheek, in gesprek 

Ook praten we over EPLF’s pogingen om 

nietigd vijandelijk materiëel is een belangrijke 

lange terugtocht naar She’eb in Sahel. Tus- 

hij pas waarom. Er zijn weer nieuwe bombar- 

Jachtige drukte alom. Op de een of andere on- 

met Ogwai, die namens het departement voor 

al in bevrijd gebied landhervormingen door te 

bron van reserve-onderdelen, maar er moet 

sen Zara en Hasta treffen we een doodzieke 

dementen uitgebarsten op het noord-oostelijk 

navolgbare manier is zeifs in deze onderaardse 

massa-organisatie verantwoordelijk is voor de 

voeren. Daarbij moet rekening worden gehou- 

ook gekocht en geïmproviseerd worden. Dat 

nomandenvrouw aan, die door blote voeten 

front, bij de gastenopvang in Araak en op het 

omgeving iets van de sfeer voelbaar die in elk 

kaderschool. Maar de gesprekken gaan gro- 

den met de verschillende types van grondbezit 

is wel een botleneck, want het rijden op de 

dokters op een draagbaar naar de weg is 

hoofdkamp voor krijgsgevangenen. Ook hier 

krantebedrijf op deze aardbol aanwezig schijnt 

tendeels over de buitengewoon ingewikkelde 

die zich onder feodale en koloniale omstandig- 

ruwe bergwegen levert een enorme slijtage op. 

gebracht. We nemen haar - kreunend en half 

boven She’eb zijn vliegtuigen overgekomen, 

te zijn. Het spaarzame licht van de door een te 

sociografische geschiedenis van Eritrea: zeker 

heden hebben ontwikkeld. Opvallend aspekt: 

Veel onderdelen worden aangepast, vanuit de 

flauwvallend - mee tot aan de kliniek in Hasta. 

maar die hebben niets laten vallen. Er is grote 

zwakke generator gevoede elektrieke peertjes 

negen duidelijk te onderscheiden volkeren, met 

bij deze landhervormingen lebben voor het 

ene auto in de andere. Normaal wordt hier de 

Vervolgens slaagt de chauffeur erin een knie- 

waakzaamheid. In de vallei heerst overdag 

accentueert de ietwat grauwe bleekheid die 

eigen taal, kultuur, middelen van bestaan, die 

eerst in de Eritrese geschiedenis vrouwen op 

klok rond gewerkt, maar vanwege de bom- 

hoog stekelvarken aan te rijden en hij glimt van 

doodse stilte. Wie niet persé buiten hoeft te 

eigen is aan nachtredakties. 

allemaal op de een of andere manier hun plaats 

voet van gelijkheid met mannen aanspraak 

bardementen van de laatste dagen nu alleen 

genoegen: toch nog een echt kerstmaal voor 

de gasten, straks in She’eb. Hij en Goytoem 

hebben zich steeds erg bezorgd getoond of de 

reis voor ons niet te vermoeiend is en of we 

zijn blijft onder de bomen of onder de grond. 

Ook wij blijven vandaag schuilen. 

‘s Nachts vertrekken we voor een korte rit 

naar het vlakbij gelegen Information Depart- 

26 December. info-city, 

kaderschool en de autowerkplaats 

moeten hebben binnen dat nationale geheel, 

dat Eritrea heet, Een permanente speurtocht 

naar een ontwikkelingsmodel dat voldoende 

respekt opbrengt voor het eigene en traditi- 

kunnen maken op een eigen stuk grond. 

Ook alweer ergens in de buurt - een uur 

lopen in het donker - ligt een omvangrijk 

garage-komplex, half ondergronds, half onder 

‘s nachts. Ook hier besteedt iedere werker 

een flink deel van de tijd aan verdere (vak-) 

opieiding. 

Na middernacht volgt nog een rit van 

het op de kleine maaltijden wel uithouden. Ik 

ment, Alweer een ware ondergrondste stad, 

Deze omgeving blijkt hoe langer hoe meer 

onele, maar toch het gemeenschappelijk en 

bomen verscholen. Er wordt door een paar 

ongeveer een uur, voor de overnachting vlakbij 

heb nergens last van, wel konstante trek. Een 

met tientallen goedgebouwde bunkerruimtes 

te bevatten. Randstad Sahel, schiet me door het 

vernieuwingsgerichte benadrukt. Alleen al dit 

honderd mensen gewerkt volgens een uitge- 

een door EPLF gebouwde graanmolen. Op de 

egelbout zal er evenwel best ingaan. Wij doen 

in de bergwanden. Het komplex is nieuw, nog 

hoofd, als we ons vroeg in de ochtend op weg 

feit van de grote ethnische, kulturele en lingu- 

werkt systeem met gespecialiseerde afdelingen, 

kaart raak ik zo langzamerhand enigszins het

34 35 

spoor bijster in deze dichtbebouwde doolhof 

verbetering in de gezondheidssituatie opleve- 

van valleien. We zitten in noordelijk Sahel, niet 

ren, maar is ook een praktische voorwaarde 

ver van het noordoostelijke front. 

om de vrouwen te laten deelnemen aan bijvoorbeeld 

onderwijsprogramma’s. 

27 December. 

Krijgsgevangenkamp, Erastore, 

graanmolen 

•POW-camp. 

Terug naar onze pleisterplaats. Lange 

maaltijd met veel aanloop van bekenden van 

onze begeleiders. Het wordt van de weeromstuit 

een gezellige boel, waaraan ik mij probeer 

Op twee uur lopen van onze slaapplaats 

te onttrekken door wat te slapen. Vannacht 

bevindt zich het hoofdkamp voor de vierdui- 

moeten we weer verder. Maar de nieuwsgie- 

zend Ethiopische krijgsgevangenen die op het 

righeid wint het toch weer. De vrolijkheid 

ogenblik in handen zijn van EPLF. Maar eerst 

wordt grotendeels veroorzaakt door het feit dat 

bezoeken we het kampement waar ze tot tien 

hier enkele dagen geleden een tiental paren 

dagen geleden verbleven: verborgen slaap- 

EPLF-strijders is getrouwd. Ze hebben nog 

plaatsen, wat tuintjes, sportvelden, gemeen- 

twee weken huwelijksverlof. Het huwelijk is 

schapsruimtes, keukens. Het ligt er allemaal 

voltrokken volgens de nieuwe EPLF-wetge- 

verlaten bij. Geen mens te zien. Goytoem 

ving, die een vrijwillig huwelijk tussen twee 

vertelt dat ook de krijgsgevangenen vanwege 

partners op basis van gelijke rechten mogelijk 

de toegenomen bombardementen tien dagen 

maakt. In een eenvoudige ceremonie leggen 

geleden uit voorzorg naar een nieuwe lokatie 

de partners tegenover elkaar een gelofte af van 

zijn overgebracht. De maatregel bleek niet over- 

wederzijdse verantwoordelijkheid, voor elkaar 

bodig. Midden in het oude kamp zien we drie 

en voor eventuele kinderen. Deze wetgeving 

grote, verse bomkraters. Gisteren en enkele 

is ingesteld na de grote ‘strategische terug- 

dagen geleden veroorzaakt. De gevangenen 

tocht’ van ‘78, toen het duidelijk werd dat de 

waren toen al weg. Probeert Ethiopië zelfs zijn 

Eritrese oorlog toch nog een langdurige zaak 

eigen mensen te likwideren? 

Op de nieuwe lokatie brengen de gevange- 

stander hen te wachten stond toen ze naar het 

De gevangenen lopen de kans gestraft te 

• ERA-pakhuis. 

waar-boven vultrechters uit oude granaathul- 

zou worden. Voor die tijd heerste binnen EPLF 

een streng verbod op sexuele relaties, tussen 

nen voorlopig de dag schuilend door, verspreid 

front werden gestuurd. Noch in kracht, noch in 

worden of opnieuw te worden gerekruteerd, 

Tegen half vier ‘s middags komen we - nog 

zen hangen. Bij zonderondergang gaat de ma- 

strijders onderling, en nog meer tussen man- 

over een groot gebied, onder bomen in een 

politieke doelstellingen (‘bandieten’). Sommi- 

als ze het front al veilig door komen. Velen wil- 

steeds te voet - bij een optrekje van hout en 

chinerie in werking. Koortsachtige en stoffige 

nelijke fighters en meisjes uit de burgerbevol- 

vallei. Er is een speciale kliniek voor hen, 

gen - Oromo’s uit kleine dorpen - zeggen onder 

len dan ook niet. Tegenwoordig worden leden 

golfplaat, met takken overdekt voor koelte 

aktiviteit, hels kabaal. Per nacht kan hier 20 

king. Dit laatste is nog steeds volstrekt uit den 

onder leiding van een ervaren verpleegster die 

dwang gerekruteerd te zijn voor Ethiopiës 

van de verschillende nationaliteiten in Ethiopië 

en kamouflage. Vijf bij tien meter, vier meter 

tot 24 ton sorghum gemalen worden. De chef 

boze. Binnen EPLF heerst de overtuiging dat op 

dagelijks spreekuur houdt en een ondergronds 

militie, bij razzia’s op marktpleinen. Anderen 

die zelf ook in opstand zijn gekomen - Tigray- 

hoog. Het is een van de vijf ERA-pakhuizen in 

vertelt dat EPLF in totaal acht van zulke ma- 

den duur de nog alom tegenwoordige traditi- 

ziekenzaaltje beheert. Een keuken verschaft 

- vooral uit Addis Abeba - hebben zich vrijwil- 

ers, Oromo’s, Somali’s - wel naar hun verschil- 

bevrijd gebied. Deze is voor noordoost Sahel. 

chines heeft neergezet, verspreid over Eritrea, 

onele huwelijksvormen, waarbij twee (vaak 

hetzelfde menu als voor de EPLF-strijders; 

lig gemeld, om aan een wapen te komen in het 

lende eigen bevrijdingsfronten doorgestuurd 

Er staan dozen met vismeel van Norwegian 

inklusief het Solomuna vluchtelingenkamp in 

verwante) families een huwelijk arangeren 

sorghum en wat linzen. Te weinig, vindt de 

onveilige Addis of om verplichte rekrutering of 

als zij dat willen. Maar de afstanden zijn groot, 

Church Aid, melkpoeder van het Rode Kruis 

Sudan: vijf in Sahel, een in Filfil ten noorden 

voor hun kinderen als deze nog kleuters zijn, 

verpleegster ook hier, om te kunnen voorko- 

willekeurige arrestatie te ontlopen. Allemaal 

de personen moeten voldoende betrouwbaar 

en van het Belgische steuncomité en balen met 

van Asmara, een in Ala ten zuiden van Asmara 

zullen moeten verdwijnen. Maar er wordt zeer 

men dat de algemene gezondheidstoestand zor- 

lijken ze verbaasd na hun gevangenname niet 

zijn en het gebeurt nog maar mondjesmaat. 

kleding. Een paar jongens van het EPLF-de- 

en een in het noorden van Danakil, de kust- 

voorzichtig mee omgesprongen.vanuit het besef 

gelijk is. Maar het is niet meer of minder dan 

anderen vandaag de dag in Eritrea eten. Alleen 

voor zieken is er af en toe wat vlees of groente 

uit de eigen tuintjes. Ook voor de krijgsgevangenen 

is er een onderwijsprogramma. Kulturele 

aktiviteiten en sport worden aangemoedigd. 

De muziekgroep geeft voor ons een spontane 

uitvoering op zelfgemaakte instrumenten. De 

meeste gevangenen dragen de blauwe uniformen 

van het Rode Kruis. Absoluut geen sfeer 

van overdadige of intimiderende bewaking. 

Een aantal interviews levert op, dat de gevan- 

te zijn doodgeschoten. 

EPLF zegt de gevangenen 

graag kwijt te willen. Ze vormen 

een te groot aantal meeeters 

en een stevig veiligheidsrisiko. 

Maar Ethiopië weigert 

elk kontakt, ook indirekt, met 

de tegenstander, uit angst dat 

daaruit een zekere mate van 

erkenning zou voortvloeien. 

Gewoon terugsturen is niet 

gemakkelijk. 

Toch heeft EPLF in de afgelopen tien jaar in 

totaal het dubbele aantal gevangenen gehad. 

De rest is naar huis of bij de eigen verzetsorganisaties 

terechtgekomen. Volgens EPLF zou 

het Internationale Rode Kruis meer hulp voor 

de gevangenen moeten sturen, maar deze organisatie 

doet nog te weinig, vanwege dezelfde 

diplomatieke problemen. Eritrea geniet bitter 

weinig diplomatieke erkenning in de wereld. 

Slechts mondjesmaat komen er wat voedselpaketten 

en kleding binnen. Een zware extra last 

voor EPLF en ERA. 

partement van sociale zaken (waarmee ERA in 

het veld nauw samenwerkt) zijn bezig kleren 

te sorteren. In de regel gaan transporten met 

hulpgoederen regelrecht vanuit de centrale 

ERA-opslag in het Solomuna vluchtelingenkamp 

in Sudan naar hun bestemming. Maar 

een aantal van deze pakhuisjes is in het veld 

geplaatst om ter plekke reserve te hebben voor 

plotselinge noodsituaties. 

• Graanmolen. 

We lopen weer verder en komen bij de 

graanmolen. Een omgebouwde motor uit een 

streek ten zuiden van Massawa. 

In Eritrea zelf wordt op het ogenblik nauwelijks 

graan geproduceerd, dus alles wat hier 

nu gemalen wordt is geïmporteerd. Als er wel 

plaatselijke produktie is, mogen de eigenaars 

gratis laten malen. Zo’n maatregel is van groot 

belang voor de vrouwen, die traditioneel vele 

uren per dag (uit een soms 20-urige werkdag, 

zo bleek onder meer uit de gesprekken met de 

vrouwen in Ado Okut) besteden aan het malen 

met de hand: pletten van het graan tussen een 

ronde stenen roller en een platte steen. Die 

hierbij niet alleen maar met een ontoelaatbare 

vrijheidsonderdrukking te maken te hebben, 

maar tegelijkertijd met diepgewortelde kulturele 

waarden en met ekonomische banden tussen 

families, die allemaal niet zomaar omvergeworpen 

kunnen worden door een wet op papier te 

zetten. Ook nu nog zal men EPLF -leden die uit 

zo’n achtergrond afkomstig zijn geen toestemming 

geven tot een ‘strijdershuwelijk’ als de 

verhouding met de twee families niet zorgvuldig 

is bekeken en niet alles is gedaan om ook 

van hen een akkoord te krijgen. In geval van 

genen nauwelijks wisten wat voor 

tegen- 

Fiat-vrachtauto drijft een mechanisme aan 

werkverlichting kan op zich al onmiddellijke 

blijvende konflikten bestaan - heb ik de indruk

36 37 

- geen vaste regels. Opiossingen hangen sterk 

een tenminste minimale kennis heeft van wa- 

Per kursus levert dit kamp tussen de 

in gevaar door die vlucht? Van degenen die niet 

van het geval af. 

pens en militaire situaties. Die basis-training 

700 en 3.500 rekruten af. Die cijfers worden 

terugkeren worden opsporingsfoto’s opgehan- 

Pas na middernacht vervolgen we onze 

duurt zo’n drie tot zes maanden, afhankelijk 

opgegeven als historische uitersten. Per jaar 

gen in de stad. “Nee. Er zijn zoveel mensen die 

tocht, nu weer per landrover, naar het trai- 

van de vorderingen van de nieuwkomer. Een 

kan het variëren van twee- tot zevendui- 

dit doen, dan moeten ze de hele stad oppak- 

ningskamp voor nieuwe strijders. 

minimumvereiste voor iedereen is echter, dat 

zend getrainde jonge strijders. Na de grote 

ken. Er wordt wel veel gearresteerd, maar 

28 december. Trainingkamp 

in die tijd lezen en schrijven moet worden 

geleerd en een goed inzicht moet ontstaan 

over de politieke doelstellingen van de strijd. 

Ethiopische offensieven van ‘78 was er een 

enorme hausse in vrouwelijke aanmeldingen 

tweeduizend aan het eind van dat jaar. Volgens 

het kan alleen nog maar willekeurig, zonder 

systeem, om de schrik erin te houden. 

De stilte van de schemering is inmiddels 

Daarnaast is er veel aandacht. voor fysieke 

Haptemichael komen de meeste aanmeldingen 

ingevallen. Even rust om Ararats aangrijpende 

Haptemichael, een lange, vriendelijke man 

fitheid en aanpassing aan nieuwe levensom- 

uit niet-stedelijk gebied. Maar ook voldoende 

gevangenis-ervaring - “Ik zou het vroeger nooit 

van achter in de dertig heeft de leiding van 

standigheden, die vooral voor de stedelingen 

uit de steden en uit de vluchtelingenmilieus 

hebben durven beweren, maar ik weet nu dat 

het kamp waar nieuwe fulltimers van EPLF 

een flinke verandering betekenen. Maar ook 

in de hele wereld. We praten met een aantal 

ze me hadden kunnen doodmartelen zonder 

hun militaire basistraining krijgen. We zijn in 

het doorbreken van traditionele man-vrouw 

huidige leerlingen. Ararat is een jonge vrouw 

dat ik een kik had gegeven.”- te laten bezin- 

de kleine uurtjes van de nacht aangekomen 

rolpatronen is ingrijpend. Mannen leren koken 

die in Asmara illegaal werk deed, terwijl ze een 

ken. Dan zien we in de verte stofwolken in de 

en hebben onder de sterren geslapen. Met de 

en naaien, vrouwen leren niet alleen een ge- 

baan als secretaresse had bij een 

buitenlands 

rivierbedding: honderden jongens en meisjes 

eerste zonnestralen wekt hij ons, we kunnen 

weer vasthouden maar ook 

komen na hun dagelijkse 

beter naar binnen gaan in zijn bunker, de dag 

hun mond open doen waar 

trainingsprogram in de 

is te helder voor dit soort romantiek. We zitten 

mannen aanwezig zijn. 

bergen terug naar het 

nog altijd vlak achter het noordoostelijk front 

Mannen leren dat weer 

kamp, voor wat laatste 

en terwijl hij over zijn werk vertelt horen we 

te accepteren. Het vak 

excercitie-oefeningen. 

een gestaag diep gerommel. Niemand komt er 

politieke opvoeding houdt 

Daarna: water halen, 

echt voor uit zijn stoel en ik denk eerst dat het 

hier in: alles over Eritrea 

voedsel maken, wassen, 

oefengeluiden zijn, maar hij helpt ons uit de 

(geschiedenis, kultuur, 

en een partijtje voetbal 

droom. Het is in de verte inkomend artillerie- 

kolonialisme, geschiedenis 

in het zand waaraan ook 

vuur. 

van de bevrijdingsstrijd), 

de bezoekers moeten 

Met Training Departement en de Strijd- 

diskussies (waar vechten 

geloven. Als de nacht 

krachten (EPLA) zijn twee aparte strukturen, 

we voor, wat voor maat- 

gevallen is klimmen we 

die beiden ressorteren onder het militaire 

schappij willen we opbou- 

weer in de landrover, voor 

comite van het centraal comité van de EPLF. 

wen) en behandeling van 

een lange rit terug naar 

Met Training Department verzorgt zowel dit 

algemene begrippen zoals 

Soedan, naar de veiligheid 

basisopleidingskamp als een Military Academy, 

demokratie, kolonialisme, 

van het door EPLF inge- 

waar ervaren guerrilla’s voortgezette opieidin- 

bevrijding. Ondertussen 

richte vluchtelingenkamp 

gen krijgen. Het werk is verdeeld over twee 

moet er ook geproduceerd 

Solomuna, waar zo’n 

afdelingen, de ‘political branch’ die politieke 

worden: eigen groente- 

twaalfduizend ontheem- 

vorming en alfabetisatie doet, en de ‘military 

tuin, putten graven, 

den grotendeels nog in de 

branch’ die de militaire opieidingen verzorgt. 

bunkers bouwen. Een vrije dag per week wordt 

bedrijf. Ze werd gearresteerd bij een razzia die 

openlucht bivakeren. 

Daarnaast bestaat nog een kleinere ‘publication 

gevuld met kulturele programma’s: het leren 

niets met haar aktiviteiten te maken had. Na 

Veiligheid? Bij aankomst horen we dat 

branch’, die militaire handboeken uit de hele 

van de muziek en dans uit de verschillende 

langdurige, vreselijke martelingen - uit haar 

Ethiopische Migs de laatste dagen ook bom- 

wereld verzamelt en vertaalt. Ook geeft het een 

Eritrese kulturen, en toneelstukken met een 

verhalen blijkt dat deze volgens een fysiek en 

bardementen over de grens in Soedan hebben 

tweemaandelijks tijdschrift uit over militaire 

politieke of sociale inhoud. 

psychologisch systeem worden uitgevoerd, dus 

uitgevoerd. Bommen en boordgeschut zijn op 

zaken, met uittreksels van “klassieken” van 

Minimum-leeftijd voor de basistraining is 

niet kunnen worden afgedaan als individuele 

enkele kilometers van Solomuna ingeslagen en 

Clausewitz tot Giap, informatie over nieuwe 

achttien jaar, maar er is een speciale opleiding 

excessen - werd ze vrijgelaten. Er was geen be- 

hebben een aantal slachtoffers geëist onder Soe- 

wapens, militaire geschiedenis en bijdragen 

voor de vele jongeren vanaf zestien die zich 

schuldiging en ze is niet doorgeslagen. Daarna 

danese burgers. Waren die voor de vrouwen en 

van strijders over eigen ervaringen en theoreti- 

melden. Om daarna in echte gevechtstaken 

is ze naar bevrijd gebied gevlucht. Dat betekent 

kinderen van Solomuna bestemd? 

sche inzichten. 

te worden ingezet geldt twintig jaar als 

te voet Asmara verlaten, met officiële toestem- 

Een militaire basistraining is verplicht voor 

minimumleeftijd. De jongeren kunnen als 

ming voor enkele dagen bezoek aan familie in 

iedere aspirant-fulltimer van EPLF, ook voor 

zogenaamde ‘Vanguards’ lichte bewakings- of 

een dorp buiten Asmara. Daarna niet terugko- 

degenen die daarna niet-gevechtstaken op zich 

verbindingstaken krijgen achter de frontlinies 

men. Het wordt veel gedaan, zo. De helft van 

nemen. De omstandigheden van de oorlog 

met veel tijd voor schoolopleidingen. Maar de 

haar zusters zaten al bij EPLF, een aantal zijn 

vereisen nu eenmaal dat iedereen in Eritrea 

meesten krijgen burgertaken met schooltijd. 

nog bij moeder in Asamara. Brengt ze hen niet

38 39 

Naar een politieke oplossing? 

Korte geschiedenis van Eritrea 

Een perskonferentie in 

een EPLF-kantoor in een 

zandige buitenwijk van 

de Soedanese hoofdstad 

Khartoum, vlak voor mijn 

vertrek naar Eritrea. Een 

kleine man van een jaar of 

vijftig leest een verklaring 

voor: Mohammed Ramadan 

Noer, secretaris-generaal 

van het EPLF. De daarop 

volgende vragen worden 

merendeels beantwoord 

door de naast hem zittende 

Issayas Afeworki: lang, tenger, hooguit begin 

dertig, formuleert nadenkend, intellektueel 

en met gevoel voor humor. Hij is vice-secretaris-generaal 

en wordt wel beschouwd als de 

voornaamste ideoloog van de beweging. 

EPLF heeft zojuist een voorstel bekend 

gemaakt voor een politieke oplossing van het 

konflikt. Een volksstemming onder Internationale 

supervisie, met de keus uit drie alternatieven: 

volledige onafhankelijkheid, herstel van 

de federatie met Ethiopië of regionale autonomie 

binnen het Ethiopische staatsverband. Dat 

referendum zou moeten worden gevolgd door 

vrije verkiezingen voor een volksvertegenwoordiging, 

waarvan de status afhankelijk zal zijn 

van de uitslag van het referendum. De kontrole 

zou kunnen plaatsvinden door de Verenigde 

Naties, de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid 

de Arabische Liga of de Beweging van Niet- 

Gebonden Landen. 

Een uur geleden is de Soedanese president 

Numeiry in Karthoum teruggekeerd na zijn bezoek 

aan Addis Abeba en iedereen verkeert nog 

in grote spanning wat dat bezoek kan hebben 

opgeleverd. Een akkoord met Ethiopië over het 

afsluiten van de grens? Of - minder waarschijniijk 

- heeft Numeiry in ruil voor goede nabuurschap 

konsessies weten los te krijgen voor 

de Eritrese zaak? De hoogst principiële EPLF, 

die een niet-gebonden buitenlandse politick 

nastreeft van het ouderwets progressieve soort, 

moet wel een meester in de diplomatieke manouvreerkunst 

zijn om zich in deze - zeg maar 

- Kruithoorn van Afrika met de eigen principes 

te handhaven. Een EPLF-woordvoerder tegen 

mij: ,,Als de grens echt blijvend dicht gaat, 

pakken we ons hele boeltje hier op en doen we 

alles vanuit Eritrea zelf.” 

Maar hoe moet dat dan met de bevoorrading? 

Trouwens, hoe moet ik er dan komen? 

Hij kijkt me even aan en zegt: ,,Jij? Je komt 

maar over zee, bijvoorbeeld.” 

Een paar weken later zit ik weer in 

hetzelfde kantoor, tegenover Issayas Afeworki, 

voor een interview. Ik 

ben over land gegaan en 

over land teruggekomen. 

Het Ethiopische bombardement 

op Soedanees 

grondgebied heeft de 

betrekkingen tussen de 

buurlanden weer danig 

bekoeld. Een hoge Ethiopische 

delegatie blijkt 

juist op dat moment in de 

buurt te zijn geweest,” 

om gemeenschappelijke 

grensproblemen te 

bespreken”. Woedend hebben de Soedanezen 

hen naar huis gestuurd. Afeworki heeft wel 

vertrouwen in de toekomst. Dit soort spitsroeden 

lopen is al jaren zijn dagelijks werk. Op 

het referendum-voorstel is uit Ethiopië nooit 

enige reactie gekomen. Hij wil niet uitdrukkelijk 

zeggen dat ook niet te hebben verwacht. 

Het voorstel is serieus bedoeld en hij maakt 

vergelijkingen met Zimbabwe en Namibië, ook 

wat de te verwachten uitkomst betreft. Maar 

de waarde ervan zegt hij, ligt toch vooral in de 

diplomatieke sfeer. ,,Het gaat erom openingen 

te vinden in het Internationale isolement 

waarin de Eritreërs zich al zolang bevinden. 

EPLF ondervindt veel sympathie in landen 

als Mozambique en Algerije, maar omdat de 

hele kwestie zo ingewikkeld ligt en die landen 

zelf hun afhankelijkheden kennen, wordt die 

sympathie nog te weinig omgezet in praktische 

steun. Wij moeten een positie opbouwen die 

het mogelijk maakt Ethiopië te isoleren. 

Wij willen dat de internationale 

gemeenschap eindelijk 

weer een verantwoordelijkheid 

oppakt, die ze twintig 

jaar geleden heeft laten liggen.” 

± 1880-1890. 

Vestiging van Italiaans koloniaal bestuur 

over een aantal gebieden in het noorden van 

de Hoorn van Afrika, langs de Rode Zee, die 

samen Eritrea zullen vormen. 

Sinds de opening van het Suezkanaal in 

1869 moedigt Engeland zijn bondge-noot 

Italië aan bezit te nemen van de Rode Zeekust 

ten noordwesten van Djibouti, als tegenwicht 

tegen de Franse konkurrent aldaar. De 

wedloop om Afrika is hier mede gericht op de 

beheersing van de toegang tot de Rode Zee. 

Tegelijk worden de heersers van het kleine, 

maar opkomende zuid-Abbes-sijnse rijk van 

Shewa als bondgenoten aangemoedigd hun 

souvereiniteit uit te breiden over uitgestrekte 

gebieden. Zo ontstaat het latere Ethiopie. In 

1889 bakenen keizer Menelik in het zuiden 

en de Italianen in het noorden hun invloedssfeer 

af in het verdrag van Wichale. In 1890 

verklaart Italie zijn gebieden langs de Rode Zee 

tot zijn kolonie Eritrea. 

1941. 

Het inmiddels fascistische Italiaanse 

bestuur wordt uit Eritrea verdreven door Britse 

troepen. Vestiging van Brits militair bestuur, 

dat ondanks Engelse beloften van onafhankelijkheid 

voortduurt tot 1952. 

1952. 

Eritrea wordt als autonoom gebied in federatie 

toegevoegd aan Ethiopië, onder keizerlijke 

souvereiniteit. Dit op grond van een beslissing 

van de Vereningde Naties. Sinds 1950 wordt 

het VN-debat over Eritrea gedomineerd door 

de koude oorlog en het Korea-konflikt. Het 

Westen drukt aansluiting bij Amerika’s bondgenoot 

Ethiopië door, terwiji de Sovjetunie voor 

onafhankelijkheid pleit. Recht op dekolonisatie 

en wil tot onafhankelijkheid van de Eritreërs 

worden wel erkend, maar vervolgens genegeerd. 

± 1960. 

Ontstaan van het Eritrean Liberation Front 

(ELF) als nationale onaf-hankelijkheidsbeweging, 

uit verzet tegen Ethiopische onderdrukking 

en de geleidelijke ontmanteling van 

de autonomie-bepalingen door het centrale 

bewind. 

± 1962. 

Voltooiing van de afschaffing van de 

Eritrese autonomie en inlijving van het gebied 

als provincie van Ethiopië. 

± 1970. 

Ontstaan van het Eritrean People’s 

Liberation Front (EPLF) als tweede nationale 

bevrijdingsbeweging. Na langdurige konflikten 

binnen het ELF over politieke koers en militaire 

strategie splits! een deel van de beweging 

zich af als EPLF, dat algemeen beschouwd 

wordt als de meer progressieve van de twee. 

Aanleiding tot de breuk was onder meer de 

wens van een linkervleugel om tegelijk met de 

strijd voor onafhankelijkheid meer nadruk te 

leggen op sociale en politieke veranderingen 

binnen het van feodale tradities doortrokken 

Eritrea. Tot 1974 is er een felle burgeroorlog 

tussen de twee fronten. 

1974. 

Ineenstorting van het keizerlijke Ethiopische 

bewind in een brede golf van volksverzet. 

Militairen vormen een bestuurscomité (de 

Derg) en trekken alle macht aan zich. Er 

is sprake van mogelijke onderhandelingen 

met het Eritrese verzet, maar leden van het 

militaire bestuur die voor konsessies pleiten 

worden vermoord. 

ELF en EPLF sluiten een wapenstilstand, 

koördineren hun akties en boeken grote successen. 

Na platteland en berggebieden worden 

in ‘76 en ‘77 ook de meeste steden bevrijd. 

1977. 

Wisseling van allianties in de Hoorn, naar 

aanleiding van een Somalische invasie van het 

door etnische Somaliers bewoonde Ogadengebied 

in het zuiden van Ethiopië heeft zich 

inmiddels tot marxistisch geproklameerd en 

raakt in konflikt met de Verenigde Staten. Het 

slaagt erin massale wapenhulp los te krijgen 

van de Sovjetunie voor een succesvolle kampagne 

in de Ogaden. Nieuwe successen voor 

het Eritrese verzet. 

1978. 

Eritrees verzet op hoogtepunt. Ethiopiërs 

zijn volledig omsingeld in de hoofdstad Asmara 

en een bruggehoofd in de haven van Massawa. 

Voorbereiding voor het beslissende offensief. 

Maar in de tweede helft van het jaar zet Ethiopië 

nieuwe zware Russische wapens in o.a. 

gevechtsvliegtuigen, met behulpvan adviseurs 

zet het een groot tegenoffensief in. EPLF en 

ELF trekken zich terug in de provincies Sahel 

en Barka. Vooral het ondoordringbare bergland 

van Sahel blijkt een onneembare veste, waar 

EPLF - inmiddels uitgegroeid tot de sterkste 

van de twee fronten - kan omschakelen op een 

strategie van langdurige guerillaoorlog. 

1978-1981. 

Voortdurend bombardementen op Sahel en 

een ernstige droogte bemoeilijken landbouw 

en veeteelt, waardoor de bevolking op de rand 

van de hongersnood komt. Ethiopië’s strategie 

lijkt konsekwent op uithongering te zijn 

gericht. Vanuit Sahel ontwikkelt EPLF weer 

guerilla-aktiviteiten in de rest van het land. 

Ethiopische verbindingen tussen de steden 

vinden slechts sporadisch per zwaarbewapend 

konvooi plaats.

Reis naar de Kruithoorn. - International Institute of Social History

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?