Reis naar de Kruithoorn. - International Institute of Social History

38 39
Naar een politieke oplossing?
Korte geschiedenis van Eritrea
Een perskonferentie in
een EPLF-kantoor in een
zandige buitenwijk van
de Soedanese hoofdstad
Khartoum, vlak voor mijn
vertrek naar Eritrea. Een
kleine man van een jaar of
vijftig leest een verklaring
voor: Mohammed Ramadan
Noer, secretaris-generaal
van het EPLF. De daarop
volgende vragen worden
merendeels beantwoord
door de naast hem zittende
Issayas Afeworki: lang, tenger, hooguit begin
dertig, formuleert nadenkend, intellektueel
en met gevoel voor humor. Hij is vice-secretaris-generaal
en wordt wel beschouwd als de
voornaamste ideoloog van de beweging.
EPLF heeft zojuist een voorstel bekend
gemaakt voor een politieke oplossing van het
konflikt. Een volksstemming onder Internationale
supervisie, met de keus uit drie alternatieven:
volledige onafhankelijkheid, herstel van
de federatie met Ethiopië of regionale autonomie
binnen het Ethiopische staatsverband. Dat
referendum zou moeten worden gevolgd door
vrije verkiezingen voor een volksvertegenwoordiging,
waarvan de status afhankelijk zal zijn
van de uitslag van het referendum. De kontrole
zou kunnen plaatsvinden door de Verenigde
Naties, de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid
de Arabische Liga of de Beweging van Niet-
Gebonden Landen.
Een uur geleden is de Soedanese president
Numeiry in Karthoum teruggekeerd na zijn bezoek
aan Addis Abeba en iedereen verkeert nog
in grote spanning wat dat bezoek kan hebben
opgeleverd. Een akkoord met Ethiopië over het
afsluiten van de grens? Of - minder waarschijniijk
- heeft Numeiry in ruil voor goede nabuurschap
konsessies weten los te krijgen voor
de Eritrese zaak? De hoogst principiële EPLF,
die een niet-gebonden buitenlandse politick
nastreeft van het ouderwets progressieve soort,
moet wel een meester in de diplomatieke manouvreerkunst
zijn om zich in deze - zeg maar
- Kruithoorn van Afrika met de eigen principes
te handhaven. Een EPLF-woordvoerder tegen
mij: ,,Als de grens echt blijvend dicht gaat,
pakken we ons hele boeltje hier op en doen we
alles vanuit Eritrea zelf.”
Maar hoe moet dat dan met de bevoorrading?
Trouwens, hoe moet ik er dan komen?
Hij kijkt me even aan en zegt: ,,Jij? Je komt
maar over zee, bijvoorbeeld.”
Een paar weken later zit ik weer in
hetzelfde kantoor, tegenover Issayas Afeworki,
voor een interview. Ik
ben over land gegaan en
over land teruggekomen.
Het Ethiopische bombardement
op Soedanees
grondgebied heeft de
betrekkingen tussen de
buurlanden weer danig
bekoeld. Een hoge Ethiopische
delegatie blijkt
juist op dat moment in de
buurt te zijn geweest,”
om gemeenschappelijke
grensproblemen te
bespreken”. Woedend hebben de Soedanezen
hen naar huis gestuurd. Afeworki heeft wel
vertrouwen in de toekomst. Dit soort spitsroeden
lopen is al jaren zijn dagelijks werk. Op
het referendum-voorstel is uit Ethiopië nooit
enige reactie gekomen. Hij wil niet uitdrukkelijk
zeggen dat ook niet te hebben verwacht.
Het voorstel is serieus bedoeld en hij maakt
vergelijkingen met Zimbabwe en Namibië, ook
wat de te verwachten uitkomst betreft. Maar
de waarde ervan zegt hij, ligt toch vooral in de
diplomatieke sfeer. ,,Het gaat erom openingen
te vinden in het Internationale isolement
waarin de Eritreërs zich al zolang bevinden.
EPLF ondervindt veel sympathie in landen
als Mozambique en Algerije, maar omdat de
hele kwestie zo ingewikkeld ligt en die landen
zelf hun afhankelijkheden kennen, wordt die
sympathie nog te weinig omgezet in praktische
steun. Wij moeten een positie opbouwen die
het mogelijk maakt Ethiopië te isoleren.
Wij willen dat de internationale
gemeenschap eindelijk
weer een verantwoordelijkheid
oppakt, die ze twintig
jaar geleden heeft laten liggen.”
± 1880-1890.
Vestiging van Italiaans koloniaal bestuur
over een aantal gebieden in het noorden van
de Hoorn van Afrika, langs de Rode Zee, die
samen Eritrea zullen vormen.
Sinds de opening van het Suezkanaal in
1869 moedigt Engeland zijn bondge-noot
Italië aan bezit te nemen van de Rode Zeekust
ten noordwesten van Djibouti, als tegenwicht
tegen de Franse konkurrent aldaar. De
wedloop om Afrika is hier mede gericht op de
beheersing van de toegang tot de Rode Zee.
Tegelijk worden de heersers van het kleine,
maar opkomende zuid-Abbes-sijnse rijk van
Shewa als bondgenoten aangemoedigd hun
souvereiniteit uit te breiden over uitgestrekte
gebieden. Zo ontstaat het latere Ethiopie. In
1889 bakenen keizer Menelik in het zuiden
en de Italianen in het noorden hun invloedssfeer
af in het verdrag van Wichale. In 1890
verklaart Italie zijn gebieden langs de Rode Zee
tot zijn kolonie Eritrea.
1941.
Het inmiddels fascistische Italiaanse
bestuur wordt uit Eritrea verdreven door Britse
troepen. Vestiging van Brits militair bestuur,
dat ondanks Engelse beloften van onafhankelijkheid
voortduurt tot 1952.
1952.
Eritrea wordt als autonoom gebied in federatie
toegevoegd aan Ethiopië, onder keizerlijke
souvereiniteit. Dit op grond van een beslissing
van de Vereningde Naties. Sinds 1950 wordt
het VN-debat over Eritrea gedomineerd door
de koude oorlog en het Korea-konflikt. Het
Westen drukt aansluiting bij Amerika’s bondgenoot
Ethiopië door, terwiji de Sovjetunie voor
onafhankelijkheid pleit. Recht op dekolonisatie
en wil tot onafhankelijkheid van de Eritreërs
worden wel erkend, maar vervolgens genegeerd.
± 1960.
Ontstaan van het Eritrean Liberation Front
(ELF) als nationale onaf-hankelijkheidsbeweging,
uit verzet tegen Ethiopische onderdrukking
en de geleidelijke ontmanteling van
de autonomie-bepalingen door het centrale
bewind.
± 1962.
Voltooiing van de afschaffing van de
Eritrese autonomie en inlijving van het gebied
als provincie van Ethiopië.
± 1970.
Ontstaan van het Eritrean People’s
Liberation Front (EPLF) als tweede nationale
bevrijdingsbeweging. Na langdurige konflikten
binnen het ELF over politieke koers en militaire
strategie splits! een deel van de beweging
zich af als EPLF, dat algemeen beschouwd
wordt als de meer progressieve van de twee.
Aanleiding tot de breuk was onder meer de
wens van een linkervleugel om tegelijk met de
strijd voor onafhankelijkheid meer nadruk te
leggen op sociale en politieke veranderingen
binnen het van feodale tradities doortrokken
Eritrea. Tot 1974 is er een felle burgeroorlog
tussen de twee fronten.
1974.
Ineenstorting van het keizerlijke Ethiopische
bewind in een brede golf van volksverzet.
Militairen vormen een bestuurscomité (de
Derg) en trekken alle macht aan zich. Er
is sprake van mogelijke onderhandelingen
met het Eritrese verzet, maar leden van het
militaire bestuur die voor konsessies pleiten
worden vermoord.
ELF en EPLF sluiten een wapenstilstand,
koördineren hun akties en boeken grote successen.
Na platteland en berggebieden worden
in ‘76 en ‘77 ook de meeste steden bevrijd.
1977.
Wisseling van allianties in de Hoorn, naar
aanleiding van een Somalische invasie van het
door etnische Somaliers bewoonde Ogadengebied
in het zuiden van Ethiopië heeft zich
inmiddels tot marxistisch geproklameerd en
raakt in konflikt met de Verenigde Staten. Het
slaagt erin massale wapenhulp los te krijgen
van de Sovjetunie voor een succesvolle kampagne
in de Ogaden. Nieuwe successen voor
het Eritrese verzet.
1978.
Eritrees verzet op hoogtepunt. Ethiopiërs
zijn volledig omsingeld in de hoofdstad Asmara
en een bruggehoofd in de haven van Massawa.
Voorbereiding voor het beslissende offensief.
Maar in de tweede helft van het jaar zet Ethiopië
nieuwe zware Russische wapens in o.a.
gevechtsvliegtuigen, met behulpvan adviseurs
zet het een groot tegenoffensief in. EPLF en
ELF trekken zich terug in de provincies Sahel
en Barka. Vooral het ondoordringbare bergland
van Sahel blijkt een onneembare veste, waar
EPLF - inmiddels uitgegroeid tot de sterkste
van de twee fronten - kan omschakelen op een
strategie van langdurige guerillaoorlog.
1978-1981.
Voortdurend bombardementen op Sahel en
een ernstige droogte bemoeilijken landbouw
en veeteelt, waardoor de bevolking op de rand
van de hongersnood komt. Ethiopië’s strategie
lijkt konsekwent op uithongering te zijn
gericht. Vanuit Sahel ontwikkelt EPLF weer
guerilla-aktiviteiten in de rest van het land.
Ethiopische verbindingen tussen de steden
vinden slechts sporadisch per zwaarbewapend
konvooi plaats.