Reis naar de Kruithoorn. - International Institute of Social History
Reis naar de Kruithoorn. - International Institute of Social History
Reis naar de Kruithoorn. - International Institute of Social History
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Reis</strong> <strong>naar</strong> <strong>de</strong> <strong>Kruithoorn</strong>.<br />
1<br />
Eritrees Journaal 1981.<br />
Door Frits N. Eisenloeffel
2 3<br />
Naar Sahel: Basisgebied van EPLF<br />
9 December,<br />
Port Soedan.<br />
Ein<strong>de</strong>lijk ben ik in<br />
Port Soedan, <strong>de</strong> Soedanese<br />
haven aan <strong>de</strong><br />
Ro<strong>de</strong> Zee, ten noor<strong>de</strong>n<br />
van Eritrea. Van hieruit<br />
reizen buitenlandse<br />
bezoekers aan EPLFgebied<br />
in Eritrea dat<br />
land binnen. Ook voor<br />
mij staat die tocht<br />
<strong>naar</strong> het zui<strong>de</strong>n op het<br />
programma.<br />
In Khartoum heb ik<br />
drie weken moeten wachten op toestemming<br />
van <strong>de</strong> Soedanese autoriteiten om door te<br />
reizen. Ik kwam op een ongelukkig moment.<br />
Presi<strong>de</strong>nt Numeiry van Soedan stond net op<br />
het punt <strong>naar</strong> Addis Abeba te vertrekken, voor<br />
een bezoek aan het Ethiopische staatsho<strong>of</strong>d<br />
- voorzitter van <strong>de</strong> Voorlopige Militaire Bestuursraad,<br />
<strong>de</strong> Derg - Mengistoe Haile Mariam.<br />
De bedoeling: het aftasten van <strong>de</strong> mogelijkheid<br />
om spanningen tussen <strong>de</strong> twee buurlan<strong>de</strong>n uit<br />
<strong>de</strong> weg te ruimen.<br />
Het belangrijkste punt voor Addis is ongetwijfeld<br />
<strong>de</strong> Soedanese gedoogrol ten opzichte<br />
van het Eritrese verzet. Weliswaar bevindt<br />
dat verzet zich volledig in Eritrea zelf - waar<br />
het met voornamelijk op <strong>de</strong> tegenstan<strong>de</strong>r<br />
buitgemaakte wapens vecht; er is nooit serieus<br />
melding gemaakt van Eritrese guerrillabases<br />
in Soedan - maar er is zeker een belangrijke<br />
bevoorrading via Soedan. In ie<strong>de</strong>r geval van<br />
voedsel, kleding, medicamenten en brandst<strong>of</strong>.<br />
Wellicht ook in enige mate van op <strong>de</strong> vrije<br />
markt gekochte lichte wapens en munitie.<br />
Bovendien hebben <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> Eritrese<br />
organisaties hun belangrijkste buitenlandse<br />
vertegenwoordiging in Khartoum, van waaruit<br />
zij proberen <strong>de</strong> wereld op <strong>de</strong> hoogte te hou<strong>de</strong>n<br />
van hun bestaan. Een hin<strong>de</strong>rlijke tegenstem<br />
tegen <strong>de</strong> Ethiopische bewering dat zij Eritrea<br />
sinds 1978 weer vrijwel geheel on<strong>de</strong>r kontrole<br />
hebben.<br />
Om voor het gesprek in Addis geen no<strong>de</strong>loze<br />
hin<strong>de</strong>rnissen op te werpen had Soedan<br />
alle doorvoer voor enige tijd verbo<strong>de</strong>n. Hoewel<br />
Eritreërs in Soedan zei<strong>de</strong>n begrip te hebben<br />
voor zo’n diplomatieke stap, waren ze er toch<br />
niet helemaal gerust op, dat het bij een tij<strong>de</strong>lijke<br />
blokka<strong>de</strong> zou blijven. EIke stagnatie in <strong>de</strong><br />
aanvoer van voedsel, brandst<strong>of</strong> en medicijnen<br />
heeft direkt voelbare gevolgen in Eritrea. Niet<br />
alleen voor <strong>de</strong> guerrillastrij<strong>de</strong>rs, maar evenzeer<br />
voor <strong>de</strong> burgerbevolking in het gebied. Als gevolg<br />
van Ethiopische bombar<strong>de</strong>menten en een<br />
nu alweer twee jaar aanhou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> droogte leeft<br />
<strong>de</strong>ze nu op <strong>de</strong> rand van een hongersnood.<br />
De mensen zijn sterk afhankelijk van<br />
humanitaire hulp, die via EPLF <strong>of</strong> <strong>de</strong> in EPLFgebied<br />
werken<strong>de</strong> humanitaire organisatie ERA<br />
(Eritrean Relief Association) wordt aangevoerd.<br />
Het was dan ook niet zon<strong>de</strong>r opluchting dat mij<br />
enkele dagen gele<strong>de</strong>n werd meege<strong>de</strong>eld, dat <strong>de</strong><br />
grens weer open was. Ik heb het eerstvolgen<strong>de</strong><br />
vliegtuig <strong>naar</strong> Port Soedan<br />
gepakt en wacht hier nu in<br />
<strong>de</strong> grote ERA-kliniek voor<br />
Eritrese oorlogsslacht<strong>of</strong>fers<br />
op transport <strong>naar</strong> EPLFgebied.<br />
On<strong>de</strong>rtussen ben ik<br />
niet <strong>de</strong> enige buitenlandse<br />
bezoeker hier. Een team<br />
Italiaanse chirurgen is<br />
sinds een week in <strong>de</strong><br />
kliniek neergestreken en<br />
draait op volle toeren. Oorlogsgewon<strong>de</strong>n<br />
die in eerste<br />
instantie door <strong>de</strong> Medische<br />
Dienst van EPLF zijn opgelapt, maar min<strong>de</strong>r<br />
goed dan medisch gesproken mogelijk zou zijn,<br />
wor<strong>de</strong>n opnieuw on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>n genomen. Ik<br />
ben aanwezig bij het opnieuw zetten van een<br />
gekompliceer<strong>de</strong> breuk in <strong>de</strong> bovenarm van een<br />
on<strong>de</strong>rwijzer. Met behulp van transplantatietechnieken<br />
zal <strong>de</strong> patiënt straks die arm, die<br />
eerst vrijwel krachteloos langs z’n lijf bengel<strong>de</strong>,<br />
weer re<strong>de</strong>lijk kunnen gebruiken. De Italianen<br />
zijn hooggespecialiseer<strong>de</strong> vrijwilligers, die een<br />
maand vakantie beste<strong>de</strong>n om een hon<strong>de</strong>rdtal<br />
van zulke behan<strong>de</strong>lingen te verrichten. Ze zijn<br />
vol l<strong>of</strong> over <strong>de</strong> samenwerking met <strong>de</strong> Medische<br />
Dienst van EPLF, die <strong>de</strong> zaak goed heeft<br />
voorbereid. Een van <strong>de</strong> 18 in het buitenland<br />
afgestu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> EPLF-artsen is steeds bij <strong>de</strong> operaties<br />
aanwezig en ook an<strong>de</strong>r Eritrees medisch<br />
personeel draait intensief mee in <strong>de</strong>ze buitengewone<br />
stage. Als dit experiment een succes<br />
wordt, wil <strong>de</strong> ERA in <strong>de</strong> toekomst vaker een<br />
beroep doen op <strong>de</strong> solidariteit van bevrien<strong>de</strong><br />
specialisten, om op <strong>de</strong>ze manier een ‘vakantie’<br />
te komen door brengen. Een van <strong>de</strong> Italianen:<br />
“Het is voor orthopedische chirurgen beroepsmatig<br />
trouwens erg interessant. Je krijgt hier<br />
gevallen te behan<strong>de</strong>len die we in Europa haast
4 5<br />
alleen uit <strong>de</strong> literatuur kennen. Bovendien zie<br />
vrijdings-bewegingen in <strong>de</strong> vroegere Portugese<br />
Eritreërs dat zij vroeger - in hun strijd tegen het<br />
zending medicijnen van het <strong>International</strong>e<br />
lijk mislukt. Ik kom daar later nog op terug. De<br />
je dat Eritrese artsen <strong>of</strong> verplegers in het veld<br />
koloniën <strong>de</strong><strong>de</strong>n, <strong>of</strong> is het een puur militaire<br />
door het westen gesteun<strong>de</strong> keizerlijke Ethiopië<br />
Ro<strong>de</strong> Kruis (ICRC), die ik eer<strong>de</strong>r in het ERA-ge-<br />
plotselinge terugtrekking van ELF uit Kerora<br />
vaak oplossingen hebben ontwikkeld, die bui-<br />
organisatie? Als er bestuur is, participeert <strong>de</strong><br />
- politiek gesteund wer<strong>de</strong>n door lan<strong>de</strong>n als<br />
bouw in Karthoum heb zien liggen en hierheen<br />
speel<strong>de</strong> een rol in het uitbarsten van een drie<br />
tengewoon slim zijn voor <strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n<br />
bevolking daarin? Wordt <strong>de</strong> organisatie door <strong>de</strong><br />
Cuba en <strong>de</strong> Sovjetunie, terwijl <strong>de</strong>ze lan<strong>de</strong>n nu<br />
was verscheept, is er niet meer. Snel doorge-<br />
maan<strong>de</strong>n duren<strong>de</strong> burgeroorlog van augustus<br />
waaron<strong>de</strong>r ze moeten werken.”<br />
bevolking gedragen? Hoe is <strong>de</strong> toestand van <strong>de</strong><br />
het nieuwe bewind in Addis steunen en zich<br />
stuurd <strong>naar</strong> Eritrea. De enorme hal maakt een<br />
tot eind november 1980. De Ethiopiërs schijnen<br />
bevolking, wat betreft ekonomische aktivitei-<br />
van <strong>de</strong> Eritrese zaak hebben afgewend? Welke<br />
lege indruk. In het grote garagecomplex van<br />
van <strong>de</strong> situatie gebruik te hebben gemaakt door<br />
Geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong>ze maand is alle werk in <strong>de</strong><br />
ten, voedselvoorziening, gezondheid, on<strong>de</strong>r-<br />
invloed heeft dat op hun i<strong>de</strong>ologische oriën-<br />
EPLF krijgt <strong>de</strong> auto een laatste check: tanken,<br />
Kerora in te nemen, hoewel mijn begelei<strong>de</strong>rs<br />
kliniek op dit project geconcentreerd.<br />
dak, kleding, on<strong>de</strong>rwijs: is <strong>de</strong> nood zo groot als<br />
tatie? Vragen genoeg, kortom. Als je be<strong>de</strong>nkt<br />
reservewielen.<br />
zeggen dat het plaatsje nu weer niemandsland<br />
Het on<strong>de</strong>rwijsprogramma, dat normaal een<br />
<strong>de</strong> ERA-vertegenwoordigers in Europa willen<br />
dat het gewapend verzet hier al zo’n twintig<br />
Voorbij Suakin wordt het ploegen door het<br />
is, zon<strong>de</strong>r permanente bezetting.<br />
flink <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> dag in beslag neemt, is opge-<br />
doen geloven? Zo ja, zijn er mogelijkhe<strong>de</strong>n voor<br />
jaar duurt - het is Afrika’s oudste oorlog - is<br />
zand, steeds kiezend uit het minst onaantrek-<br />
In ie<strong>de</strong>r geval bevin<strong>de</strong>n we ons niet ver van<br />
schort. De tientallen langdurige revalidatie-pa-<br />
effektieve hulpverlening? Laat <strong>de</strong> oorlogssitua-<br />
<strong>de</strong> kennis over <strong>de</strong> Eritrese kwestie in Europa<br />
kelijke wielspoor van voorgaand verkeer.<br />
Ethiopische stellingen in <strong>de</strong> smalle kunstvlakte<br />
tiënten hebben alle tijd voor rolstoel-volleybal<br />
tie transporten toe? Beschikt ERA <strong>of</strong> EPLF over<br />
buitengewoon gering.<br />
Noma<strong>de</strong>n met tenten en kamelen aan bei<strong>de</strong><br />
langs <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zee. We passeren een trajekt<br />
en éénbenig tafeltennis.<br />
Opvallend beeld: enkele<br />
rolstoelpatiënten, die kennelijk<br />
zelf een verplegersopleiding<br />
hebben gehad,<br />
10 December.<br />
Port Soedan, gastenopvangkamp<br />
Araak<br />
kanten. We halen een enkele volle vrachtauto<br />
in, <strong>of</strong> ontmoeten een lege op <strong>de</strong> terugweg. Het<br />
is donker als we bij Merafit <strong>de</strong> laatste Soedanese<br />
kontrole passeren. De omgang tussen<br />
<strong>de</strong> Eritreërs en <strong>de</strong> Soedanezen is hartelijk en<br />
langs een bergkam waar <strong>de</strong> koplampen van<br />
onze auto uitgaan. Het is een hel<strong>de</strong>re nacht, we<br />
rij<strong>de</strong>n stapvoets door het donker. On<strong>de</strong>r aan <strong>de</strong><br />
rotswand zijn EPLF-stellingen en tank-eenhe<strong>de</strong>n.<br />
Dan een paar kilometer vlak niemands-<br />
rij<strong>de</strong>n langs <strong>de</strong> bed<strong>de</strong>n om<br />
vanzelfsprekend.<br />
land, dan Ethiopische bruggeho<strong>of</strong><strong>de</strong>n. Onze<br />
bij an<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> won<strong>de</strong>n te<br />
verbin<strong>de</strong>n.<br />
Wat wil ik<br />
eigenlijk in Eritrea?<br />
In <strong>de</strong> eerste plaats<br />
- het klinkt prozaïsch - in<br />
enkele weken tijd zo veel<br />
mogelijk afstand afleggen<br />
in gebie<strong>de</strong>n die permanent<br />
Laat in <strong>de</strong> namiddag is<br />
alles gereed voor vertrek<br />
<strong>naar</strong> Eritrea. In gezelschap<br />
van twee an<strong>de</strong>re Europese<br />
bezoekers - vertegenwoordigers<br />
van Noorse<br />
(Ostein) en West-Duitse<br />
(Bernd) hulporganisaties<br />
- klim ik in een door<br />
het Zweedse Ro<strong>de</strong> Kruis<br />
geschonken landrover met<br />
<strong>de</strong> ERA-markering op <strong>de</strong><br />
Opnieuw het mulle zand in.<br />
De chauffeur houdt er enorm<br />
<strong>de</strong> vaart in; het is zwaar werk.<br />
Hier al valt mij op hoe sekuur<br />
<strong>de</strong> Eritreërs met hun auto’s<br />
omgaan: als noma<strong>de</strong>n met hun<br />
kamelen.<br />
Geen no<strong>de</strong>loos gerausj,<br />
niet doorzeuren in verkeer<strong>de</strong><br />
versnellingen: als het niet gaat<br />
dan gaat het niet.<br />
lichten zou<strong>de</strong>n voor hen zichtbaar zijn.<br />
Om half drie in <strong>de</strong> ochtend stoppen we op<br />
een lagere, zandige plek, doven <strong>de</strong> lichten en<br />
wachten in het donker.<br />
Na verloop van tijd duiken gestaltes op<br />
uit het donker, die ons meenemen <strong>naar</strong> een<br />
grote tent met veldbed<strong>de</strong>n, verscholen on<strong>de</strong>r<br />
bomen en struikgewas. Dit is Araak, het eerste<br />
opvangkamp voor bezoekers.<br />
In <strong>de</strong> tent ontmoet ik Nicky, een Engelse<br />
die een paar jaar als verpleegster heeft gewerkt<br />
in vluchtelingenkampen in Soedan en nu<br />
in han<strong>de</strong>n zijn van EPLF,<br />
<strong>de</strong>uren. De chauffeurs<br />
journaliste is. In verband met haar bericht-<br />
<strong>de</strong> belangrijkste van twee<br />
Mesfen en Testa Alem,<br />
Klokke mid<strong>de</strong>rnacht eindigt plots <strong>de</strong> zan<strong>de</strong>-<br />
geving over Eritrea is ze ter gelegenheid van<br />
bevrijdings-bewegingen<br />
een is verpleger van <strong>de</strong><br />
rige vlakte. Tamelijk steile rots- wan<strong>de</strong>n, dwars<br />
Numeiry’s bezoek aan Mengistoe uit Soedan<br />
die militair actief zijn in<br />
EPLF-Medische Dienst,<br />
op onze richting, voor zover in het donker valt<br />
uitgewezen. Nòg zo’n diplomatiek verzoe-<br />
het land. Bij verschillen<strong>de</strong><br />
zullen ons vergezellen<br />
te zien. We volgen een tijdiang <strong>de</strong> voet van <strong>de</strong><br />
ningsgebaar. Dit soort maatregelen dragon bij<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse hulporganisa-<br />
<strong>naar</strong> Araak, net over <strong>de</strong><br />
heuvels, om dan een bergpad in te schieten dat<br />
aan een tamelijk effektieve nieuwsblokka<strong>de</strong><br />
ties liggen verzoeken van <strong>de</strong> ERA om huma-<br />
voldoen<strong>de</strong> infrastructuur - vervoer, brandst<strong>of</strong>,<br />
Eritrese grens, waar wij met EPLF-lnformatie<br />
allengs steiler gaat klimmen. We zijn in Eritrea,<br />
tegen <strong>de</strong> Eritreërs. Toch mocht ze bijwijze van<br />
nitaire hulp voor <strong>de</strong> burgerbevolking in die<br />
begaanbare wegen, opslagruimte, <strong>de</strong>skundige<br />
Dienst ons ver<strong>de</strong>re reisprogram zullen bespre-<br />
ergens ten westen van het grensplaatsje Kerora.<br />
kompromis - zo ingewikkeld is Soedan - eerst<br />
gebie<strong>de</strong>n. Hoewel bijvoorbeeld SOH al enkele<br />
mensen - om eventuele hulp effectief te kanali-<br />
ken.<br />
De weg waarop wij rij<strong>de</strong>n - vertellen onze<br />
nog een bezoek aan Eritrea brengen. Ze was<br />
jaren <strong>naar</strong> vermogen bijdraagt via ERA, vin<strong>de</strong>n<br />
seren <strong>naar</strong> waar die het meeste nodig is?<br />
begelei<strong>de</strong>rs trots - is recent aangelegd door<br />
iets eer<strong>de</strong>r vertrokken maar moest hier op ons<br />
an<strong>de</strong>ren dat <strong>de</strong> in Ne<strong>de</strong>rland beschikbare<br />
Tot Suakin, een klein historisch havenstad-<br />
EPLF en <strong>de</strong> burgerbevolking. Ze heet ,,Nooit op<br />
wachten om zoveel mogelijk bezoekers tegelijk<br />
informatie over <strong>de</strong> situatie in het veld nog te<br />
Naast <strong>de</strong>ze op <strong>de</strong> praktische hulp-ver-<br />
je gaat het razendsnel, over <strong>de</strong> geasfalteer<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> knieen!”<br />
van <strong>de</strong> rondleiding te laten pr<strong>of</strong>iteren. Door<br />
veel vragen open laat.<br />
lening toegespitste vragen wil ik ook door<br />
‘Eritrea Highway’. Daar bezichtigen we nog<br />
haar werk in <strong>de</strong> kampen is ze goed geïnfor-<br />
In welke mate is er werkelijk sprake van<br />
gesprekken met mensen in het veld een betere<br />
even het grote pakhuis van ERA, een impo-<br />
Een jaar gele<strong>de</strong>n re<strong>de</strong>n bezoekers nog via<br />
meerd over allerlei zaken. Bovendien spreekt<br />
permanent ‘bevrijd gebied’? Hoe groot is dat<br />
indruk krijgen van het politieke karakter van<br />
sante constructie van golfplaat en beton, Een<br />
Kerora Eritrea binnen. Behalve<br />
ze enig arabisch en tigrinya, zodat we straks<br />
precies? Is daar echt (nog) een burgerbevolking<br />
het Eritrese verzet. Hoe sterk leeft <strong>de</strong> wil tot<br />
22-tonner wordt net gela<strong>de</strong>n met gevariëer<strong>de</strong><br />
EPLF-eenhe<strong>de</strong>n waren daar ook eenhe<strong>de</strong>n<br />
ook af en toe buiten <strong>de</strong> <strong>of</strong>ficiele tolk om kun-<br />
<strong>of</strong> gaat het om verlaten terrein? Oefent het<br />
onafhankelijkheid? Waaruit komt die voort?<br />
voedselvoorra<strong>de</strong>n, voor transport <strong>naar</strong> Eritrea.<br />
gelegerd van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re Eritrese beweging ELF<br />
nen. We gaan slapen in <strong>de</strong> tent. Morgen zullen<br />
EPLF in die gebie<strong>de</strong>n een echt bestuur uit en<br />
Is dat streven een puur nationalistische zaak<br />
Er liggen nog enkele truckladingen met van<br />
(Eritrean Liberation Front), in het ka<strong>de</strong>r van<br />
we ons programma bespreken.<br />
draagt het verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor het wel-<br />
<strong>of</strong> heeft het ook te maken met sociale strijd<br />
allerlei: ou<strong>de</strong> kleding, textiel, melkpoe<strong>de</strong>r,<br />
pogingen om tot grotere eenheid in het verzet<br />
zijn van <strong>de</strong> bevolking, zoals bijvoorbeeld <strong>de</strong> be-<br />
en ontwikkelingspolitiek? Hoe verwerken <strong>de</strong><br />
vismeel, batterijen, medicamenten. De laatste<br />
te komen. Die pogingen zijn inmid<strong>de</strong>ls jammer-
6 7<br />
11 December. Araak-Centraal<br />
Hospitaal in She’eb.<br />
ren, bij het plaatsje<br />
Afabet, waar<strong>naar</strong> dit<br />
klimmen, blijken<br />
die markeringen ook<br />
Alleen overdag bij hel<strong>de</strong>re hemel is er bombar<strong>de</strong>mentsgevaar,<br />
met een uur ochtend- en<br />
front is genoemd.<br />
nodig. In het licht<br />
avondlicht nog in <strong>de</strong> veilige perio<strong>de</strong>. Ethiopi-<br />
Ontwaken bij ochtendgloren. Bijna geheel<br />
Wij bevin<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> koplampen<br />
sche Mig’s schijnen niet uitgerust te zijn voor<br />
bewolkt, af en toe een doorbreken<strong>de</strong> zon.<br />
ons nu vlak achter<br />
kan steeds een koers<br />
nachtvluchten.<br />
Heerlijk zacht, vergeleken bij <strong>de</strong> zin<strong>de</strong>ren<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> eerstgenoem<strong>de</strong><br />
wor<strong>de</strong>n uitgezet tot<br />
Behalve tij<strong>de</strong>ns grote <strong>of</strong>fensieven wor<strong>de</strong>n<br />
hitte van Khartoum <strong>of</strong> <strong>de</strong> drukken<strong>de</strong> vochtig-<br />
frontlijn en <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> steen.<br />
bombar<strong>de</strong>mentsvluchten vanuit het verre Addis<br />
heid van Port Soedan. Ook overdag blijkt onze<br />
pastorale stilte in<br />
De vaart blijft er<br />
Abeba uitgevoerd, vanwege <strong>de</strong> veelvuldige<br />
tent goed verscholen. Bomen en struiken staan<br />
verspreid in een zan<strong>de</strong>rige vallei. Een eind<br />
ver<strong>de</strong>rop zie ik een paar noma<strong>de</strong>n met kud<strong>de</strong>s<br />
geiten en kamelen. Op zoek <strong>naar</strong> een geschikt<br />
toilet blijken <strong>de</strong> meeste bosjes al bezet: met<br />
rotsblokken versterkte mangaten in <strong>de</strong> grond,<br />
als schuilplaats voor mogelijke luchtaanvallen.<br />
We kunnen ons wassen met water uit jerrycans<br />
die naast <strong>de</strong> tent staan.<br />
Van tijd tot tijd verschijnen uit an<strong>de</strong>re<br />
bosjes alleraardigste jonge mensen, mannen en<br />
vrouwen van een jaar <strong>of</strong> <strong>de</strong>rtig, die een babbeltje<br />
komen maken en thee brengen, brood, een<br />
blikje jam, later op <strong>de</strong> dag rijst met kruimeltjes<br />
vlees. We raken benieuwd waar <strong>de</strong> keuken is<br />
en een van hen, Eisa, lacht en zegt dat we later<br />
welkom zijn. Eerst moeten er wat formaliteiten<br />
wor<strong>de</strong>n afgehan<strong>de</strong>ld. We wachten af en ik<br />
draai on<strong>de</strong>rtussen wat aan mijn radio, in <strong>de</strong><br />
hoop iets op te vangen over het Ethiopische<br />
<strong>of</strong>fensief dat volgens eer<strong>de</strong>re berichten sinds 2<br />
januari is losgebarsten op twee EPLF-frontli-<br />
<strong>de</strong>ze vredige vallei<br />
is lichtelijk an<strong>de</strong>rs<br />
dan wij - toch wel<br />
gespannen -had<strong>de</strong>n<br />
verwacht. Een eindje<br />
ver<strong>de</strong>rop trekt een<br />
groepje guerrilla’s<br />
voorbij, camouflagegroen,<br />
lichte<br />
wapens, ontspannen<br />
pratend, zacht<br />
gelach als ze een<br />
praatje maken met<br />
<strong>de</strong> noma<strong>de</strong>n. Het geweervuur dat we in <strong>de</strong><br />
verte horen, wordt ons verteld, is een oefening.<br />
‘s Middags verschijnen<br />
drie mannen die we al eer<strong>de</strong>r<br />
hebben gezien. Nu stellen ze<br />
zich voor: Toldé, bijgenaamd<br />
‘Lanceer<strong>de</strong>r’ (gegrinnik) is<br />
veldkoördinator van <strong>de</strong> EPLFlnformatiedienst.<br />
Goytoem en<br />
Legessé zijn gidsen voor bezoekers.<br />
we voor <strong>de</strong> eerste etappe vertrekken, <strong>naar</strong> het<br />
nieuwe Centrale Ziekenhuis en Apotheek, op<br />
een piek met <strong>de</strong> ko<strong>de</strong>naam She’eb. Vervolgens<br />
<strong>naar</strong> Nacfa, <strong>de</strong> provincieho<strong>of</strong>dstad. Vandaar<br />
door <strong>naar</strong> het front bij Afabet. Het liefst willen<br />
we om te beginnen allemaal zo snel mogelijk<br />
die kant uit, vanwege het <strong>of</strong>fensief. Toldé zegt<br />
daar nu niets over, dat moeten we ter plekke<br />
zelf maar zien. Gemotoriseer<strong>de</strong> verplaatsin-<br />
goed in.<br />
Zo verstild<br />
als het leven<br />
overdag in<br />
Araak leek,<br />
zo levendig<br />
blijkt het<br />
bestaan nu ‘s<br />
nachts. Overal<br />
is intense<br />
menselijke<br />
aktitivteit<br />
te merken:<br />
passerend verkeer, her<strong>de</strong>rs<br />
met kud<strong>de</strong>s schapen en geiten<br />
op weg <strong>naar</strong> <strong>de</strong> markt in<br />
Tokar, Soedan, koplampen van<br />
sabotage en informatie-lekken op <strong>de</strong> basis bij<br />
Asmara.<br />
Af en toe zijn er kontroleposten, waar<br />
uitvoerig en hartelijk wordt gegroet en nieuwtjes<br />
wor<strong>de</strong>n uitgewisseld. Tanken gebeurt<br />
on<strong>de</strong>r een boom die op het eerste gezicht niet<br />
als pompstation herkenbaar is. Er wordt wat<br />
struikgewas verwij<strong>de</strong>rt, iemand tovert een<br />
handzwengelpomp tevoorschijn en <strong>de</strong> benzine<br />
wordt uit een on<strong>de</strong>rgrondse tank <strong>naar</strong> boven<br />
gepompt, De uitwisseling gebeurt zon<strong>de</strong>r geld.<br />
Wel wordt opgeschreven hoeveel elk voertuig<br />
inneemt. Grote groene tankauto’s - we zijn er<br />
al een tegengekomen - verzorgen <strong>de</strong> voorraad.<br />
Volgens mijn informatie koopt EPLF brandst<strong>of</strong><br />
dicht bij <strong>de</strong> bron, bij relaties het Mid<strong>de</strong>n<br />
Oosten. Die wordt afgeleverd in Port Soedan,<br />
nies rond EPLF’s ‘strategische basisgebied’ in<br />
Na een kennismakingsgesprek wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
gen zullen als regel ‘s nachts plaatsvin<strong>de</strong>n,<br />
<strong>de</strong> noor<strong>de</strong>lijke Sahel-provincie, waarin wij ons<br />
verlanglijsten vergeleken en doen we een po-<br />
vanwege het bombar<strong>de</strong>mentsgevaar overdag.<br />
nu bevin<strong>de</strong>n. De EPLF-zen<strong>de</strong>r ‘Stem van <strong>de</strong><br />
ging het zo in te <strong>de</strong>len dat zoveel mogelijk met<br />
We krijgen instrukties over hoe te han<strong>de</strong>len in<br />
Massa’s was er het eerst mee gekomen en bleef<br />
een landrover kan wor<strong>de</strong>n volstaan. Besloten<br />
geval van een luchtaanval.<br />
een week lang alarm slaan: men vrees<strong>de</strong> dat<br />
wordt, dat <strong>de</strong> hele ploeg bij elkaar blijft tot<br />
Om 19.00 uur is het zover. We hebben een<br />
Ethiopië zijn lang verwachte ‘zes<strong>de</strong> <strong>of</strong>fensief<br />
aan het front bij Afabet. Daarna gaat <strong>de</strong> Noor<br />
laatste hapje gegeten en bij het licht van mijn<br />
sinds 1978 had ingezet. Uit Ethiopië is er niets<br />
Ostein, die het minste tijd heeft, apart door<br />
zaklamp maak ik nog wat notities terwijl <strong>de</strong><br />
over gemeld, maar BBC en Deutsche Welle<br />
met Legessé.<br />
motor warm draait. De route voert weer hoog<br />
had<strong>de</strong>n er een paar berichten over. Volgens<br />
De rest gaat samen ver<strong>de</strong>r met Goytoem.<br />
<strong>de</strong> rotsige, steile bergen in, over een weg die<br />
EPLF had Ethiopië intensieve luchtbombar<strong>de</strong>menten,<br />
artillerie-beschietingen, en tankaanvallen<br />
uitgevoerd op <strong>de</strong> twee belangrijkste<br />
ver<strong>de</strong>digingslinies rond het strategische basisgebied.<br />
Een van die linies - het noordoostelijk<br />
lemand brengt gestencil<strong>de</strong> formulieren om in<br />
te vullen: vragen over onze achtergron<strong>de</strong>n, wie<br />
we zijn, wat we weten over Eritrea, hoe we<br />
erin geïnteresseerd zijn geraakt, programma-<br />
Toldé gaat niet mee. Maar Dragon, een ERAfunctionaris<br />
uit Bonn die ons zou vergezellen<br />
maar wegens volle vliegtuigen in Khartoum is<br />
achtergebleven, zal zich bij ons voegen zodra<br />
hij ons in kan halen. Mijn verzoek om zoveel<br />
De Uitdaging heet. Ook <strong>de</strong>ze is kortgele<strong>de</strong>n<br />
aangelegd en sinds drie maan<strong>de</strong>n in gebruik.<br />
Groten<strong>de</strong>els met handkracht: pikhouwelen,<br />
kruiwagens en dynamiet. Ook nu weer <strong>de</strong><br />
trots van onze begelei<strong>de</strong>rs. Het is ook een<br />
voertuigen in <strong>de</strong> verte, veel<br />
houtvuurtjes en zaklampen in<br />
<strong>de</strong> valleien en langs <strong>de</strong> bergwan<strong>de</strong>n.<br />
vanwaar EPLF direkt doorvoert <strong>naar</strong> Eritrea.<br />
Ik heb <strong>de</strong> indruk dat hun strategische reserve<br />
verspreid is in Eritrea zelf en dat EPLF er<br />
re<strong>de</strong>lijk in slaagt het enorme benzine-probleem<br />
front -bestaat uit een vijftig kilometer lange,<br />
wensen, eventuele eer<strong>de</strong>re ervaringen met<br />
mogelijk functioneren<strong>de</strong> werkplaatsen te be-<br />
imponerend werkstuk. Onverhard, maar goed<br />
Ik verbaas mij over <strong>de</strong> vrijheid waarmee<br />
van Soedan te omzeilen. Ban<strong>de</strong>n wisselen - dat<br />
doorlopen<strong>de</strong> reeks loopgraven in <strong>de</strong> meest<br />
an<strong>de</strong>re bevrijdingsbewegingen. De ingevul<strong>de</strong><br />
zoeken zal <strong>naar</strong> vermogen wor<strong>de</strong>n geïmprovi-<br />
berijdbaar en breed genoeg voor zware trucks<br />
met vuur en licht wordt omgesprongen. In<br />
wordt dagelijks werk, zo zal blijken - is ook<br />
oostelijke bergkammen, parallel aan <strong>de</strong> smalle<br />
formulieren verdwijnen weer ergens in <strong>de</strong><br />
seerd. Uit veiligheids-voorzorg is men net bezig<br />
met voldoen<strong>de</strong> plek om elkaar te passeren.<br />
Ne<strong>de</strong>rland waren berichten binnengekomen<br />
spannend. Een lekke band wordt ergens in<br />
kustvlakte langs <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zee. De twee<strong>de</strong> is een<br />
bosjes.<br />
met een grootscheepse verplaatsings-operatie<br />
Kleine <strong>de</strong>tails verra<strong>de</strong>n <strong>de</strong>gelijkheid. Om <strong>de</strong> zo-<br />
dat tegenwoordig ook ‘s nachts gebombar<strong>de</strong>erd<br />
een verborgen <strong>de</strong>pot on<strong>de</strong>r een boom ge<strong>de</strong>po-<br />
even lange reeks op <strong>de</strong> zuidflank, dwars op <strong>de</strong><br />
en het is niet zeker <strong>of</strong> er op dat gebied nu veel<br />
veel meter gewitte markeringsstenen langs <strong>de</strong><br />
zou wor<strong>de</strong>n. Onze gidsen spreken dat tegen<br />
neerd en een nieuwe wordt meegenomen. De<br />
strategisch belangrijke weg van Nacfa <strong>naar</strong> Ke-<br />
te tonen valt. Zodra het donker wordt zullen<br />
afgrond. Als we tot in <strong>de</strong> laaghangen<strong>de</strong> wolken<br />
en zo zal ook ver<strong>de</strong>r tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>ze tocht blijken.
8 9<br />
operatie is in volle gang, het zetten van een<br />
On<strong>de</strong>r een boom zitten enkele tientallen<br />
stukgeschoten kaak.<br />
jonge mannen en vrouwen met schriften en<br />
De primitiviteit van <strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n<br />
boeken in een kring rond een schoolbord, in<br />
kontrasteert merkwaardig met <strong>de</strong> vindingrijk-<br />
een verplegersopleiding. Bij een volgen<strong>de</strong> boom<br />
heid waarmee allerlei voorhan<strong>de</strong>n materiaal<br />
zijn drie in het veld opgelei<strong>de</strong> ‘health <strong>of</strong>ficers’<br />
wordt toegepast. Belangrijkste konstruktie-<br />
bezig aan een chirurgische specialisatie. EPLF<br />
materialen zijn <strong>de</strong> restanten van vijan<strong>de</strong>lijk<br />
heeft in het veld een uitgebreid systeem van<br />
materieel: plankenhout van munitiekisten,<br />
medische opleiding opgezet, zodat on<strong>de</strong>r<br />
metaal van granaathulzen en stukgeschoten<br />
leiding van <strong>de</strong> achttien in het buitenland afge-<br />
auto’s, textiel van parachutes. Daarnaast<br />
stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> artsen nu enkele duizen<strong>de</strong>n mensen<br />
blijken goedkope plastic kampeertentjes van<br />
medisch personeel werken, met kwalifikaties<br />
pakweg V & D makkelijk hermetisch dicht te<br />
die varieren van ‘blote voeten dokter’ tot bijna<br />
ritsen, st<strong>of</strong>vrije ruimtes op te leveren. Ze zijn<br />
gelijkwaardig aan <strong>de</strong> artsen. Een on<strong>de</strong>rzoeks-<br />
niet sterk, maar kunnen als binnentent wor<strong>de</strong>n<br />
en publikatie-af<strong>de</strong>ling stelt <strong>de</strong> eigen kursus-<br />
opgezet. In een zaal met gezette beenfrakturen<br />
sen samen, uit in het buitenland verzamel<strong>de</strong><br />
zijn suspensie-mechaniekjes geïmproviseerd<br />
literatuur, aangevuld met in het veld opgedane<br />
kabouters van die boom schijnen ze overdag te<br />
op hun beurt weer kern zijn voor een aantal<br />
plakken.<br />
vaste en mobiele klinieken. De basis van het<br />
Ongeveer 22.00 uur arriveren we in She’eb<br />
systeem wordt gevormd door een paar duizend<br />
Central Hospital. Voorzover nu te zien, in het<br />
blote voeten dokters (opieidingscijfers: 513 in<br />
donker, een groot aantal tenten en grotten<br />
‘79; 600 in ‘80). Dit zijn guerrilla-strij<strong>de</strong>rs met<br />
in een smalle, slingeren<strong>de</strong> vallei, schaars<br />
een ge<strong>de</strong>gen kennis van en behan<strong>de</strong>lingsmo-<br />
verlicht door elektrische peertjes. We wor<strong>de</strong>n<br />
gelijkheid van <strong>de</strong> meest vocrkomen<strong>de</strong> won<strong>de</strong>n<br />
ontvangen door <strong>de</strong> arts Yemani (chef van <strong>de</strong><br />
en ziektes. Bovendien met een goe<strong>de</strong> diagnosti-<br />
ziekenhuisadministratie van het EPLF Health<br />
sche kennis om te kunnen doorverwijzen. EIke<br />
Department) en Teklemichael (senior nurse,<br />
eenheid heeft minstens een blote voeten dokter<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijk voor on<strong>de</strong>rzoek en publi-<br />
mee. Die doet eerste hulp voor <strong>de</strong> eenheid en<br />
katies). Een kennismakingsgesprek duurt tot<br />
medisch werk voor <strong>de</strong> burgerbevolking waar<br />
een uur ‘s nachts, dan wordt ons een slaap-<br />
<strong>de</strong> eenheid zich bevindt. Door <strong>de</strong> blote voeten<br />
plaats gewezen: een stenen plateau on<strong>de</strong>r een<br />
dokters en <strong>de</strong> mobiele klinieken heeft <strong>de</strong> EPLF-<br />
bla<strong>de</strong>rbak. Yemani en Teklemichael gaan aan<br />
Medische Dienst een bereik dat veel groter is<br />
het werk, dat vooral ‘s nachts gebeurt omdat <strong>de</strong><br />
Groepjes in <strong>de</strong>kens gehul<strong>de</strong> patienten rond een<br />
van touw, katrollen en stenen gewichten.<br />
ervaringskennis. Deze af<strong>de</strong>ling verzorgt ook<br />
om zoveel mogelijk in eigen land te werken;<br />
dan die <strong>de</strong>len van het land die als permanent<br />
rook van <strong>de</strong> generator overdag <strong>de</strong> vijan<strong>de</strong>lijke<br />
vuurtje voor een tent <strong>of</strong> on<strong>de</strong>r een boom, vaak<br />
Vanwege brandhoutschaarste is een keuken<br />
een aantal eigen medische periodieken, die<br />
betere bereikbaarheid; koeler dan in Soedan.<br />
bevrijd gebied wor<strong>de</strong>n beschouwd.<br />
Mig’s zou aantrekken. Morgenochtend volgt<br />
met le<strong>de</strong>maten <strong>of</strong> ho<strong>of</strong><strong>de</strong>n in verband. Is dit<br />
uitgerust met elektrische broodovens: metalen<br />
in Eritrea wor<strong>de</strong>n geschreven, gedrukt en<br />
She’eb heeft op dit moment zo’n 600<br />
Guerrilla-eenhe<strong>de</strong>n en mobiele klinieken<br />
een langer gesprek en ‘s middags en ‘s avonds<br />
Goya, Breughel, Tolkien? On<strong>de</strong>raards.<br />
kookplaten afkomstig uit granaathuls, boven<br />
verspreid. Veel aandacht wordt besteed aan<br />
interne patiënten: driehon<strong>de</strong>rd gewon<strong>de</strong><br />
opereren ook achter <strong>de</strong> Ehtiopische linies, in<br />
een rondleiding. Wanneer slapen die mensen?<br />
De wan<strong>de</strong>ling <strong>naar</strong> <strong>de</strong> operatiekamer<br />
verwarmings-weerstan<strong>de</strong>n uit ou<strong>de</strong> auto’s.<br />
het verzamelen van medische bevolkingsgege-<br />
guerrilla’s, hon<strong>de</strong>rd gewon<strong>de</strong> burgers, hon<strong>de</strong>rd<br />
het grootste <strong>de</strong>el van het land. Zelfs bewoners<br />
12 December. She’eb Central<br />
Hospital & Pharmacy.<br />
eindigt bij een met rotsblokken versterkt en<br />
gekamoufleerd gat in een bergwand. Bij een<br />
plastic gordijn moeten <strong>de</strong> schoenen uit, we<br />
We hebben vele uren nodig voor een in<br />
hoog tempo uitgevoer<strong>de</strong> rondleiding door <strong>de</strong><br />
vallei, waarbij op <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> af<strong>de</strong>lingen<br />
vens die in veelal handgekleur<strong>de</strong> statistieken<br />
wor<strong>de</strong>n verwerkt.<br />
Tot voor kort lag het Central Hospital net<br />
zieke guerrilla’s en nog eens hon<strong>de</strong>rd zieke<br />
burgers. Een groot <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> gewon<strong>de</strong><br />
burgers is afkomstig uit het Filfilgebied, achter<br />
van ste<strong>de</strong>n als Asmara en Keren, met een<br />
permanente Ethiopische bezetting, glippen<br />
vaak <strong>de</strong> stad uit om medische hulp bij EPLF te<br />
Central Hospital blijkt een zeer uitgebreid<br />
stappen met blote voeten door een <strong>de</strong>sinfec-<br />
steeds door <strong>de</strong> daar aanwezige verantwoor-<br />
over <strong>de</strong> grens in Soedan, niet ver van Araak.<br />
<strong>de</strong> Ethiopische linies bij Afabet, een grote<br />
zoeken. In ernstige gevallen gaan ook zij <strong>naar</strong><br />
komplex te zijn. Niet een gebouw, maar een<br />
tiebad, om een kleine grot in te gaan, die<br />
<strong>de</strong>lijke een overzicht wordt gegeven van akti-<br />
Daar is het in ‘79 een keer gebombar<strong>de</strong>erd,<br />
enklave bevrijd gebied juist ten noor<strong>de</strong>n van<br />
vaste ziekenhuizen in EPLF-gebied. Volgens<br />
surrealistische stad van in <strong>de</strong> bergwan<strong>de</strong>n<br />
tegen vallend st<strong>of</strong> is bekleed met plastic en<br />
viteiten en problemen. Temid<strong>de</strong>n van hoogst<br />
hetgeen een diplomatiek inci<strong>de</strong>nt oplever<strong>de</strong>.<br />
<strong>de</strong> ho<strong>of</strong>dstad Asmara. Meren<strong>de</strong>els slacht<strong>of</strong>fers<br />
EPLF’s statistieken wer<strong>de</strong>n zo in ‘79 door <strong>de</strong><br />
uitgehouwen grotten en gaten in <strong>de</strong> grond die<br />
textiel van Ehtiopische parachutes. Het is een<br />
grimmige omstandighe<strong>de</strong>n blijken <strong>de</strong> mensen<br />
She’eb was toen een regionaal hospitaal. Vol-<br />
van 250 kg zware clusterbommen, die aan<br />
gehele medische dienst meer dan een miljoen<br />
toegang geven tot on<strong>de</strong>raardse ziekenzalen,<br />
voorportaal, waar we groene gesteriliseer<strong>de</strong><br />
met een kalrne opgewektheid hun gang te<br />
gens EPLF is <strong>de</strong> militaire situatie in Eritrea nu<br />
parachutes wor<strong>de</strong>n neergelaten om vlak boven<br />
behan<strong>de</strong>lingen bij burgers verricht.<br />
röntgenkamers, apotheken, bibliotheken <strong>of</strong><br />
haarkappen en maskertjes krijgen, alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
gaan. Patienten die goed ter been zijn wor<strong>de</strong>n<br />
zo verbeterd - on<strong>de</strong>r meer door EPLF’s nieuwe<br />
<strong>de</strong> grond hun explosieve lading over een groot<br />
De eerste indruk in She’eb is er een van<br />
laboratoria. On<strong>de</strong>r bomen verscholen <strong>of</strong> half<br />
opdracht om niets aan te raken wat van groen<br />
<strong>naar</strong> vermogen ingeschakeld bij huishou<strong>de</strong>lijk<br />
aanwezigheid in <strong>de</strong> aangrenzen<strong>de</strong> provincie<br />
terrein te versprei<strong>de</strong>n. Ook zijn er slacht<strong>of</strong>fers<br />
verbazing, dat het on<strong>de</strong>r zulke omstandighe-<br />
ingegraven tenten, grote doornstruiken die bij<br />
- dus gesteriliseerd - textiel is. Nog een gordijn<br />
<strong>of</strong> verzorgend werk, hoe<strong>de</strong>n een paar geiten <strong>of</strong><br />
Barka, waarheen ik later zal reizen - dat het<br />
van brandraketten, die een heel dorp in vlam<br />
<strong>de</strong>n toch mogelijk lijkt een goed georganiseerd<br />
na<strong>de</strong>r inzien <strong>de</strong> behuizing blijken te zijn van<br />
door en we komen in <strong>de</strong> eigenlijke operatie-<br />
werken in een moestuintje. On<strong>de</strong>rwijs gaat ook<br />
mogelijk werd geacht het centrale ziekenhuis<br />
kunnen zetten.<br />
medisch apparaat op te zetten. Verrassing en<br />
een tandarts, een keuken <strong>of</strong> een groepje patien-<br />
grot, ook on<strong>de</strong>r een dak van parachutest<strong>of</strong>. Een<br />
in het ziekenhuis door, zowel voor patienten<br />
te verhuizen <strong>naar</strong> She’eb, dat nog steeds wordt<br />
She’eb functioneert nu als centrum voor<br />
bewon<strong>de</strong>ring. In een twee<strong>de</strong> indruk overheerst<br />
ten. Veel gehandikapten, die le<strong>de</strong>maten missen.<br />
als voor <strong>de</strong> staf.<br />
uitgebreid. Overwegingen: principiele voorkeur<br />
een network van regionale ziekenhuizen, die<br />
<strong>de</strong> bezorgdheid. Die wordt veroorzaakt door
10 11<br />
heeft z’n periodieke malaria-aanvallen, ook in<br />
ochtend in Sembel, vlakbij Asmara, slag is gele-<br />
streken waar die vroeger niet voorkwamen.<br />
verd tussen le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> EPLF-(burger)militie<br />
Door <strong>de</strong> onmogelijkheid om zelf voldoen<strong>de</strong><br />
en Ethiopische strijdkrachten. Een Ethiopische<br />
voedsel te produceren is <strong>de</strong> bevolking sterk<br />
tank is daarbij opgeblazen door een landmijn.<br />
afhankelijk gewor<strong>de</strong>n van humanitaire hulp.<br />
De vermoeien<strong>de</strong> rit duurt vier uur en<br />
EPLF en ERA schatten het aantal burgers, dat<br />
twee lekke ban<strong>de</strong>n. On<strong>de</strong>rweg hou<strong>de</strong>n onze<br />
alleen via <strong>de</strong>ze organisaties zou kunnen wor-<br />
gidsen ons bezig met slagveldverhalen uit het<br />
<strong>de</strong>n bereikt, op zo’n 200.000, verspreid over<br />
verle<strong>de</strong>n, <strong>naar</strong> aanleiding van plekken die we<br />
verschillen<strong>de</strong> <strong>de</strong>len van Eritrea. Op basis van<br />
passeren. Op één plek heeft Ethiopië in mei<br />
uiterst minimale overlevingsrantsoenen zijn<br />
‘79 een zeer grote, maar vergeefse poging<br />
berekeningen gemaakt voor <strong>de</strong> noodzakelijke<br />
gedaan om vanuit <strong>de</strong> kust tot mid<strong>de</strong>n in Sahel<br />
aanvoer. Maar <strong>de</strong> Eritreërs zelf hebben nauwe-<br />
te penetreren, tussen <strong>de</strong> twee belangrijkste<br />
lijks financiële mid<strong>de</strong>len en <strong>de</strong> internationale<br />
loopgravenlinies van EPLF door. Ook op <strong>de</strong>ze<br />
gemeenschap houdt zich groten<strong>de</strong>els do<strong>of</strong> voor<br />
rit onmoeten we vrij veel verkeer, zorgeloos <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> oproepen om hulp. De afgelopen jaren is<br />
koplampen gebruikend. Onze begelei<strong>de</strong>rs lijken<br />
min<strong>de</strong>r dan 20% van het uiterste minimum<br />
geen enkele vrees te hebben, dat tegemoetko-<br />
aangevoerd. Die situatie wreekt zich nu in snel<br />
mend verkeer wel eens vijan<strong>de</strong>lijk zou kunnen<br />
omhoogschieten<strong>de</strong> ziektecijfers. En ook daar-<br />
zijn. Achter <strong>de</strong> loopgravenlinies is Sahel op <strong>de</strong><br />
tegen zijn niet voldoen<strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len aanwezig.<br />
grond kennelijk veilig EPLF-gebied, afgezien<br />
Ook <strong>de</strong> aanvoer van medikamenten is min<strong>de</strong>r<br />
van mogelijke luchtbombar<strong>de</strong>menten. Als er<br />
geweest dan 20% van wat nodig zou zijn om<br />
gestopt wordt, is dat omdat in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re auto<br />
<strong>de</strong> meest akute medische gevallen in behan-<br />
vrien<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n herkend en dan moet er<br />
<strong>de</strong>ling te nemen. Voor <strong>de</strong> medische dienst,<br />
uitvoerig wor<strong>de</strong>n gegroet en nieuwtjes verteld.<br />
zegt Yemani, is gebrek aan medikamenten en<br />
Zolang er ruimte is in <strong>de</strong> auto wor<strong>de</strong>n lifters<br />
een konfrontatie met cijfers. Cijfers over <strong>de</strong><br />
uiting komend in bijvoorbeeld <strong>de</strong>hydratie) 20%<br />
zulk materiaal realistisch te verwachten is, kan<br />
opgepikt.<br />
rampzalige gezondheidssituatie in het land en<br />
van <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> gevallen; malaria 18%;<br />
ook <strong>de</strong> opieiding van nieuw personeel wor<strong>de</strong>n<br />
Om twee uur in <strong>de</strong> ochtend doemen <strong>de</strong><br />
over <strong>de</strong> uiterst geringe aanvoer van medika-<br />
respiratoire infecties (exclusief tbc) 18%;<br />
hervat.<br />
lage lemen muren van <strong>de</strong> eerste huizen van<br />
menten en voedsel, die nodig zou<strong>de</strong>n zijn om<br />
werkelijk aan <strong>de</strong> situatie het ho<strong>of</strong>d te bie<strong>de</strong>n. In<br />
één van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgrondse zalen ben ik aanwe-<br />
oorlogswon<strong>de</strong>n 13%; dysenterie en diarree13%;<br />
tbc 9%.<br />
Afgezien van <strong>de</strong> kategorie oorlogswon-<br />
12-13 December. She’eb<br />
Nacfa<br />
Nacfa in <strong>de</strong> koplampen op. Een paar bre<strong>de</strong>,<br />
zan<strong>de</strong>rige straten. Op een kruispunt staan wat<br />
vrachtauto’s. De muren vertonen kogelgaten;<br />
zig bij het schoonmaken en opnieuw verbin<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong>n is <strong>de</strong> gemeenschappelijke fundamentele<br />
daken, <strong>de</strong>uren en luiken zijn er veelal uitge-<br />
van won<strong>de</strong>n; vaak vreselijk uitzien<strong>de</strong> gaten in<br />
oorzaak van al <strong>de</strong>ze ziektes - zegt dokter<br />
Na een lange dag klimmen we om 22.00<br />
blazen. Door <strong>de</strong> gaten zie je af en toe vuurtjes<br />
armen, benen <strong>of</strong> rug, waarin het bot zichtbaar<br />
Yemani - <strong>de</strong> sterk afgenomen weerstand van <strong>de</strong><br />
uur weer in <strong>de</strong> landrover, voor <strong>de</strong> rit <strong>naar</strong><br />
binnen. Ook hier wordt ‘s nachts geleefd. Een<br />
is in net gewon<strong>de</strong> vlees. Het is dag, <strong>de</strong> genera-<br />
bevolking, vanwege jarenlange on<strong>de</strong>rvoeding.<br />
Nacfa, ho<strong>of</strong>dstad van <strong>de</strong> noor<strong>de</strong>lijke Sahel-pro-<br />
on<strong>de</strong>rgrondse bunker buiten <strong>de</strong> stad is het<br />
tor is uitgeschakeld. In het on<strong>de</strong>raardse duister<br />
Vooral sinds ‘78 is <strong>de</strong> voedselsituatie in het<br />
vincie. Bij het wegrij<strong>de</strong>n stuiten we op enkele<br />
gastenverblijf, waar we kennelijk wor<strong>de</strong>n ver-<br />
doen verpleegsters hun werk met het licht van<br />
land rampzalig. In dat jaar heeft het verzet<br />
tientallen vrouwen in traditionele kledij, die<br />
wacht. We drinken thee en <strong>de</strong>len een maaltijd<br />
zaklantaarns. In <strong>de</strong> doodse stilte herinner ik<br />
zich vanwege ongekend hevige Ethiopische<br />
door <strong>de</strong> vallei komen aanlopen. Ze zijn een<br />
van sorghumbrood en verse groene pepers,<br />
mij plotseling zojuist gehoord te hebben dat<br />
<strong>of</strong>fensieven - mogelijk gemaakt door massale<br />
eind ver<strong>de</strong>rop afgezet door een vrachtauto.<br />
rauw - volgens traditie in een kring gezeten<br />
pijnstillers vrijwel niet voorhan<strong>de</strong>n zijn. Toch<br />
Russische wapenleveranties - uit grote <strong>de</strong>len<br />
Ze vertellen afkomstig te zijn uit Solomoena<br />
rond een gemeenschap-pelijke schotel, eten<br />
hoor ik geen gekerm <strong>of</strong> gekreun. “Pijn?” zegt<br />
van het land moeten terugtrekken. Aanhou-<br />
(het enige vluchtelingenkamp in Sudan dat<br />
met <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n. Er wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>kens uitgespreid<br />
een verpleegster, “daar moeten we maar tegen<br />
<strong>de</strong>n<strong>de</strong> luchtbombar<strong>de</strong>menten hebben sindsdien<br />
helemaal on<strong>de</strong>r EPLF-bestuur staat, vlak over<br />
op <strong>de</strong> aar<strong>de</strong>n vloer en we gaan slapen.<br />
kunnen. Voor <strong>de</strong> genezing maakt het niet uit.”<br />
In het veld wor<strong>de</strong>n zelfs spoed-amputaties vaak<br />
zon<strong>de</strong>r enige verdoving uitgevoerd. Pijnstillers<br />
een herstel van <strong>de</strong> landbouw onmogelijk<br />
gemaakt, terwijl het bergland van Sahel -het<br />
belangrijkste gebied dat sindsdien in han<strong>de</strong>n<br />
jaar aanhou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> droogte heeft het voedselprobleem<br />
nu tot haast onhan<strong>de</strong>lbare properties<br />
verergerd. Volgens Yemani zijn er nu streken in<br />
uitrusting <strong>de</strong> grote bottleneck. Transportmogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
<strong>of</strong> <strong>de</strong> omvang en kwaliteit van medische<br />
staf vormen geen belemmering.Wer<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> grens) en verschillen<strong>de</strong> streken in Eritrea.<br />
Ze zijn aktieve le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> EPLF-Vrouwenorganisatie,<br />
die door hun af<strong>de</strong>lingen zijn<br />
13 December. Nacfa, gebombar<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />
stad<br />
zijn een onbetaalbare luxe. Ze staan ook niet<br />
bleef van EPLF - toch al ongeschikt is voor<br />
Eritrea waar vrijwel <strong>de</strong> gehele bevolking aan<br />
bijvoorbeeld in ‘79 nog zes röntgen-technici<br />
aangewezen om een enkele maan<strong>de</strong>n duren<strong>de</strong><br />
bovenaan het verlanglijstje dat ik later mee<br />
landbouw. Noma<strong>de</strong>n op zoek <strong>naar</strong> water voor<br />
ernstige bloedarmoe<strong>de</strong> lijdt. Infecties, waar het<br />
opgeleid, in ‘80 was dat programma stopgezet,<br />
ka<strong>de</strong>ropleiding te volgen. Dat gebeurt in <strong>de</strong><br />
Nacfa is <strong>de</strong> enige echte stad - dat wil zeg-<br />
<strong>naar</strong> huis krijg.<br />
hun kud<strong>de</strong>s wor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> oorlog in hun<br />
lichaam normalerwijs weerstand tegen heeft,<br />
niet omdat er medisch geen behoefte meer<br />
hier vlakbij gelegen ka<strong>de</strong>rschool, die ik later<br />
gen, met stenen huizen - die na <strong>de</strong> 19 Ethiopi-<br />
Behan<strong>de</strong>lingscijfers van burgerpatiënten in<br />
bewegingen belemmerd. Zowel akkers als<br />
slaan daardoor gena<strong>de</strong>loos toe. Dorpen waar<br />
aan was, maar omdat <strong>de</strong> mensen vanwege<br />
op <strong>de</strong> terugweg ook zal bezoeken. De meesten<br />
sche <strong>of</strong>fensieven van “78 door het verzet kon<br />
alle ziekenhuizen en klinieken over ‘79 geven<br />
kud<strong>de</strong>n zijn dui<strong>de</strong>lijk oorlogsdoelen gewor<strong>de</strong>n<br />
30% van <strong>de</strong> bevolking in enige mate met tbc<br />
materiaalgebrek hun werk toch niet zou<strong>de</strong>n<br />
zijn van mid<strong>de</strong>lbare leeftijd, allemaal burgers.<br />
wor<strong>de</strong>n behou<strong>de</strong>n. Wel zijn <strong>de</strong> Ethiopiers bijna<br />
het volgen<strong>de</strong> beeld: ernstige on<strong>de</strong>rvoeding (tot<br />
voor Ethiopische vliegtuigen. Een alweer twee<br />
is besmet zijn normaal gewor<strong>de</strong>n. le<strong>de</strong>reen<br />
kunnen doen. Zodra voldoen<strong>de</strong> aanvoer van<br />
Een van hen vertelt te hebben gehoord dat die<br />
een jaar vlakbij geweest en <strong>naar</strong> <strong>de</strong> kogelgaten
12 13<br />
Evenals ,,Launcher” had gezegd in Araak,<br />
maar ongehar<strong>de</strong> bezoekers tij<strong>de</strong>ns dit soort<br />
wordt mij hier tij<strong>de</strong>ns gesprekken over die be-<br />
reizen van hun stokje gaan, wor<strong>de</strong>n ook wij op<br />
voorradingsroutes verzekerd, dat het ook voor<br />
<strong>de</strong>ze reis als dat maar enigszins mogelijk is op<br />
mij mogelijk zou zijn om met zo’n karavaan<br />
ziekenhuisdieet gezet, maar dan bijna dagelijks<br />
mee te trekken. Maar er is een reis te voet <strong>of</strong><br />
iets extra, niet wekelijks. Ik zal het daar <strong>de</strong> rest<br />
per kameel nodig van een dag <strong>of</strong> acht, alvorens<br />
van <strong>de</strong>ze reis uitstekend op uithou<strong>de</strong>n, maar<br />
in <strong>de</strong> buurt van <strong>de</strong> bezette stad Keren weer op<br />
wel ten koste van enige kilo’s lichaamsgewicht<br />
auto’s kan wor<strong>de</strong>n overgestapt voor <strong>de</strong> tocht<br />
en met een konstante gezon<strong>de</strong> trek.<br />
<strong>naar</strong> Filfil. Heen en terug plus een wachttijd<br />
Een apart veld wordt bewerkt door ploegjes<br />
op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> karavaan en een verblijf in<br />
van <strong>de</strong> paar hon<strong>de</strong>rd Ethiopische krijgsgevan-<br />
dat gebied zou mij meer tijd kosten dan ik op<br />
genen die hier gelegerd zijn. Dat is een klein<br />
<strong>de</strong>ze reis beschikbaar heb. Jammer, omdat <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> <strong>naar</strong> opgave ongeveer vierduizend<br />
mate waarin EPLF achter <strong>de</strong> Ethiopische linies<br />
krijgsgevangenen die nu in EPLF-han<strong>de</strong>n<br />
opereert een vraagpunt is voor buitenlandse<br />
zijn en die een zware druk betekenen op <strong>de</strong><br />
hulp-organisaties. Maar uit <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
beperkte voedselvoorra<strong>de</strong>n. Hun ho<strong>of</strong>dkamp<br />
gesprekken over dit on<strong>de</strong>rwerp, zowel formele<br />
zal ik later nog bezoeken. De groep hier is<br />
als toevallige, met guerrillastrij<strong>de</strong>rs die zulke<br />
speciaal belast met het werk in <strong>de</strong> groentetuin,<br />
tochten zeif hebben gemaakt, kan ik mij toch<br />
waarvan <strong>de</strong> produkten bestemd zijn voor pa-<br />
enigszins een beeld vormen van <strong>de</strong> situatie.<br />
tienten in <strong>de</strong> krijgsgevangenenkliniek. An<strong>de</strong>re<br />
Hoewel <strong>de</strong> Ethiopiërs zowel Keren als Afabet in<br />
perfekt zichtbaar, maar het werkt kennelijk,<br />
gevangenen werken aan <strong>de</strong> bouw van veilige,<br />
han<strong>de</strong>n hebben, schijnen zij <strong>de</strong> weg daartussen<br />
zolang als het duurt. Ploegjes guerilla-strij<strong>de</strong>rs<br />
on<strong>de</strong>rgrondse huizen voor eigen gebruik. Ze<br />
niet te gebruiken. Afabet wordt bevoorraad<br />
zijn met hakken bezig nieuwe terrassen aan te<br />
dragen blauwe broeken en jasjes die ooit door<br />
vanuit Gulbub aan <strong>de</strong> kust, per konvooi <strong>of</strong><br />
leggen. De rivier is ook drenkplaats voor kud-<br />
het Ro<strong>de</strong> Kruis zijn geschonken en werken<br />
helikopter, pakweg eenmaal per maand.<br />
<strong>de</strong>s geiten en koeien, ten <strong>de</strong>le eigendom van<br />
samen met EPLF-strij<strong>de</strong>rs die als bewaker op-<br />
Het vlakke land rond Nacfa maakt hier<br />
burgers en ten <strong>de</strong>le van EPLF. Deze produkten,<br />
tre<strong>de</strong>n. De sfeer lijkt mij re<strong>de</strong>lijk ontspannen.<br />
ook enige landbouw mogelijk. De rivierbed-<br />
voor zover van EPLF, zijn bestemd voor <strong>de</strong><br />
Ook <strong>de</strong> gevangenen maken veel muziek op<br />
ding die langs <strong>de</strong> stad loopt bevat water. Te<br />
ziekenhuizen, waar het normale, uiterst karige<br />
zelfgefabriekte instrumenten, doen aan sport<br />
te oor<strong>de</strong>len is er ook binnen <strong>de</strong> stad gevochten.<br />
<strong>de</strong> weinige plekken in Sahel waar grotere<br />
dagelijkse menu van sorghum-brood met<br />
en volgen een schoolprogramma. Afgezien van<br />
We beste<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ochtend aan een wan<strong>de</strong>ling<br />
luchtlandingsoperaties achter <strong>de</strong> EPLF-linies<br />
hooguit wat linzen kan wor<strong>de</strong>n aangevuld met<br />
<strong>de</strong> - niet overdadige - bewaking een beeld dat<br />
door <strong>de</strong> hevig gebombar<strong>de</strong>er<strong>de</strong> stad.<br />
mogelijk zou<strong>de</strong>n zijn.<br />
éénmaal per week een vlees-saus en wat verse<br />
niet zo heel veel verschilt van het dagelijks<br />
De toren van <strong>de</strong> grote moskee staat nog<br />
Op het eerste gezicht maakt Nacfa een<br />
groente. Om te voorkomen dat goeddoorvoe<strong>de</strong>,<br />
leven el<strong>de</strong>rs in Sahel.<br />
overeind, maar een van <strong>de</strong> vleugels van het ge-<br />
<strong>de</strong>solate indruk. Een spookstad. De burgerbe-<br />
Buiten Nacfa stuit ik weer, net als in She’eb<br />
bouw ligt in puin. Volgens <strong>de</strong> verhalen gebom-<br />
volking is vrijwel geheel geëvakueerd, <strong>naar</strong><br />
voortdurend op ploegjes mannen en vrouwen<br />
bar<strong>de</strong>erd tij<strong>de</strong>ns een grote wekelijkse dienst,<br />
vluchtelingkampen <strong>of</strong> <strong>naar</strong> schuilplaatsen<br />
die met pikhouwelen bezig zijn on<strong>de</strong>rgrondse<br />
die echter uit voorzorg el<strong>de</strong>rs plaatsvond, zodat<br />
buiten <strong>de</strong> stad: geïmproviseer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rkomens<br />
huizen te bouwen. Alles wijst erop dat EPLF<br />
het aantal slacht<strong>of</strong>fers bij die aanval beperkt<br />
in tenten <strong>of</strong> grashutten, verspreid langs steilere<br />
niet van plan is om het strategische basisgebied<br />
bleef. Ook het orthodoxe kerkje op een heuvel<br />
berghellingen <strong>of</strong> verscholen on<strong>de</strong>r schaarse<br />
van Sahel zon<strong>de</strong>r slag <strong>of</strong> stoot prijs te geven,<br />
aan <strong>de</strong> rand van <strong>de</strong> stad is zwaar gehavend. Op<br />
bosjes. Maar bij na<strong>de</strong>r inzien blijkt er ook in<br />
mocht het jongste Ethiopische <strong>of</strong>fensief door-<br />
het centrale kruispunt twee enorme bomkra-<br />
<strong>de</strong> stad nog van alles te gebeuren. Kel<strong>de</strong>r-<br />
zetten. Men graaft zich in en maakt plannen<br />
ters. Inskripties op muren van half verniel<strong>de</strong><br />
ruimtes on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> huizen wor<strong>de</strong>n kennelijk nog<br />
die kennelijk zijn gebaseerd op <strong>de</strong> veron<strong>de</strong>rstel-<br />
huizen: ,,Vrijheid wordt met bloed gekocht”.<br />
gebruikt, voor opslag, als werkruimte <strong>of</strong> als<br />
ling dat <strong>de</strong> posities hier houdbaar zijn.<br />
Nacfa is door zijn ligging kwetsbaar voor<br />
nachtverblijf. Ten <strong>de</strong>le door burgers, ten <strong>de</strong>le<br />
In een van die bunkers wor<strong>de</strong>n we ‘s mid-<br />
luchtaanvallen. In tegenstelling tot het grillig<br />
door EPLF-diensten.<br />
dags voorgesteld aan Ali Said, lid van het EPLF<br />
woeste, ontoegankelijke bergland van Sahel<br />
De stad heeft nog steeds een soort regio-<br />
<strong>de</strong>n op kameel-karavanen, die om <strong>de</strong> Ethiopi-<br />
weinig voor <strong>de</strong> tijd van het jaar, maar toch<br />
Politbureau (een soort klein dagelijks bestuur<br />
dat ik tot nu toe heb gezien, ligt Nacfa in een<br />
nale centrumfunctie. Van hieruit on<strong>de</strong>rhoudt<br />
sche linies bij Afabet heentrekken, ver<strong>de</strong>r <strong>naar</strong><br />
een kleine, bovengrondse stroom. Op bei<strong>de</strong><br />
binnen het door <strong>de</strong> massa-organisaties en gue-<br />
open kom, omgeven door boomloze, glooien<strong>de</strong><br />
EPLF met een vrachtauto een nachtelijke<br />
het zui<strong>de</strong>n, <strong>naar</strong> Filfil, rondom Asmara, <strong>naar</strong><br />
oevers bevin<strong>de</strong>n zich flinke groentetuinen, die<br />
rilla-eenhe<strong>de</strong>n gekozen, omvangrijke Centrale<br />
heuvels en plateaus’. Tij<strong>de</strong>ns een wan<strong>de</strong>ling<br />
busdienst voor burgers <strong>naar</strong> <strong>de</strong> marktplaats<br />
het kustgebied ten noor<strong>de</strong>n van Massawa en<br />
met een elektrische pomp wor<strong>de</strong>n geïrrigeerd.<br />
Co-mite). met speciale verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />
in <strong>de</strong> omgeving zie ik, dat er veel artillerie en<br />
Tokar in Soedan en <strong>naar</strong> verschillen<strong>de</strong> streken<br />
zelfs dwars door het land heen <strong>naar</strong> noor<strong>de</strong>lijk<br />
Er groeit kool, bloemkool, tomaten, uien en<br />
voor <strong>de</strong> Nacfa-zone. Daartoe behoort ook het<br />
luchtafweergeschut is opgesteld rondom <strong>de</strong><br />
in Eritrea. Hier wor<strong>de</strong>n ook hulpgoe<strong>de</strong>ren en<br />
Danakil.<br />
spaanse peper, 2 hektare nu in totaal. Het doet<br />
Afabet-front, iets ver<strong>de</strong>r <strong>naar</strong> het zui<strong>de</strong>n. Hij<br />
stad. Zon<strong>de</strong>r die bescherming is dit een van<br />
an<strong>de</strong>re voorra<strong>de</strong>n uit vrachtwagens overgela-<br />
merkwaardig aan, want het is vanuit <strong>de</strong> lucht<br />
geeft ons een eerste briefing over <strong>de</strong> militaire
14 15<br />
situatie aan het front, waarheen wij vannacht<br />
zullen vertrekken.<br />
Volgens Ali Said is het jongste Ethiopische<br />
<strong>of</strong>fensief <strong>de</strong> laatste twee dagen weer geluwd.<br />
Hoewel wij vannacht wel even het verre<br />
gerommel van artillerie hebben gehoord, wordt<br />
er nu niet meer geschoten. Hij geeft ongeveer<br />
hetzelf<strong>de</strong> verhaal over <strong>de</strong> verloop van <strong>de</strong> strijd<br />
als <strong>de</strong> EPLF-radio eer<strong>de</strong>r had gedaan, maar in<br />
meer <strong>de</strong>tail. Na <strong>de</strong> eerste hevige artilleriebeschietingen<br />
en luchtbombar<strong>de</strong>menten op bei<strong>de</strong><br />
grote frontlinies was er een tankaanval gevolgd<br />
over twee flanken van het Afabet-front, De tegenstan<strong>de</strong>r<br />
is over een vlakte komen aanrij<strong>de</strong>n,<br />
in een poging om enkele vooruitgeschoven<br />
EPLF-posities op kleinere voetheuvels, on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> eigenlijke loopgravenlinies, in te nemen.<br />
Kennelijk in <strong>de</strong> hoop om vervolgens vandaaruit<br />
een bres in <strong>de</strong> ho<strong>of</strong>dlinies te kunnen slaan,<br />
om eventueel door te stoten langs <strong>de</strong> weg <strong>naar</strong><br />
Nacfa. Maar ze hebben zelfs die voetheuvels<br />
niet gehaald. Volgens Ali Said zijn <strong>de</strong> Ethiopiërs<br />
teruggeslagen met achterlating van mogelijk<br />
tegen <strong>de</strong> duizend stuks wapentuig en ten koste<br />
van hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n do<strong>de</strong>n en gewon<strong>de</strong>n. Eigen<br />
verliezen wil Ali Said niet bekendmaken, maar<br />
hij omschrijft ze als licht in verhouding tot <strong>de</strong><br />
omvang van <strong>de</strong> strijd.<br />
Aanvankelijk vrees<strong>de</strong> EPLF dat dit het al<br />
maan<strong>de</strong>n verwachte ‘zes<strong>de</strong> <strong>of</strong>fensief zou wor<strong>de</strong>n,<br />
een alles-<strong>of</strong>-niets poging van Addis, met<br />
massale aanvoer van manschappen en nieuwe<br />
wapentypes. Ali Said neigt er nu toe om te<br />
<strong>de</strong>nken dat het een prikactie was, bedoeld om<br />
te kijken <strong>of</strong> <strong>de</strong> recente burgeroorlog tussen<br />
EPLF en ELF wellicht zwakke plekken had<br />
opgeleverd. Hij is tevre<strong>de</strong>n over <strong>de</strong> afloop van<br />
<strong>de</strong>ze slag, maar blijft toch erg bezorgd over <strong>de</strong><br />
toekomst. Volgens zijn inlichtingen is Ethiopie<br />
nog steeds bezig zijn manschappen en wapens<br />
in Eritrea uit te brei<strong>de</strong>n en zal vroeg <strong>of</strong> laat<br />
een echt overweldigings-<strong>of</strong>fensief geprobeerd<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
Terug in <strong>de</strong> gastenbunker eten en rusten<br />
we wat en vertrekken dan voor <strong>de</strong> rit <strong>naar</strong><br />
het front bij Afabet, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>kking van het<br />
nachtelijk duister en een dichte mist. Twee uur<br />
rij<strong>de</strong>n - on<strong>de</strong>rweg veel uitgebran<strong>de</strong> resten van<br />
vijan<strong>de</strong>lijke tanks en an<strong>de</strong>re voertuigen, overblijfselen<br />
van gevechten van een jaar gele<strong>de</strong>n,<br />
toen Ethiopie trachtte Nacfa in te nemen maar<br />
vervolgens zelf een heel eind werd teruggeslagen,<br />
tot aan <strong>de</strong> huidige (<strong>de</strong>c.’80) posities - en<br />
vervolgens een klim te voet van ruim een uur<br />
langs een steil geitepad, glibberig van mist en<br />
motregen en vaak geblokkeerd door dichte<br />
doornstruiken, hoog <strong>de</strong> bergen in, tot aan <strong>de</strong><br />
loopgravenlinies van EPLF. In een bunker wor<strong>de</strong>n<br />
we ontvangen door frontlijnkommandant<br />
Ali lbrahim. Ook hij geeft een korte briefing<br />
over <strong>de</strong> militaire situatie: ,,Als je voor <strong>de</strong> slag<br />
komt, kom je te laat. Sinds drie dagen wordt<br />
er nauwelijks nog gevochten. Op het ogenblik<br />
is het zelfs ongewoon stil.” We drinken hete<br />
zoete thee en rollen ons in onze <strong>de</strong>kens op<br />
<strong>de</strong> har<strong>de</strong> kou<strong>de</strong> grond van zijn bunker, om te<br />
slapen tot zonsopgang.<br />
14 December, het front bij<br />
Afabet<br />
In het nog mistige licht van <strong>de</strong> ochtend<br />
biedt het Afabet-front, drie dagen na een<br />
hevige veldslag, een merkwaardige aanblik.<br />
Niet <strong>de</strong> wanor<strong>de</strong> en opwinding die je zou kunnen<br />
verwachten, zo kort na zware vijan<strong>de</strong>lijke<br />
druk. Geen do<strong>de</strong> <strong>of</strong> gewon<strong>de</strong> strij<strong>de</strong>rs, wachtend<br />
op berging en verzorging. Geen tekenen<br />
van haastige aftocht <strong>naar</strong> betere <strong>de</strong>kking. Geen<br />
paniek, geen angst. In plaats daarvan ont<strong>de</strong>k<br />
ik, verspreid over <strong>de</strong> hellingen, tientallen<br />
groepjes mannen en vrouwen in camouflagekleding,<br />
wapens bij <strong>de</strong> hand, verscholen<br />
on<strong>de</strong>r bomen en struikgewas, maar verdiept in<br />
schoolboeken.<br />
We bevin<strong>de</strong>n ons aan <strong>de</strong> uiterste rand van<br />
een bergketen, on<strong>de</strong>r ons begint een vlakte met<br />
aan <strong>de</strong> overkant - op enkele kilometers afstand<br />
- <strong>de</strong> Ethiopische stellingen. Maar hier heb ik<br />
eer<strong>de</strong>r <strong>de</strong> indruk mij in een schoolkamp te<br />
bevin<strong>de</strong>n. Alleen wapens, kleding en schuilplaatsen<br />
wijzen op <strong>de</strong> oorlogssituatie. Het is<br />
bewolkt, er is dus weinig kans op luchtaanvallen<br />
en ik kan zon<strong>de</strong>r problemen rondlopen. Ik<br />
bezoek een aantal klassen en noteer vakken als<br />
aardrijkskun<strong>de</strong>, rekenen, natuurkun<strong>de</strong>, politiek<br />
en geschie<strong>de</strong>nis, verschillen<strong>de</strong> talen. De nivo’s<br />
variëren van eerste klas lagere school tot eerste<br />
klas voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. Er wor<strong>de</strong>n schoolboeken<br />
en schriften gebruikt die geproduceerd<br />
zijn in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgrondse drukkerij die ik later<br />
zal bezoeken. De kursussen zijn ontwikkeld<br />
door het EPLF-Departement van On<strong>de</strong>rwijs.<br />
De meeste ‘lokalen’ hebben handgeteken<strong>de</strong><br />
landkaarten <strong>of</strong> an<strong>de</strong>re hulpmid<strong>de</strong>len aan een<br />
boom hangen.<br />
Met veel leerlingen en on<strong>de</strong>rwijzers kan ik<br />
gesprekjes voeren in het Engels, een van <strong>de</strong> talen<br />
die vanaf <strong>de</strong> eerste klas wordt on<strong>de</strong>rwezen.<br />
Een on<strong>de</strong>rwijzer legt uit, dat ie<strong>de</strong>re Eritreer<br />
die zich meldt voor <strong>de</strong> strijd eerst een militaire<br />
basistraining volgt, die minstens drie maan<strong>de</strong>n<br />
duurt. In die tijd moet hij <strong>of</strong> zij minstens ook<br />
leren lezen en schrijven. Tevens moeten <strong>de</strong><br />
politieke doelstellingen van <strong>de</strong> strijd ter<strong>de</strong>ge<br />
wor<strong>de</strong>n begrepen. Is die perio<strong>de</strong> eenmaal<br />
voorbij, dan wordt <strong>de</strong> nieuwkomer als ‘fighter’<br />
<strong>of</strong> strij<strong>de</strong>r beschouwd, full-timer in <strong>de</strong> bevrijdingsstrijd.<br />
Al <strong>naar</strong> gelang <strong>de</strong> behoeften en<br />
mogelijkhe<strong>de</strong>n wordt hij <strong>of</strong> zij dan inge<strong>de</strong>eld bij<br />
<strong>de</strong> strijdkrachten (EPLA) <strong>of</strong> ingezet in een van<br />
<strong>de</strong> vele burgertaken die het EPLF - een politieke<br />
organisatie, met functies die ten <strong>de</strong>le overlappen<br />
met wat in Ne<strong>de</strong>rland zou wor<strong>de</strong>n gedaan<br />
door regering, politieke partijen, parlement en<br />
allerlei maatschappelijke organisaties - op zich<br />
heeft genomen. Gekombineerd met praktisch<br />
werk volgen dan allerlei vormen van gespeciatiseerd<br />
on<strong>de</strong>rwijs. Veel nieuwkomers uit <strong>de</strong><br />
ste<strong>de</strong>n hebben al minstens een paar jaar lager<br />
on<strong>de</strong>rwijs gehad, maar vooral <strong>de</strong> niet-ste<strong>de</strong>lijken<br />
beste<strong>de</strong>n <strong>de</strong> eerste jaren <strong>de</strong> helft van hun<br />
tijd aan gewoon lager on<strong>de</strong>rwijs. Gevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
leerlingen wor<strong>de</strong>n al gauw weer ingezet als<br />
on<strong>de</strong>rwijzer op lagere nivo’s, zoals ook mensen<br />
met een technische <strong>of</strong> universitaire opieiding<br />
veel tijd beste<strong>de</strong>n aan het doorgeven van hun<br />
kennis, volgens een wijdvertakt en <strong>de</strong>gelijk<br />
georganiseerd systeem.<br />
TerwijI ik ronddwaal van klas <strong>naar</strong> klas,<br />
klinkt plotseling een schoolbel door <strong>de</strong> vallei:<br />
een ou<strong>de</strong> Ethiopische helm, hangend aan een<br />
boomtak. Overal staan groepjes leerlingen op,<br />
brengen een saluut aan gevallen kamera<strong>de</strong>n<br />
en lopen dan vrolijk pratend <strong>naar</strong> een an<strong>de</strong>r<br />
‘lokaal’, voor <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> les.<br />
Ali Ibrahim en twee an<strong>de</strong>re kommandanten<br />
komen ons halen voor een rondleiding<br />
door het netwerk van loopgraven. Twee meter<br />
diepe sleuven, in <strong>de</strong> rotsige bergkammen
16 17<br />
uitgehouwen, over<strong>de</strong>kt met zware rotsblokken<br />
leven, vanwege <strong>de</strong> regelmatige maar versprei<strong>de</strong><br />
van <strong>de</strong> bevolking gekocht. Bijdragen van <strong>de</strong><br />
en aar<strong>de</strong>. Als gekamoufleer<strong>de</strong> molsgangen,<br />
bombar<strong>de</strong>menten overdag. De vraag is <strong>of</strong> ze<br />
bevolking aan <strong>de</strong> bevrijdingsstrijd kunnen wel<br />
ein<strong>de</strong>loos slingerend, met gaten van waaruit<br />
in staat zullen zijn om het leven on<strong>de</strong>r die<br />
in <strong>de</strong> vorm van voedsel plaatsvin<strong>de</strong>n, maar <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> omliggen<strong>de</strong> bergflank en <strong>de</strong> vlakte bene<strong>de</strong>n<br />
omstandighe<strong>de</strong>n voldoen<strong>de</strong> gaan<strong>de</strong> te hou<strong>de</strong>n,<br />
strenge regel is, dat dit gebeurt op basis van<br />
kan wor<strong>de</strong>n overzien en beschoten. Net als <strong>de</strong><br />
<strong>of</strong> dat <strong>de</strong> terreur vanuit <strong>de</strong> lucht <strong>de</strong> voedsel-<br />
vrijwilligheid, via <strong>de</strong> massa-organisaties van<br />
bunkers achter <strong>de</strong>ze linies lijken ze een goe<strong>de</strong><br />
produktie zodanig kan verlammen dat het<br />
<strong>de</strong> burgerbevolking, maar niet regelrecht aan<br />
bescherming te bie<strong>de</strong>n tegen bombar<strong>de</strong>menten.<br />
verzet op <strong>de</strong>n duur van honger in elkaar stort.<br />
rondtrekken<strong>de</strong> guerrilla-eenhe<strong>de</strong>n. Nog enkele<br />
Alleen een voltreffer in <strong>de</strong> ingangen <strong>of</strong><br />
recht van boven kan <strong>de</strong> daar aanwezigen treffen,<br />
Gezien <strong>de</strong> afstan<strong>de</strong>n waarover geschoten<br />
wordt zijn dat schaarse toevaltreffers.<br />
Verzadigingsbombar<strong>de</strong>menten? Die hebben<br />
in <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> <strong>of</strong>fensieven zeker een<br />
rol gespeeld, maar <strong>de</strong> astronomische kosten<br />
maken het Ethiopie onmogelijk dat ein<strong>de</strong>loos<br />
vol te hou<strong>de</strong>n, bergflank na bergflank. Een<br />
voorbeeld, De kostprijs van een zogenaam<strong>de</strong><br />
Stalinorgel-granaat wordt hier opgegeven<br />
als ongeveer an<strong>de</strong>rhalf duizend gul<strong>de</strong>n. Een<br />
Stalinorgel-vrachtauto heeft veertig granaten<br />
nodig voor een volledig salvo. In praktijk wordt<br />
hier nu meestal met een half salvo gewerkt.<br />
Evengoed nog <strong>de</strong>rtigduizend gul<strong>de</strong>n per keer,<br />
Buitengewoon “effektief” tegen een konventioneel<br />
leger op een grote verkeersweg bijvoorbeeld,<br />
<strong>of</strong> tegen een stadswijk. Maar nauwelijks<br />
tegen een berghelling zon<strong>de</strong>r bovengrondse<br />
doelen. De ekonomische kosten van dit soort<br />
De Eritreërs beschuldigen <strong>de</strong> tegenstan<strong>de</strong>r<br />
van genoci<strong>de</strong>-oorlogvoering. Feit is, dat <strong>de</strong>ze<br />
bena<strong>de</strong>ring <strong>de</strong> burgerbevolking even hard treft<br />
als <strong>de</strong> guerrilla-strij<strong>de</strong>rs.<br />
Maar on<strong>de</strong>rtussen voert ook <strong>de</strong> EPLF een<br />
strijd van lange a<strong>de</strong>m. Het bergland van Sahel<br />
vormt slechts een strategisch basisgebied.<br />
Achter <strong>de</strong> Ethiopische linies opereren kleine,<br />
mobiele guerrilla-eenhe<strong>de</strong>n weer in het grootste<br />
<strong>de</strong>el van het land, met gevoelige prikacties<br />
tegen Ethiopische kazernes <strong>of</strong> konvooien. Ook<br />
stilzitten in <strong>de</strong> min <strong>of</strong> meer omsingel<strong>de</strong> bolwerken<br />
kost Ethiopie materiaal, manschappen en<br />
han<strong>de</strong>n vol geld. Ook <strong>de</strong>fensief afwachten kan<br />
het zich ekonomisch niet ein<strong>de</strong>loos permitteren.<br />
Het valt mij op dat Ali Ibrahim en <strong>de</strong> twee<br />
an<strong>de</strong>re kommandanten niet opvallen. Dat wil<br />
zeggen, in uiterlijk on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n ze zich niet<br />
van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re strij<strong>de</strong>rs hier: zwarte plastic<br />
sandalen (eigen EPLF-fabrikaat), een samen-<br />
opvallen<strong>de</strong> punten hier aan het front:<br />
*<br />
Het leven van <strong>de</strong> guerrilla’s<br />
is buitengewoon ascetisch,<br />
maar ik merk geen spoor van<br />
<strong>de</strong> verbeten grimmigheid, die<br />
ik daar in mijn verwachtingen<br />
enigszins aan had gekoppeld.<br />
De mensen zijn erg vrien<strong>de</strong>lijk,<br />
zowel <strong>naar</strong> ons als on<strong>de</strong>r<br />
elkaar. De stemming is erg<br />
goed, er is een energieke, ontspannen,<br />
vrolijke sfeer. Naar<br />
<strong>de</strong> bezoekers soms wat verlegenheid.<br />
Toch wil ie<strong>de</strong>reen<br />
erg graag een praatje maken,<br />
in verlegen-trotse afwachting<br />
van komplimentjes, maar ook<br />
om te vragen over Ne<strong>de</strong>rland.<br />
Tja, wat vin<strong>de</strong>n wij in Ne<strong>de</strong>rland<br />
eigenlijk van Eritrea? We<br />
kennen het niet eens.<br />
het altijd erg als hun kin<strong>de</strong>ren <strong>naar</strong> <strong>de</strong> oorlog<br />
gaan. Maar in mijn streek is het heel gewoon<br />
dat kin<strong>de</strong>ren op een bepaal<strong>de</strong> leeftijd bij het<br />
‘s Middags stuiten we onverwacht op<br />
een plek waar een flinke hoeveelheid wapens<br />
en munitie wordt geïnspekteerd en ver<strong>de</strong>eld<br />
16 December. Nacfa<br />
Rustdag in Nacfa. Het is voor het eerst een<br />
technologie-afhankelijke afstands-oorlogvoe-<br />
raapsel van camouflage-groen over versleten<br />
*<br />
Ook aan het front wordt veel tijd besteed<br />
verzet gaan. Mijn va<strong>de</strong>r is bij <strong>de</strong> militie, mijn<br />
on<strong>de</strong>r guerrilla-eenhe<strong>de</strong>n. Allemaal Russische<br />
volkomen hel<strong>de</strong>re hemel en ie<strong>de</strong>reen blijft wat<br />
ring gaan in feite <strong>de</strong> draagkracht van Ethiopie,<br />
T-shirts, een gor<strong>de</strong>l met patronen, handgrana-<br />
aan allerlei produktie-taken. Overal zijn<br />
moe<strong>de</strong>r zit in <strong>de</strong> vrouwenbeweging en al mijn<br />
makelij, types die tegenwoordig door <strong>de</strong> Ethi-<br />
dichter bij <strong>de</strong> bunkers en huizen dan een paar<br />
dat wel <strong>de</strong>gelijk moet betalen voor <strong>de</strong> massale<br />
ten, veldfles en zaklamp, een geruite katoenen<br />
kleine werkplaatsjes ingericht, waar uit allerlei<br />
broers en zusters zijn strij<strong>de</strong>rs. Dat is gewoon,<br />
opiërs wor<strong>de</strong>n gebruikt. Het is een <strong>de</strong>el van<br />
dagen gele<strong>de</strong>n. Toch maar even kleren wassen<br />
Russische wapenaanvoer, allang te boven.<br />
doek die afwisselend dienst doet als tulband,<br />
voorhan<strong>de</strong>n zijnd materiaal gebruiksvoorwer-<br />
in mijn dorp. We kennen <strong>de</strong> Ethiopische<br />
<strong>de</strong> wapenbuit van <strong>de</strong> recente veldslag. EPLF<br />
in <strong>de</strong> rivier, ver<strong>de</strong>r notities vergelijken met<br />
Re<strong>de</strong>n waarom sinds enige tijd ook weer steeds<br />
sjaal, handdoek, laken <strong>of</strong> noodverband. De<br />
pen wor<strong>de</strong>n gemaakt. Er wordt voortdurend<br />
on<strong>de</strong>rdrukking”.<br />
zegt geheel en uitsluitend met buitgemaakte<br />
me<strong>de</strong>reizigers. Dragon, die minstens jaarlijks<br />
meer een beroep gedaan wordt op West-Europa<br />
strijdkrachten kennen geen distinctieven en<br />
gewerkt aan uitbreiding van het bunkernet-<br />
In het avondschemer wordt er gevoetbald<br />
wapens te vechten, Ik meen te weten, dat er af<br />
door <strong>de</strong>ze kontreien trekt, is elke keer verbaasd<br />
en <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten om ekonomisch bij te<br />
geen an<strong>de</strong>re rangen dan strij<strong>de</strong>r en kom-<br />
werk. Een aantal extra diepe en met cement<br />
op een verbazend zichtbaar veld bene<strong>de</strong>n in<br />
en toe wel eens handwapens en munitie op <strong>de</strong><br />
over <strong>de</strong> vooruitgang in allerlei aktiviteiten. Hij<br />
springen, on<strong>de</strong>r meer in <strong>de</strong> vorm van huma-<br />
mandant. Persoonlijk bezit, behalve <strong>de</strong> kleren<br />
aangesmeer<strong>de</strong> bunkers wor<strong>de</strong>n volgestouwd<br />
een rivierbedding. Die nacht vindt op datzelf<strong>de</strong><br />
vrije markten in het Mid<strong>de</strong>n Oosten wor<strong>de</strong>n<br />
is zeer tevre<strong>de</strong>n over <strong>de</strong> groentetuin, die pas<br />
nitaire noodhulp voor een snel verpauperen<strong>de</strong><br />
aan het lijf, heeft niemand. le<strong>de</strong>reen eet het<br />
met afgesloten waterdrums, als bescherm<strong>de</strong><br />
veld een kultuur- en dansfeest plaats, ter vie-<br />
gekocht. Maar uit <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> wapens die<br />
een jaar gele<strong>de</strong>n is herbegonnen, na een jaar-<br />
bevolking.<br />
uiterst minimale dieet dat door <strong>de</strong> beweging<br />
voorraad in geval <strong>de</strong> tegenstan<strong>de</strong>r <strong>de</strong> sinds een<br />
ring van <strong>de</strong> gewonnen slag. De muziekgroep<br />
ik op <strong>de</strong>ze reis tegenkom, krijg ik <strong>de</strong> indruk dat<br />
lang buiten gebruik te zijn geweest vanwege<br />
In korte afstands-gevechten, waarbij <strong>de</strong><br />
wordt verstrekt: thee, suiker, sorghumbrood,<br />
half jaar beschikbare gifgassen hier werkelijk<br />
van een van <strong>de</strong> bataljons treedt op. Bij het licht<br />
die in<strong>de</strong>rdaad zijn buitgemaakt. Ten aanzien<br />
<strong>de</strong> nabijheid van <strong>de</strong> Ethiopiërs. Nu is die volop<br />
motivatie van <strong>de</strong> soldaten minstens zo belang-<br />
wat linzen en hoogst zel<strong>de</strong>n wat bijvoer zoals<br />
zou gaan gebruiken.<br />
van grote houtvuren wordt er gezongen en er<br />
van <strong>de</strong> partij die hier ver<strong>de</strong>eld wordt zie ik een<br />
groen, konstateren we, on<strong>de</strong>r het genot van<br />
rijk is als <strong>de</strong> meegebrachte ‘hardware’, blijken<br />
minuscule stukjes viees <strong>of</strong> verse groente <strong>of</strong><br />
* De aanwezigheid van veel vrouwen tus-<br />
is politiek theater. Het wordt weer een latertje.<br />
aanwijzing in het feit dat er ook Stalinorgel-<br />
een verse spaanse peper,<br />
<strong>de</strong> veelal geronsel<strong>de</strong> en over <strong>de</strong> politieke<br />
achtergron<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze strijd meestal van<br />
lemoenen. Naar schatting tussen <strong>de</strong> twintig- en<br />
veertigduizend strij<strong>de</strong>rs leven zo in een intern<br />
sen <strong>de</strong> fighters springt onmid<strong>de</strong>llijk in het oog.<br />
Volgens EPLF is hun percentage <strong>de</strong> afgelopen<br />
15 December. Afabet-front<br />
granaten tussen zitten. EPLF toont altijd trots<br />
alle buitgemaakte wapentypes, maar zegt zelf<br />
In <strong>de</strong> zon voor <strong>de</strong> bunkeringang komt<br />
Dragon weer een beetje bij van <strong>de</strong> hevige<br />
toeten nog blazen weten<strong>de</strong> Ethiopiërs elke<br />
geldloze ekonomie.<br />
drie jaar toegenomen van 17 tot 40%. Er is een<br />
nog nooit een Stalinorgel te hebben kunnen<br />
astma-aanval die hem vannacht teister<strong>de</strong>.<br />
keer enorme klappen te krijgen. Daar zijn ze<br />
Van <strong>de</strong> burgerbevolking wordt - zo merk ik<br />
volstrekt natuurlijke omgang tussen mannen<br />
Ver<strong>de</strong>re wan<strong>de</strong>lingen en veel informele<br />
veroveren. Het lijkt mij onwaarschijniijk, dat <strong>de</strong><br />
Veroorzaakt door <strong>de</strong> kille vochtigheid van <strong>de</strong><br />
heel voorzichtig in gewor<strong>de</strong>n. Voorlopig lijkt<br />
herhaal<strong>de</strong>lijk tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>ze reis -nooit spontaan<br />
en vrouwen, die zoveel mogelijk door elkaar<br />
gesprekken langs <strong>de</strong> frontlinies, vergelijkbare<br />
organisatie geld zou verspillen aan <strong>de</strong> aanschaf<br />
bunkers? Spanning van <strong>de</strong> situatie?<br />
<strong>de</strong> Ethiopische taktiek vooral op uithongering<br />
voedsel aangenomen. Trekken<strong>de</strong> eenhe<strong>de</strong>n<br />
heen hetzelf<strong>de</strong> werk doen. Een meisje is<br />
ervaringen als gisteren. Ostein is met gids<br />
van granaten waarvoor het geen lanceer<strong>de</strong>rs-<br />
te zijn gericht. Achter <strong>de</strong> EPLF-linies hebben<br />
mogen alleen water en vuur aannemen als<br />
afkomstig uit een klein dorp ten noor<strong>de</strong>n van<br />
Legesse <strong>naar</strong> el<strong>de</strong>rs vertrokken. Dragon, <strong>de</strong><br />
heeft. Na donker rij<strong>de</strong>n we weer terug <strong>naar</strong><br />
<strong>de</strong> Eritreërs zich stevig ingegraven en zijn<br />
dat beschikbaar is. Voor zover plaatselijke<br />
Massawa. Wat vin<strong>de</strong>n haar ou<strong>de</strong>rs ervan dat<br />
ERA-man uit Duitsland, heeft ons inmid<strong>de</strong>ls in-<br />
Nacfa.<br />
overgestapt <strong>naar</strong> een nachtelijk en on<strong>de</strong>rgronds<br />
produktie dat nog toestaat, wordt voedsel<br />
ze hier zit, speciaal als meisje? “Ou<strong>de</strong>rs vin<strong>de</strong>n<br />
gehaald en zal <strong>de</strong> rest van <strong>de</strong> tocht meereizen.
18 19<br />
Eritreaʼs onvoltooi<strong>de</strong> <strong>de</strong>kolonisatie<br />
Tijd voor fundamentele<br />
vragen<br />
en een historische<br />
terugblik.<br />
Waarom vechten<br />
<strong>de</strong> Eritreërs eigenlijk<br />
zo verbeten<br />
voort, nu al<br />
zo’n twintig jaar<br />
lang? Ik noteer<br />
op <strong>de</strong>ze reis - in<br />
Eritrea zelf en in<br />
<strong>de</strong> uitgestrekte<br />
vluchtelingenkampen<br />
in Soedan - tientallen<br />
antwoor<strong>de</strong>n op <strong>de</strong>ze vraag.<br />
le<strong>de</strong>re Eritreër heeft zijn eigen<br />
aangrijpen<strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van<br />
on<strong>de</strong>rdrukking, dwang, gevangenis,<br />
marteling, vermoor<strong>de</strong><br />
familiele<strong>de</strong>n, ceremoniele<br />
verbranding van boeken in <strong>de</strong><br />
Eritrese talen, platgebran<strong>de</strong><br />
dorpen, ekonomische uitbuiting.<br />
Het is in<strong>de</strong>rdaad een<br />
beeld van kulturele en fysieke<br />
genoci<strong>de</strong>. In die verhalen<br />
wordt nauwelijks on<strong>de</strong>rscheid<br />
gemaakt tussen <strong>de</strong> perio<strong>de</strong><br />
van het keizerlijke, feodale regime<br />
van Haile Selassie en die<br />
van het nieuwe, marxistische<br />
bewind van Mengistoe Heile<br />
Mariam, dat vandaag in Addis<br />
Abeba zetelt.<br />
Maar er is ook een meer gedistantieerd,<br />
volkenrechtelijk verhaal, dat in Europa weinig<br />
bekend is. Wanneer Ethiopische autoriteiten<br />
het bestaan van ‘problemen’ in <strong>de</strong> lastige<br />
‘noor<strong>de</strong>lijke provincie’ al toegeven, spreken<br />
zij in <strong>de</strong> regel van ‘gewapen<strong>de</strong> bandieten’ die<br />
<strong>de</strong> bevolking lastig zou<strong>de</strong>n vallen. Of, als er<br />
toch een politieke kontekst wordt toegegeven,<br />
omschrijven zij het verzet als een regionale<br />
afscheidingsbeweging, geïnspireerd door reactionaire<br />
(een kwalifikatie die door het nieuwe<br />
bewind wordt toegevoegd)Arabische machten<br />
die invloed zoeken in Afrika. Die omschrijving<br />
speelt in op (om begrijpelijke re<strong>de</strong>nen sterk<br />
leven<strong>de</strong>) taboes in <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne Afrikaanse<br />
politiek, Ethiopie probeert daar niet zon<strong>de</strong>r<br />
succes politieke munt uit te slaan. Ook in<br />
Europese progressieve kringen met een lange<br />
traditie van solidariteit met anti-koloniale bevrijdingsbewegingen<br />
el<strong>de</strong>rs in Afrika weegt <strong>de</strong><br />
stigmatisering van het Eritrese verzet als een<br />
regionale afscheidingsbeweging zeer zwaar,<br />
De vraag is echter <strong>of</strong> die omschrijving in het<br />
Eritrese geval terecht is. De Eritreërs bestrij<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong>ze kwalifikatie.<br />
In mei 1980 werd in Milaan een speciaal<br />
aan Eritrea gewij<strong>de</strong> zitting gehou<strong>de</strong>n van het<br />
Permanente Tribunaal <strong>de</strong>r Volkeren,<br />
voortgekomen uit <strong>de</strong> beken<strong>de</strong> Russell Tribunalen.<br />
De belangrijkste konklusie van <strong>de</strong> jury<br />
- bestaan<strong>de</strong> uit gezaghebben<strong>de</strong> progressieve<br />
volkenrecht<strong>de</strong>skundigen, historici en Afrikakenners<br />
- was <strong>de</strong> erkenning van het recht van<br />
het Eritrese volk op nationale zelfbeschikking,<br />
op basis van principes die me<strong>de</strong>bepalend<br />
zijn geweest voor het<br />
verloop van <strong>de</strong> <strong>de</strong>kolonisatie<br />
el<strong>de</strong>rs in Afrika<br />
en dus ook op Eritrea<br />
van toepassing zou<strong>de</strong>n<br />
moeten zijn, als gel<strong>de</strong>nd<br />
volkenrecht. Het tribunaal<br />
plaatste het Eritrese<br />
verzet op één lijn met <strong>de</strong><br />
bevrijdingsbewegingen in<br />
Namibië en <strong>de</strong> voormalige<br />
Portugese kolonieën. Het<br />
verwierp omschrijvingen<br />
als ‘regionale <strong>of</strong> tribale<br />
afscheidingsbeweging’, waaraan traumatiseren<strong>de</strong><br />
associaties kleven met Katanga, Biafra en<br />
Cabinda. Om die stelling te kunnen beoor<strong>de</strong>len<br />
is een geschiedschrijving van <strong>de</strong> koloniale<br />
voorgeschie<strong>de</strong>nis onontbeerlijk.<br />
Eritrea wordt voor het eerst als een<br />
geografisch bepaal<strong>de</strong> staatkundige eenheid<br />
omschreven in <strong>de</strong> jaren tachtig van <strong>de</strong> vorige<br />
(19 e ) eeuw , als gevolg van een nieuwe fase<br />
in <strong>de</strong> Europese kolonisatie, <strong>de</strong> wedloop om<br />
Afrika. In die perio<strong>de</strong> wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> meeste nu<br />
nog bestaan<strong>de</strong> grenzen in Afrika getrokken,<br />
door mid<strong>de</strong>l van verdragen tussen Europese<br />
mogendhe<strong>de</strong>n, op basis van Europese machtsverhoudingen.<br />
In 1890 wordt het hele gebied<br />
dat sindsdien als Eritrea op <strong>de</strong> kaart staat, als<br />
kolonie aan Italië toegewezen. In datzelf<strong>de</strong> proces<br />
ontstaan ook <strong>de</strong> grenzen van het huidige<br />
Ethiopië. Menelik, heerser over het kleine,<br />
maar in <strong>de</strong> regio opkomen<strong>de</strong> Amhaarse volk,<br />
wordt als keizer erkend over uitgestrekte gebie<strong>de</strong>n<br />
waar behalve Amharen een grote meer<strong>de</strong>rheid<br />
woont van Oromo’s, Tigrayers, Somali’s en<br />
nog een hele serie kleinere volkeren. Op grond<br />
van machtspolitieke overwegingen en gelegitimeerd<br />
door Meneliks Christendom, wordt <strong>de</strong>ze<br />
keizer als enige Afrikaanse vorst blijvend opgenomen<br />
als partner - en niet als slacht<strong>of</strong>fer - van
20 21<br />
zijn Europese kollega’s in<br />
<strong>de</strong> wedloop om Afrika.<br />
Maar Eritrea valt buiten<br />
zijn soevereiniteit.<br />
Er is in Afrika een<br />
algemeen bewustzijn van<br />
<strong>de</strong> evi<strong>de</strong>nte gebrekkigheid<br />
van <strong>de</strong>ze door kolonisa-<br />
,,Vanuit een<br />
oogpunt van<br />
rechtvaardigheid<br />
moeten <strong>de</strong> meningen<br />
van het<br />
Eritrese volk in<br />
overweging wor<strong>de</strong>n<br />
genomen.<br />
Wisseling van allianties in <strong>de</strong> Hoorn<br />
toren getrokken grenzen.<br />
Niettemin, <strong>de</strong> stra-<br />
Maar er heerst een nog<br />
tegische belangen van<br />
grotere huiver voor <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten in<br />
problemen die zou<strong>de</strong>n<br />
het Ro<strong>de</strong> Zee-gebied en<br />
ontstaan als aan <strong>de</strong>ze<br />
overwegingen van vei-<br />
grenzen te gemakkelijk<br />
ligheid en wereldvre<strong>de</strong><br />
zou wor<strong>de</strong>n getornd. Bo-<br />
maken het noodzakelijk<br />
vendien heeft <strong>de</strong> koloniale<br />
dit land te koppelen aan<br />
ervaring in sterke mate<br />
onze bondgenoot Ethi-<br />
nieuwe realiteiten toege-<br />
opie.” Daartegenover<br />
voegd aan het Afrikaanse<br />
pleiten <strong>de</strong> Sovjetunie en<br />
landschap. Het historische<br />
haar bondgenoten voor<br />
kompromis van Afrika’s<br />
onafhankelijkheid. Maar<br />
<strong>de</strong>kolonisatie is <strong>de</strong> beslis-<br />
het westen heeft een<br />
sing geweest om <strong>de</strong>ze<br />
meer<strong>de</strong>rheid.<br />
koloniale grenzen te aan-<br />
Over <strong>de</strong> ho<strong>of</strong><strong>de</strong>n van<br />
vaar<strong>de</strong>n als basis voor <strong>de</strong> onafhankelijkheid,<br />
van <strong>de</strong> kou<strong>de</strong> oorlog, die dat jaar in Korea heet<br />
<strong>de</strong> zich wel <strong>de</strong>gelijk manifesteren<strong>de</strong> Eritreers<br />
Met zijn twintig jaar is <strong>de</strong> Eritrese onaf-<br />
Verenig<strong>de</strong> Staten en an<strong>de</strong>re westerse lan<strong>de</strong>n<br />
Oga<strong>de</strong>n-gebied in 1977. De Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
waarna eventuele korrekties door goed overleg<br />
wordt. Het nog niet ge<strong>de</strong>koloniseer<strong>de</strong> Afrika is<br />
heen, wordt het gebied van 1952 toegevoegd<br />
hankelijkheidsstrijd <strong>de</strong> oudste oorlog in Afrika.<br />
gesteun<strong>de</strong>, feodale bewind van keizer Haile<br />
probeer<strong>de</strong>n op een kritiek moment het nieuwe<br />
tussen onafhankelijke buurlan<strong>de</strong>n tot stand<br />
vrijwel afwezig. Op Ethiopië na, dat nu op his-<br />
aan Ethiopië, als autonome eenheid in een<br />
Toch is het ook <strong>de</strong> meest vergeten revolutie<br />
Selassie kopje on<strong>de</strong>r gegaan in een bre<strong>de</strong>, maar<br />
bewind in Addis on<strong>de</strong>r druk te zetten door een<br />
zou<strong>de</strong>n kunnen komen. Juist inzake Eritrea is<br />
torische, eknomische en strategische gron<strong>de</strong>n<br />
fe<strong>de</strong>ratie on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> keizerlijke kroon. Bij wijze<br />
in dit turbulente wereld<strong>de</strong>el. In al die jaren<br />
slecht georganiseer<strong>de</strong> golf van volksverzet. De<br />
belo<strong>of</strong><strong>de</strong> wapenzending op te schorten. De Sov-<br />
het an<strong>de</strong>rs gegaan.<br />
aanspraken maakt op Eritrea. Het recht op zeif-<br />
van kompromis wordt volledige annexatie af-<br />
is er maar een korte perio<strong>de</strong> geweest, waarin<br />
enorme kosten in geld en mensenlevens van<br />
jetunie sprong razendsnel in dat gat door meer<br />
Net als el<strong>de</strong>rs in Afrika ontstaan in<br />
beschikking, <strong>de</strong> wens van <strong>de</strong> bevolking zelf,<br />
gewezen en <strong>de</strong> autonomie-bepalingen wor<strong>de</strong>n<br />
Eritrea af en toe internationaal voorpagina-<br />
<strong>de</strong> ein<strong>de</strong>loze oorlog in Eritrea had<strong>de</strong>n veel bij-<br />
en betere wapens te leveren dan <strong>de</strong> Amerika-<br />
Eritrea door <strong>de</strong> koloniale overheersing sociale<br />
<strong>de</strong> aanvaar<strong>de</strong> realiteit van <strong>de</strong> koloniale grenzen<br />
door <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Naties gegaran<strong>de</strong>erd. Maar<br />
nieuws was. Dat was in 1977 en ‘78. Het was<br />
gedragen tot <strong>de</strong> val van <strong>de</strong> keizer. Maar <strong>de</strong> mi-<br />
nen had<strong>de</strong>n toegezegd. Al snel ontstond een<br />
veran<strong>de</strong>ringen, die voor het eerst een ge-<br />
- principes die <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> twee <strong>de</strong>cennia<br />
wanneer direkt na <strong>de</strong> overdracht <strong>de</strong> hardhandi-<br />
ook een sensationele perio<strong>de</strong>, want eind ‘77<br />
litairen die in <strong>de</strong> beroering <strong>naar</strong> boven dreven<br />
hechte vriendschap tussen Moskou en Addis<br />
meenschappelijk Eritrees nationaal gevoel<br />
<strong>de</strong> rest van Afrika’s <strong>de</strong>kolonisatie tenminste<br />
ge uitholling van <strong>de</strong> Eritrese autonomie begint,<br />
leek <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitieve overwinning voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur<br />
en <strong>de</strong> macht in han<strong>de</strong>n kregen (<strong>de</strong> Voorlopige<br />
Abeba. De Sovjetunie nam op <strong>de</strong> koop toe dat<br />
doen wortelschieten. Vanzelfsprekend is dat<br />
me<strong>de</strong> zou<strong>de</strong>n bepalen spelen in het VN-<strong>de</strong>bat<br />
zwijgen <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Naties. Ook als in 1960<br />
te staan en een jaar later volg<strong>de</strong> een vreselijke<br />
Militaire Bestuursraad, beter bekend on<strong>de</strong>r<br />
het daarvoor zijn ou<strong>de</strong>re bondgenoot Somalië<br />
anti-ltaliaans gericht. Wanneer dan tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
vrijwel geen rol, <strong>of</strong>schoon <strong>de</strong> erkenning van <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> fe<strong>de</strong>ratie eenzijdig wordt opgeheven en Eri-<br />
terugslag.<br />
zijn Amhaarse <strong>naar</strong>n, <strong>de</strong> Derg) wil<strong>de</strong>n inzake<br />
moest laten vallen. Dat land wend<strong>de</strong> zich in<br />
twee<strong>de</strong> wereldoorlog het inmid<strong>de</strong>ls fascistische<br />
toepasselijkheid van die principes wel wordt<br />
trea als provincie door Ethiopië wordt ingelijfd.<br />
Halfweg <strong>de</strong> jaren zeventig had het verzet<br />
Eritrea van geen konssesies weten. De strijd<br />
arren moe<strong>de</strong> maar weer tot het westen.<br />
Italiaanse bestuur wordt verjaagd door Britse<br />
uitgesproken. Maar <strong>de</strong> doorslaggeven<strong>de</strong> over-<br />
Eritrea is een vergeten kwestie gewor<strong>de</strong>n. Voor<br />
een zodanige politieke en militaire kracht op-<br />
duur<strong>de</strong> voort en het Eritrese verzet beleef<strong>de</strong><br />
Een politieke ontwikkeling vol hoogst<br />
troepen, wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze door <strong>de</strong> bevolking als<br />
wegingen zijn openlijk ontleend aan regionale<br />
<strong>de</strong> Eritreërs rest nog slechts <strong>de</strong> gewapen<strong>de</strong><br />
gebouwd, dat vanuit het geheel beheerste berg-<br />
hoogtijdagen, me<strong>de</strong> dankzij <strong>de</strong> instabiliteit van<br />
interessante volkenrechtelijke, i<strong>de</strong>olo-gische,<br />
bevrij<strong>de</strong>rs gesteund, me<strong>de</strong> dankzij hun bel<strong>of</strong>tes<br />
en globale machtspolitiek in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong><br />
bevrijdingsstrijd, ter verwezenlijking van het<br />
en plattelandsgebied kon wor<strong>de</strong>n overgegaan<br />
het nieuwe bewind.<br />
politieke en morele nuances. Meer <strong>de</strong>tails zou-<br />
over zelfbeschikking. Maar gewekte verwach-<br />
kou<strong>de</strong> Oorlog.<br />
recht op <strong>de</strong>kolonisatie. voortspruitend uit<br />
tot het innemen van <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n. Begin 1978<br />
On<strong>de</strong>rtussen ontpopten <strong>de</strong> militairen in<br />
<strong>de</strong>n hier te ver voeren. Maar <strong>de</strong> eindkonklusie<br />
tingen wor<strong>de</strong>n teleurgesteld. Bel<strong>of</strong>tes over<br />
De Verenig<strong>de</strong> Staten waren al snel na<br />
verschillen<strong>de</strong> ou<strong>de</strong>re Eritrese nationalistische<br />
kon<strong>de</strong>n Ethiopische troepen zich alleen nog<br />
<strong>de</strong> Derg - on<strong>de</strong>r leiding van kolonel Men-<br />
moet toch lui<strong>de</strong>n dat cynische machtspolitiek<br />
zelfbeschikking blijken oorlogspropaganda te<br />
<strong>de</strong> oorlog begonnen het Ethiopie van keizer<br />
organisaties, wordt in dat jaar het Eritrean<br />
maar handhaven in <strong>de</strong> omsingel<strong>de</strong> ho<strong>of</strong>dstad<br />
gistoe Heile Mariam - zich als marxisten. En<br />
<strong>de</strong> doorslag heeftgegeven bij <strong>de</strong>ze politieke<br />
zijn geweest. Eritrese nationalisten keren zich<br />
Haile Selassie op te bouwen tot hun belang-<br />
Liberation Front opgericht, waaruit zich tien<br />
Asmara en een bruggeho<strong>of</strong>d in <strong>de</strong> haven van<br />
hoewel hun gelo<strong>of</strong>sbrieven dienaangaan<strong>de</strong> fel<br />
partnerruil. Het is <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft van <strong>de</strong><br />
al snel met evenveel bitterheid tegen het Britse<br />
rijkste bondgenoot in Afrika. Zij vin<strong>de</strong>n dat<br />
jaar later <strong>de</strong> progressievere EPLF afsplitst.<br />
Massawa. Het wachten was op het beslissen<strong>de</strong><br />
omstre<strong>de</strong>n zijn, slaag<strong>de</strong>n zij erin <strong>de</strong> steun te<br />
jaren zeventig, een perio<strong>de</strong> die inmid<strong>de</strong>ls al <strong>de</strong><br />
militaire bestuur, dat tot 1952 als nieuwe<br />
het strategische kustgebied van Eritrea - waar<br />
<strong>of</strong>fensief, <strong>de</strong> inname van <strong>de</strong> ho<strong>of</strong>dstad. Journa-<br />
verwerven van <strong>de</strong> Sovjetunie en diens bond-<br />
twee<strong>de</strong> wedloop om Afrika is gedoopt.<br />
kolonisator zal blijven zitten.<br />
zij later een van hun belangrijkste militaire<br />
listen spoed<strong>de</strong>n zich ter plekke, rekenend op<br />
genoten in Oost-Europa, Cuba en Zuid-Yemen,<br />
De eind 1977 aangevoer<strong>de</strong> zware Russi-<br />
In 1950 is <strong>de</strong> kwestie-Eritrea aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong><br />
telekomunikatie-bases zou<strong>de</strong>n bouwen - on<strong>de</strong>r<br />
‘hot stuff.<br />
allemaal lan<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> Eritrese zaak eer<strong>de</strong>r<br />
sche wapens, militaire specialisten, Zuid-Yeme-<br />
in <strong>de</strong> nog jonge Verenig<strong>de</strong> Naties. De westelijke<br />
Ethiopisch gezag moot komen. Het klassieke<br />
Maar opnieuw zou<strong>de</strong>n internationale<br />
minstens in naam had<strong>de</strong>n gesteund. De direkte<br />
nitische gevechtsvliegers en Cubaanse troepen<br />
gealliëer<strong>de</strong>n voeren <strong>de</strong> boventoon in een <strong>de</strong>bat<br />
citaat is van minister van buitenlandse zaken<br />
geopolitieke ontwikkelingen roet in het eten<br />
aanleiding tot <strong>de</strong>ze politieke ommezwaai was<br />
maken een succesvolle Ethiopische opmars<br />
dat volledig wordt gedomineerd door <strong>de</strong> sfeer<br />
John Foster Dulles in <strong>de</strong> Veiligheidsraad:<br />
gooien. In 1974 was in Ethiopië het, door <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> Somalische invasie in Ethiopië’s zui<strong>de</strong>lijke<br />
tegen Somalië mogelijk in het Oga<strong>de</strong>n-gebied.
22 23<br />
Na een perio<strong>de</strong> van aarzeling en diverse<br />
pogingen tot bemid<strong>de</strong>ling - vanuit <strong>de</strong> meest<br />
uiteenlopen<strong>de</strong> linkse hoeken, <strong>de</strong> kwestie wordt<br />
toch minstens als pijniijk ervaren - wordt <strong>de</strong><br />
hele machinerie in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft van 1978<br />
ook in Eritrea ingezet. Al hou<strong>de</strong>n met name <strong>de</strong><br />
Cubanen zich daar, kennelijk gegeneerd, nogal<br />
op <strong>de</strong> achtergrond.<br />
Tegen <strong>de</strong> nieuwe Ethiopische overmacht<br />
aan gevechtsvliegtuigen, bommen-werpers<br />
en zwaar grondmateriëel waren <strong>de</strong> Eritreërs<br />
niet bestand. Stuk voor stuk moesten ze <strong>de</strong><br />
ste<strong>de</strong>n, verbindingswegen en kwestbare <strong>de</strong>len<br />
van het platteland weer prijsgeven. Het was<br />
een ongelo<strong>of</strong>lijke terugslag en dat was zo’n<br />
beetje het laatste wat over Eritrea echt tot <strong>de</strong><br />
buitenwereld doordrong.<br />
Toch blijkt <strong>de</strong> indruk, die toen werd gewekt<br />
- dat het Eritrese verzet volledig vermorzeld<br />
was - achteraf verre van juist te zijn. Men<br />
zag <strong>de</strong> bui hangen en besloot zich niet dood<br />
te vechten tegen <strong>de</strong> nieuwe overmacht. EPLF<br />
- inmid<strong>de</strong>ls uitgegroeid tot <strong>de</strong> belangrijkste van<br />
<strong>de</strong> twee verzetsorganisaties - organiseer<strong>de</strong> een<br />
gedisciplineer<strong>de</strong> terugtocht, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>kking van<br />
vertragingsgevechten, overal waar <strong>de</strong> Ethiopische<br />
kolonnes oprukten. De ste<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n<br />
geëvakueerd, na grote massaverga<strong>de</strong>ringen met<br />
<strong>de</strong> bevolking, waarvan <strong>de</strong> meest kwetsbaren<br />
meevluchtten. De ‘lange mars’ voer<strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijk<br />
<strong>naar</strong> het ontoegankelijke bergland van<br />
Sahel, waar <strong>de</strong> vijan<strong>de</strong>lijke tanks niet zou<strong>de</strong>n<br />
kunnen doordringen. ELF trok zich terug in<br />
zijn ou<strong>de</strong> basisgebied, <strong>de</strong> laaglan<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
westelijke Barka-provincie.<br />
In Sahel volg<strong>de</strong> een perio<strong>de</strong> van fortifikatie.<br />
Achter <strong>de</strong> loopgraven in <strong>de</strong> beschermen<strong>de</strong><br />
bergketens - waarop <strong>de</strong> Ethiopische <strong>of</strong>fensieven<br />
van ‘78 en ‘79 vastliepen - is Sahel een soort<br />
mierenland gewor<strong>de</strong>n waar het leven zich<br />
groten<strong>de</strong>els on<strong>de</strong>rgronds afspeelt. On<strong>de</strong>rtussen<br />
wer<strong>de</strong>n ook <strong>de</strong> strijdkrachten gereorganiseerd.<br />
Het strategische basisgebied van Sahel<br />
wordt nu ver<strong>de</strong>digd door briga<strong>de</strong>s met zwaar<br />
materiëel, vanachter vaste linies: meer een<br />
klassieke stellingenoorlog dan een guerrilla.<br />
Daarnaast wer<strong>de</strong>n weer kleine eenhe<strong>de</strong>n met<br />
een grote mobiliteit geformeerd, die na verloop<br />
van tijd guerilla-operaties in <strong>de</strong> rest van het<br />
land hervatten. Op dit moment opereren<br />
zulke eenhe<strong>de</strong>n weer in het grootste <strong>de</strong>el van<br />
Eritrea. Ze infiltreren dwars door Ethiopische<br />
linies heen, <strong>of</strong> trekken eromheen om in <strong>de</strong> rug<br />
aan te vallen. Ze leggen mijnen en hin<strong>de</strong>rlagen<br />
langs <strong>de</strong> verbindingswegen en vallen militaire<br />
posten aan.<br />
Opnieuw lijkt nu een situatie te zijn<br />
ontstaan, waarin <strong>de</strong> Ethiopiërs praktisch<br />
omsingeld zijn in <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n en een aantal<br />
militaire bruggeho<strong>of</strong><strong>de</strong>n, waartussen zij zich<br />
slechts sporadisch per zwaar konvooi kunnen<br />
bewegen. Daarbij maken <strong>de</strong> Eritreërs grote<br />
hoeveelhe<strong>de</strong>n wapens en munitie buit, waaron<strong>de</strong>r<br />
ook veel zwaar materiëel, zoals artillerie en<br />
tanks. Op dit moment beschikt EPLF over meer<br />
tanks en pantservoertuigen dan zij, gezien <strong>de</strong><br />
terrein-omstandighe<strong>de</strong>n, kan inzetten.<br />
Nacht van 16 op 17 <strong>de</strong>cember,<br />
Wagrad. Mass Administration<br />
Center<br />
In een vallei die <strong>de</strong> ko<strong>de</strong>naam Wagrad<br />
draagt wor<strong>de</strong>n we, na <strong>de</strong> nachtelijke rit uit<br />
Nacfa, ontvangen door Mohammed Nur Bahé.<br />
Een jonge man, ik schat achter in <strong>de</strong> twintig.<br />
Hij spreekt uitstekend Engels, heeft kennelijk<br />
een ste<strong>de</strong>lijke achtergrond en praat en argumenteert<br />
als een Europese intellectueel. Hij<br />
werkt bij het EPLF-Departement van Massa-<br />
Organisatie en wordt voorgesteld als ‘een van<br />
<strong>de</strong> kamera<strong>de</strong>n die verantwoor<strong>de</strong>lijk zijn voor<br />
<strong>de</strong> organisatie van <strong>de</strong> bevolking in Sahel’.<br />
On<strong>de</strong>r een handgeschil<strong>de</strong>rd portret van Oom<br />
Ho - nooit afbeeldingen van eigen Eritrese<br />
lei<strong>de</strong>rs, persoonsverheerlijking is uit <strong>de</strong>n boze<br />
in <strong>de</strong> beweging - zitten we aan een krakkemikkige<br />
houten tafel in zijn bunker. In een hoek<br />
kraakt <strong>de</strong> veldtelefoon op een munitiekistje<br />
met boeken, naast <strong>de</strong> onvermij<strong>de</strong>lijke khalasjnik<strong>of</strong>.<br />
Mohammed vertelt hoe dat nou gaat, <strong>de</strong><br />
organisatie van <strong>de</strong> burgerbevolking. Een les in<br />
<strong>de</strong>mokratisch centralisme op z’n Eritrees.<br />
Uitgangspunt, zegt hij, is <strong>de</strong> vrijwilligheid<br />
van elke <strong>de</strong>elname aan het werk in <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
organen van het front. Het EPLF is een<br />
politieke organisatie, waarvan <strong>de</strong> basis wordt<br />
gevormd door <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> massaorganisaties,<br />
voor boeren, arbei<strong>de</strong>rs, ambachtslie<strong>de</strong>n,<br />
vrouwen, jeugd en stu<strong>de</strong>nten. In bevrijd gebied
24 25<br />
werken <strong>de</strong>ze organisaties openlijk; on<strong>de</strong>r vluch-<br />
familiele<strong>de</strong>n hebben. EPLP wil vermij<strong>de</strong>n dat<br />
indruk is dat EPLF een hoge score verdient.<br />
Er bestaat ook een stelsel van plaatselijke<br />
landbouwvel<strong>de</strong>n in Barka. Vanwege <strong>de</strong> noodsi-<br />
gevlucht, omdat ze te bekend waren als EPLF-<br />
telingen in het buitenland (alleen al in Soedan<br />
door achterlating van afhankelijke familiele<strong>de</strong>n<br />
Beginselen wor<strong>de</strong>n met een haast brave ernst<br />
en regionale bestuurslichamen:<br />
tuatie trekken ze ook steeds meer <strong>naar</strong> Soedan,<br />
aktivisten. In nun optre<strong>de</strong>n merk je snel <strong>de</strong><br />
meer dan 400.000) voorzover het gastland dat<br />
<strong>de</strong> vluchtelingenstroom <strong>naar</strong> Soedan no<strong>de</strong>loos<br />
in praktijk gebracht. Mohammed: “Je moet<br />
zogenaam<strong>de</strong> volksassemblees, die bestaan<br />
om als seizoenarbei<strong>de</strong>r wat te verdienen. Hun<br />
sporen van een langdurige betrokkenheid bij<br />
toestaat. In bezet gebied funktioneren <strong>de</strong>ze<br />
wordt vergroot.<br />
het eigenlijk lang in <strong>de</strong> praktijk meemaken.<br />
uit gekozen vertegenwoordigers van <strong>de</strong> bevol-<br />
eigen taal is het Tigré, waarmee zij in Soedan<br />
het EPLF-werk. Gevor<strong>de</strong>rd in <strong>de</strong> schoolklassen,<br />
organisaties klan<strong>de</strong>stien.<br />
Af<strong>de</strong>lingen van <strong>de</strong> massa-organisaties,<br />
Pas dan zie je wat voor pragmatische variaties<br />
king. Als regel wor<strong>de</strong>n die vertegenwoordigers<br />
onvoldoen<strong>de</strong> uit <strong>de</strong> voeten kunnen. Voor <strong>de</strong><br />
zelfbewust, open in gesprekken zowel over<br />
De taak van Mohammeds <strong>de</strong>partement<br />
milities en eenhe<strong>de</strong>n van het bevrijdingsleger<br />
door plaatselijke omstandighe<strong>de</strong>n ontstaan en<br />
via <strong>de</strong> massa-organisaties gekozen. In een<br />
duur van <strong>de</strong> kursus wor<strong>de</strong>n zij hier door EPLF<br />
praktische zaken als over politiek. De vrouwen<br />
omschrijft hij als het omzetten van politiek<br />
sturen gekozen vertegenwoordigers <strong>naar</strong> een<br />
hoe mensen in zo’n organisatie functioneren.<br />
gegeven dorp zijn dat bijvoorbeeld een bepaald<br />
on<strong>de</strong>rgebracht in schuilhutten en ontvangen<br />
verbergen zich niet achter sluiers, nemen het<br />
bewustzijn in praktische organisatie. De<br />
kongres, het hoogste besluitvormings-orgaan<br />
In West-Europa staat men vaak wantrouwend<br />
aantal boeren, vrouwen, jongeren en een<br />
voedsel van <strong>de</strong> beweging. Volgens Dragon is<br />
woord als ze wat te zeggen hebben, ook als er<br />
eerste stap is het lidmaatschap van een van<br />
van <strong>de</strong> EPLF. Daar wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> grote politieke<br />
tegenover het <strong>de</strong>mocratisch-centralistische mo-<br />
han<strong>de</strong>laar, al <strong>naar</strong> gelang <strong>de</strong> situatie daar. Maar<br />
het <strong>de</strong> eerste keer dat hij hier volwassen noma-<br />
mannen bij zijn. Ou<strong>de</strong>re mannen verzorgen <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> massa-organisaties. De aktiefsten daaruit<br />
lijnen voor <strong>de</strong> toekomst uitgezet en <strong>de</strong> ver-<br />
<strong>de</strong>l. Voor ons zijn <strong>de</strong> impulsen vanuit <strong>de</strong> basis<br />
helemaal sluitend is dat systeem niet. In een<br />
<strong>de</strong>n in gemeng<strong>de</strong> klassen ziet. Vorig jaar <strong>de</strong><strong>de</strong>n<br />
kin<strong>de</strong>ren als <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rs in een bijeenkomst<br />
kunnen zich mel<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> volksmilitie, die<br />
richtingen in <strong>de</strong> voorbije perio<strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>eld.<br />
van het allergrootste belang. Toch is er enige<br />
dorp waar <strong>de</strong> massa-organisaties onvoldoen<strong>de</strong><br />
mannen en vrouwen dat nog apart. Ver<strong>de</strong>rop<br />
van <strong>de</strong> vrouwenorganisatie zitten. Een levens-<br />
plaatselijke ver<strong>de</strong>digingstaken heeft en soms<br />
Er wordt een centraal comite gekozen, dat<br />
mate van centralisme nodig om <strong>de</strong> strijd te<br />
representatief zijn, kunnen ook verkiezingen<br />
ligt het vluchtelingenkamp van Wagrad: een<br />
lustige gemeenschap.<br />
on<strong>de</strong>rsteuningswerk doet bij grotere militaire<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijk is voor <strong>de</strong> uitvoering van het<br />
kunnen voeren. Maar er is <strong>de</strong>mokratie nodig,<br />
via een an<strong>de</strong>r systeem wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n. Ook<br />
verzameling hutten van takken, matten en<br />
We wor<strong>de</strong>n voorgesteld aan twee jonge<br />
operaties. Het werk in <strong>de</strong> massa-organisaties en<br />
program tot het volgen<strong>de</strong> kongres. Binnen het<br />
centralisme mag geen diktatuur wor<strong>de</strong>n. In die<br />
kan er plaats ingeruimd wor<strong>de</strong>n voor personen<br />
gras, verspreid langs <strong>de</strong> berghellingen aan<br />
vrouwen, Mariam en Sitel, die hier slechts<br />
in <strong>de</strong> militie wordt verricht<br />
onvermij<strong>de</strong>lijke spanning<br />
die van groot belang ge-<br />
tij<strong>de</strong>lijk zijn, op bezoek bij<br />
naast <strong>de</strong> gewone dagtaak,<br />
proberen wij een weg te<br />
acht wor<strong>de</strong>n, maar buiten<br />
gevluchte familiele<strong>de</strong>n.<br />
zoals landbouw, zorg voor<br />
vin<strong>de</strong>n.”<br />
<strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> massa-or-<br />
Ze maken <strong>de</strong>el uit van <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> dieren, <strong>of</strong> <strong>de</strong> dagelijkse<br />
De taken van <strong>de</strong> mas-<br />
ganisaties vallen. Dit is<br />
gekozen volksassemblee<br />
baan van <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lingen.<br />
sa-organisaties zijn met zo<br />
bijvoorbeeld het geval met<br />
van Afabet en omgeving,<br />
Maar in bevrijd gebied<br />
eenvoudig sluitend aan te<br />
een aantal voormalige<br />
die ook nu, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
probeert men dat ‘prive’-<br />
geven. Er zijn grote plaat-<br />
feodale grondbezitters die<br />
Ethiopische bezetting,<br />
werk zoveel mogelijk op<br />
selijke verschillen, vooral<br />
loyaal aan een landhervor-<br />
klan<strong>de</strong>stien doorwerkt.<br />
gemeenschappelijke basis<br />
tussen het opereren in<br />
ming hebben meegewerkt,<br />
Veertig gekozen le<strong>de</strong>n<br />
te organiseren. De land-<br />
bevrijd en in bezet gebied.<br />
maar geen <strong>de</strong>el uitmaken<br />
- twaalf vrouwen, negen<br />
bouw wordt zo geregeld,<br />
Interne politieke vorming,<br />
van <strong>de</strong> boerenorganisatie.<br />
mannen, vijftien boe-<br />
dat een boer die langere<br />
informatie en propaganda<br />
Niet alleen in bevrijd ge-<br />
ren en vier han<strong>de</strong>laars<br />
tijd geheel in beslag wordt<br />
<strong>naar</strong> buiten toe, dingen<br />
bied, maar ook in streken<br />
- vertegenwoordigen een<br />
genomen door militie-<br />
die partij-af<strong>de</strong>lingen in Ne-<br />
<strong>of</strong> stadswijken on<strong>de</strong>r Ethio-<br />
bevolking van zo’n elfdui-<br />
taken, toch weet dat zijn<br />
<strong>de</strong>rland ook doen. Maar ze<br />
pisch bestuur funktioneren<br />
zend mensen.<br />
akkers niet verwaarloosd<br />
vormen ook <strong>de</strong> basis voor<br />
nu zulke (klan<strong>de</strong>stiene)<br />
Een ou<strong>de</strong>re man,<br />
achterblijven. Hetzelf<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rlinge hulporganisa-<br />
volksassemblees.<br />
El Amin, komt bij ons<br />
geldt voor <strong>de</strong> zorg voor<br />
kin<strong>de</strong>ren: <strong>de</strong> praktische<br />
bevrijding van <strong>de</strong> vrouw<br />
uit <strong>de</strong> traditioneel aan huis gebon<strong>de</strong>n slavernij<br />
centraal comite wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkhe-<br />
ties in comité-vorm. Zo<br />
is <strong>de</strong> vrouwenorganisatie<br />
<strong>de</strong> ruggegraat voor sociale<br />
hulpverlening. Ze verzamelt gegevens over<br />
16 December.<br />
vluchtelingenkamp<br />
Wagrad<br />
weerskanten van <strong>de</strong> vallei. Er wonen zo’n 300<br />
zitten: Sitels broer. Hij<br />
is secretaris van een uit<br />
drie personen bestaand<br />
dagelijks bestuur van <strong>de</strong> assemblee. Dit bestuur<br />
is een van <strong>de</strong> meest opvallen<strong>de</strong> kanten van <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>n weer ver<strong>de</strong>eld, on<strong>de</strong>r meer via een aantal<br />
waar hulp nodig is en helpt bij <strong>de</strong> distributie als<br />
vluchtelingen uit Afabet, dat twee jaar gele<strong>de</strong>n<br />
komt elke twee weken bijeen, <strong>de</strong> assemblee<br />
Eritrese strijd.<br />
<strong>de</strong>partementen (ruwweg vergelijkbaar met<br />
er hulpvoorra<strong>de</strong>n zijn.<br />
Na een paar uur slaap in het half in <strong>de</strong><br />
weer in Ethiopische han<strong>de</strong>n viel. Meest vrou-<br />
maan<strong>de</strong>lijks. El Amin ontvangt alle stukken,<br />
Een ver<strong>de</strong>rgaan<strong>de</strong> stap is <strong>de</strong> aanmelding<br />
ministeries), zoals gezondheidszorg, on<strong>de</strong>rwijs<br />
In <strong>de</strong> boerenorganisatie wordt overlegd<br />
bergwand verscholen kantoortje van Moham-<br />
wen met kin<strong>de</strong>ren en wat ou<strong>de</strong>ren. Ze dragen<br />
bereidt <strong>de</strong> agenda voor en notuleert. Tij<strong>de</strong>ns<br />
als ‘fighter’, om als full-timer aktief te wor<strong>de</strong>n<br />
en kultuur, ekonomie, militaire zaken en<br />
over het gemeenschappelijk uitvoeren van gro-<br />
med Nur Bahé gaan we ‘s ochtends op stap in<br />
het bizarre mengsel van fascinerend kleurige<br />
<strong>de</strong> assemblee-verga<strong>de</strong>ring neemt ie<strong>de</strong>r lid be-<br />
in <strong>de</strong> EPLF, eventueel - maar niet per sé - als<br />
massa-organisatie.<br />
tere werken, zoals het herstel van bevloeiïngs<br />
<strong>de</strong> vallei. Er stroomt wat water, hier en daar<br />
traditionele kledij, over een samenraapsel<br />
paal<strong>de</strong> taken op zich voor <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong>.<br />
guerrillastrij<strong>de</strong>r. Toelating tot <strong>de</strong> militaire<br />
Kollektieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid, vrije<br />
dijkjes na <strong>de</strong> regentijd. Vrouwen uit een tradi-<br />
zijn putten geslagen en kleine groentetuintjes<br />
van Europees twee<strong>de</strong>hands, dat door ERA als<br />
Op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring brengt ie<strong>de</strong>reen<br />
basistraining gebeurt in <strong>de</strong> regel pas na een<br />
diskussie, kritiek en zelfkritiek, meer<strong>de</strong>rheids-<br />
tioneel-islamitische achtergrond zullen eer<strong>de</strong>r<br />
aangelegd en ik zie wat kippen rondscharrelen.<br />
noodhulp is aangevoerd. Uiterst kleine hoe-<br />
verslag uit. Er wordt geëvalueerd en er wor<strong>de</strong>n<br />
stevige perio<strong>de</strong> van praktisch werk in een<br />
besluiten en loyale uitvoering daarvan, het<br />
meedoen aan een alfabetisatieklas vanuit <strong>de</strong><br />
Na een kwartier lopen stuiten we op een<br />
veelhe<strong>de</strong>n voedsel wor<strong>de</strong>n zelf geproduceerd,<br />
nieuwe taken voor <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong><br />
massa-organisatie <strong>of</strong> in <strong>de</strong> militie. EPLF en<br />
zijn allemaal steekwoor<strong>de</strong>n die voortdurend<br />
vrouwenorganisatie dan aan gemeng<strong>de</strong> klassen<br />
aantal schoolklassen in <strong>de</strong> openlucht. Tradi-<br />
voor <strong>de</strong> rest is men afhankelijk van wat ERA<br />
opgesteld. Mariam vertelt dat haar taken vooral<br />
bevrijdingsleger bestaan zoveel mogelijk uit<br />
in Mohammeds verhaal opduiken. Het is een<br />
van het <strong>de</strong>partement van on<strong>de</strong>rwijs. Overal<br />
tioneel gekle<strong>de</strong> mannen en vrouwen krijgen<br />
en EPLF kunnen verschaffen. Water wordt met<br />
bestaan uit het verzamelen van informatie<br />
door en door politiek bewuste mensen. De<br />
organisatiemo<strong>de</strong>l waarvan <strong>de</strong> basistrekken<br />
waar vrijwillige arbeid, <strong>of</strong> bijdragen in geld <strong>of</strong><br />
taalles in Arabisch en Tigrinya, met behulp<br />
plastic jerrycans uit putten in <strong>de</strong> rivierbedding<br />
over behoefte aan voedsel, kleding, medische<br />
meeste guerrillastrij<strong>de</strong>rs zijn tussen <strong>de</strong> twintig<br />
overeenkomen met die van verschillen<strong>de</strong><br />
goe<strong>de</strong>ren nodig zijn voor gemeenschappelijke<br />
van schoolbor<strong>de</strong>n en door EPLF gedrukte<br />
gehaald. Ook hier zijn een aantal schoolklassen<br />
hulp, problemen met dieren. Gratis medische<br />
en <strong>de</strong>rtig jaar oud, zowel mannen als vrouwen.<br />
an<strong>de</strong>re bevrijdingsbewegingen in Afrika en<br />
doelein<strong>de</strong>n, wordt dat vooral via <strong>de</strong> massa-or-<br />
boeken en schriften. Het zijn semi-noma<strong>de</strong>n,<br />
in volle gang.<br />
hulp is regelmatig beschikbaar in <strong>de</strong> vorm van<br />
Maar ook van aspirant-strij<strong>de</strong>rs in <strong>de</strong> juiste<br />
el<strong>de</strong>rs. De waar<strong>de</strong> ervan moet toch beoor<strong>de</strong>eld<br />
ganisaties geregeld.<br />
die traditioneel heen en weer trekken tussen<br />
Het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> kampbevolking<br />
een mobiele kliniek, Als opname in een vaste<br />
leeftijdsgroep wordt bekeken <strong>of</strong> zij afhankelijke<br />
wor<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> hand van <strong>de</strong> praktijk. Mijn<br />
Sahel, waar zij water zoeken voor <strong>de</strong> dieren, en<br />
is voor <strong>de</strong> optrekken<strong>de</strong> Ethiopiërs uit Afabet<br />
kliniek noodzakelijk wordt geacht, verstrekt
26 27<br />
Miriam daarvoor bonnen en probeert ze transport<br />
te regelen. Als belangrijkste taken van <strong>de</strong><br />
assemblee in dit gebied wor<strong>de</strong>n genoemd:<br />
•Het regelen van alle geschillen tussen<br />
mensen, behalve zware misda<strong>de</strong>n, zoals<br />
verlating. Overigens schijnt moord en diefstal<br />
erg weinig voor te komen. De bena<strong>de</strong>ring van<br />
geschillen is vooral gebaseerd op gesprek,<br />
het uitvoerig horen van alle partijen, om <strong>de</strong><br />
problemen dui<strong>de</strong>lijk te krijgen. Daaruit moeten<br />
oplossingen voortkomen, liefst in <strong>de</strong> vorm van<br />
een schikking die voor alle partijen bevredigend<br />
is, <strong>of</strong> minstens aanvaard en begrepen kan<br />
wor<strong>de</strong>n. Straffen liggen vrijwel altijd in <strong>de</strong> sfeer<br />
van verplichte arbeid op een projekt van algemeen<br />
nut, samen met vrijwilligers die dit werk<br />
normaal doen. Daarbij wordt kost en on<strong>de</strong>rdak<br />
verschaft. Voor achterblijven<strong>de</strong> gezinsle<strong>de</strong>n <strong>of</strong><br />
bijvoorbeeld akkers wordt vrijwillige verzorging<br />
gezocht. Een gekodifi ceerd stelsel van<br />
strafrecht bestaat (nog) niet.<br />
• Het organiseren van kollektief werk,<br />
zowel in <strong>de</strong> produktieve sfeer als in <strong>de</strong> sociale<br />
zorg. Voor het laatste wordt pas een beroep<br />
gedaan op hulp van buiten (EPLF-Departement<br />
van <strong>Social</strong>e Zaken, ERA) als er binnen <strong>de</strong> gemeenschap<br />
geen opiossingen kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
gevon<strong>de</strong>n.<br />
• Het inzamelen van vrijwillige bijdragen<br />
voor EPLF. Dat gebeurt bijvoorbeeld na een<br />
oogst. Er wordt gediskussiëerd over wat ie<strong>de</strong>reen<br />
voor zichzelf en <strong>de</strong> eigen familie nodig<br />
heeft, hoeveel er afgestaan kan wor<strong>de</strong>n voor<br />
on<strong>de</strong>rlinge hulp in het gebied en vervolgens<br />
wat er over schiet voor hulp in an<strong>de</strong>re gebie<strong>de</strong>n<br />
en voor <strong>de</strong> EPLF.<br />
* Het organiseren van transportdieren,<br />
liefst vrijwillig, an<strong>de</strong>rs gehuurd, voor <strong>de</strong> EPLF-<br />
en ERA-transporten tussen en <strong>de</strong> omgeving<br />
van Keren.<br />
Alle drie vertellen ze hun persoonlijke<br />
geschie<strong>de</strong>nis en hoe ze bij het werk van EPLF<br />
betrokken raakten. El Amin is een oudgedien<strong>de</strong>.<br />
In <strong>de</strong>jaren zestigwas hij al bij het ELF,<br />
maar ging mee met <strong>de</strong> oprichting van het EPLF<br />
“omdat dat <strong>de</strong> juiste koers was. In het ELF had<br />
<strong>de</strong> basis niets in te brengen. Je moest maar<br />
doen wat je werd opgedragen”. Zijn jarenlange<br />
werk in <strong>de</strong> militie heeft hij nu moeten opgeven,<br />
omdat het secretariaat van <strong>de</strong> volksassemblee<br />
erg veel tijd kost. Mariam en Sitel sloten zich<br />
bij <strong>de</strong> vrouwenbeweging aan toen <strong>de</strong> EPLF<br />
Afabet bevrijd<strong>de</strong>. Voor hen speel<strong>de</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid<br />
zich als vrouw uit een on<strong>de</strong>rhorig bestaan<br />
te bevrij<strong>de</strong>n kennelijk een grote rol. Sitel was<br />
getrouwd met een han<strong>de</strong>laar in Afabet, maar<br />
had problemen met hem, on<strong>de</strong>rmeer omdat<br />
hij haar verwaarloos<strong>de</strong>. Ze kreeg geen geld<br />
om zichzelf en <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren te voe<strong>de</strong>n. Toen<br />
ze via buurvrouwen in kontakt kwam met <strong>de</strong><br />
vrouwenbeweging en daarvoor soms het huis<br />
vertiet werd het alleen maar erger. De volksassemblee<br />
heeft verschillen<strong>de</strong> malen geprobeerd<br />
te bemid<strong>de</strong>len en daarbij op verzoening aangedrongen.<br />
Toen <strong>de</strong> situatie onhoudbaar werd,<br />
werd <strong>de</strong> scheiding uitgesproken. El Amin heeft<br />
als veel ou<strong>de</strong>re broer haar huwelijk nog me<strong>de</strong><br />
gearrangeerd, volgens traditie. Voor hemzelf,<br />
zegt hij, zijn <strong>de</strong> persoonlijke veran<strong>de</strong>ringen<br />
haast even groot als voor haar. Ook hij herinnert<br />
zich nog hoe hij geneigd zou zijn om zijn<br />
zusters te slaan als hij ooit zou ont<strong>de</strong>kken dat<br />
zij zon<strong>de</strong>r aanwezigheid van broer <strong>of</strong> echtgenoot<br />
bezoek zou<strong>de</strong>n ontvangen.Ook voor hem<br />
is die veran<strong>de</strong>ring groot geweest, maar hij is<br />
ervan overtuigd dat zulke veran<strong>de</strong>ringen goed<br />
zijn. Op mijn vraag <strong>naar</strong> het leven vroeger trekken<br />
Sitel en Mariam giechelend hun kleed als<br />
sluiter voor het gezicht, hurken nog iets dieper<br />
en strekken <strong>de</strong> rechterarm over <strong>de</strong> grond vooruit:<br />
het aanreiken van <strong>de</strong> maaltijd aan <strong>de</strong> man,<br />
zoals dat zelfs binnenshuis on<strong>de</strong>r een gordijn<br />
door hoort te gebeuren. Ooit weer trouwen?<br />
“Ach, als dat kan met iemand die mij respekteert<br />
en aanvaardt zoals ik ben, misschien.<br />
Maar voorlopig heeft dat geen haast.”<br />
Alle drie gaan ze binnenkort weer, door <strong>de</strong><br />
Ethiopische linies heen, terug <strong>naar</strong> het gebied<br />
rond Afabet. De tocht is niet zon<strong>de</strong>r risiko’s,<br />
maar toch. “Als je gekozen bent voor die taak<br />
is het je plicht. We maken <strong>de</strong>ze tocht vaker.<br />
We zijn natuurlijk erg bekend daar, we spreken<br />
soms bijeenkomsten toe van hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n mensen.<br />
Er is altijd <strong>de</strong> mogelijkheid van verraad,<br />
maar waarom? We doen ons werk.”<br />
‘s Middags zijn we weer in het kantoortje<br />
van Mohammed Nur Bahe, in gesprek met een<br />
tiental le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> plaatselijke volksmilitie.<br />
Verweer<strong>de</strong> boeren in traditionele kledij, soms<br />
verrijkt met een groen battle-jack, voorzien<br />
van lichte handwapens waaron<strong>de</strong>r antieke<br />
geweren. Een fascinerend gesprek over hun<br />
dagelijks leven - te lang om hier weer te geven<br />
- eindigt met een door <strong>de</strong> oudste (“mijn familie<br />
vecht al drie generaties lang tegen buitenlandse<br />
overheersing”) aan mij gestel<strong>de</strong> vraag:<br />
“Op <strong>de</strong> radio horen wij vaak van an<strong>de</strong>re<br />
bevrijdingsoorlogen in Afrika. Daar bemoeit <strong>de</strong><br />
hele wereld zich mee. De vrijheidsstrij<strong>de</strong>rs in<br />
Mozambique en Zimbabwe kregen veel steun<br />
uit Europa. Hoe komt het dat niemand ooit<br />
aandacht aan ons besteedt? Waarom wor<strong>de</strong>n<br />
wij niet geholpen? Is het soms omdat onze zaak<br />
min<strong>de</strong>r rechtvaardig is?”<br />
De vraag is niet eens zozeer als beschuldiging<br />
bedoeld. Hij wil echt een antwoord<br />
hebben op een vraag die hem bezig houdt.<br />
19-20 December. Tocht<br />
van Sahel <strong>naar</strong> Barka<br />
Tegen mid<strong>de</strong>rnacht, bij<br />
vrijwel volle maan, rij<strong>de</strong>n<br />
we via een bergpas<br />
bij Adobaha <strong>de</strong> Sahelprovincie<br />
uit, in westelijke<br />
richting.<br />
Voor ons, nog steeds met<br />
schitterend woeste rotsforma-<br />
ties, maar lager en met bre<strong>de</strong><br />
zan<strong>de</strong>rige vlaktes tussen <strong>de</strong><br />
bergen, strekken <strong>de</strong> hete laag-<br />
lan<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> provincie Barka<br />
zich uit in het paarsachtige<br />
maanlicht.<br />
EPLF beschouwt dit noor<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong>el van<br />
Barka als ‘nieuw bevrijd gebied’. Die situatie<br />
is niet het gevolg van strijd tegen Ethiopische<br />
troepen, meer van een nieuwe uitbarsing van<br />
burgeroorlog met het rivaliseren<strong>de</strong> Eritrean<br />
Liberation Front (ELF), dat vele jaren Barka als<br />
basisgebied beheerste.<br />
De betrekkingen tussen <strong>de</strong> twee fronten<br />
zijn altijd problematisch geweest, vanaf <strong>de</strong><br />
oprichting tien jaar gele<strong>de</strong>n van het EPLF,<br />
als afsplitsing van het nu twintig jaar ou<strong>de</strong><br />
ELF. Ou<strong>de</strong>re EPLF-ka<strong>de</strong>rs, die nog in het ELF<br />
hebben gezeten en <strong>de</strong> breuk hebben meegemaakt,<br />
geven als voornaamste oorzaak aan,<br />
dat het ELF te weinig aandacht had voor <strong>de</strong><br />
sociaal-revolutionaire kanten van <strong>de</strong> strijd.<br />
Volgens hen was het verzet teveel een losse<br />
alliantie gebleven van traditionele regionale en<br />
religieuze lei<strong>de</strong>rs en een Eritrese opstreven<strong>de</strong><br />
han<strong>de</strong>lsklasse, waarvan <strong>de</strong> belangen slechts ten<br />
<strong>de</strong>le samenvielen met die van <strong>de</strong> rest van <strong>de</strong><br />
bevolking.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste helft van <strong>de</strong> jaren zeventig<br />
bevochten <strong>de</strong> twee fronten voornamelijk<br />
elkaar, een strijd die in een ongemakkelijke<br />
patstelling eindig<strong>de</strong>. Tegen die tijd bood <strong>de</strong><br />
Barka: na <strong>de</strong> burgeroorlog<br />
mogelijk-<br />
he<strong>de</strong>n<br />
Eind 1977, toen <strong>de</strong> beslissen<strong>de</strong> aanval<br />
op <strong>de</strong> omsingel<strong>de</strong> ho<strong>of</strong>dstad Asmara voor <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>ur leek te staan, sloten EPLF en ELF het<br />
zogenaam<strong>de</strong> ‘oktober-akkoord’, dat in een<br />
gelei<strong>de</strong>lijke eenwording voorzag. Nu geven<br />
bei<strong>de</strong> partijen toe, dat dit akkoord in praktijk<br />
nauwelijks gefunctioneerd heeft. On<strong>de</strong>rlinge<br />
gevechten laai<strong>de</strong>n van tijd tot tijd weer op, ook<br />
nadat het grote Ethiopische <strong>of</strong>fensief van eind<br />
1978 dankzij enorme Russische wapenhulp <strong>de</strong><br />
organisaties tij<strong>de</strong>lijk weer sterk in het nauw<br />
had gedreven.<br />
ineenstorting van het<br />
en verdreven<br />
Kort gele<strong>de</strong>n, van augustus tot eind<br />
november ‘80, was het weer raak, heviger<br />
dan in jaren was voorgevallen. Een volledige<br />
burgeroorlog ontbrand<strong>de</strong> hier bij Adobaha, op<br />
<strong>de</strong> scheidslijn tussen EPLF in Sahel en ELF in<br />
Barkan na een serie hevige botsingen el<strong>de</strong>rs in<br />
het land. Bei<strong>de</strong> partijen geven sterk verschillen<strong>de</strong><br />
lezingen over <strong>de</strong> aanleiding tot <strong>de</strong><br />
Ethiopische keizer-<br />
rijk nieuwe<br />
<strong>de</strong> fronten - <strong>de</strong> strijd met enige moeite<br />
koördinerend - <strong>de</strong> Ethiopiërs uit vrijwel alle ste-<br />
<strong>de</strong>n van het !and. In die perio<strong>de</strong> groei<strong>de</strong> EPLF<br />
snel uit tot <strong>de</strong> krachtigste organisatie, zowel<br />
militair als politiek, met een enorme toevloed<br />
van nieuwe le<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong> bevrij<strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n.<br />
strijd en over het verloop ervan. Buitenlandse<br />
waarnemers hechten veel waar<strong>de</strong> aan een serie<br />
geheime kontakten die ELF geduren<strong>de</strong> het jaar<br />
heeft ontwikkeld met vertegenwoordigers van<br />
<strong>de</strong> Sovjetunie en <strong>de</strong> Derg, waarbij <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
van een kompromis wer<strong>de</strong>n afgetast.<br />
Maar omdat het ELF als <strong>de</strong> zwakkere van <strong>de</strong><br />
twee fronten een min<strong>de</strong>r interessante partner<br />
voor een aparte overeenkomst is, zou van hen<br />
eerst een bewijs van kracht tegenover het EPLF<br />
zijn geëist. Het recente Ethiopische <strong>of</strong>fensief bij<br />
Afabet zou daar dan <strong>de</strong> vruchten van hebben<br />
moeten plukken. Als die theorie juist is, heeft<br />
<strong>de</strong> poging verkeerd gewerkt, want alles wijst<br />
<strong>de</strong><br />
in Eri-<br />
erop dat ELF juist een gevoelig verlies<br />
leiding, die<br />
gele<strong>de</strong>n via <strong>de</strong><br />
heeft gele<strong>de</strong>n, terwijl ook het Afabet-<br />
<strong>of</strong>fensief vastliep. Hoe dit ook zij,<br />
<strong>de</strong> felle veroor<strong>de</strong>lingen van<br />
Russische betrokkenheid<br />
trea door <strong>de</strong> ELF-<br />
ik enkele dagen<br />
BBC-radio hoor<strong>de</strong><br />
hebben nu dui<strong>de</strong>lijk gemaakt, dat van enige<br />
overeenkomst voorlopig geen sprake meer is.<br />
ELF-vertegenwoordigers ontken<strong>de</strong>n vlak<br />
voor mijn vertrek uit Soedan dat ze in Barka<br />
terrein hebben moeten prijsgeven. Maar een<br />
Noorse humanitaire werker die dit gebied vlak<br />
voor mij bezocht, vertel<strong>de</strong> met EPLF tot in <strong>de</strong><br />
marktplaats Kerkabet aan <strong>de</strong> Barka-rivier te<br />
zijn gereisd, terwijl <strong>de</strong> strijd ten westen van <strong>de</strong><br />
rivier, vlakbij <strong>de</strong> Soedanese grens, voortduur<strong>de</strong>.<br />
Ik ben benieuwd.<br />
Tegen een uur <strong>of</strong> drie in <strong>de</strong> ochtend<br />
arriveren we bij een plek die als Hasta op<br />
<strong>de</strong> kaart staat. Een markt- en pleisterplaats<br />
voor noma<strong>de</strong>n aan een zijtak van <strong>de</strong> Sela, die<br />
ver<strong>de</strong>rop in <strong>de</strong> Barka-rivier uitkomt. On<strong>de</strong>r een<br />
pluk bomen is een EPLF-kampement. Eigenlijk<br />
had<strong>de</strong>n we willen doorrij<strong>de</strong>n tot aan het<br />
nieuwe regionale EPLF-ziekenhuiskomplex in<br />
Zara, maar <strong>de</strong> vermoeidheid slaat toe. Inslapen<br />
in een rij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> landrover op dit soort terrein<br />
wordt onmid<strong>de</strong>llijk afgestraft door blauwe<br />
plekken. Knikkebollen is onvermij<strong>de</strong>lijk, maar<br />
duurt dus nooit lang. We besluiten hier te<br />
rusten.
28 29<br />
20 December. Pleisterplaats<br />
Hasta<br />
tanks hebben eerst voor nieuwe, begaanbare<br />
sporen moeten zorgen.<br />
tot aan Sjerit, waar <strong>de</strong> Zara in <strong>de</strong> grote Ansjeba<br />
uitkomt. Daar is stromend water, een dun<br />
op weg is <strong>naar</strong> een schuilplaats on<strong>de</strong>r bomen,<br />
voor zolang <strong>de</strong> dag duurt. Russisch materiaal<br />
oostwaarts afbuigt, blijft <strong>de</strong> situatie tussen <strong>de</strong><br />
twee fronten mij nog enigszins ondui<strong>de</strong>lijk.<br />
burger-patienten en fighters. Zara functioneert<br />
als centrum voor twee vaste klinieken el<strong>de</strong>rs<br />
Op een wan<strong>de</strong>ling <strong>naar</strong> <strong>de</strong> overkant zie<br />
zilverkleurig lint dat in sierlijke nean<strong>de</strong>rs door<br />
allemaal, on<strong>de</strong>r meer enkele van zwaar geschut<br />
Tekele Andom zegt tevre<strong>de</strong>n te zijn met <strong>de</strong><br />
in Barka en vier mobiele klinieken die in het<br />
De dag is stralend hel<strong>de</strong>r, we zullen hier<br />
ik, dat er tientallen families, een paar hon<strong>de</strong>rd<br />
<strong>de</strong> bre<strong>de</strong>, zan<strong>de</strong>rige bedding slingert. Hier<br />
voorziene T55-types. Allemaal buitgemaakt op<br />
bereikte wapenstilstand, die eind november<br />
gebied rondtrekken. Op <strong>de</strong>n duur moet dit<br />
moeten blijven tot <strong>de</strong> avond valt. De rivierbed-<br />
mensen in totaal, kamperen over een uitge-<br />
wordt zowaar landbouw bedreven. Ik zie vrij<br />
<strong>de</strong> Ethiopiërs, zegt <strong>de</strong> kommandant, met wie<br />
inging en sindsdien in dit gebied effektief is.<br />
komplex uitgroeien tot een kapaciteit van 400<br />
ding is breed en droog, maar er is nog water in<br />
strekt gebied. Tekenen van een permanent<br />
veel frisgroen, jonge sorghum-aanplant. Maar<br />
we een praatje maken. Opvallend is trouwens,<br />
Hij zegt dat een burgeroorlog, hoe verschillend<br />
interne patiënten.<br />
<strong>de</strong> putten. Aan <strong>de</strong> overkant, in <strong>de</strong> verte, zie ik<br />
dorp zie ik niet, maar door <strong>de</strong> begroeiing op <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> metho<strong>de</strong> is primitief en extensief: met<br />
dat ook tank-’bemanningen’ ten <strong>de</strong>le uit vrou-<br />
<strong>de</strong> twee fronten ook zijn, <strong>de</strong> Eritrese zaak als<br />
Berhane vertelt aanvankelijk bang te zijn<br />
omvangrijke kud<strong>de</strong>s kamelen, koeien en geiten.<br />
vlakte is het moeilijk om een goed overzicht<br />
stokken zijn gaten in <strong>de</strong> grond gemaakt en die<br />
wen blijken te bestaan. Mechaniciens, radio-<br />
geheel geen goed doet. Het is <strong>de</strong>moraliserend<br />
geweest voor een algemene scepsis bij <strong>de</strong> bur-<br />
Noma<strong>de</strong>n slaan daar hun kamp op, op weg<br />
te krijgen. Veel kin<strong>de</strong>ren dragen kennelijk van<br />
zijn een voor een met zaad gevuld. Dragon<br />
operators en blote-voetendokters aan boord zijn<br />
voor Eritreërs om op elkaar te moeten schieten<br />
gerbevolking tegenover <strong>de</strong> bevrijdingsfronten,<br />
<strong>naar</strong> water en markten in Soedan. Aan onze<br />
ERA afkomstige Europese kleren. Een man<br />
vertelt dat EPLF re<strong>de</strong>lijke verwachtingen<br />
meestal vrouwen.<br />
en <strong>de</strong> bevolking heeft er grote moeite mee. Hij<br />
als gevolg van <strong>de</strong> burgeroorlog. Maar voorzover<br />
kant van <strong>de</strong> rivier heeft <strong>de</strong> EPLF-medische<br />
vertelt, dat er een ver<strong>de</strong>ling van sorghumgraan<br />
heeft om hier meer produktieve landbouw te<br />
We wor<strong>de</strong>n voorgesteld aan Tekele Andom,<br />
brengt ons tot in een bergpas in het Adrikala-<br />
die er was werd die snel overwonnen. Aanvan-<br />
dienst een vaste kliniek ingericht en enkele<br />
is geweest, genoeg voor een paar weken voor<br />
stimuleren, door ploeg-technieken in te voeren.<br />
lid van het centraal comité van EPLF, met spe-<br />
gebergte, vanwaar we <strong>de</strong> bre<strong>de</strong> vlakte kunnen<br />
kelijk aarzel<strong>de</strong> <strong>de</strong> bevolking wel om <strong>naar</strong> <strong>de</strong><br />
tientallen noma<strong>de</strong>n komen <strong>de</strong>ze kant op voor<br />
enkele hoogst noodzakelijke gevallen. Velen<br />
An<strong>de</strong>rs dan het rotsige Sahel is het betrekkelijk<br />
ciale verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>de</strong> gemechani-<br />
overzien, met het water van <strong>de</strong> Barka schit-<br />
kliniek te komen, maar later bleek uit angst,<br />
het spreekuur. De meesten hebben al patiën-<br />
van hen zullen toch <strong>naar</strong> Soedan moeten.<br />
terend in <strong>de</strong> verte. In <strong>de</strong> namiddag en avond<br />
dat behan<strong>de</strong>ling geld zou kosten. Men vertelt<br />
tenkaarten, ze komen kennelijk regelmatig<br />
Ik heb <strong>de</strong> indruk dat een hongerprobleem<br />
maken we <strong>de</strong> tocht terug <strong>naar</strong> Zara.<br />
dat dat on<strong>de</strong>r ELF <strong>de</strong> gewoonte was. Maar<br />
voor herhaal<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling, Een verpleger<br />
vertelt hier groten<strong>de</strong>els hetzelf<strong>de</strong>, aan on<strong>de</strong>rvoeding<br />
gerelateer<strong>de</strong> ziektebeeld aan te treffen<br />
hier ten <strong>de</strong>le door kulturele faktoren wordt<br />
verergerd. Men houdt te grote kud<strong>de</strong>s voor <strong>de</strong><br />
aanwezige begrazingsmogelijkhe<strong>de</strong>n. Maar<br />
22 December. Zara Hospital<br />
en Ado Okut<br />
sinds dat punt opgehel<strong>de</strong>rd is - alle medische<br />
hulp van EPLF is gratis - is er een grote toeloop.<br />
Ze toont ons een aantal burgerpatiënten<br />
als in Sahel. Vooral een schrikbaren<strong>de</strong> bloedar-<br />
slachten voor eigen gebruik gebeurt hooguit ter<br />
met een afschuwelijk ogen<strong>de</strong>, geheimzin-<br />
moe<strong>de</strong> bij vrouwen. Een extra kwaal hier zijn<br />
viering van een bruil<strong>of</strong>t <strong>of</strong> <strong>de</strong> geboorte van een<br />
Zara Hospital is nog maar jong, maar toch<br />
nige huidziekte: enorme pusbuilen ontstaan<br />
<strong>de</strong> in Sahel haast niet voorkomen<strong>de</strong> geslachts-<br />
zoon. Slechts het minimum wordt verkocht<br />
alweer een behoorlijk uitgebreid komplex. De<br />
on<strong>de</strong>rhuids, waarna <strong>de</strong> huid in grote lappen<br />
ziektes, vermoe<strong>de</strong>lijk veroorzaakt door kontakt<br />
om graan te kopen, vrijwel het enige dat men<br />
veiligheid berust voorlopig meer op kamouflage<br />
van het lichaam valt. Ze weet niet precies wat<br />
met prostituees in <strong>de</strong> Soedanese marktplaatsen.<br />
eet. Het vee ziet er mager uit, maar nog niet<br />
dan op on<strong>de</strong>rgrondse beschutting. Grashut-<br />
het is, het lijkt het meest op napalmwon<strong>de</strong>n <strong>of</strong><br />
Een probleem bij <strong>de</strong> medische hulp is dat een<br />
zo erg als <strong>de</strong> beruchte Sahel-beel<strong>de</strong>n van<br />
ten en tenten on<strong>de</strong>r bomen, aan weerszij<strong>de</strong>n<br />
-wellicht, ze heeft daarmee nog geen ervaring<br />
goe<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling vaak langer duurt dan <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> vroege jaren zeventig. Dragon is het met<br />
van een droge bedding met waterputten. Een<br />
- zijn ze veroorzaakt door chemische wapens.<br />
noma<strong>de</strong>n op een plek willen <strong>of</strong> kunnen blijven.<br />
mij eens. Zowel medische teams als leraren<br />
vrouwelijke arts, Berhane, heeft <strong>de</strong> leiding<br />
De bevolking hier heeft nooit eer<strong>de</strong>r zulke<br />
Men probeert ze van <strong>de</strong> noodzaak daarvan te<br />
‘politieke opvoeding’ maken veel werk van dit<br />
en leidt ons rond. Ze is nog niet zo lang in<br />
ziektes gezien en heeft er geen verklaring voor.<br />
overtuigen, maar <strong>de</strong> dieren stellen natuurlijk<br />
thema: voorlichting over een voedingsrationeel<br />
EPLF-gebied, heeft eer<strong>de</strong>r in een ziekenhuis<br />
Van een bombar<strong>de</strong>ment weten <strong>de</strong> slacht<strong>of</strong>-<br />
hun eigen eisen. Als <strong>de</strong> patiënten toch vertrek-<br />
gebruik van het vee. In <strong>de</strong> avondschemering<br />
in Asmara gewerkt, terwijl ze klan<strong>de</strong>stien<br />
fers niets, maar het kan zijn dat ze die relatie<br />
ken, krijgen ze hun behan<strong>de</strong>lingskaart mee,<br />
vertrekken we voor <strong>de</strong> rit <strong>naar</strong> Zara.<br />
EPLF-lid was. Ze wil<strong>de</strong> al veel eer<strong>de</strong>r in bevrijd<br />
eenvoudig niet leggen vanwege onbekendheid.<br />
zodat ze zich el<strong>de</strong>rs weer kunnen aanmel<strong>de</strong>n.<br />
Tij<strong>de</strong>ns het wassen bij een put maak ik een<br />
praatje met een paar EPLF-strij<strong>de</strong>rs die er op<br />
21 December. Zara - Barka<br />
frontlinie - Zara<br />
gebied komen werken, maar <strong>de</strong> beweging<br />
drong erop aan dat ze in Asmara zou blijven.<br />
Pas na een arrestatiedreiging is ze on<strong>de</strong>rgedo-<br />
Luchtbombar<strong>de</strong>menten op Barka zijn nog<br />
nooit gemeld, <strong>de</strong> Ethiopiërs hebben zich altijd<br />
op Sahel (<strong>of</strong> op EPLF) gekonsentreerd. Het<br />
staan mij te helpen met water gieten. Ze zijn<br />
ken en hierheen gekomen. “Nu voel ik me pas<br />
zou mogelijk kunnen zijn dat <strong>de</strong> slacht<strong>of</strong>fers<br />
te jong voor frontdienst, noemen zich ‘rear-<br />
Het oponthoud in Zara duurt slechts een<br />
vlakke Barka zeer geschikt voor landbouw.<br />
seer<strong>de</strong> briga<strong>de</strong>s. Hij stapt in onze landrover en<br />
vrij”, zegt ze. Ze is vreselijk tenger en ik vraag<br />
niet direkt geraakt zijn, maar door begroeiïng<br />
guard fighters’. Ze hebben lichte bewakings- en<br />
gezellige maaltijd en enkele uren slaap, on<strong>de</strong>r<br />
Als <strong>de</strong> regens maar weer zou<strong>de</strong>n komen en <strong>de</strong><br />
zal ons begelei<strong>de</strong>n <strong>naar</strong> zijn kampement, voor<br />
hoe ze het fysiek uithoudt. “Ach, het is wel een<br />
hebben gelopen waar eer<strong>de</strong>r chemicaliën op<br />
verbindingstaken en beste<strong>de</strong>n het grootste <strong>de</strong>el<br />
een boom die schaduw geeft tegen het schit-<br />
Ethiopiërs het niet te gek maken met bombar-<br />
een maaltijd en een briefing. Dan ver<strong>de</strong>r tot<br />
omschakeling.vooral het weinige eten, Maar <strong>de</strong><br />
zijn gegooid, zodat ze het verband met <strong>de</strong><br />
van hun tijd aan school. Ze hebben er kennelijk<br />
teren<strong>de</strong> maanlicht. Tegen <strong>de</strong> muggen helpt<br />
<strong>de</strong>menten. Ik heb al meer gemerkt dat EPLF in<br />
aan <strong>de</strong> frontlinie. Hij vertelt dat half november<br />
spanningen zijn min<strong>de</strong>r dan in bezet gebied,<br />
vliegtuigen niet leggen. Men heeft nu monsters<br />
plezier in hun Engels eens echt uit te proberen.<br />
dat helaas niet. Zelfs door mijn kleren steken<br />
spannen<strong>de</strong> afwachting verkeert, <strong>of</strong> het wellicht<br />
een Soedanese bemid<strong>de</strong>lingskommissie het<br />
in <strong>de</strong> illegaliteit. Je kunt hier gemakkelijker<br />
gestuurd <strong>naar</strong> bevrien<strong>de</strong> artsen in Europa. Een<br />
Ze zitten hier sinds twee maan<strong>de</strong>n, nadat het<br />
ze heen, kleurige bloedvlekjes achterlatend.<br />
mogelijk zou zijn om in <strong>de</strong> naaste toekomst in<br />
slagterrein tussen ELF en EPLF heeft bezocht<br />
steunen op <strong>de</strong> kameraadschap van an<strong>de</strong>ren. En<br />
geïmproviseer<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling lijkt overigens<br />
front ver<strong>de</strong>r <strong>naar</strong> het westen was opgeschoven.<br />
Om half zes in <strong>de</strong> ochtend vertrekken we<br />
Barka echt iets aan <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastreuze voedselsiua-<br />
en een wapenstilstand heeft bewerkstelligd<br />
het werk is zinvol, elke dag.”<br />
wel resultaat te hebben.<br />
Volgens hen is er eigenlijk alleen bij Adobaha<br />
voor <strong>de</strong> rit <strong>naar</strong> <strong>de</strong> frontlinie tussen EPLF- en<br />
tie te doen.<br />
langs <strong>de</strong> Barka-rivier. De fronten mogen hun<br />
Ze is met <strong>de</strong> opbouw van <strong>de</strong> medische zorg<br />
Speciale problemen hier: nog meer tbc dan<br />
even hevig gevochten. Daarna stuitte EPLF al-<br />
ELF-gebied, in <strong>de</strong> buurt van <strong>de</strong> Barka-rivier.<br />
We volgen <strong>de</strong> loop van <strong>de</strong> rivier: noord-<br />
uiterste linies hebben in <strong>de</strong> bergketens aan<br />
in Barka begonnen onmid<strong>de</strong>llijk achter het<br />
in Sahel, vooral on<strong>de</strong>r kin<strong>de</strong>ren (30% van <strong>de</strong><br />
leen nog maar op sporadische tegenstand. Maar<br />
Later zullen we het ziekenhuiskomplex hier<br />
westelijk, dan westwaarts, dan weer zui<strong>de</strong>lijk<br />
weerszij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> rivier, met <strong>de</strong> bre<strong>de</strong> vallei<br />
opschuiven<strong>de</strong> front in September, eerst met<br />
gehele bevolking besmet, schat ze). Nog zwaar-<br />
<strong>de</strong> opmars ging toch betrekkelijk langzaam,<br />
nog wel bezichtigen. Het is toch al aan <strong>de</strong> late<br />
langs <strong>de</strong> zij-arm Deva, om vervolgens <strong>de</strong> rivier<br />
ertussen als niemandsland. Voor ELF levert dat<br />
een mobiele kliniek. Nu is Zara ingericht als<br />
<strong>de</strong>re bloedarmoe<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r vrouwen, vanwege<br />
omdat EPLF zo weinig mogelijk bestaan<strong>de</strong><br />
kant om nog veel te kunnen pr<strong>of</strong>iteren van <strong>de</strong><br />
te verlaten en pal westwaarts te trekken, een<br />
in <strong>de</strong>ze noor<strong>de</strong>lijke helft van Barka een smalle<br />
regionaal hospitaal voor Barka, met drie artsen,<br />
<strong>de</strong> onaangetastheid van het traditionele leven<br />
wegen gebruikte, uit vrees dat daar mijnen<br />
bescherming van het nachtelijk duister en we<br />
tankspoor volgend. Tegen een uur <strong>of</strong> tien ont-<br />
strook bergland op, vlak over <strong>de</strong> Soedanese<br />
24 blote voeten dokters, twee gevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
hier, met een sterke on<strong>de</strong>rgeschiktheid van <strong>de</strong><br />
zou<strong>de</strong>n kunnen liggen. In minstens één geval<br />
willen ver<strong>de</strong>r.<br />
moeten we een kolonne tanks en amfibische<br />
grens. Voor EPLF beteken<strong>de</strong> dat een terugtrek-<br />
verplegers en een kleine operatiezaal in een<br />
vrouwen, hetgeen voor hen een gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong><br />
was zo een EPLF-voertuig opgeblazen. EPLF-<br />
We rij<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> bedding van <strong>de</strong> Zara-<br />
pantservoertuigen: een EPLF- eenheid die ‘s<br />
king, want zij had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> hele valleivlakte al in<br />
vrolijke kampeertent die hermetisch dichtge-<br />
levensverwachting opievert die niet ver boven<br />
rivier (droog, maar met putten) noordwaarts<br />
nachts langs <strong>de</strong> Barka-rivier patrouilleert en nu<br />
han<strong>de</strong>n. Ver<strong>de</strong>r <strong>naar</strong> het zui<strong>de</strong>n, waar <strong>de</strong> rivier<br />
ritst kan wor<strong>de</strong>n. Er zijn aparte af<strong>de</strong>lingen voor<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>rtig jaar ligt. Er is een hoge kraamvrou-
30 31<br />
thiseer<strong>de</strong>n, maar dit geheim hiel<strong>de</strong>n vanwege<br />
hun dorp moesten verwezenlijken. Dat comité<br />
is <strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> mannen zichtbaar<br />
ELF’s aanwezigheid. Als wij arriveren zitten <strong>de</strong><br />
was sinds zijn oprichting maar een enkele keer<br />
veel beter dan die van <strong>de</strong> vreselijk tengere<br />
mannen net bijeen in <strong>de</strong> rivierbedding voor een<br />
vernieuwd. Een groep jongeren die ooit heeft<br />
vrouwen, gevolg van <strong>de</strong> traditie waarin <strong>de</strong> man<br />
les ‘politieke opvoeding’, On<strong>de</strong>rwerp van ge-<br />
aangedrongen op vernieuwing, werd daarvoor<br />
voorop staat. Dat houdt in dat hij in het gezin<br />
sprek blijkt ‘<strong>de</strong> natuurlijke rijkdommen van het<br />
met lijfstraffen teruggewezen. Door <strong>de</strong> zicht-<br />
het eerste eet en op bezoek bij vrien<strong>de</strong>n ook<br />
land’ te zijn: over <strong>de</strong> noodzaak om voorzichtig<br />
bare emoties tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>ze gesprekken wordt het<br />
altijd eten krijgt. Pas na <strong>de</strong> man en zijn gasten<br />
te zijn met bomen (brandhout) en an<strong>de</strong>re<br />
mij dui<strong>de</strong>lijk dat dit niet praatjes voor <strong>de</strong> vaak<br />
eten <strong>de</strong> vrouwen en kleine kin<strong>de</strong>ren wat er<br />
vegetatie en over <strong>de</strong> voedingswaar<strong>de</strong> van vlees.<br />
zijn, maar dat het hier om authentieke verhalen<br />
over blijft. Daar wordt een lesje over gegeven.<br />
Er is een geanimeer<strong>de</strong> diskussie, beslist geen<br />
gaat. Een van <strong>de</strong> vijf omstre<strong>de</strong>n dorpsoudsten,<br />
Ik zie kud<strong>de</strong>n van een paar hon<strong>de</strong>rd geiten<br />
éénrichtingsverkeer. We hebben vervolgens<br />
met een wat ongemakkelijk lachje: “Eerlijk<br />
rondlopen: een jong her<strong>de</strong>rtje slaat steeds met<br />
uren duren<strong>de</strong> gesprekken met <strong>de</strong> mannen en<br />
gezegd, in die tijd me<strong>de</strong>n onze eigen dorps-<br />
een lange stok tegen <strong>de</strong> boomkruinen, waarna<br />
<strong>de</strong> vrouwen - in dit traditioneel leven<strong>de</strong> dorp<br />
genoten ons als <strong>de</strong> pest, want wij moesten<br />
<strong>de</strong> ou<strong>de</strong> blaadjes <strong>naar</strong> bene<strong>de</strong>n dwarrelen als<br />
moet dat nog geschei<strong>de</strong>n - over hun levensom-<br />
altijd wat van ze hebben, terwijl ze er niets<br />
voer voor <strong>de</strong> geiten. De mannen krijgen het<br />
standighe<strong>de</strong>n. Onvermij<strong>de</strong>lijk duikt daarbij een<br />
voor terug kregen. Soms een berichtje dat hun<br />
advies om af en toe een geit te slachten voor <strong>de</strong><br />
vergelijking tussen ELF en EPLF voortdurend<br />
kamelen - <strong>of</strong> zoons - waren gesneuveld op het<br />
vrouwen en kin<strong>de</strong>ren, zeker als die ziek zijn <strong>of</strong><br />
op. Ze vertellen daarover in praktische, on-<br />
veld van eer. Men wil<strong>de</strong> wel <strong>of</strong>fers brengen,<br />
<strong>de</strong> vrouw zwanger is <strong>of</strong> net een kind heeft ge-<br />
i<strong>de</strong>ologische termen, met als konklusie dat ze<br />
maar niet zo. En wijzelf, ja, wij moesten wel.<br />
had. De verpleegster neemt mij mee het dorp in<br />
eigenlijk opgelucht zijn van ELF te zijn verlost<br />
Het was dwang.”<br />
als zij op kraamvisite gaat in een aantal hutten.<br />
wensterfte. De al genoem<strong>de</strong> geslachtsziektes,<br />
die door gebrekkige weerstand erger zijn dan<br />
el<strong>de</strong>rs. Veel malaria van een zwaar<strong>de</strong>re en<br />
er is geen vaccin. Het enige wat ze nu kunnen<br />
doen is infectie zo vroeg mogelijk vaststellen<br />
en dan aandringen op slacht en verbranding.<br />
leeft van sorghum-verbouw in <strong>de</strong> rivier-bedding<br />
in <strong>de</strong> natte tijd en houdt vee, geiten en<br />
kamelen, waarvan men alleen <strong>de</strong> melk zelf<br />
en van EPLF hoge verwachtingen hebben. Is<br />
<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van ervaring met EPLF niet te kort<br />
voor die konklusie? “De mensen hier reizen<br />
23 <strong>de</strong>cember. Voettocht<br />
<strong>naar</strong> Koko<br />
Als <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling voorbij is en wij onze<br />
rijst koken, blijkt, dat <strong>de</strong> dorpsoudste al bij aankomst<br />
een geit voor ons had willen slachten en<br />
resistentere variëteit dan in Sahel.<br />
En voorlichting. Ook mensen zijn vatbaar als<br />
konsumeert. Kamelen wor<strong>de</strong>n verhuurd als<br />
veel en van reizigers uit Sahel hoor<strong>de</strong>n we<br />
klaarmaken, maar dat <strong>de</strong> blote voeten dokters<br />
Een gesprekje met een patiënt: “Ik ben al<br />
ze besmet vlees eten. De groep houdt voorlich-<br />
lastdier, <strong>of</strong> - evenals <strong>de</strong> geiten en an<strong>de</strong>r vee<br />
vaak wat daar allemaal gebeur<strong>de</strong>. Zoiets willen<br />
lets voor zevenen in <strong>de</strong> ochtend vertrekken<br />
daar niet van willen weten. Hoewel zo’n geste<br />
lang ziek (longontsteking) maar ik kom nu pas<br />
tingsbijeenkomsten in <strong>de</strong> hele streek, waar veel<br />
- verkocht om extra graan, k<strong>of</strong>fie en suiker te<br />
we hier ook”. Daarbij gaat het om voor <strong>de</strong> hand<br />
wij vanuit Zara Hospital voor een voettocht<br />
overeenkomt met <strong>de</strong> traditie van gastvrijheid,<br />
om behan<strong>de</strong>ling. Ik kan niets betalen en dat<br />
publiek op af komt. Tevens wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
kunnen kopen. De vrouwen vlechten rieten<br />
liggen<strong>de</strong> essentiële, maar tot nu toe ontbeer<strong>de</strong><br />
<strong>naar</strong> het dorp Koko, in <strong>de</strong> bergen opzij van <strong>de</strong><br />
zou daardoor het principe van gratis medische<br />
moest on<strong>de</strong>r ELF wel. Ik zal er niet om liegen,<br />
bevolking alweer assistenten opgeleid: ‘blote<br />
matten voor eigen gebruik (hutten-bouw) en<br />
zaken zoals gratis medische verzorging, on<strong>de</strong>r-<br />
rivier, met een mobiele kliniek van zeven blote<br />
behan<strong>de</strong>ling in feite wor<strong>de</strong>n uitgehold. Zo’n<br />
ze gaven vroeger wel aspirine kado. Maar ze<br />
voeten veeartsen’. Een bezoek van <strong>de</strong> groep<br />
verkoop en er wor<strong>de</strong>n houten schalen gemaakt.<br />
wijs, adviezen voor landbouw en veeteelt. De<br />
voeten dokters, aangevoerd door een verpleeg-<br />
betaling in natura gaat <strong>de</strong> draagkracht van<br />
on<strong>de</strong>rzochten je niet en dat sloeg dus nergens<br />
vindt altijd plaats nadat le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> massa-or-<br />
De verkoop gebeurt in Tokar <strong>of</strong> Kassala, in Soe-<br />
mensen laten zich uitgesproken anti-Ethiopisch<br />
ster, khalasjnikov op <strong>de</strong> schou<strong>de</strong>r. De ploeg<br />
het dorp te boven en op <strong>de</strong>n duur zou<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
op. Maar sinds drie jaar gele<strong>de</strong>n moest je voor<br />
ganisaties voorberei<strong>de</strong>nd informatiewerk heb-<br />
dan. Die tocht wordt door enkelen gemaakt, in<br />
uit. Sinds twintig jaar - het grootste <strong>de</strong>el van<br />
heeft het dorp al een paar maal eer<strong>de</strong>r bezocht<br />
dokters onherroepelijk als een last ervaren<br />
alles betalen.” Er volgt een diskussie tussen<br />
ben gedaan, zodat <strong>de</strong> specialisten met optimale<br />
een karavaan van zo’n twintig kamelen plus<br />
een mensenleven hier - heeft men slechts<br />
en weet vrij aardig wat er te doen zal zijn.<br />
wor<strong>de</strong>n. Bovendien mogen <strong>de</strong> dokters niet<br />
haar en an<strong>de</strong>re patiënten over <strong>de</strong> prijzen van<br />
efficiëntie kunnen wor<strong>de</strong>n gebruikt.<br />
<strong>de</strong> dieren voor <strong>de</strong> verkoop. Ze keren terug met<br />
tweemaal Ethiopiërs ontmoet: soldaten die in<br />
Behalve medicamenten en on<strong>de</strong>rzoeksappara-<br />
alle dagen geit eten, terwijl <strong>de</strong> rest van EPLF<br />
verschillen<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lingen.<br />
In het ziekenhuis is een <strong>de</strong>pot met kleding<br />
boodschappen voor het hele dorp. Ado Okut is<br />
twee grote <strong>of</strong>fensieven hun gebied binnendron-<br />
tuur wordt proviand - rijst en thee - meegeno-<br />
het met een handje sorghum moet doen. “Het<br />
Een <strong>de</strong>el van Zara Hospital is gehuisvest in<br />
voor distributie, balen met <strong>de</strong> letters ERA. Een<br />
een zeer traditioneel levend, islamitisch dorp,<br />
gen, mensen neerschoten (ook in dit dorp), vee<br />
men voor een middagmaal. We steken <strong>de</strong> rivier<br />
lijkt teveel op <strong>de</strong> ELF-praktijk”, zegt een van<br />
tenten van het <strong>International</strong>e Ro<strong>de</strong> Kruis, maar<br />
<strong>de</strong>el wordt net op een vrachtauto gela<strong>de</strong>n om<br />
waar Tigre en Had-arab als eigen talen wor<strong>de</strong>n<br />
dood<strong>de</strong>n en gewassen verbrand<strong>de</strong>n. Vijandige<br />
over en volgen dan een nauwelijks zichtbaar,<br />
<strong>de</strong> dokters tegen mij. On<strong>de</strong>rtussen staat het<br />
van een soort dat eigenlijk te klein is. ICRC<br />
ergens on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bevolking te wor<strong>de</strong>n ver<strong>de</strong>eld.<br />
gesproken en het Arabisch van Soedan als<br />
indringers van buiten. Maar ELF werd toch<br />
slingerend voetpad. Door <strong>de</strong> vlakte eerst, dan<br />
arme dier in kwestie, met <strong>de</strong> poten twee aan<br />
heeft ook grotere mo<strong>de</strong>llen, maar die wor<strong>de</strong>n<br />
Dragon: “We komen een beetje op die metho<strong>de</strong><br />
han<strong>de</strong>lstaal.<br />
ook als een on<strong>de</strong>rdrukken<strong>de</strong> bezettingsmacht<br />
allengs klimmend.<br />
twee gebon<strong>de</strong>n, on<strong>de</strong>r onze boom, terwijl <strong>de</strong><br />
slechts spaarzaam afgegeven. De meeste patien-<br />
terug. Ou<strong>de</strong> kleding inzamelen in Europa is<br />
In het dorp hebben zich een paar jonge<br />
beschouwd, die verplichte belasting hief - in<br />
Net in het zicht van <strong>de</strong> eerste hut van Koko<br />
on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingen over zijn lot nog voortduren:<br />
ten liggen nu in hutten van gras en takken,<br />
gemakkelijk, maar schoonmaak, selectie en<br />
mannen en vrouwen van het EPLF-<strong>de</strong>parte-<br />
een dorp waar nauwelijks geld circuleert - en<br />
houdt <strong>de</strong> kolonne stil. De beleefdheid vereist<br />
langdurig, vrien<strong>de</strong>lijk, maar vasthou<strong>de</strong>nd. Of<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bomen. Meer grote tenten zou<strong>de</strong>n het<br />
transport levert enorme kosten op. We kunnen<br />
ment voor massa-organisatie gevestigd. Ze<br />
jonge mannen en lastdieren opeiste in bepaal<strong>de</strong><br />
dat <strong>de</strong> hele ploeg niet zomaar komt binnenval-<br />
het dan niet bijwijze van uitzon<strong>de</strong>ring toch<br />
leven wel erg vergemakkelijken.<br />
dat geld beter gebruiken voor aanschaf van<br />
slapen on<strong>de</strong>r een boom aan <strong>de</strong> rand van het<br />
quota, zon<strong>de</strong>r daarbij ooit <strong>naar</strong> <strong>de</strong> bevolking<br />
len. Een man gaat vooruit, roept van enige<br />
voor <strong>de</strong> Europese gasten kan? Of meenemen<br />
Vanuit Zara werkt ook een veeartsenij-<br />
katoen in Soedan en meer naaimachines,<br />
dorp en proberen door gesprekken met <strong>de</strong><br />
te luisteren. De vaak opgeleg<strong>de</strong> lijfstraften<br />
afstand een begroeting, waarop een dorpsoud-<br />
<strong>naar</strong> Zara, om te <strong>de</strong>len met <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kamera-<br />
groep. Die zit nu in Sjerit voor een on<strong>de</strong>rzoek.<br />
zodat we hier zef kleren kunnen maken <strong>naar</strong><br />
bewoners een beeld te krijgen van nun levens-<br />
wer<strong>de</strong>n als het meest verne<strong>de</strong>rend ervaren.<br />
ste hem tegemoet komt. Die wijst een groepje<br />
<strong>de</strong>n? Nee, echt niet. Het doet toch zichtbaar<br />
Ik praat hier met een achterblijver. De groep<br />
plaatselijke smaak en gewoonte. Daar gaan we<br />
wijze en problemen. Ze zijn al begonnen met<br />
Men vertelt hoe een paar mannen aan een paal<br />
bomen aan waar wij ons kunnen installeren.<br />
pijn. Als kompromis accepteren we heerlijke<br />
ontmoet een enorme vraag <strong>naar</strong> veterinaire<br />
in <strong>de</strong> toekomst meer aan doen.”<br />
lager on<strong>de</strong>rwijs voor <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren, hebben van<br />
in <strong>de</strong> zon wer<strong>de</strong>n gebon<strong>de</strong>n, zon<strong>de</strong>r voedsel <strong>of</strong><br />
Hij zorgt on<strong>de</strong>rtussen dat daar wat matten<br />
zwarte k<strong>of</strong>fie waar een verfrissend kruid is in<br />
hulp: “De bevolking is wel voorzichtig. lemand<br />
De middag en avond brengen we door in<br />
verschillen<strong>de</strong> volwassenen gehoord dat die ook<br />
water, totdat <strong>de</strong> rest van het dorp voldoen<strong>de</strong><br />
heen wor<strong>de</strong>n gebracht en gaat <strong>de</strong> mensen in<br />
meegekookt. Voor <strong>de</strong> EPLF-ers een al lang niet<br />
brengt bijvoorbeeld eerst een kameel. Als<br />
het dorp Ado Okut, zeshon<strong>de</strong>rd mensen in<br />
graag alfabetisatieles zou<strong>de</strong>n krijgen en er zijn<br />
geld en vrijwilligers had bijeengebracht. Een<br />
het dorp waarschuwen dat <strong>de</strong> dokters er zijn.<br />
meer geken<strong>de</strong> luxe. Toch een voor ie<strong>de</strong>reen<br />
die een week later niet dood is, komt <strong>de</strong> hele<br />
hutten van rieten matten, in <strong>de</strong> pastelgroene<br />
gesprekken over <strong>de</strong> vorming van een gekozen<br />
flinke reeks ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong> voorbeel<strong>de</strong>n. De<br />
Enkele tientallen mensen - vooral vrouwen<br />
aanvaardbare opiossing.<br />
kud<strong>de</strong> pas.” Men heeft gekonstateerd dat<br />
schaduw van <strong>de</strong> hier zo typische ‘ubbel’-bo-<br />
volksassemblee. Eén van <strong>de</strong>ze EPLF-mensen is<br />
politieke ‘inspraak’ van het dorp was beperkt<br />
en kin<strong>de</strong>ren - wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rzocht, <strong>de</strong> meesten<br />
run<strong>de</strong>rpest een akuut probleem is. Er zou een<br />
men, op <strong>de</strong> witte zandoevers van <strong>de</strong> Zara-bed-<br />
oorspronkelijk afkomstig uit dit dorp, waar een<br />
tot een door ELF aangesteld comité van vijf<br />
krijgen medikamenten. Er wordt een nieuw<br />
massale vaccinatie-kampagne nodig zijn, maar<br />
ding. Het is een permanent dorp. De bevolking<br />
paar families al jarenlang met EPFL sympa-<br />
dorpsoudsten, die <strong>de</strong> opdrachten van ELF in<br />
geval van tbc ont<strong>de</strong>kt. Net als in Ado Okut
32 33<br />
Terug in Sahel<br />
24 December.<br />
Zara Hospital<br />
- She’eb<br />
In afwachting<br />
van <strong>de</strong> terugtocht<br />
<strong>naar</strong> Sahe! wordt<br />
<strong>de</strong> dag groten<strong>de</strong>els<br />
rustend<br />
doorgebracht<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bomen<br />
van Zara Hospital.<br />
Tijd om nog<br />
wat te fotograferen,<br />
informele<br />
gesprekjes te voeren en rond<br />
te slenteren. lemand heeft<br />
ont<strong>de</strong>kt dat wij, <strong>de</strong> bezoekers,<br />
<strong>de</strong>zer dagen kerstmis horen te<br />
vieren.<br />
Op <strong>de</strong> vraag hoe wij dat<br />
thuis plegen te doen was een<br />
enigszins spottend antwoord<br />
gevallen: ,,Te veel eten.” Dus<br />
heeft <strong>de</strong> keuken voor <strong>de</strong> gelegenheid<br />
verrukkelijke koekjes<br />
gebakken voor bij <strong>de</strong> thee.<br />
pogingen om het aanbod af te hou<strong>de</strong>n, maar<br />
met min<strong>de</strong>r succes - <strong>of</strong> vasthou<strong>de</strong>ndheid - dan<br />
gisteren <strong>de</strong> blote voeten dokters in Koko. Om<br />
vier uur in <strong>de</strong> ochtend arriveren we in She’eb,<br />
toch weer doodmoe, <strong>de</strong> bunker in en slapen.<br />
De egel is voor morgen.<br />
25 <strong>de</strong>cember. schuilen in she’eb, bezoek<br />
aan ,,info-city”<br />
Goytoem had gisteren nogal geheimzinnig<br />
gedaan over het tijdstip van ons vertrek uit<br />
Zara, dat uur na uur werd uitgesteld. Een dag<br />
in totaal. Hij was ook wat vaker met veldte-<br />
maar net ingebruikgenomen.<br />
Er is zelfs aandacht<br />
geweest voor wat<br />
versiering.Tot diep in <strong>de</strong><br />
nacht bezoeken we installaties<br />
zoals: een drukkerij<br />
met kleine <strong>of</strong>fset-persen,<br />
stencilkamers, een radiostudio<br />
waar programma’s<br />
op casette wor<strong>de</strong>n<br />
opgenomen om dan el<strong>de</strong>rs<br />
te wor<strong>de</strong>n uitgezon<strong>de</strong>n<br />
vanuit een mobiele zen<strong>de</strong>r,<br />
redactielokalen voor een<br />
hele serie publikaties van allerlei EPLF-<strong>de</strong>partementen<br />
en massa-organisaties (kranten,<br />
tijdschriften, schoolboeken, nieuws-bulletins,<br />
etc.), documentatiecentra op allerlei gebied,<br />
een filmstudio met onlangs geïnstalleer<strong>de</strong><br />
eigen ontwikkeltanks en montageruimte, een<br />
fotoaf<strong>de</strong>ling (ontwikkelen, afdrukken, archief),<br />
radio-luisterdiensten die nieuwsberjchten<br />
uit <strong>de</strong> hele wereld opnemen en verwerken in<br />
eigen bulletins, reparatiewerkplaatsen voor<br />
ie<strong>de</strong>r type apparatuur dat hier gebruikt wordt,<br />
typekamers, een enveloppenplakkerij, waar<br />
begeven <strong>naar</strong> <strong>de</strong> vlakbij Info-City gelegen ka<strong>de</strong>rschool.<br />
Het blijkt - qua huisvesting - een uit<br />
platte rotsblokken opgestapeld amphitheater te<br />
zijn met enkele hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n zitplaatsen rond een<br />
stenen kathe<strong>de</strong>r. In <strong>de</strong> openlucht, afge<strong>de</strong>kt met<br />
zeildoek en geboomte. In <strong>de</strong> omgeving bunkers<br />
met kantoortjes, bibliotheken en slaapruimte.<br />
Aktieve le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> massaorganisaties<br />
uit het hele land kunnen door<br />
hun af<strong>de</strong>lingen wor<strong>de</strong>n aangewezen om hier<br />
speciale ka<strong>de</strong>rkursussen te komen volgen.<br />
Een groot <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> dag brengen we door<br />
istische verschei<strong>de</strong>nheid in Eritrea maakt <strong>de</strong> in<br />
Afrika wel gehoor<strong>de</strong> mening, dat <strong>de</strong> opstand<br />
hier zou voortkomen uit een chauvinistischtribale<br />
gezindheid van <strong>de</strong> Eritreeërs tegen <strong>de</strong><br />
‘an<strong>de</strong>re Ethiopiërs’, onzinnig. De respektvolle<br />
behoedzaamheid waarmee hier in praktijk met<br />
dit gegeven wordt omgegaan - juist opvallend<br />
ontdaan van <strong>de</strong> pompeuze, chauvinistische<br />
opgekloptheid waarmee nationale emancipatiebewegingen<br />
zich nog wel eens willen ontsieren<br />
- is meer dan overtuigend. Er zou<strong>de</strong>n hier meer<br />
nensen op bezoek moeten komen.<br />
zoals elektra, karosseriewerk, motorreparatie,<br />
ban<strong>de</strong>n, vering, etc. Er staan een paar imposante<br />
draaibanken voor metaalbewerking. Net<br />
als in <strong>de</strong> strijdkrachten aan het front valt het<br />
grote aantal meisjes hier op. Als geschool<strong>de</strong><br />
metaalbewerkers achter draaibanken, met<br />
mokers bezig karosserie uit te <strong>de</strong>uken, lassen,<br />
noem maar op, als<strong>of</strong> het allemaal zo hoort. In<br />
een Ne<strong>de</strong>rlandse garage zal je zo’n beeld nog<br />
niet aantreffen. le<strong>de</strong>re af<strong>de</strong>ling houdt weer een<br />
administratie bij van taken en verrichtingen,<br />
van voorra<strong>de</strong>n en aanvullingsverzoeken. Ver-<br />
Bij zonson<strong>de</strong>rgang vertrekken we voor <strong>de</strong><br />
lefoons in <strong>de</strong> weer dan normaal. Hier vertelt<br />
ie<strong>de</strong>reen bij toerbeurt plakcorvée heeft, etc.<br />
in een kantoortje met bibliotheek, in gesprek<br />
Ook praten we over EPLF’s pogingen om<br />
nietigd vijan<strong>de</strong>lijk materiëel is een belangrijke<br />
lange terugtocht <strong>naar</strong> She’eb in Sahel. Tus-<br />
hij pas waarom. Er zijn weer nieuwe bombar-<br />
Jachtige drukte alom. Op <strong>de</strong> een <strong>of</strong> an<strong>de</strong>re on-<br />
met Ogwai, die namens het <strong>de</strong>partement voor<br />
al in bevrijd gebied landhervormingen door te<br />
bron van reserve-on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len, maar er moet<br />
sen Zara en Hasta treffen we een doodzieke<br />
<strong>de</strong>menten uitgebarsten op het noord-oostelijk<br />
navolgbare manier is zeifs in <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>raardse<br />
massa-organisatie verantwoor<strong>de</strong>lijk is voor <strong>de</strong><br />
voeren. Daarbij moet rekening wor<strong>de</strong>n gehou-<br />
ook gekocht en geïmproviseerd wor<strong>de</strong>n. Dat<br />
noman<strong>de</strong>nvrouw aan, die door blote voeten<br />
front, bij <strong>de</strong> gastenopvang in Araak en op het<br />
omgeving iets van <strong>de</strong> sfeer voelbaar die in elk<br />
ka<strong>de</strong>rschool. Maar <strong>de</strong> gesprekken gaan gro-<br />
<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> types van grondbezit<br />
is wel een botleneck, want het rij<strong>de</strong>n op <strong>de</strong><br />
dokters op een draagbaar <strong>naar</strong> <strong>de</strong> weg is<br />
ho<strong>of</strong>dkamp voor krijgsgevangenen. Ook hier<br />
krantebedrijf op <strong>de</strong>ze aardbol aanwezig schijnt<br />
ten<strong>de</strong>els over <strong>de</strong> buitengewoon ingewikkel<strong>de</strong><br />
die zich on<strong>de</strong>r feodale en koloniale omstandig-<br />
ruwe bergwegen levert een enorme slijtage op.<br />
gebracht. We nemen haar - kreunend en half<br />
boven She’eb zijn vliegtuigen overgekomen,<br />
te zijn. Het spaarzame licht van <strong>de</strong> door een te<br />
sociografische geschie<strong>de</strong>nis van Eritrea: zeker<br />
he<strong>de</strong>n hebben ontwikkeld. Opvallend aspekt:<br />
Veel on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len wor<strong>de</strong>n aangepast, vanuit <strong>de</strong><br />
flauwvallend - mee tot aan <strong>de</strong> kliniek in Hasta.<br />
maar die hebben niets laten vallen. Er is grote<br />
zwakke generator gevoe<strong>de</strong> elektrieke peertjes<br />
negen dui<strong>de</strong>lijk te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n volkeren, met<br />
bij <strong>de</strong>ze landhervormingen lebben voor het<br />
ene auto in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re. Normaal wordt hier <strong>de</strong><br />
Vervolgens slaagt <strong>de</strong> chauffeur erin een knie-<br />
waakzaamheid. In <strong>de</strong> vallei heerst overdag<br />
accentueert <strong>de</strong> ietwat grauwe bleekheid die<br />
eigen taal, kultuur, mid<strong>de</strong>len van bestaan, die<br />
eerst in <strong>de</strong> Eritrese geschie<strong>de</strong>nis vrouwen op<br />
klok rond gewerkt, maar vanwege <strong>de</strong> bom-<br />
hoog stekelvarken aan te rij<strong>de</strong>n en hij glimt van<br />
doodse stilte. Wie niet persé buiten hoeft te<br />
eigen is aan nachtredakties.<br />
allemaal op <strong>de</strong> een <strong>of</strong> an<strong>de</strong>re manier hun plaats<br />
voet van gelijkheid met mannen aanspraak<br />
bar<strong>de</strong>menten van <strong>de</strong> laatste dagen nu alleen<br />
genoegen: toch nog een echt kerstmaal voor<br />
<strong>de</strong> gasten, straks in She’eb. Hij en Goytoem<br />
hebben zich steeds erg bezorgd getoond <strong>of</strong> <strong>de</strong><br />
reis voor ons niet te vermoeiend is en <strong>of</strong> we<br />
zijn blijft on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bomen <strong>of</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> grond.<br />
Ook wij blijven vandaag schuilen.<br />
‘s Nachts vertrekken we voor een korte rit<br />
<strong>naar</strong> het vlakbij gelegen Information Depart-<br />
26 December. info-city,<br />
ka<strong>de</strong>rschool en <strong>de</strong> autowerkplaats<br />
moeten hebben binnen dat nationale geheel,<br />
dat Eritrea heet, Een permanente speurtocht<br />
<strong>naar</strong> een ontwikkelingsmo<strong>de</strong>l dat voldoen<strong>de</strong><br />
respekt opbrengt voor het eigene en traditi-<br />
kunnen maken op een eigen stuk grond.<br />
Ook alweer ergens in <strong>de</strong> buurt - een uur<br />
lopen in het donker - ligt een omvangrijk<br />
garage-komplex, half on<strong>de</strong>rgronds, half on<strong>de</strong>r<br />
‘s nachts. Ook hier besteedt ie<strong>de</strong>re werker<br />
een flink <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> tijd aan ver<strong>de</strong>re (vak-)<br />
opieiding.<br />
Na mid<strong>de</strong>rnacht volgt nog een rit van<br />
het op <strong>de</strong> kleine maaltij<strong>de</strong>n wel uithou<strong>de</strong>n. Ik<br />
ment, Alweer een ware on<strong>de</strong>rgrondste stad,<br />
Deze omgeving blijkt hoe langer hoe meer<br />
onele, maar toch het gemeenschappelijk en<br />
bomen verscholen. Er wordt door een paar<br />
ongeveer een uur, voor <strong>de</strong> overnachting vlakbij<br />
heb nergens last van, wel konstante trek. Een<br />
met tientallen goedgebouw<strong>de</strong> bunkerruimtes<br />
te bevatten. Randstad Sahel, schiet me door het<br />
vernieuwingsgerichte benadrukt. Alleen al dit<br />
hon<strong>de</strong>rd mensen gewerkt volgens een uitge-<br />
een door EPLF gebouw<strong>de</strong> graanmolen. Op <strong>de</strong><br />
egelbout zal er evenwel best ingaan. Wij doen<br />
in <strong>de</strong> bergwan<strong>de</strong>n. Het komplex is nieuw, nog<br />
ho<strong>of</strong>d, als we ons vroeg in <strong>de</strong> ochtend op weg<br />
feit van <strong>de</strong> grote ethnische, kulturele en lingu-<br />
werkt systeem met gespecialiseer<strong>de</strong> af<strong>de</strong>lingen,<br />
kaart raak ik zo langzamerhand enigszins het
34 35<br />
spoor bijster in <strong>de</strong>ze dichtbebouw<strong>de</strong> doolh<strong>of</strong><br />
verbetering in <strong>de</strong> gezondheidssituatie opleve-<br />
van valleien. We zitten in noor<strong>de</strong>lijk Sahel, niet<br />
ren, maar is ook een praktische voorwaar<strong>de</strong><br />
ver van het noordoostelijke front.<br />
om <strong>de</strong> vrouwen te laten <strong>de</strong>elnemen aan bijvoorbeeld<br />
on<strong>de</strong>rwijsprogramma’s.<br />
27 December.<br />
Krijgsgevangenkamp, Erastore,<br />
graanmolen<br />
•POW-camp.<br />
Terug <strong>naar</strong> onze pleisterplaats. Lange<br />
maaltijd met veel aanloop van beken<strong>de</strong>n van<br />
onze begelei<strong>de</strong>rs. Het wordt van <strong>de</strong> weeromstuit<br />
een gezellige boel, waaraan ik mij probeer<br />
Op twee uur lopen van onze slaapplaats<br />
te onttrekken door wat te slapen. Vannacht<br />
bevindt zich het ho<strong>of</strong>dkamp voor <strong>de</strong> vierdui-<br />
moeten we weer ver<strong>de</strong>r. Maar <strong>de</strong> nieuwsgie-<br />
zend Ethiopische krijgsgevangenen die op het<br />
righeid wint het toch weer. De vrolijkheid<br />
ogenblik in han<strong>de</strong>n zijn van EPLF. Maar eerst<br />
wordt groten<strong>de</strong>els veroorzaakt door het feit dat<br />
bezoeken we het kampement waar ze tot tien<br />
hier enkele dagen gele<strong>de</strong>n een tiental paren<br />
dagen gele<strong>de</strong>n verbleven: verborgen slaap-<br />
EPLF-strij<strong>de</strong>rs is getrouwd. Ze hebben nog<br />
plaatsen, wat tuintjes, sportvel<strong>de</strong>n, gemeen-<br />
twee weken huwelijksverl<strong>of</strong>. Het huwelijk is<br />
schapsruimtes, keukens. Het ligt er allemaal<br />
voltrokken volgens <strong>de</strong> nieuwe EPLF-wetge-<br />
verlaten bij. Geen mens te zien. Goytoem<br />
ving, die een vrijwillig huwelijk tussen twee<br />
vertelt dat ook <strong>de</strong> krijgsgevangenen vanwege<br />
partners op basis van gelijke rechten mogelijk<br />
<strong>de</strong> toegenomen bombar<strong>de</strong>menten tien dagen<br />
maakt. In een eenvoudige ceremonie leggen<br />
gele<strong>de</strong>n uit voorzorg <strong>naar</strong> een nieuwe lokatie<br />
<strong>de</strong> partners tegenover elkaar een gel<strong>of</strong>te af van<br />
zijn overgebracht. De maatregel bleek niet over-<br />
we<strong>de</strong>rzijdse verantwoor<strong>de</strong>lijkheid, voor elkaar<br />
bodig. Mid<strong>de</strong>n in het ou<strong>de</strong> kamp zien we drie<br />
en voor eventuele kin<strong>de</strong>ren. Deze wetgeving<br />
grote, verse bomkraters. Gisteren en enkele<br />
is ingesteld na <strong>de</strong> grote ‘strategische terug-<br />
dagen gele<strong>de</strong>n veroorzaakt. De gevangenen<br />
tocht’ van ‘78, toen het dui<strong>de</strong>lijk werd dat <strong>de</strong><br />
waren toen al weg. Probeert Ethiopië zelfs zijn<br />
Eritrese oorlog toch nog een langdurige zaak<br />
eigen mensen te likwi<strong>de</strong>ren?<br />
Op <strong>de</strong> nieuwe lokatie brengen <strong>de</strong> gevange-<br />
stan<strong>de</strong>r hen te wachten stond toen ze <strong>naar</strong> het<br />
De gevangenen lopen <strong>de</strong> kans gestraft te<br />
• ERA-pakhuis.<br />
waar-boven vultrechters uit ou<strong>de</strong> granaathul-<br />
zou wor<strong>de</strong>n. Voor die tijd heerste binnen EPLF<br />
een streng verbod op sexuele relaties, tussen<br />
nen voorlopig <strong>de</strong> dag schuilend door, verspreid<br />
front wer<strong>de</strong>n gestuurd. Noch in kracht, noch in<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>of</strong> opnieuw te wor<strong>de</strong>n gerekruteerd,<br />
Tegen half vier ‘s middags komen we - nog<br />
zen hangen. Bij zon<strong>de</strong>ron<strong>de</strong>rgang gaat <strong>de</strong> ma-<br />
strij<strong>de</strong>rs on<strong>de</strong>rling, en nog meer tussen man-<br />
over een groot gebied, on<strong>de</strong>r bomen in een<br />
politieke doelstellingen (‘bandieten’). Sommi-<br />
als ze het front al veilig door komen. Velen wil-<br />
steeds te voet - bij een optrekje van hout en<br />
chinerie in werking. Koortsachtige en st<strong>of</strong>fige<br />
nelijke fighters en meisjes uit <strong>de</strong> burgerbevol-<br />
vallei. Er is een speciale kliniek voor hen,<br />
gen - Oromo’s uit kleine dorpen - zeggen on<strong>de</strong>r<br />
len dan ook niet. Tegenwoordig wor<strong>de</strong>n le<strong>de</strong>n<br />
golfplaat, met takken over<strong>de</strong>kt voor koelte<br />
aktiviteit, hels kabaal. Per nacht kan hier 20<br />
king. Dit laatste is nog steeds volstrekt uit <strong>de</strong>n<br />
on<strong>de</strong>r leiding van een ervaren verpleegster die<br />
dwang gerekruteerd te zijn voor Ethiopiës<br />
van <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> nationaliteiten in Ethiopië<br />
en kamouflage. Vijf bij tien meter, vier meter<br />
tot 24 ton sorghum gemalen wor<strong>de</strong>n. De chef<br />
boze. Binnen EPLF heerst <strong>de</strong> overtuiging dat op<br />
dagelijks spreekuur houdt en een on<strong>de</strong>rgronds<br />
militie, bij razzia’s op marktpleinen. An<strong>de</strong>ren<br />
die zelf ook in opstand zijn gekomen - Tigray-<br />
hoog. Het is een van <strong>de</strong> vijf ERA-pakhuizen in<br />
vertelt dat EPLF in totaal acht van zulke ma-<br />
<strong>de</strong>n duur <strong>de</strong> nog alom tegenwoordige traditi-<br />
ziekenzaaltje beheert. Een keuken verschaft<br />
- vooral uit Addis Abeba - hebben zich vrijwil-<br />
ers, Oromo’s, Somali’s - wel <strong>naar</strong> hun verschil-<br />
bevrijd gebied. Deze is voor noordoost Sahel.<br />
chines heeft neergezet, verspreid over Eritrea,<br />
onele huwelijksvormen, waarbij twee (vaak<br />
hetzelf<strong>de</strong> menu als voor <strong>de</strong> EPLF-strij<strong>de</strong>rs;<br />
lig gemeld, om aan een wapen te komen in het<br />
len<strong>de</strong> eigen bevrijdingsfronten doorgestuurd<br />
Er staan dozen met vismeel van Norwegian<br />
inklusief het Solomuna vluchtelingenkamp in<br />
verwante) families een huwelijk arangeren<br />
sorghum en wat linzen. Te weinig, vindt <strong>de</strong><br />
onveilige Addis <strong>of</strong> om verplichte rekrutering <strong>of</strong><br />
als zij dat willen. Maar <strong>de</strong> afstan<strong>de</strong>n zijn groot,<br />
Church Aid, melkpoe<strong>de</strong>r van het Ro<strong>de</strong> Kruis<br />
Sudan: vijf in Sahel, een in Filfil ten noor<strong>de</strong>n<br />
voor hun kin<strong>de</strong>ren als <strong>de</strong>ze nog kleuters zijn,<br />
verpleegster ook hier, om te kunnen voorko-<br />
willekeurige arrestatie te ontlopen. Allemaal<br />
<strong>de</strong> personen moeten voldoen<strong>de</strong> betrouwbaar<br />
en van het Belgische steuncomité en balen met<br />
van Asmara, een in Ala ten zui<strong>de</strong>n van Asmara<br />
zullen moeten verdwijnen. Maar er wordt zeer<br />
men dat <strong>de</strong> algemene gezondheidstoestand zor-<br />
lijken ze verbaasd na hun gevangenname niet<br />
zijn en het gebeurt nog maar mondjesmaat.<br />
kleding. Een paar jongens van het EPLF-<strong>de</strong>-<br />
en een in het noor<strong>de</strong>n van Danakil, <strong>de</strong> kust-<br />
voorzichtig mee omgesprongen.vanuit het besef<br />
gelijk is. Maar het is niet meer <strong>of</strong> min<strong>de</strong>r dan<br />
an<strong>de</strong>ren vandaag <strong>de</strong> dag in Eritrea eten. Alleen<br />
voor zieken is er af en toe wat vlees <strong>of</strong> groente<br />
uit <strong>de</strong> eigen tuintjes. Ook voor <strong>de</strong> krijgsgevangenen<br />
is er een on<strong>de</strong>rwijsprogramma. Kulturele<br />
aktiviteiten en sport wor<strong>de</strong>n aangemoedigd.<br />
De muziekgroep geeft voor ons een spontane<br />
uitvoering op zelfgemaakte instrumenten. De<br />
meeste gevangenen dragen <strong>de</strong> blauwe uniformen<br />
van het Ro<strong>de</strong> Kruis. Absoluut geen sfeer<br />
van overdadige <strong>of</strong> intimi<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> bewaking.<br />
Een aantal interviews levert op, dat <strong>de</strong> gevan-<br />
te zijn doodgeschoten.<br />
EPLF zegt <strong>de</strong> gevangenen<br />
graag kwijt te willen. Ze vormen<br />
een te groot aantal meeeters<br />
en een stevig veiligheidsrisiko.<br />
Maar Ethiopië weigert<br />
elk kontakt, ook indirekt, met<br />
<strong>de</strong> tegenstan<strong>de</strong>r, uit angst dat<br />
daaruit een zekere mate van<br />
erkenning zou voortvloeien.<br />
Gewoon terugsturen is niet<br />
gemakkelijk.<br />
Toch heeft EPLF in <strong>de</strong> afgelopen tien jaar in<br />
totaal het dubbele aantal gevangenen gehad.<br />
De rest is <strong>naar</strong> huis <strong>of</strong> bij <strong>de</strong> eigen verzetsorganisaties<br />
terechtgekomen. Volgens EPLF zou<br />
het <strong>International</strong>e Ro<strong>de</strong> Kruis meer hulp voor<br />
<strong>de</strong> gevangenen moeten sturen, maar <strong>de</strong>ze organisatie<br />
doet nog te weinig, vanwege <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
diplomatieke problemen. Eritrea geniet bitter<br />
weinig diplomatieke erkenning in <strong>de</strong> wereld.<br />
Slechts mondjesmaat komen er wat voedselpaketten<br />
en kleding binnen. Een zware extra last<br />
voor EPLF en ERA.<br />
partement van sociale zaken (waarmee ERA in<br />
het veld nauw samenwerkt) zijn bezig kleren<br />
te sorteren. In <strong>de</strong> regel gaan transporten met<br />
hulpgoe<strong>de</strong>ren regelrecht vanuit <strong>de</strong> centrale<br />
ERA-opslag in het Solomuna vluchtelingenkamp<br />
in Sudan <strong>naar</strong> hun bestemming. Maar<br />
een aantal van <strong>de</strong>ze pakhuisjes is in het veld<br />
geplaatst om ter plekke reserve te hebben voor<br />
plotselinge noodsituaties.<br />
• Graanmolen.<br />
We lopen weer ver<strong>de</strong>r en komen bij <strong>de</strong><br />
graanmolen. Een omgebouw<strong>de</strong> motor uit een<br />
streek ten zui<strong>de</strong>n van Massawa.<br />
In Eritrea zelf wordt op het ogenblik nauwelijks<br />
graan geproduceerd, dus alles wat hier<br />
nu gemalen wordt is geïmporteerd. Als er wel<br />
plaatselijke produktie is, mogen <strong>de</strong> eige<strong>naar</strong>s<br />
gratis laten malen. Zo’n maatregel is van groot<br />
belang voor <strong>de</strong> vrouwen, die traditioneel vele<br />
uren per dag (uit een soms 20-urige werkdag,<br />
zo bleek on<strong>de</strong>r meer uit <strong>de</strong> gesprekken met <strong>de</strong><br />
vrouwen in Ado Okut) beste<strong>de</strong>n aan het malen<br />
met <strong>de</strong> hand: pletten van het graan tussen een<br />
ron<strong>de</strong> stenen roller en een platte steen. Die<br />
hierbij niet alleen maar met een ontoelaatbare<br />
vrijheidson<strong>de</strong>rdrukking te maken te hebben,<br />
maar tegelijkertijd met diepgewortel<strong>de</strong> kulturele<br />
waar<strong>de</strong>n en met ekonomische ban<strong>de</strong>n tussen<br />
families, die allemaal niet zomaar omvergeworpen<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n door een wet op papier te<br />
zetten. Ook nu nog zal men EPLF -le<strong>de</strong>n die uit<br />
zo’n achtergrond afkomstig zijn geen toestemming<br />
geven tot een ‘strij<strong>de</strong>rshuwelijk’ als <strong>de</strong><br />
verhouding met <strong>de</strong> twee families niet zorgvuldig<br />
is bekeken en niet alles is gedaan om ook<br />
van hen een akkoord te krijgen. In geval van<br />
genen nauwelijks wisten wat voor<br />
tegen-<br />
Fiat-vrachtauto drijft een mechanisme aan<br />
werkverlichting kan op zich al onmid<strong>de</strong>llijke<br />
blijven<strong>de</strong> konflikten bestaan - heb ik <strong>de</strong> indruk
36 37<br />
- geen vaste regels. Opiossingen hangen sterk<br />
een tenminste minimale kennis heeft van wa-<br />
Per kursus levert dit kamp tussen <strong>de</strong><br />
in gevaar door die vlucht? Van <strong>de</strong>genen die niet<br />
van het geval af.<br />
pens en militaire situaties. Die basis-training<br />
700 en 3.500 rekruten af. Die cijfers wor<strong>de</strong>n<br />
terugkeren wor<strong>de</strong>n opsporingsfoto’s opgehan-<br />
Pas na mid<strong>de</strong>rnacht vervolgen we onze<br />
duurt zo’n drie tot zes maan<strong>de</strong>n, afhankelijk<br />
opgegeven als historische uitersten. Per jaar<br />
gen in <strong>de</strong> stad. “Nee. Er zijn zoveel mensen die<br />
tocht, nu weer per landrover, <strong>naar</strong> het trai-<br />
van <strong>de</strong> vor<strong>de</strong>ringen van <strong>de</strong> nieuwkomer. Een<br />
kan het variëren van twee- tot zevendui-<br />
dit doen, dan moeten ze <strong>de</strong> hele stad oppak-<br />
ningskamp voor nieuwe strij<strong>de</strong>rs.<br />
minimumvereiste voor ie<strong>de</strong>reen is echter, dat<br />
zend getrain<strong>de</strong> jonge strij<strong>de</strong>rs. Na <strong>de</strong> grote<br />
ken. Er wordt wel veel gearresteerd, maar<br />
28 <strong>de</strong>cember. Trainingkamp<br />
in die tijd lezen en schrijven moet wor<strong>de</strong>n<br />
geleerd en een goed inzicht moet ontstaan<br />
over <strong>de</strong> politieke doelstellingen van <strong>de</strong> strijd.<br />
Ethiopische <strong>of</strong>fensieven van ‘78 was er een<br />
enorme hausse in vrouwelijke aanmeldingen<br />
tweeduizend aan het eind van dat jaar. Volgens<br />
het kan alleen nog maar willekeurig, zon<strong>de</strong>r<br />
systeem, om <strong>de</strong> schrik erin te hou<strong>de</strong>n.<br />
De stilte van <strong>de</strong> schemering is inmid<strong>de</strong>ls<br />
Daarnaast is er veel aandacht. voor fysieke<br />
Haptemichael komen <strong>de</strong> meeste aanmeldingen<br />
ingevallen. Even rust om Ararats aangrijpen<strong>de</strong><br />
Haptemichael, een lange, vrien<strong>de</strong>lijke man<br />
fitheid en aanpassing aan nieuwe levensom-<br />
uit niet-ste<strong>de</strong>lijk gebied. Maar ook voldoen<strong>de</strong><br />
gevangenis-ervaring - “Ik zou het vroeger nooit<br />
van achter in <strong>de</strong> <strong>de</strong>rtig heeft <strong>de</strong> leiding van<br />
standighe<strong>de</strong>n, die vooral voor <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lingen<br />
uit <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n en uit <strong>de</strong> vluchtelingenmilieus<br />
hebben durven beweren, maar ik weet nu dat<br />
het kamp waar nieuwe fulltimers van EPLF<br />
een flinke veran<strong>de</strong>ring betekenen. Maar ook<br />
in <strong>de</strong> hele wereld. We praten met een aantal<br />
ze me had<strong>de</strong>n kunnen doodmartelen zon<strong>de</strong>r<br />
hun militaire basistraining krijgen. We zijn in<br />
het doorbreken van traditionele man-vrouw<br />
huidige leerlingen. Ararat is een jonge vrouw<br />
dat ik een kik had gegeven.”- te laten bezin-<br />
<strong>de</strong> kleine uurtjes van <strong>de</strong> nacht aangekomen<br />
rolpatronen is ingrijpend. Mannen leren koken<br />
die in Asmara illegaal werk <strong>de</strong>ed, terwijl ze een<br />
ken. Dan zien we in <strong>de</strong> verte st<strong>of</strong>wolken in <strong>de</strong><br />
en hebben on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> sterren geslapen. Met <strong>de</strong><br />
en naaien, vrouwen leren niet alleen een ge-<br />
baan als secretaresse had bij een<br />
buitenlands<br />
rivierbedding: hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n jongens en meisjes<br />
eerste zonnestralen wekt hij ons, we kunnen<br />
weer vasthou<strong>de</strong>n maar ook<br />
komen na hun dagelijkse<br />
beter <strong>naar</strong> binnen gaan in zijn bunker, <strong>de</strong> dag<br />
hun mond open doen waar<br />
trainingsprogram in <strong>de</strong><br />
is te hel<strong>de</strong>r voor dit soort romantiek. We zitten<br />
mannen aanwezig zijn.<br />
bergen terug <strong>naar</strong> het<br />
nog altijd vlak achter het noordoostelijk front<br />
Mannen leren dat weer<br />
kamp, voor wat laatste<br />
en terwijl hij over zijn werk vertelt horen we<br />
te accepteren. Het vak<br />
excercitie-oefeningen.<br />
een gestaag diep gerommel. Niemand komt er<br />
politieke opvoeding houdt<br />
Daarna: water halen,<br />
echt voor uit zijn stoel en ik <strong>de</strong>nk eerst dat het<br />
hier in: alles over Eritrea<br />
voedsel maken, wassen,<br />
oefengelui<strong>de</strong>n zijn, maar hij helpt ons uit <strong>de</strong><br />
(geschie<strong>de</strong>nis, kultuur,<br />
en een partijtje voetbal<br />
droom. Het is in <strong>de</strong> verte inkomend artillerie-<br />
kolonialisme, geschie<strong>de</strong>nis<br />
in het zand waaraan ook<br />
vuur.<br />
van <strong>de</strong> bevrijdingsstrijd),<br />
<strong>de</strong> bezoekers moeten<br />
Met Training Departement en <strong>de</strong> Strijd-<br />
diskussies (waar vechten<br />
geloven. Als <strong>de</strong> nacht<br />
krachten (EPLA) zijn twee aparte strukturen,<br />
we voor, wat voor maat-<br />
gevallen is klimmen we<br />
die bei<strong>de</strong>n ressorteren on<strong>de</strong>r het militaire<br />
schappij willen we opbou-<br />
weer in <strong>de</strong> landrover, voor<br />
comite van het centraal comité van <strong>de</strong> EPLF.<br />
wen) en behan<strong>de</strong>ling van<br />
een lange rit terug <strong>naar</strong><br />
Met Training Department verzorgt zowel dit<br />
algemene begrippen zoals<br />
Soedan, <strong>naar</strong> <strong>de</strong> veiligheid<br />
basisopleidingskamp als een Military Aca<strong>de</strong>my,<br />
<strong>de</strong>mokratie, kolonialisme,<br />
van het door EPLF inge-<br />
waar ervaren guerrilla’s voortgezette opieidin-<br />
bevrijding. On<strong>de</strong>rtussen<br />
richte vluchtelingenkamp<br />
gen krijgen. Het werk is ver<strong>de</strong>eld over twee<br />
moet er ook geproduceerd<br />
Solomuna, waar zo’n<br />
af<strong>de</strong>lingen, <strong>de</strong> ‘political branch’ die politieke<br />
wor<strong>de</strong>n: eigen groente-<br />
twaalfduizend ontheem-<br />
vorming en alfabetisatie doet, en <strong>de</strong> ‘military<br />
tuin, putten graven,<br />
<strong>de</strong>n groten<strong>de</strong>els nog in <strong>de</strong><br />
branch’ die <strong>de</strong> militaire opieidingen verzorgt.<br />
bunkers bouwen. Een vrije dag per week wordt<br />
bedrijf. Ze werd gearresteerd bij een razzia die<br />
openlucht bivakeren.<br />
Daarnaast bestaat nog een kleinere ‘publication<br />
gevuld met kulturele programma’s: het leren<br />
niets met haar aktiviteiten te maken had. Na<br />
Veiligheid? Bij aankomst horen we dat<br />
branch’, die militaire handboeken uit <strong>de</strong> hele<br />
van <strong>de</strong> muziek en dans uit <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
langdurige, vreselijke martelingen - uit haar<br />
Ethiopische Migs <strong>de</strong> laatste dagen ook bom-<br />
wereld verzamelt en vertaalt. Ook geeft het een<br />
Eritrese kulturen, en toneelstukken met een<br />
verhalen blijkt dat <strong>de</strong>ze volgens een fysiek en<br />
bar<strong>de</strong>menten over <strong>de</strong> grens in Soedan hebben<br />
tweemaan<strong>de</strong>lijks tijdschrift uit over militaire<br />
politieke <strong>of</strong> sociale inhoud.<br />
psychologisch systeem wor<strong>de</strong>n uitgevoerd, dus<br />
uitgevoerd. Bommen en boordgeschut zijn op<br />
zaken, met uittreksels van “klassieken” van<br />
Minimum-leeftijd voor <strong>de</strong> basistraining is<br />
niet kunnen wor<strong>de</strong>n afgedaan als individuele<br />
enkele kilometers van Solomuna ingeslagen en<br />
Clausewitz tot Giap, informatie over nieuwe<br />
achttien jaar, maar er is een speciale opleiding<br />
excessen - werd ze vrijgelaten. Er was geen be-<br />
hebben een aantal slacht<strong>of</strong>fers geëist on<strong>de</strong>r Soe-<br />
wapens, militaire geschie<strong>de</strong>nis en bijdragen<br />
voor <strong>de</strong> vele jongeren vanaf zestien die zich<br />
schuldiging en ze is niet doorgeslagen. Daarna<br />
danese burgers. Waren die voor <strong>de</strong> vrouwen en<br />
van strij<strong>de</strong>rs over eigen ervaringen en theoreti-<br />
mel<strong>de</strong>n. Om daarna in echte gevechtstaken<br />
is ze <strong>naar</strong> bevrijd gebied gevlucht. Dat betekent<br />
kin<strong>de</strong>ren van Solomuna bestemd?<br />
sche inzichten.<br />
te wor<strong>de</strong>n ingezet geldt twintig jaar als<br />
te voet Asmara verlaten, met <strong>of</strong>ficiële toestem-<br />
Een militaire basistraining is verplicht voor<br />
minimumleeftijd. De jongeren kunnen als<br />
ming voor enkele dagen bezoek aan familie in<br />
ie<strong>de</strong>re aspirant-fulltimer van EPLF, ook voor<br />
zogenaam<strong>de</strong> ‘Vanguards’ lichte bewakings- <strong>of</strong><br />
een dorp buiten Asmara. Daarna niet terugko-<br />
<strong>de</strong>genen die daarna niet-gevechtstaken op zich<br />
verbindingstaken krijgen achter <strong>de</strong> frontlinies<br />
men. Het wordt veel gedaan, zo. De helft van<br />
nemen. De omstandighe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> oorlog<br />
met veel tijd voor schoolopleidingen. Maar <strong>de</strong><br />
haar zusters zaten al bij EPLF, een aantal zijn<br />
vereisen nu eenmaal dat ie<strong>de</strong>reen in Eritrea<br />
meesten krijgen burgertaken met schooltijd.<br />
nog bij moe<strong>de</strong>r in Asamara. Brengt ze hen niet
38 39<br />
Naar een politieke oplossing?<br />
Korte geschie<strong>de</strong>nis van Eritrea<br />
Een perskonferentie in<br />
een EPLF-kantoor in een<br />
zandige buitenwijk van<br />
<strong>de</strong> Soedanese ho<strong>of</strong>dstad<br />
Khartoum, vlak voor mijn<br />
vertrek <strong>naar</strong> Eritrea. Een<br />
kleine man van een jaar <strong>of</strong><br />
vijftig leest een verklaring<br />
voor: Mohammed Ramadan<br />
Noer, secretaris-generaal<br />
van het EPLF. De daarop<br />
volgen<strong>de</strong> vragen wor<strong>de</strong>n<br />
meren<strong>de</strong>els beantwoord<br />
door <strong>de</strong> naast hem zitten<strong>de</strong><br />
Issayas Afeworki: lang, tenger, hooguit begin<br />
<strong>de</strong>rtig, formuleert na<strong>de</strong>nkend, intellektueel<br />
en met gevoel voor humor. Hij is vice-secretaris-generaal<br />
en wordt wel beschouwd als <strong>de</strong><br />
voornaamste i<strong>de</strong>oloog van <strong>de</strong> beweging.<br />
EPLF heeft zojuist een voorstel bekend<br />
gemaakt voor een politieke oplossing van het<br />
konflikt. Een volksstemming on<strong>de</strong>r <strong>International</strong>e<br />
supervisie, met <strong>de</strong> keus uit drie alternatieven:<br />
volledige onafhankelijkheid, herstel van<br />
<strong>de</strong> fe<strong>de</strong>ratie met Ethiopië <strong>of</strong> regionale autonomie<br />
binnen het Ethiopische staatsverband. Dat<br />
referendum zou moeten wor<strong>de</strong>n gevolgd door<br />
vrije verkiezingen voor een volksvertegenwoordiging,<br />
waarvan <strong>de</strong> status afhankelijk zal zijn<br />
van <strong>de</strong> uitslag van het referendum. De kontrole<br />
zou kunnen plaatsvin<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Naties, <strong>de</strong> Organisatie voor Afrikaanse Eenheid<br />
<strong>de</strong> Arabische Liga <strong>of</strong> <strong>de</strong> Beweging van Niet-<br />
Gebon<strong>de</strong>n Lan<strong>de</strong>n.<br />
Een uur gele<strong>de</strong>n is <strong>de</strong> Soedanese presi<strong>de</strong>nt<br />
Numeiry in Karthoum teruggekeerd na zijn bezoek<br />
aan Addis Abeba en ie<strong>de</strong>reen verkeert nog<br />
in grote spanning wat dat bezoek kan hebben<br />
opgeleverd. Een akkoord met Ethiopië over het<br />
afsluiten van <strong>de</strong> grens? Of - min<strong>de</strong>r waarschijniijk<br />
- heeft Numeiry in ruil voor goe<strong>de</strong> nabuurschap<br />
konsessies weten los te krijgen voor<br />
<strong>de</strong> Eritrese zaak? De hoogst principiële EPLF,<br />
die een niet-gebon<strong>de</strong>n buitenlandse politick<br />
nastreeft van het ou<strong>de</strong>rwets progressieve soort,<br />
moet wel een meester in <strong>de</strong> diplomatieke manouvreerkunst<br />
zijn om zich in <strong>de</strong>ze - zeg maar<br />
- <strong>Kruithoorn</strong> van Afrika met <strong>de</strong> eigen principes<br />
te handhaven. Een EPLF-woordvoer<strong>de</strong>r tegen<br />
mij: ,,Als <strong>de</strong> grens echt blijvend dicht gaat,<br />
pakken we ons hele boeltje hier op en doen we<br />
alles vanuit Eritrea zelf.”<br />
Maar hoe moet dat dan met <strong>de</strong> bevoorrading?<br />
Trouwens, hoe moet ik er dan komen?<br />
Hij kijkt me even aan en zegt: ,,Jij? Je komt<br />
maar over zee, bijvoorbeeld.”<br />
Een paar weken later zit ik weer in<br />
hetzelf<strong>de</strong> kantoor, tegenover Issayas Afeworki,<br />
voor een interview. Ik<br />
ben over land gegaan en<br />
over land teruggekomen.<br />
Het Ethiopische bombar<strong>de</strong>ment<br />
op Soedanees<br />
grondgebied heeft <strong>de</strong><br />
betrekkingen tussen <strong>de</strong><br />
buurlan<strong>de</strong>n weer danig<br />
bekoeld. Een hoge Ethiopische<br />
<strong>de</strong>legatie blijkt<br />
juist op dat moment in <strong>de</strong><br />
buurt te zijn geweest,”<br />
om gemeenschappelijke<br />
grensproblemen te<br />
bespreken”. Woe<strong>de</strong>nd hebben <strong>de</strong> Soedanezen<br />
hen <strong>naar</strong> huis gestuurd. Afeworki heeft wel<br />
vertrouwen in <strong>de</strong> toekomst. Dit soort spitsroe<strong>de</strong>n<br />
lopen is al jaren zijn dagelijks werk. Op<br />
het referendum-voorstel is uit Ethiopië nooit<br />
enige reactie gekomen. Hij wil niet uitdrukkelijk<br />
zeggen dat ook niet te hebben verwacht.<br />
Het voorstel is serieus bedoeld en hij maakt<br />
vergelijkingen met Zimbabwe en Namibië, ook<br />
wat <strong>de</strong> te verwachten uitkomst betreft. Maar<br />
<strong>de</strong> waar<strong>de</strong> ervan zegt hij, ligt toch vooral in <strong>de</strong><br />
diplomatieke sfeer. ,,Het gaat erom openingen<br />
te vin<strong>de</strong>n in het <strong>International</strong>e isolement<br />
waarin <strong>de</strong> Eritreërs zich al zolang bevin<strong>de</strong>n.<br />
EPLF on<strong>de</strong>rvindt veel sympathie in lan<strong>de</strong>n<br />
als Mozambique en Algerije, maar omdat <strong>de</strong><br />
hele kwestie zo ingewikkeld ligt en die lan<strong>de</strong>n<br />
zelf hun afhankelijkhe<strong>de</strong>n kennen, wordt die<br />
sympathie nog te weinig omgezet in praktische<br />
steun. Wij moeten een positie opbouwen die<br />
het mogelijk maakt Ethiopië te isoleren.<br />
Wij willen dat <strong>de</strong> internationale<br />
gemeenschap ein<strong>de</strong>lijk<br />
weer een verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />
oppakt, die ze twintig<br />
jaar gele<strong>de</strong>n heeft laten liggen.”<br />
± 1880-1890.<br />
Vestiging van Italiaans koloniaal bestuur<br />
over een aantal gebie<strong>de</strong>n in het noor<strong>de</strong>n van<br />
<strong>de</strong> Hoorn van Afrika, langs <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zee, die<br />
samen Eritrea zullen vormen.<br />
Sinds <strong>de</strong> opening van het Suezkanaal in<br />
1869 moedigt Engeland zijn bondge-noot<br />
Italië aan bezit te nemen van <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zeekust<br />
ten noordwesten van Djibouti, als tegenwicht<br />
tegen <strong>de</strong> Franse konkurrent aldaar. De<br />
wedloop om Afrika is hier me<strong>de</strong> gericht op <strong>de</strong><br />
beheersing van <strong>de</strong> toegang tot <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zee.<br />
Tegelijk wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> heersers van het kleine,<br />
maar opkomen<strong>de</strong> zuid-Abbes-sijnse rijk van<br />
Shewa als bondgenoten aangemoedigd hun<br />
souvereiniteit uit te brei<strong>de</strong>n over uitgestrekte<br />
gebie<strong>de</strong>n. Zo ontstaat het latere Ethiopie. In<br />
1889 bakenen keizer Menelik in het zui<strong>de</strong>n<br />
en <strong>de</strong> Italianen in het noor<strong>de</strong>n hun invloedssfeer<br />
af in het verdrag van Wichale. In 1890<br />
verklaart Italie zijn gebie<strong>de</strong>n langs <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zee<br />
tot zijn kolonie Eritrea.<br />
1941.<br />
Het inmid<strong>de</strong>ls fascistische Italiaanse<br />
bestuur wordt uit Eritrea verdreven door Britse<br />
troepen. Vestiging van Brits militair bestuur,<br />
dat ondanks Engelse bel<strong>of</strong>ten van onafhankelijkheid<br />
voortduurt tot 1952.<br />
1952.<br />
Eritrea wordt als autonoom gebied in fe<strong>de</strong>ratie<br />
toegevoegd aan Ethiopië, on<strong>de</strong>r keizerlijke<br />
souvereiniteit. Dit op grond van een beslissing<br />
van <strong>de</strong> Verening<strong>de</strong> Naties. Sinds 1950 wordt<br />
het VN-<strong>de</strong>bat over Eritrea gedomineerd door<br />
<strong>de</strong> kou<strong>de</strong> oorlog en het Korea-konflikt. Het<br />
Westen drukt aansluiting bij Amerika’s bondgenoot<br />
Ethiopië door, terwiji <strong>de</strong> Sovjetunie voor<br />
onafhankelijkheid pleit. Recht op <strong>de</strong>kolonisatie<br />
en wil tot onafhankelijkheid van <strong>de</strong> Eritreërs<br />
wor<strong>de</strong>n wel erkend, maar vervolgens genegeerd.<br />
± 1960.<br />
Ontstaan van het Eritrean Liberation Front<br />
(ELF) als nationale onaf-hankelijkheidsbeweging,<br />
uit verzet tegen Ethiopische on<strong>de</strong>rdrukking<br />
en <strong>de</strong> gelei<strong>de</strong>lijke ontmanteling van<br />
<strong>de</strong> autonomie-bepalingen door het centrale<br />
bewind.<br />
± 1962.<br />
Voltooiing van <strong>de</strong> afschaffing van <strong>de</strong><br />
Eritrese autonomie en inlijving van het gebied<br />
als provincie van Ethiopië.<br />
± 1970.<br />
Ontstaan van het Eritrean People’s<br />
Liberation Front (EPLF) als twee<strong>de</strong> nationale<br />
bevrijdingsbeweging. Na langdurige konflikten<br />
binnen het ELF over politieke koers en militaire<br />
strategie splits! een <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> beweging<br />
zich af als EPLF, dat algemeen beschouwd<br />
wordt als <strong>de</strong> meer progressieve van <strong>de</strong> twee.<br />
Aanleiding tot <strong>de</strong> breuk was on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong><br />
wens van een linkervleugel om tegelijk met <strong>de</strong><br />
strijd voor onafhankelijkheid meer nadruk te<br />
leggen op sociale en politieke veran<strong>de</strong>ringen<br />
binnen het van feodale tradities doortrokken<br />
Eritrea. Tot 1974 is er een felle burgeroorlog<br />
tussen <strong>de</strong> twee fronten.<br />
1974.<br />
Ineenstorting van het keizerlijke Ethiopische<br />
bewind in een bre<strong>de</strong> golf van volksverzet.<br />
Militairen vormen een bestuurscomité (<strong>de</strong><br />
Derg) en trekken alle macht aan zich. Er<br />
is sprake van mogelijke on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingen<br />
met het Eritrese verzet, maar le<strong>de</strong>n van het<br />
militaire bestuur die voor konsessies pleiten<br />
wor<strong>de</strong>n vermoord.<br />
ELF en EPLF sluiten een wapenstilstand,<br />
koördineren hun akties en boeken grote successen.<br />
Na platteland en berggebie<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n<br />
in ‘76 en ‘77 ook <strong>de</strong> meeste ste<strong>de</strong>n bevrijd.<br />
1977.<br />
Wisseling van allianties in <strong>de</strong> Hoorn, <strong>naar</strong><br />
aanleiding van een Somalische invasie van het<br />
door etnische Somaliers bewoon<strong>de</strong> Oga<strong>de</strong>ngebied<br />
in het zui<strong>de</strong>n van Ethiopië heeft zich<br />
inmid<strong>de</strong>ls tot marxistisch geproklameerd en<br />
raakt in konflikt met <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. Het<br />
slaagt erin massale wapenhulp los te krijgen<br />
van <strong>de</strong> Sovjetunie voor een succesvolle kampagne<br />
in <strong>de</strong> Oga<strong>de</strong>n. Nieuwe successen voor<br />
het Eritrese verzet.<br />
1978.<br />
Eritrees verzet op hoogtepunt. Ethiopiërs<br />
zijn volledig omsingeld in <strong>de</strong> ho<strong>of</strong>dstad Asmara<br />
en een bruggeho<strong>of</strong>d in <strong>de</strong> haven van Massawa.<br />
Voorbereiding voor het beslissen<strong>de</strong> <strong>of</strong>fensief.<br />
Maar in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft van het jaar zet Ethiopië<br />
nieuwe zware Russische wapens in o.a.<br />
gevechtsvliegtuigen, met behulpvan adviseurs<br />
zet het een groot tegen<strong>of</strong>fensief in. EPLF en<br />
ELF trekken zich terug in <strong>de</strong> provincies Sahel<br />
en Barka. Vooral het ondoordringbare bergland<br />
van Sahel blijkt een onneembare veste, waar<br />
EPLF - inmid<strong>de</strong>ls uitgegroeid tot <strong>de</strong> sterkste<br />
van <strong>de</strong> twee fronten - kan omschakelen op een<br />
strategie van langdurige guerillaoorlog.<br />
1978-1981.<br />
Voortdurend bombar<strong>de</strong>menten op Sahel en<br />
een ernstige droogte bemoeilijken landbouw<br />
en veeteelt, waardoor <strong>de</strong> bevolking op <strong>de</strong> rand<br />
van <strong>de</strong> hongersnood komt. Ethiopië’s strategie<br />
lijkt konsekwent op uithongering te zijn<br />
gericht. Vanuit Sahel ontwikkelt EPLF weer<br />
guerilla-aktiviteiten in <strong>de</strong> rest van het land.<br />
Ethiopische verbindingen tussen <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n<br />
vin<strong>de</strong>n slechts sporadisch per zwaarbewapend<br />
konvooi plaats.